Agnieszka Goluch
Rodzinne uwarunkowania
powstawania nieprzystosowania
społecznego wychowanków
Młodzieżowego Ośrodka
Wychowawczego w Puławach
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (22-23), 212-221
2004
Agnieszka Goluch
Rodzinne uwarunkowania powstawania
nieprzystosowania społecznego wychowanków
Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego
w Puławach
Środowiskow e uwarunkowania popełniania
czynów zabronionych prawem przez podopiecznych
M łodzieżow ego Ośrodka W ychow awczego w Puławach
Pierw szym i podstaw ow ym środow iskiem społecznym , w którym następuje roz wój osobow ości i proces socjalizacji dziecka je s t rodzina.1
W aspekcie środow iska w ychow aw czego pojm ow ana je s t ona ja k o szeroko ro zum iane środow isko życia dziecka, w którym zachodzą zarów no oddziaływ ania w ychow aw cze zam ierzone, ja k też w pływ y sam orzutne. O ddziaływ ania te o okre ślonym natężeniu i sile w pływ u na dziecko tw orzą środow isko w ychow aw cze rodziny.2
R odzina ja k każde środow isko w ychow aw cze dziecka spełnia ściśle określone funkcje, do których najczęściej zalicza się zaspokajanie podstaw ow ych potrzeb członków rodziny, przede w szystkim em ocjonalnych, bezpieczeństw a, rów now agi psychicznej, a także materialnych, socjalizacyjnych, utrzymanie ciągłości biologicznej i kulturow ej.3
W sytuacji, kiedy rodzina nie spełnia należycie sw oich funkcji, nie zaspokaja potrzeb sw oich członków, pojaw ia się problem dysfunkcjonalności rodziny. Jeżeli w ystępuje ona w zakresie pełnienia funkcji socjalizacyjnej, w ów czas m oże dojść do pow staw ania u dzieci i m łodzieży różnych typów zaburzeń zachow ania zw ią
1 Z. Tyszka, Rodzina w św ieile w spółczesnym [W :| Rodzina polska u schyłku XXI w ieku. Red. И. Cudak, WSP im. K ochanow skiego, Ł o w iczl9 9 7 .
2 J. Izdebska, D ziecko w rodzinie u p ro g u X X I wieku. N iepokoje i nadzieje, Wyd. Trans H umana, Białystok 2000, s. 15.
zanych ze środow iskiem rodzinnym . O słabienie funkcji socjalizującej lu b jej dys- funkcjonalność może generow ać dew iacje w zachow aniu dzieci i młodzieży, które polegają na nierespektow aniu w zorów zachow ań, norm i w artości przyjętych w danym społeczeństw ie. Spow odow ać to m oże ukształtow anie jednostki ego centrycznej i egoistycznej, społecznie i kulturow o biernej, czyli aspołecznej, a na w et antyspołecznej.4
W literaturze przedm iotu istnieje technika opracow ana przez prof. L. Pytkę: Skala N ieprzystosow ania Społecznego, która bada 6 sfer nieprzystosow ania społeczne go, w tym rów nież rodzinnego. W jeg o aspekcie m ierzy nieprzystosow anie je d nostki do w ym ogów życia rodzinnego, tzn. jej reakcje na w ym agania i oczekiwania ze strony rodziców i środow iska rodzinnego. L. Pytka w Skali N ieprzystosow ania Społecznego dokonał operacjonalizacji w skaźników (sym ptom ów ) nieprzystoso w ania społecznego. Pojęcie to definiuje trójpłaszczyznow o: w sferze behaw ioral nej, psychologicznej i etiologicznej. W ujęciu behaw ioralnym na n iep rzy sto so w a nie społeczne w skazują te zachow ania jednostki, które są nieadekw atnym i, po w tarzającym i się uporczyw ie reakcjam i na w ym ogi i nakazy zaw arte w przypisa nych jej rolach społecznych. Jest to łam anie nakazów, norm i zasad społecznych (praw nych, m oralnych i obyczajow ych).5
Prostymi czynnikam i współwystępującymi z zachowaniam i, świadczącym i o nie przystosow aniu społecznym jednostki są:
niekorzystne w arunki socjalno-ekonom iczne rodziny (tzw. kultura biedy), zaburzona struktura rodziny (sieroctwo naturalne lub społeczne, rozbita rodzina), alkoholizm , prostytucja, pielęgnow anie wzorów przestępczego zachow ania w rodzinie,
łatw ość kontaktu (dostępność) z w zoram i zachow ania przestępczego i p od kulturow ego stylu życia, np. ze względu na styczność przestrzenną z grupa mi podkulturowymi,
brak sukcesów szkolnych, trudności w nauce szkolnej i w karierze zawodowej, społeczna blokada aspiracji oraz niedostępność do środków ich realizacji, zaburzona struktura osobow ości (osobow ość patologiczna),
stygm atyzujące oddziaływ anie instytucji w ykryw ania i „reedukacji” zacho w ań dew iantyw nych (np. sądów, policji, szpitali psychiatrycznych, zakła dów popraw czych, karnych itp.),
zaburzenia psychosom atyczne (czyli w ystępow anie tzw. objaw ów neurop sychiatrycznych).6
4 M. Ziem ska, Rodzina a osobow ość, W iedza Powszechna, W arszawa 1975, s. 149.
5 L. Pyłka, Pedagogika resocjalizacyjna. W ybrane zagadnienia teoretyczne i diagnostyczne, Wyd. Akadem ii Pedagogiki Specjalnej, W arszawa 2000, s. 376-377.
6 L. Pytka, T. Z acharuk, Zaburzenia przysto so w a n ia społecznego dzieci i młodzieży. A sp ek ty d ia
214
Nauczyciel i Szkota 1-2 2004Porów nując poszczególne sym ptom y nieprzystosow ania rodzinnego (zaw artego w I części Skali Nieprzystosow ania Społecznego) z przeprowadzonym i przeze mnie badaniam i, dotyczącym i rodzinnych uw arunkow ań pow staw ania w śród nieletnich M łodzieżow ego Ośrodka W ychow aw czego w Puław ach nieprzystosow ania spo łecznego, im plikującego popełnianie czynów karalnych, m ożna stwierdzić, że poni żej przedstaw ione badania są uzupełnieniem przeprow adzonych dotychczas badań w zakresie tej problem atyki. Warto w spom nieć, iż ow ą problem atyką zajm ow ali się m. in. bracia G lueck'ow ie (1950), którzy na podstaw ie badań 500 nieletnich przestępców stw ierdzili, że najbardziej negatyw nym i czynnikam i, w ystępującym i w środowisku rodzinnym badanych były:
a) niew łaściw a postaw a w ychow aw cza ojca (zbytnia pobłażliw ość lub rygoryzm ); b) brak opieki i kontroli ze strony matki;
c) w rogi lub obojętny stosunek uczuciow y jed n eg o z rodziców do dziecka; d) brak harm onijnego w spółżycia rodzinnego.7
W śród polskich uczonych analogiczne badania prowadzili M. Żebrow ska ( 1949), P. K ryczka (1962), H. N am ow icz (1968), P. Zakrzew ski (1957), K. Pospiszyl (1973). B adania te potw ierdziły w yniki opracow ań om ów ionych w yżej. Stw ier dzono, że w w iększości przypadków u badanych nieletnich w ystępow ały złe (ze w zględu na negatyw ne czynniki w ychow aw cze) środow iska dom ow e. N ajb ar dziej było to w idoczne u w ielokrotnych recydyw istów .8
Zagadnienia m etodologiczne
Celem badań je s t próba zdiagnozow ania w pływ u niekorzystnych czynników so- cjokulturow ych i w ychow aw czych rodziny, w tym także dysfunkcjonalnych na pow staw anie nieprzystosow ania społecznego w śród w ychow anków M łodzieżo wego O środka W ychow aw czego w Puław ach.
Zdiagnozow anie niekorzystnych czynników rodzinnych m ogących generow ać zjawisko nieprzystosowania społecznego u w ychowanków M łodzieżow ego Ośrodka W ychow aw czego w ym aga odpow iedzi na szereg pytań:
- Czy trudna/niekorzystna sytuacja społeczno - m aterialna rodzin osób b ad a nych m oże m ieć w pływ na pojaw ienie się problem u nieprzystosow ania spo łecznego badanych?
- Czy niew łaściw e m etody w ychow aw cze, stosow ane przez rodziców oraz li beralny lub autokratyczny styl w ychow aw czy m oże generow ać nieprzystoso w anie społeczne badanych nieletnich?
- Czy dysfunkcjonalność rodzin przejaw iająca się w nadużyw aniu alkoholu,
kłót-7 E. Żabczyńska, Przestępczość dzieci a szkoła i dom , WSiP, Warszawa 19kłót-74, s. 50. * ibidem, s. 50-51.
niach, konfliktach, pobiciach i bójkach m iała w pływ na pow staw anie nieprzysto sow ania społecznego nieletnich?
Aby uzyskać odpow iedzi na te pytania przeprow adziłam badania w dw óch gru pach: podstaw ow ej i porów nawczej. Pierw szą grupę stanow iło 30 losowo w ybra nych nieletnich - w ychow anków w M łodzieżow ym O środku W ychow aw czym w Puław ach, będących w przedziale w iekow ym 15-17 lat, przy czym 8 z nich tj. 26,5% m iało 15 lat, rów nież 8 m iało 16 lat i praw ie połow a tj. 47% - 14 chłopców było w w ieku 17 lat. G rupa porów naw cza składała się rów nież z 30 chłopców, m ających 16-17 lat, w tym ponad połow a, tj. 66,5% była w w ieku 17 lat i 33,5% w w ieku 16 lat, uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodow ej przy ul. N arutow icza 39 w Lublinie.
D uża rozpiętość w iekow a w grupie badaw czej uw arunkow ana je st kryteriam i przyjm ow ania podopiecznych do M łodzieżow ego O środka W ychow aw czego, m. in. jed n y m z kryteriów pobytu w ychow anków M łodzieżow ego O środka W y chow aw czego je s t w iek od 13 do 18 lat. N atom iast w grupie porów naw czej wiek 16-17 lat spow odow any je s t tym , że badane osoby kończą 17 lat w różnych m ie siącach w roku, przy czym 3 siedem nastolatków pow tarza po ra z drugi klasę I Zasadniczej Szkoły Zaw odow ej.
A nalizując w ykształcenie osób badanych, zauw ażyć m ożna, że w szyscy chłop cy będący w grupie porów naw czej - uczniow ie Zasadniczej Szkoły Z aw odow ej, kształcą się w kierunku gastronom icznym , w zaw odzie kucharz-kelner. N ieco ina czej kierunek kształcenia przebiega w grupie badaw czej, bow iem 26,5% bada nych (8 osób) posiada nieukończone w ykształcenie podstaw ow e, 23,5% (7 osób) kształci się w zaw odzie - elektrom echanik, 20% (6 osób) w zaw odzie m urarz- tynkarz, rów nież 20% w zaw odzie stolarz oraz 3 osoby ( 10%) w zaw odzie ślusarz- mechanik.
B adania w grupie podstaw ow ej przeprow adzone były w kw ietniu 2002r., zaś w grupie porów naw czej w styczniu 2003r. W badaniach tych posłużyłam się m e todą sondażu diagnostycznego,9 natom iast narzędziem do ich realizacji stanowił opracow any przeze mnie kw estionariusz ankiety, dotyczący losów życiow ych nie letnich um ieszczonych w placów ce resocjalizacyjnej za popełnienie czynów za bronionych praw em . K w estionariusz składa się z pięciu części: I część dotyczy danych osobow ych respondentów ; II część zaw iera pytania dotyczące okresu dzie ciństw a i dorastania; III część dotyczy przebiegu nauki szkolnej osób badanych; w IV części zaw arte są pytania odnoszące się do przynależności osób badanych do grupy rów ieśniczej; V część zaw iera pytania dotyczące popełniania czynów zabronionych praw em przez badanych nieletnich.
216
Nauczyciel i Szkoła 1-2 20 04W przypadku grupy porów naw czej zastosow ałam to sam o narzędzie, przy czym w yelim inow ałam V część kw estionariusza ze w zględu na to, że uczniow ie Z asad niczej Szkoły Zaw odow ej nie popełnili czynów karalnych.
M łodzieżow y O środek W ychow aw czy w Puław ach pow stał w 1962 r. Prow a dzi działalność opiekuńczą, resocjalizacyjną i dydaktyczną dla chłopców w w ieku 13 - 18 lat skierow anych przez Sąd Rodzinny, Pow iatow e C entra Pom ocy R odzinie lub na prośbę rodziców. Przy placów ce istnieje internat, który m oże przyjąć 87 chłopców, przydzielanych do 7 grup w ychowaw czych. Przy M łodzieżow ym O środ ku W ychow aw czym w Puław ach funkcjonują takie szkoły ja k : szkoła podstaw o w a (klasy starsze), gim nazjum uzaw odow ione oraz szkoła zasadnicza o kierun kach: ślusarz-m echanik, elektrom echanik i murarz.
N adzór nad p laców ką w zakresie spraw adm inistracyjno - finansow ych spraw u je Starosta Pow iatu Puław skiego przy pom ocy Centrum Pom ocy Rodzinie w Pu ław ach.
Analiza wyników badań własnych
Z analizy w yników badań własnych można w nioskować, że 28 nieletnich (93,5%) nie popełniających czynów karalnych pochodzi z rodzin pełnych, natom iast 2 oso by tj. 6,5% badanych w ywodzi się z rodzin niepełnych. O soby te są w ychow y wane przez matki. Przyczyną rozpadu rodziny w przypadku tych osób była śm ierć ojca.
W grupie nieletnich popełniających czyny zabronione praw em , w przeciw ień stwie do badanych nieletnich nie popełniających tych czynów, w ięcej je s t osób w yw odzących się z rodzin niepełnych i zrekonstruow anych. Ś w iadczą o tym dane procentow e. Ponad połow a osób badanych w tej grupie tj. 60% w ychow ała się w rodzinach pełnych, 26,5% badanych (8 osób) pochodzi z rodzin niepełnych, z których 4 osoby w ychow yw ane były przez m atki, zaś pozostałe 4 osoby nie udzieliły mi odpowiedzi na pytanie dotyczące osoby, przez którą były wychowywane.
Brak ojca w rodzinie niew ątpliw ie w iąże się z trudną sy tu acją bytow ą, a także opiekuńczo-w ychow aw czą, poza tym je s t czynnikiem stw arzającym duże praw dopodobieństw o pow staw ania przejaw ów społecznego nieprzystosow ania, które w konsekw encji m oże doprow adzić do w ykolejenia m łodzieży. A nalizując dalej strukturę rodzin podopiecznych M łodzieżow ego O środka W ychow aw czego, za uw ażyć m ożna, że 13,5% badanych (4 osoby) pochodzi z rodzin zrekonstruow a nych, z których 3 osoby, stanow iące 10% badanych, w ychow yw ane były przez m atkę i ojczym a, zaś jed n a osoba (3,5% ) - przez ojca i m acochę.
Przyczyny prow adzące do rozpadu rodziny w tej grupie były dw ojakiego rodza ju : po pierw sze śm ierć jed n eg o z rodziców w przypadku 75% badanych, po drugie rozw ód - w sytuacji 25% osób badanych.
stanow iących grupę b adaw czą 86,5% badanych tj. 26 osób określa sw o jąro d zin ę jak o średnio zam ożną, 10% ( 3 osoby) -ja k o zam ożną, je d n a osoba -ja k o najbied- n iejsząw okolicy.
A nalizując środki finansow e będące podstaw ą utrzym ania rodziny osób bada nych, w nioskow ać możemy, że w przew ażającej części badanych podstaw ą utrzy m ania rodziny je s t praca zaw odow a obojga rodziców : w grupie podstaw ow ej w przypadku 17 osób (56,5%) i w grupie porównawczej w przypadku 21 osób (70%).
W śró d 2 3 ,5 % p o d o p ie c z n y c h M ło d zieżo w eg o O śro d k a W ych o w aw czeg o w Puław ach (7 osób) i 20% uczniów Zasadniczej Szkoły Zaw odow ej (6 osób) głów nym źródłem utrzym ania rodziny była praca jednego z rodziców. N atom iast rodziny dwóch osób (6,5% ) w grupie podstawow ej utrzym ują się z dochodów uzy skiw anych z gospodarstw a rolnego, zaś w grupie porów nawczej tylko jed n a rodzi na (3,5% ). W przypadku 4 nieletnich (13,5% ) popełniających czyny zabronione praw em , głów nym źródłem dochodu rodziny je st pom oc otrzym yw ana z opieki społecznej. W śród nieletnich nie popełniających tych czynów liczba ta je s t o poło wę m niejsza i stanow i 6,5%.
W procesie w ychow ania rodzinnego istotne są m etody w ychow aw cze, które rodzice stosują w obec dzieci. N iew ątpliw ie w pły w ająo n e na w yniki tego procesu. N ieadekw atne i niekonsekw entne stosow anie m etod w ychow aw czych w obec dzie ci m oże przyczyniać się do pow stania nieprzystosow ania społecznego. Jak w iem y istnieje wiele metod w ychowaw czych. W swojej pracy badawczej skupiłam się na 2 formach: nagrodach i karach. Z badań m oich wynika, iż nagrodam i, jakie rodzice stosowali w obec nieletnich popełniających czyny zabronione praw em najczęściej były:
a) nagrody pieniężne w przypadku 2 osób (6,5% ); b) słodycze - w przypadku 3 osób ( 10%);
c) podniesienie kieszonkow ego - w przypadku 2 osób (6,5% ); d) w ycieczki - w przypadku 2 osób (6,5% );
e) w yjście do kina - w przypadku 1 osoby (3,5% ).
N iepokojącym je s t fakt, że w przypadku 40% tj. 12 osób badanych w tej grupie - rodzice nie stosow ali żadnych nagród.
N atom iast w grupie nieletnich nie popełniających czynów zabronionych praw em najczęściej stosow anym i przez nich nagrodam i były:
a) na pierw szym m iejscu podobnie ja k w grupie podstaw ow ej, u ponad poto wy badanych tj. 57% (17 osób)- nagrody pieniężne;
b) słodycze - w przypadku 5 osób tj. 16,5%;
c) inne nagrody: pochw ała, kupno czegoś, w yjazd i słodycze - w przypadku 3 osób tj. 20%.
218
Nauczyciel i Szkoła 1-2 2004A n alizu jąc form y k ar sto so w an y ch p rzez rodziców w obec pod o p ieczn y ch M ło d zieżo w eg o O śro d k a W ychow aw czego sy tu acja p rz e d sta w ia się n astę p u jąco:
W obec 17 osób tj. 57% rodzice nie stosow ali żadnych kar.
W przypadku 8 osób stanow iących 27% były to kary zakazu w ychodzenia z dom u. W obec 2 osób (6,5% ) rodzice stosow ali kary fizyczne (bicie), w p rzy p adku rów nież 2 osób (6,5% ) była to kara zakazu oglądania telew izji, w obec 1 osoby (3,5% ) k a rą ja k ą sto so w a li rodzice był krzyk. W grupie tej 11 osób (36,5% ) uw ażało, że kary ja k ie stosow ali w obec nich rodzice w ym ierzane były sp raw ie dliw ie. 3 osoby ( 10%) zaś tw ierdziły, że kary w obec nich stosow ane, w ym ierza ne były w sposób niespraw iedliw y, zależnie od hum oru lub upojenia alkoholow e go rodziców.
W grupie uczniów Zasadniczej Szkoły Zaw odow ej form y kar stosow anych w o bec nich przez rodziców przedstaw iały się w następujący sposób: w obec 7 osób (23,5% ) rodzice nie stosow ali żadnych kar. W przypadku 6 osób (20% ) k a rą był zakaz oglądania telewizji. R ów nież w przypadku 6 osób - była kara zakazu w łą czania i korzystania z kom putera. W obec 5 osób (16,5% ) stosow any był zakaz w yjścia z dom u w połączeniu z zakazem oglądania telewizji. W obec 2 osób (6,5% ) stosow ane były kary cielesne (bicie), natom iast pracą dodatkow ą w dom u karane były rów nież 2 osoby (6,5% ).
Ponad połow a badanych (73% ) czyli 22 osoby uw aża, że kary te w ym ierzane były spraw iedliw ie, dla 3 osób (10% ) były to kary niespraw iedliw ie w ym ierzane w zależności od hum oru rodziców. O koło 17% tj. 5 osób w tej grupie nie w ypow ie działo się na tem at spraw iedliw ości w ym ierzanych kar.
K olejnym zagadnieniem , którem u w swoich badaniach pośw ięciłam w iele uwagi był problem alkoholow y w ystępujący w rodzinach osób badanych i jeg o w pływ na kształtow anie się osobowości dziecka, na przebieg jeg o procesu socjalizacji, a tak że funkcjonow anie poszczególnych osób w rodzinie.
N a pytanie, czy w tw oim rodzinnym dom u spożyw ano alkohol - 17 osób (57% ) badanych nieletnich popełniających czyny zabronione praw em udzieliło odpow ie dzi, że czasam i tzn. w zw iązku z różnym i uroczystościam i. 5 osób (16,5% ) także w tej grupie odpow iedziało, że bardzo często, tzn. praw ie codziennie, zaś w przy padku 2 osób (6,5% ) alkohol w rodzinie spożyw ano często tzn. przynajm niej kilka razy w m iesiącu. '
D ane dotyczące częstotliw ości spożyw ania alkoholu w rodzinach nieletnich nie popełniających czynów zabronionych praw em znacznie odbiegają od w yników uzyskanych w grupie podstaw ow ej.
W rodzinie jednego ucznia Zasadniczej Szkoły Zaw odow ej (3,5% ) alkohol spo żyw a się bardzo często. W rodzinie 3 uczniów Zasadniczej Szkoły Zaw odow ej alkohol spożyw any je s t kilka razy w m iesiącu, natom iast w rodzinach 23 uczniów
A gnieszka Goluch - Rodzinne uwarunkowania powstawania .
(76,5% badanych) alkohol spożyw any je s t okazyjnie tj. w zw iązku z różnym i uro czystościami.
Zadow alający je s t fakt, że 6 osób (20% ) z grupy podstaw ow ej i 3 osoby (10% ) z grupy porów naw czej deklaruje, że w ich rodzinach alkoholu nie pije się w cale.
Z uw agi na to, że w przypadkach rodzin w ielu nieletnich zarów no w grupie pod stawowej ja k i w porów naw czej, częściej lub rzadziej spożyw a się alkohol, posta now iłam spraw dzić, czy zdarzyło się, że w okresie dzieciństw a ktoś z osób bada nych nam aw iany był przez rodziców do picia alkoholu lub brania innych środków odurzających. N a podstaw ie analizy w nioskuję, że w grupie porów naw czej nie było osób, które dośw iadczyłyby takiej sytuacji. W przypadku 3 nieletnich popeł niających czyny zabronione praw em (10% ) zdarzały się sytuacje, w których byli oni nam aw iani przez sw oich rodziców do picia alkoholu.
W dalszej kolejności interesow ało m nie to, czy były sytuacje, w których osoby badane częstow ano alkoholem w rodzinie i w jak im w ów czas były wieku.
W grupie podstaw ow ej wyniki przedstaw iają się następująco: 4 osoby w w ieku 13 lat (13,5% ), 4 osoby w w ieku 14 lat, 2 osoby w w ieku 15 lat (6,5% ), 2 osoby w w ieku 16 lat.
W grupie porów naw czej 2 osoby w w ieku 10 lat, 3 w w ieku 12 lat, 2 w w ieku 14 lat, 4 w w ieku 15 lat, 2 w w ieku 16 lat i 2 w w ieku 17 lat dośw iadczyły sytuacji, w której zostały poczęstow ane w dom u alkoholem .
Podsum ow ując opisyw ane zagadnienie m ożna stw ierdzić, że rozpiętość w ieko w a nieletnich nie popełniających czynów zabronionych praw em , będących w sy tuacji, w której zostali poczęstow ani alkoholem je s t zdecydow anie szersza n iż w g rap ie podstaw ow ej. R zucający się w oczy, a zarazem niepokojący w tej grupie je s t niski w iek dośw iadczenia takiej sytuacji.
W grupie uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodow ej 3 osoby tj. 10% badanych nie dośw iadczyło w ogóle takiej sytuacji, mniej niż połow a (40% badanych) nie udzie liła m i inform acji dotyczących tego zagadnienia.
W yniki d o ty czą ce n ad u ży w an ia alkoholu w rodzinach osób b ad an y ch s ą n ie p o k o jące , b o w iem w p rzy p ad k u p raw ie p ołow y ro d zin (43,5% ) b ad an y ch n ie letn ich p o p ełn iający ch czyny k a raln e, is tn ie ją w ro d zin ie oso b y n ad u ży w ające alkohol. W p rzy p ad k u 10 nieletn ich s ą to o jcow ie (33,3% ), je d n e g o nieletn ieg o to oboje ro d zice (3 ,3 % ), je d n e g o n ieletn ieg o to d ziad ek i ró w n ież je d e n to bab cia. W p rzy p ad k u ponad p o ło w y b ad an y ch (5 6 ,6 % ) n ie b y ło tak ich osób.
N atom iast w grupie porów naw czej 9 nieletnich (30% badanych) przyznało się, że w ich rodzinach s ą osoby nadużyw ające alkoholu, w tym 5 ojców (16,5% ).
W zw iązku z nadużyw aniem alkoholu przez członka rodziny w grupie osób bada nych zdarzały się różne, charakterystyczne dla rodzin alkoholow ych sytuacje, któ re obrazuje poniższa tabela.
220
Nauczyciel i Szkota 1-2 2 0 04Tabela 1. R odzaje sytuacji zdarzających się w rodzinach osób badanych, w których s ą osoby nadużywające alk o h o lu R O D Z A JE S Y T U A C J I G R U P A P O D S T A W O W A GRUPA PO R O W N A W C ZA C z ę s to C z a s e m W ca le C z ę s to C z a s e m w c a le N % N % N % N % N % N % N o c n e lib a c je a lk o h o lo w e 1 3,5 11 36 ,6 13 43 ,3 X X 5 16,6 25 83 ,3 A w an tu ry 1 3,5 13 4 3 ,3 11 36 ,6 2 6 ,5 3 10 25 83,3 R ę k o c z y n y , p o m ię d z y d o ro s ły m i X X 10 33,3 15 50 X X 3 10 2 7 90 P o b ic ia d z ie c i X X 8 2 6 ,6 17 5 6 ,6 X X X X 3 0 100 U c ie c z k i z d o m u p rz e d p ija n y m a g re so r e m X X 7 23,3 18 60 1 3 ,5 2 6,5 2 7 90 S p r z e d a w a n ie na a lk o h o l rz e c z y w y n ie s io n y c h z d o m u 1 3,5 3 10 22 73 ,3 X X 1 3,5 2 9 9 6 ,6
Źródło: wyniki analiz badań własnych
Interpretując pow yższe dane m ożna zauw ażyć, że tylko w przypadku jednego nieletniego (3,5% ) dopuszczającego się popełniania czynów karalnych często w y stępow ały w dom u nocne libacje alkoholow e, aw antury i sprzedaw anie z dom u rzeczy w celu uzyskania pieniędzy na alkohol. W grupie tej 8 nieletnich (26,5% ) było bitych. W rodzinach 11 podopiecznych M łodzieżow ego Ośrodka W ychowaw czego (36,6% ) i 5 uczniów Zasadniczej Szkoły Zaw odow ej (16,6% ) odbyw ały się czasem nocne libacje alkoholowe. W przypadku 3 uczniów Zasadniczej Szkoły Zaw odow ej (10% ) rów nież czasem m iały m iejsce aw antury i rękoczyny pom ię dzy rodzicami.
N atom iast w grupie podstawow ej blisko połow a badanych (43,3% ) dośw iadcza ła aw antur w rodzinie i w przypadku 10 osób (33,5% ) w dom u dochodziło do rękoczynów pom iędzy dorosłym i. W grupie tej było 3 razy w ięcej niż w grupie porów naw czej osób, które m usiały uciekać z dom u przed pijanym agresorem .
Podsum ow ując zagadnienie znaczenia środow iska rodzinnego w procesie p o w staw ania nieprzystosow ania społecznego nieletnich stw ierdzić m ożna, że zajm u je ono jed n o z pierw szych m iejsc jak o czynnik prow adzący do antysocjalnych
zachow ań dzieci i młodzieży.
A nalizując środowisko rodzinne od strony społeczno-m aterialnej zauw ażyć m oż na, że głów nym pow odem pow stania nieprzystosow ania społecznego w śród bada nych nieletnich je s t w ychow yw anie się w rodzinach niepełnych lub zrekonstru
ow anych. N atom iast czynnikiem , który w najm niejszym stopniu przyczynia się do pow stania problem u nieprzystosow ania społecznego w śród badanych, okazał się status m aterialny rodzin, z których się wywodzili.
Z przeprow adzonych przeze m nie badań w sposób jednoznaczny w ynika, że na d użą rolę w pow staw aniu antyspołecznych zachow ań w śród m łodzieży w pływ a stosow any w rodzinach sposób w ychow ania dzieci. D ane w skazują na d u żą kore lację pom iędzy liberalnym stylem w ychow ania, a pow staniem nieprzystosow ania społecznego w śród nieletnich, z czym należy łączyć fakt, że ten styl w ychow aw czy stosowany był w ponad połow ie rodzin podopiecznych M OW -u i tylko w 23,5% rodzin m łodzieży nie popełniającej czynów zabronionych praw em . Co w ięcej, po nad 70% nieletnich z rodzin o autokratycznym stylu w ychow ania, uw aża, iż kary jak ie stosow ali w obec nich rodzice były w ym ierzane w sposób sprawiedliw y.
Bibliografia:
Izdebska J., D ziecko w rodzinie u progu X X I wieku. N iepokoje i nadzieje, Wyd. Trans H um ana, B iałystok 2000.
Pilch T., Z asady badań p edagogicznych, Wyd. ŻA K , W arszawa 1995. P y tk a L ., P e d a g o g ik a re so c ja liza c y jn a . W ybrane za g a d n ie n ia te o re ty c zn e
i diagnostyczne, Wyd. A ka d em ii P ed a g o g iki S p ecja ln ej, W arszaw a 2000.
Pytka L., T. Z acharuk, Zaburzenia p rzysto so w a n ia społecznego d zieci i m ło
dzieży. A sp e k ty d ia g n o sty c zn e i terapeutyczne, Wyższa S zk o ła R o ln iczo - P edagogiczna, Siedlce 1995.
Tyszka Z., R od zin a p o ls k a u schyłku X X I w ieku, W SP im. K ochanow skiego, Ł ow icz 1997.
Ziem ska M ., R odzina a osobow ość, W iedza Pow szechna, W arszaw al975. Ż abczyńska E., P rzestępczość dzieci a szkoła i dom , WSiP, W arszaw a 1974.
Summary
The article discusses a concept o f social sym ptom s, their m anifestation scale o f disturbance, and their reasons in the family environm ent field. It presents the results o f the author's own research carried out in 2002 and 2003, in tw o groups: basic and com parative. The first group consists o f 30 charges from the Youth Educational Centre in Puławy chosen at random. They arc 15 - 17 years old. The comparative group also consists o f 30 randomly selected pupils from Vocational School in Lublin. They are between 16- 17 years old. In my research, I’ve applied a method o f sounding diagnostic, my own questionaire. It related to vicissitudes o f juveniles sentenced to Rehabilitation Institution for com nitting punishable offence.
