Andrzej Malinowski
Wpływ efektu CNN na odbiór
wydarzeń w Kosowie i
przygotowania NATO do wojny z
Jugosławią w 1999 roku
Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 5, 219-227
2009
W pływ efektu CNN na odbiór wydarzeń
w Kosowie i przygotowania NATO do wojny
z Jugosławią w 1999 roku
S łow a k lu c z o w e : B ałkany, K osow o, Ju g o sław ia, in te rw e n cja USA 1999, C N N K ey w o rd s: th e B alkans, K osovo, Y ugoslavia, 1999 USA in te rv e n tio n , C N N
P o ja w ie n ie się n o w o c z e s n y c h ś ro d k ó w p r z e k a z u s p o w o d o w a ło d o s tę p do c o ra z w ię k s z e j lic z b y p o te n c ja ln y c h o d b io rc ó w . W ra z z w y d a r z e n ia m i z p ie rw s z e j w o jn y w Z a to c e P e r s k ie j (1 9 9 0 - 1 9 9 1 ) s y s te m i z a s ię g in fo rm a c ji d o s ta r c z a n y c h do o d b io rc ó w u le g ł z n a c z n e j m o d e r n iz a c ji. D z ia ła n ia z b ro jn e m o ż n a b y ło ś le d z ić z b e z p ie c z n e g o i c ic h e g o z a c is z a d o m o w eg o , o d d a lo n e g o od p o la w a lk o s e tk i, a n a w e t ty s ią c e k ilo m e tr ó w . O d t a m te g o c z a s u m a m y do c z y n ie n ia z t a k z w a n y m e f e k te m C N N . J a k p o tę ż n y b y ł, i j e s t , je g o z a s ię g ś w ia d c z y f a k t, że p r e z y d e n t U S A , G e o rg e H .W . B u s h , s tw ie r d z ił p e w n e g o r a z u , ż e te le w iz ja C N N p r z e k a z u je m u w ię c e j w ia d o m o ś c i n iż c e n t r a l a w y w ia d o w c z a C IA 1.
C z y m j e s t e f e k t C N N ? W e d łu g d e fin ic ji S te v e n a L iv in g s to n a to w p ły w g lo b a ln y c h r e a l- tim e m e d ió w n a d y p lo m a c ję i p o lity k ę z a g r a n i c z n ą p a ń s t w a 2. Z k o le i J o s e p h S. N y e J r . o k r e ś la go j a k o w p ły w in f o r m a c ji b ro a d - c a s tin g o w y c h i k r ó tk ic h , p e r io d y c z n y c h d o n ie s ie ń n a k s z t a ł t o w a n i e o p in ii p u b lic z n e j w d e m o k r a ty c z n y c h s p o łe c z e ń s tw a c h 3. O b ie d e fin ic je p o d k r e ś l a j ą ro lę n o w o c z e sn e j te c h n o lo g ii w k r e o w a n iu p o s ta w w s p ó łc z e s n e g o ś w i a t a
i p o lity k i m ię d z y n a ro d o w e j. N in ie js z y a r t y k u ł m a n a c e lu u k a z a n i e fe n o m e n u e f e k t u C N N o d n o ś n ie w y d a r z e ń w K o so w ie w l a t a c h 1 9 9 8 -1 9 9 9 .
W ra z z p o d p is a n ie m p o k o ju w D a y to n (1 9 9 5 ro k ), k o ń c z ą c e g o w o jn ę w b y łe j J u g o s ła w ii, z a in te r e s o w a n ie z a c h o d n ic h m e d ió w w y d a r z e n i a m i ro z g r y w a ją c y m i s ię w te j c z ę śc i E u r o p y u le g ło z n a c z n e m u o s ła b ie n iu . W l a t a c h d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h u b ie g łe g o s tu le c ia u w a g ę c z w a r te j w ła d z y p o c h ła n ia ły k o le jn e k o n f lik ty i w o jn y r o z g r y w a ją c e s ię n a św ie c ie . J e d n a k ż e w m a r c u 1998 r o k u P ó łw y s e p B a ł k a ń s k i p o w ró c ił n a p ie r w s z e s t r o n y g a z e t
1 F. Stech, Winning CNN Wars, „Parameters 24” 1994, nr 3, s. 38.
2 S. Livingstone, Clarifying the CNN Effect: An Examination of Media Effects According
to Type of Military Intervention, Research Paper R-18, Harvard 1997, s. 2.
3 Wypowiedź byłego asystenta sekretarza stanu Josepha S. Nye’a, opublikowana w: Nato Online Library, [online] <http://www.nato.int/docu/review/1999/9904-03.htm>, dostęp: 15.08.2005.
2 20 A ndrzej M alinow ski
i c o ra z cz ę śc ie j p o ja w ia ł s ię w n e w s a c h te le w iz y jn y c h . S ta ło s ię to z a s p r a w ą w y d a r z e ń w D r e n ic y 4, w s e r b s k ie j p ro w in c ji K osow o.
W y d a r z e n ia w K o so w ie, p o c z ą w s z y od 1 9 9 8 r o k u , s t a ł y się d l a w ie lu osó b m a ją c y c h z w ią z e k z m a s o w ą in f o r m a c ją w y ś m ie n itą o k a z ją do n a r z u c a n ia sw o jeg o p u n k t u w id z e n ia o p in ii p u b lic z n e j, a d la r z ą d ó w p o s z c z e g ó l n y c h p a ń s t w - do r e a liz a c ji celó w p o lity c z n y c h . J u ż p o b ie ż n a a n a l i z a te g o z ja w is k a p o z w a la b e z w ię k s z y c h p ro b le m ó w w s k a z a ć , k o m u n a jb a r d z ie j z a le ż a ło n a n a g ło ś n ie n iu k o n f l i k t u s e r b s k o - a lb a ń s k ie g o . P r y m w ió d ł w ty m r z ą d S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h i t a k z w a n e a m e r y k a ń s k i e o p in io tw ó rc z e m e d ia te le w iz y jn e .
C z te r y g łó w n e a m e r y k a ń s k i e s ta c je te le w iz y jn e , c z y li A m e r ic a n B r o a d c a s t i n g C o m p a n y (A B C ), C o lu m b ia B r o a d c a s tin g S y s te m (C B S ), N a t i o n a l B r o a d c a s tin g C o m p a n y (N B C ) i C a b le N e w s N e tw o r k (C N N ) k r e o w a ły o b ra z s y tu a c ji w K o so w ie i w p ły w a ły n a o p in ie m ilio n ó w te le w id z ó w n a c a ły m ś w ie c ie . G łó w n e w ia d o m o ś c i w ie c z o rn e w A B C , C B S i N B C tr w a ły 3 0 m in u t, a C N N 60 m i n u t 5. P o n iż e j, p o c z ą w s z y od 1 s ty c z n ia 1998 r o k u i s k o ń c z y w s z y n a 20 m a r c a 19 9 9 r o k u , c z y li ty d z ie ń p r z e d ro z p o c z ę c ie m n a lo tó w N A T O n a J u g o s ła w ię , w y s z c z e g ó ln io n o c z a s p o ś w ię c o n y n a o m a w ia n ie k w e s tii b e z p o ś r e d n io z w ią z a n y c h z k r y z y s e m w K o so w ie ( t a b e l a 1).
T a b e l a 1 Czas poświęcony na omawianie kwestii bezpośrednio związanych z kryzysem w Kosowie przez
główne amerykańskie stacje telewizyjne: ABC, CBS, NBC i CNN
Kolejne tygodnie (początek tyg.) Poświęcony czas (w minutach)
1 marca 1998 roku 34 1/2 8 marca 40 1/3 15 marca 25 1/3 22 marca 3 29 marca 3 1/2 5 kwietnia -12 kwietnia -19 kwietnia 3 1/2 26 kwietnia 9 1/6 3 maja 2/3 10 maja 3 1/2 17 maja 1 1/6 24 maja -31 maja 11 1/3
4 Sprawa dotyczyła akcji policji serbskiej przeciw bojownikom Armii Wyzwolenia Kosowa, podczas której to akcji zginęło 29 Albańczyków. Szerzej zob. M. Waldenberg, Rozbicie Jugo
sławii. Jugosłowiańskie lustro międzynarodowej polityki, Warszawa 2005, s. 263, 264.
5 Vanderbilt Television News Archive, [online] <http://tvnews.vanderbilt.edu/tvnprocess- query.pl?SID=20091129477264404&code=tvn&Quick=kosovo>, dostęp: 27.06.2009.
7 czerwca 43 1/2 14 czerwca 49 1/3 21 czerwca 4 1/6 28 czerwca 7 1/2 5 lipca 9 1/3 12 lipca 5 5/6 19 lipca 1 1/2 26 lipca 7 1/6 2 sierpnia 17 9 sierpnia -16 sierpnia -23 sierpnia 5/6 30 sierpnia 1/3 6 września 2 2/3 13 września 12 1/3 20 września 21 27 września 61 1/6 4 października 85 1/3 11 października 88 18 października 8 1/2 25 października 31 1/2 1 listopada -8 listopada -15 listopada -22 listopada 2 2/3 29 listopada 7 1/3 6 grudnia -13 grudnia 5 5/6 20 grudnia 5 5/6 27 grudnia 4 1/2 3 stycznia 1999 roku 3 2/3 10 stycznia 9 1/2 17 stycznia 57 5/6 24 stycznia 34 1/6 31 stycznia 42 2/3 7 lutego 21 14 lutego 86 1/3 21 lutego 60 1/6 28 lutego 17 5/6 7 marca 29 5/6 14 marca 79 2/3
Źródło: B. Bahador, The CNN Effect in Action. How the News Media Pushed the West toward War in Kosovo, New York 2007, s. 78, 79.
2 22 A ndrzej M alinow ski
M o ż n a w y s u n ą ć n a p ie r w s z y p l a n s z e ś ć g łó w n y c h w y d a r z e ń 6, k tó r y m p o św ię c o n o n a jw ię c e j u w a g i: 1) w y d a r z e n ia w D r e n ic y n a p rz e ło m ie lu te g o i m a r c a 1 9 9 8 ro k u ; 2) o p e r a c ja N A T O p o d k r y p to n im e m „ D e te r m in e d F a l c o n ”, o b e jm u ją c a ć w ic z e n ia s ił p o w ie tr z n y c h w p o b liż u g r a n ic z R e p u b lik ą J u g o s ła w ii w p o ło w ie c z e r w c a 19 9 8 r o k u 7; 3) w y d a r z e n ia w G o r n je O b rin - j e 2 6 w r z e ś n i a 19 9 8 ro k u ; 4) m a s a k r a w R a c a k u 15 s ty c z n ia 19 9 9 r o k u 8; 5) k o n f e r e n c ja w R a m b o u ille t9 ; 6 ) w y d a r z e n ia d y p lo m a ty c z n e z ty g o d n ia p o p rz e d z a ją c e g o n a lo ty N A T O n a J u g o s ła w ię .
D z ie n n ik a r z e s k w a p liw ie s k o r z y s ta li z m o ż liw o śc i n a g ło ś n ie n ia w y d a r z e ń w K o so w ie i m im o w y s iłk ó w w ła d z ju g o s ło w ia ń s k ic h p r z e k a z y w a li k o n tr o w e r s y jn e i b u d z ą c e e m o c je r e la c je z e s tr e f y k o n f lik tu . S z c z e g ó ln ie c h ę tn ie w r e la c ja c h m e d ia ln y c h b r a l i u d z i a ł c z ło n k o w ie A r m ii W y z w o le n ia K o so w a (A W K ), lic z ą c n a u m ię d z y n a r o d o w ie n ie sw o jej w a lk i o w y z w o le n ie K o so w a o ra z z d a ją c s o b ie s p r a w ę z te g o , j a k p o w a ż n ą b r o n i ą s ą m e d ia w e w s p ó łc z e s n y m św iecie.
S p o ś ró d o w y c h s z e ś c iu w y d a r z e ń t r z y - D r e n ic a , G o rn je O b r in je i R a c a k - w y s u n ę ły s ię n a p l a n p ie r w s z y p o d w z g lę d e m p o św ię c o n e g o im c z a s u a n te n o w e g o o ra z w y w o ła n e g o u w id z ó w sz o k u . K r ó t k a a n a l i z a ty c h z a g a d n ie ń p o z w o li n a u k a z a n i e w p ły w u m e d ió w n a p o s tr z e g a n ie p r z e z o d b io rc ó w ś w ia ta , w k t ó r y m p rz y s z ło n a m żyć. 28 lu te g o 1998 r o k u w r e jo n ie D re n ic y , r e g io n ie k o n tr o lo w a n y m p rz e z A W K , w w y n ik u s t a r c i a z g in ę ło c z te r e c h p o lic ja n tó w s e r b s k ic h . W o d p o w ie d z i n a t e n a t a k , 28 lu te g o i 1 m a r c a , s p e c ja ln e o d d z ia ły s e r b s k ie j p o lic ji i a m ii ju g o s ło w ia ń s k ie j p r z e p r o w a d z iły a k c ję z b r o jn ą , p o d c z a s k tó r e j z g in ę ło 2 4 A lb a ń c z y k ó w , w ty m 10 c z ło n k ó w r o d z in y A h m e ti, k t ó r a n a l e ż a ł a do z a ło ż y c ie li A W K . W c z a s ie a k c ji a r e s z to w a n o p ię c iu A lb a ń c z y k ó w , z a r e k w i ro w a n o d u ż e ilo ś c i b r o n i i m a te r ia łó w w y b u c h o w y c h 10.
D r u g ie s ta r c ie , w p o b liż u w io s k i P r e k a z , s ie d z ib y d o w ó d z tw a A W K , ro z p o c z ę ło s ię 5 m a r c a i tr w a ło p r z y n a jm n ie j d w a d n i. Z g in ę ło w ó w c z a s 51 c z ło n k ó w ro d z in y J a s h a r i . G ło w a k l a n u , A d e m J a s h a r i , b y ł j e d n y m z z a ło ż y c ie li A W K i p r z e z w ie le l a t u k r y w a ł s ię p r z e d s e r b s k im w y m ia r e m s p r a w ie d liw o ś c i11. N a t y c h m i a s t po ty m w y d a r z e n iu w ła d z e s e r b s k ie s z c z e ln ie z a b lo k o w a ły c a ły t e r e n i z a k a z a ł y w s t ę p u w s z y s tk im d z ie n n ik a r z o m . W p ie rw s z y c h g o d z in a c h w s z e lk ie in f o r m a c je p o c h o d z iły o d lu d z i, k tó r z y z d o ła li u c ie c
6
Główne wydarzenia to te, którym poświęcono przynajmniej 40 minut wieczornego czasuantenowego.
7
Zob. [online] <http://www.cnn.com/WORLD/Europe/9806/15/nato.kosovo.on>, dostęp:19.06.2006.
8
Szerzej zob. M. Waldenberg, dz. cyt., s. 279-283.9
Konferencja w Rambouillet zaczęła się 6 lutego i trwała do 23 lutego 1999 roku, kiedyto została przerwana bez podpisania żadnego porozumienia.
10
Clashes in Kosovo Leave at Least 22 Dead, w: CNN Interactive, [online] <http://www.cnn.com/WORLD/9803/05/kosovo.pm/index.html>, dostęp: 20.06.2006.
11
Serbs Say Kosovo Guerrilla Leader Killed in Crack Down, [online] <http://www.cnn.z m ie js c a w a lk . N a o c z n y c h ś w ia d k ó w d z ie n n ik a r z e o d n a le ź li w p o b liż u g ó ry C ic e v ic ia . I n n y c h in f o r m a c ji d o s ta r c z y ła te le w iz ja s e r b s k a 12. K o le j n e w ia d o m o ś c i d o c ie r a ły z a p o ś r e d n ic tw e m d z ie n n ik a r z y , k tó r z y 8 m a r c a , d z ię k i p o z w o le n iu M i n i s t e r s t w a S p r a w W e w n ę tr z n y c h , z n a le ź li s ię w z a k a z a n e j s tr e f ie , b y n a w ła s n e oczy z o b a c z y ć „ te r r o r y s tó w d r e n ic k ic h ”. M ia ł to b yć, w e d łu g w ła d z s e r b s k ic h , s y g n a ł o s tr z e g a w c z y d la w s z y s tk ic h , k tó r z y w p rz y s z ło ś c i c h c ie lib y z ła m a ć p ra w o . J e d n a k ż e d z ie n n ik a r z e , z a m i a s t m ó w ić o s u k c e s ie , s k ie r o w a li u w a g ę w id z ó w n a z n is z c z o n e d o m y i p r z e r a ż o n ą lu d n o ś ć . J e d n a z a lb a ń s k ic h g a z e t po o t r z y m a n i u fo to g r a f ii z P r e k a z a n a t y c h m i a s t u m ie ś c iła j e w I n t e r n e c i e 13.
W c ią g u ty g o d n ia o d o tr z y m a n i a z d ję ć z D r e n ic y a m e r y k a ń s k i e s ta c je te le w iz y jn e w y e m ito w a ły 2 2 h i s t o r i e z w ią z a n e z ty m i w y d a r z e n ia m i. K a ż d a z n ic h p r z e d s t a w i a ł a in n y p u n k t w id z e n ia (p o r. t a b e l a 2). P o ło w a w y p o w ie d z i o d n o s iła się do o b u s t r o n k o n f lik tu , p o n a d 40% fa w o ry z o w a ło s t r o n ę a l b a ń s k ą , a ty lk o j e d n a h i s t o r i a p r z e d s t a w i a ł a s e r b s k i p u n k t w id z e n ia . N a ty m e ta p ie k o n f lik t w K o so w ie b y ł c z y m ś n o w y m , z a ró w n o d la s a m y c h d z ie n n ik a r z y , j a k i d la o p in ii p u b lic z n e j n a Z a c h o d z ie , d la te g o te ż p r z e w a ż a ły w ó w c z a s ra c z e j o b ie k ty w n e o p in ie . Z a k c e n te m n a ra c z e j - gdyż, z d r u g ie j s tr o n y , r e ż im M ilo s e v ic ia b y ł c ią g le k r y ty k o w a n y n a z a c h ó d od B e lg r a d u , a m a s s m e d ia d o s z u k iw a ły s ię c z ę s to b lis k ie j p a r a l e l i m ię d z y w y d a r z e n ia m i w B o ś n i a ty m , co d z ia ło s ię w K o s o w ie 14.
T a b e l a 2 Punkty widzenia przyjmowane przez amerykańskie stacje telewizyjne w ciągu tygodnia od
otrzymania zdjęć z Drenicy
Punkt widzenia Ilość historii Procent relacji
Proalbański 9 41,0
Proserbski 1 4,5
Obie strony 11 50,0
Neutralny 1 4,5
Ogółem 22 100,0
Źródło: B. Bahador, The CNN Effect in Action..., s. 82.
D r u g ie z d a r z e n ie z w ią z a n e b y ło z z a jś c ia m i w e w s i G o rn je O b rin je , k tó r e m ia ły m ie js c e 2 6 w r z e ś n i a 1998 r o k u . D o szło do n ic h n a z a k o ń c z e n ie l e t n ie j o fe n s y w y p o lic ji i w o js k a s e r b s k ie g o s k ie r o w a n e j p rz e c iw k o A W K . W w y n ik u te j i k i l k u in n y c h a k c ji w p o b lis k ic h w io s k a c h z g in ę ło 3 6 c y w i
12
B. Bahador, The CNN Effect on Western Policy before the Kosovo Intervention, Canterbury 2006, s. 35, [online] <http://www.time.com/time/europe/timetrails/serbia/sr980316. html>, dostęp: 20.06.2007.
13
Serb Attack on Prekaz Continues Unabated, „Kosova Daily Report” 1363, Prishtina,6 March 1998, [online] <http://www.hri.org/news/balkans/kosova/1998/98-03-06.ksv.html#10>, dostęp: 17.06.2008.
14
G. Wolfsfeld, Media and Political Conflict: News from the Middle East, Cambridge2 24 A ndrzej M alinow ski
lów alb ańskich , w tym kobiety, sta rc y i dzieci. A tak te n był odw etem za
śm ierć 136 serbskich żołnierzy, zab ity ch k ilk a dni wcześniej przez człon
ków AWK15.
Gdy Serbowie opuścili wioskę, dzień później n a m iejsce powrócili ci,
k tó ry m udało się u n ik n ąć śm ierci. 29 w rześn ia do w si przybyli m ięd zyna
rodowi d zien n ik arze i rzecznicy p raw człow ieka w celu sp o rząd zen ia do
k u m en ta cji o m inionych w ydarzen iach . Przez n a stę p n e k ilk a dni w w ia
dom ościach telew izyjnych em itow anych n a Zachodzie dom inow ały obrazy
z tej m asak ry , a w yw iady u d zielane przez pozostałych przy życiu w yw ierały
ogrom ne w rażen ie n a telew idzach.
D la kosow skich Albańczyków m a s a k ra w G ornje O brinje była kolejnym
dowodem n a b ru ta ln o ść Serbów, chcących za w szelką cenę podporządko
wać sobie ludność alb a ń sk ą . Ich o pin ia pokryw ała się w całkowicie z w e r
sją lan so w an ą przez p a ń s tw a zachodnie. Z kolei Serbowie tłum aczyli, że
był to re z u lta t w cześniejszych w alk z AWK, z rę k i której rów nież ginęli
Serbowie. Poza ty m w oficjalnych w y stąp ien iach serbskich polityków pod
k reślan o fak t, że m edia zachodnie p row adzą k a m p a n ię m ającą n a celu
zdyskredytow anie n a ro d u serb sk ieg o 16.
W tygodniu po pierw szych inform acjach o zajściach w G ornje O brinje
ponownie ABC, CBS, NBC i CNN w yem itow ały 22 h isto rie ludzi z tego
rejonu. Tym razem w yniki były druzgocące dla społeczności serbskiej. Nie
odtworzono żadnej h isto rii opow iedzianej przez Serbów, n a to m ia s t aż 17
było alb ań sk ich, co w skazyw ało n a 77% sy m p a tii proalbańsk ich. N a uw agę
z asług uje fakt, że tylko trz y h isto rie s ta ra ły się być w m ia rę n e u tr a ln e 17.
R acak w pew nym sensie s ta ł się sym bolem bezw zględnej dyskrym inacji
ludności alb ań sk iej. T ak i pogląd funkcjonuje w obiegowej opinii po dzień
dzisiejszy. J a k i wpływ n a ta k i s ta n rzeczy m iały m edia? J a k to się stało, że
po 10 m iesiącach relacji n a te m a t w y d arzeń w Kosowie aż
8 6% społeczeń
stw a am eryk ańskiego deklarow ało n a sta w ie n ie p roalbańskie?
8
sty czn ia 1999 ro k u członkowie AWK, niedaleko w ioski S u v a R eka
leżącej 50 k m n a południe od P risztin y , zniszczyli se rb sk i pojazd opancerzo
ny. W w y nik u przeprow adzonej przez nich akcji zginęło trzech policjantów,
czterech kolejnych i dwóch cywilów zostało ran ny ch, a ośm iu jug o sło w iań
skich żołnierzy wzięto do niew oli18. D zień później w tak iej sam ej zasadzce
zg in ął jed en policjant serbski. Po tych w yd arzen iach siły jugosłow iańskie
otoczyły Stim lje, m iasto położone około pół k ilo m etra od w ioski R acak, k tó
r a była b a z ą rebeliantó w z AWK19. 15 stycznia o godz. 6.30 ran o serbskie
15 Human Rights Watch, A Week of Terror in Drenica: Human Law Violations in Kosovo,
New York 1999, [online] <http://www.hrw.org/reports/1999/kosovo>, dostęp: 12.07.2006.
16 B. Bahador, The CNN Effect in Action..., s. 84.
17 Tamże, s. 85.
18 Zob. [online] <http://www.cnn.com/WORLD/europe/9901/13/kosovo.01/index.html>, do stęp: 12.07.2006.
19 Human Rights Watch, Yugoslav Goverment War Crimes in Racak, New York 1999,
siły w ym ieniły ogień z p a rty z a n ta m i AWK, zajm ującym i pozycję n a wzgó
rz u obok m ia sta . W alki trw a ły n iep rzerw an ie przez k ilk a godzin. Wojsko
jugosłow iańskie zajęło R acak, pozostając ta m do godz. 16.30, po czym, n a
oczach m iędzynarodow ych obserw atorów , opuściło te n rejo n20. W ydarze
nia, k tó re rozegrały się tam teg o ra n k a , do dziś b u d zą wiele kontrow ersji,
a n a podstaw ow e p y ta n ia b rak u je odpowiedzi. W edług relacji stro n y a lb a ń
skiej i działaczy m iędzynarodow ych organizacji h u m a n ita rn y c h , Serbowie
w jed n y m z domów zam k n ęli 30 m ężczyzn, a później 23 z nich w yprow a
dzili n a pobliskie wzgórza, gdzie, w edług relacji m ieszkańców wioski, około
godz. 15.00 słychać było strzały . N astępnego d n ia w tym m iejscu znalezio
no 25 tru p ó w 21. W ładze serb sk ie tw ierdziły n a to m ia st, że słyszane strz a ły
to r e z u lta t k o n ty n u o w an ia w alk z re b e lia n ta m i z AWK. N a dowód tego,
że nie u k ryw ały chęci dalszej w alki, zaprosiły dzien n ik arzy i ob serw ato
rów m iędzynarodow ych, by ci p rzy p a try w a li się ich d ziałan io m 22. Zaraz
po o panow aniu w ioski rzecznik prasow y ogłosił, że w w yn iku w alk zginęło
15 członków AWK23.
N astępnego d n ia ran o do R acak u ponow nie przybyli dzien n ik arze i ob
serw atorzy, k tó rzy n a m iejscu odkryli 45 m artw ych ciał. D zien nik arze n a
ty ch m ia st p rzeprow adzili szereg wywiadów z m ieszk ań cam i i swoje relacje
z „serbskiej m a sa k ry ” uw iarygodnili obecnością sam ego W illiam a W alk era
i jego dwóch zastępców , k tó rzy nie k ry li szoku n a w idok pozabijanych24.
E fek t m edialn y był łatw y do przew idzenia. M edia zachodnie kom pletnie
zignorow ały w yniki b a d a ń przeprow adzonych n a zlecenie rz ą d u serbskiego
przez jugosłow iańskich i b iało ru sk ich ekspertów m edycyny sądowej oraz
n a zlecenie U n ii E uropejskiej przez niezależnych specjalistów fińskich.
P ierw si nie potw ierdzili w żad en sposób śladów m asak ry , a ra p o rt fiński
u tajn io n o 25.
Społeczeństw o a m ery k ań sk ie - w szerokim tego słow a znaczeniu,
w sk a li m asow ej - o konflikcie w Kosowie, który, n iestety , m a długą h i
storię, dowiedziało się po raz pierw szy 2 m arca 1998 roku. W tedy to stacje
telew izyjne CNN, ABC i CBS łącznie poświęciły te m u tem ato w i 3 m in u ty
i 30 sekun d. Od 1 m arc a 1998 ro k u do 20 m arc a 1999 ro k u (okres 55 ty
godni lub 385 dni) czterej główni p o ten ta ci telew izyjni n a relacje z wy
d arzeń w Kosowie poświęcili łącznie 1061 m in u t i 50 seku nd, co sta n o
wiło 3% czasu przeznaczonego n a główne w iadom ości w ieczorne. Łącznie
n a w iadom ości w ieczorne ABC, CBS, NBC i CNN w om aw ianym okresie
pośw ięcały 150 m in u t dziennie, z czego n a a k tu a ln e w y d arzen ia 105 m i
20 A.J. Bellamy, Kosovo and International Society, Basingstoke 2002, s. 114.
21 Human Rights Watch, Yugoslav Goverment War Crimes... . 22 A.J. Bellamy, dz. cyt., s. 114.
23 Zob. [online] <http://www.cnn.com/WORLD/europe/9901/15/kosovo.02/index.html>, do stęp: 16.07.2006.
24 B. Bahador, The CNN Effect in Action... , s. 87.
25 Szerzej zob. D. Gibas-Krzak, Serbsko-albański konflikt o Kosowo. Uwarunkowania - prze
2 26 A ndrzej M alinow ski
n u t, bowiem re s z ta czasu antenow ego była w ykorzy styw an a kom ercyjnie.
Łatw o więc wyliczyć, że każdego d n ia n a spraw y k o n flik tu kosowskiego
cztery w sk azan e stacje telew izyjne p rzeznaczały
2m in u ty i
4 5sekund.
S y tu acja u leg a ła zm ianie we w spom nianych przy p ad k ach mordów (Dreni-
ca, G ornje O brinje i Racak). Po pierw szej relacji z D renicy przez kolejne
dw a tygodnie spraw om Kosowa pośw ięcano dziennie 5 m in u t i 40 sekund,
12 m in u t i 30 sek u n d w p rzy p a d k u G ornje O brinje i
6m in u t, je śli chodziło
o R acak. D ziennie z a te m przez okres dwóch tygodni po trzech tych w yd a
rzen iach pośw ięcano
8m in u t czasu antenow ego. Łącznie te trz y okresy
2-tygodniowe zajęły 10,9% ogólnego czasu antenow ego, a w p rzy pad ku
czterech tygodni (28 dni) poświęcono im 21,8% czasu, czyli 48% całego cza
su antenow ego. In n y m i słowy, trz y w spom niane w y d a rz en ia zajęły praw ie
połowę czasu poświęconego spraw om Kosowa.
J a k im celom służyć m ia ła t a ogrom na dysproporcja? Odpowiedź je s t
jed n a: politycznym . N a nadzw yczajnym po siedzeniu R ady P a k tu Północno
atlantyckiego, 17 sty czn ia 1999 roku, S ta n y Zjednoczone z a żąd ały rozpo
częcia bom b ard ow an ia B elg rad u jak o k a ry z a zbrodnie w R acaku. Pow tó
rzył się scen ariu sz z 13 p a ź d zie rn ik a 1998 roku, kiedy to po raz pierw szy
w ydano rozkaz przygotow ania lo tn ictw a NATO do a ta k u n a Jugosław ię.
E fek t CNN niew ątp liw ie przyczynił się w ogrom nej m ierze do p o strze
g a n ia w y darzeń w Kosowie przez w spółczesny św iat. O degrał zn aczą
cą rolę w d ziałan iach dyplom atycznych podejm ow anych przez polityków
w sto su n k u do Ju g o sław ii i Kosowa. Po w y darzeniach w D renicy am ery
k a ń s k a s e k re ta rz sta n u , M adeleine A lbright, dążyła do bardziej r e s try k
cyjnej postaw y wobec Serbii. Z abiegała o to zarów no w K ongresie Stanów
Zjednoczonych, ja k rów nież w śród członków P a k tu Sojuszu P ó łn o cno atlan
tyckiego n a kon tynencie europejskim . Je d n a k ż e w początkow ym eta p ie nie
udało się jej uzyskać p o p arcia żadnej ze stron. S y tu acja zm ien iła się po
doniesieniach z G ornje O brinje, a p u n k te m kulm inacy jny m był R acak, k ie
dy to z a oceanem i w E uropie głośno dyskutow ano o m ożliwości zbrojnej
interw en cji w Jugosław ii.
W d ziałan iach zbrojnych m iędzy siłam i jugo słow iańsk im i a członkam i
AWK, w okresie od lutego 1998 ro k u do m arc a 1999 roku, m iały m iejsce
dwie wojny: p ierw sza toczyła się fizycznie, druga, bardziej isto tn a dzięki
rea l-tim e mediów, dotyczyła serc i um ysłów obserw atorów postronnych.
Z nam ienne były słow a p rez y d e n ta B illa C lintona, k tó ry 19 m arc a 1999 roku
stw ierdził, że wszyscy pow inniśm y p am iętać, co stało się w R acaku, gdzie
zginęli n iew in n i m ężczyźni, kobiety i dzieci, i to nie dlatego, że zrobili coś
złego, tylko z powodu tego, k im byli26.
S u m m a r y
I n f lu e n c e o f C N N e f f e c t o n t h e p e r c e p t i o n o f e v e n ts i n K o so w o
a n d N A TO p r e p a r a t i o n s f o r w a r w ith Y u g o s la v ia i n 1999
The CNN effect is defined as th e im pact of real-tim e m edia on policy and th e im pact on th e public opinion in dem ocratic societies. The Kosovo case is very interesting. Betw een 1995 and 1998 W estern m edia atte n tio n on events on th e B alkans declined. B ut a fte r th e D renica m assacre on F eb ru ary 28 and M arch 1 1998, w hen 24 people were killed, m edia atte n tio n began to focus on Kosovo. The article describes how television new s can have political im pact an d g reat influence on public opinion. It dem onstrates CNN effect on foreign policy to be m ultifaceted, often having a bigger im pact on some aspects of policy th a n th e strategic.