• Nie Znaleziono Wyników

Wychowawcy o prawach dziecka

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wychowawcy o prawach dziecka"

Copied!
19
0
0

Pełen tekst

(1)

Jolanta Podolak-Zając

Wychowawcy o prawach dziecka

Nauczyciel i Szkoła 1-2 (30-31), 104-121

2006

(2)

Jolanta Podolak-Zając

Wychowawcy o prawach dziecka

Z adania i rola nauczyciela-w ych ow aw cy - w prow adzenie

w tem atykę badań

Zapew ne w pam ięci w ielu z nas obraz nauczyciela-w ychow aw cy przedstaw ia się mniej więcej tak: spotykaliśm y się najczęściej na lekcji w ychow aw czej, pod­ czas której w ychow aw ca uzupełniał dziennik zajęć, pytał w ięc o absencję, spraw ­ dzał zw olnienia lekarskie i w iarygodność kartek od rodziców z w pisem , dlaczego uczeń nie był w szkole, kontrolow ał nasze w yniki nauczania, przy tym nierzadko w ygłaszał sw oje uwagi w form ie kazania, że się nie uczym y i klasa uw ażana jest za najgorszą w s z k o le ...

Przypuszczać m ożna, że dziś wielu w ychow aw ców myśli o w ychow aniu w szkole i swojej w nim roli daleko inaczej. Zm ienia się w yraźnie rola i zadania w ycho­ wawcy, zm ienia się, bo i rzeczyw istość, w której przyszło nam żyć, staw ia przed nami now e problem yi wyzwania. Dziś oczekuje się, że w ychow aw ca przede w szystkim będzie:

profesjonalistą posiadającym kom petencje w zakresie kontaktu w ychow ­ awczego,

posiadać w iedzę, która stanie się inspiracją dla jeg o pedagogicznych od­ działywań,

ustaw icznie pogłębiał sw oje kom petencje, m iał pow ołanie, takt i talent pedagogiczny,

odpow iedzialny za daną klasę, (udziela w sparcia, uczestniczy we w szyst­ kich ważnych dla klasy w ydarzeniach),

gotow y do bezinteresow nego ofiarow ania sw ojego czasu, by tow arzyszyć uczniow iw jego dorastaniu i dojrzew aniu,

.. .po prostu sobą, bo na tym dopiero m ożna zbudow ać autorytet.

Praca w ychow aw cy klasy nie je st w ięc kw estią form alną, aczkolw iek ta jej strona też je st istotna. Praca w ychow aw cy w ym aga nade w szystko zaangażow a­ nia em ocjonalnego.

(3)

Wychowawcy o prawach dziecka 105

Zadania, jak ie stają przed nauczycielem -w ychow aw cą D anuta W iktor ujm uje w następujące grupy obow iązków i czynności:

1. O rganizacja procesu nauczania i w ychow ania, opieka nad uczniam i (m.in. realizow anie program ów nauczania i w ychowania, poznaw anie uczniów, w drażanie ich do sam odzielnej i systematycznej pracy, stała troska o stan zdrow ia i kulturę zachow ania).

2. W spółdziałanie z dyrektorem , R adą Pedagogiczną i prow adzenie dokum en­ tacji.

3. Praca z rodzicam i i opiekunam i (m.in. w spółpraca, w zajem ny szacunek i życzliw ość, skłanianie rodziców do pracy nad sobą w zakresie zdobyw ania elem entów w iedzy o dziecku oraz zadaniach w ychow aw czych).

4. D ziałalność w środowisku (znajom ość w arunków środow iska lokalnego, pom ocw kierow aniu życiem społecznym i kulturalno-ośw iatowym , dbałość o honor szkoły i godność zaw odu nauczyciela, pozyskiw anie środow iska do w spółuczestnictw a w realizacji zadań szkoły).

5. D oskonalenie i sam okształcenie zaw odow e (poszerzanie i aktualizow anie w iedzyz zakresu nauczanego przedm iotu, w iedzy pedagogicznej, pogłębia­ nie znajom ości program ów nauczania i w ychow ania). (D .W iktor,Internet: w ww .profesor.pl)

Bez wątpienia jed n ak w ciążjcdnym z głów nych zadań nauczyciela-w ychow aw - cy pozostaje „stym ulowanie rozwoju ucznia, stw arzanie m u m ożliw ości wyboru,

rozwijanie um iejętności kierowania sobą i podejm ow ania decyzji za siebie.”(I.

H ofm an-K ołodzicjczyk, 1994/95,s. 145)

Pełne zrealizow anie tych zadań m ożliw e będzie w ów czas, gdy w ychow aw ca pozosfaniew szczególnej relacji z uczniami, gdy rzeczyw iście będzie w ystępow a! w ich obronie, propagow ał i popierał ich sprawy. W ażne staje się w ięc, by w ie­ dział że „ o p ro cesie w ychowania nie decydują (...) struktury, fundusze, techniki,

metody, strategie, czy pom oce dydaktyczne. W procesie w ychowania absolutnie najw ażniejsza je s t osoba wychowawcy. ” (M .D ziew iecki,2004/12,s . 15)

Jak w skazują przeprow adzone przez Grażynę G ajew ską wyniki badań, tylko 69% dzieci i m łodzieży ma pozytyw ny obraz wychowaw cy, a od tego, jak i on jest, zależy w dużym stopniu zadow olenie dzieci z pobytu w szkole.(G .G ajew ­ ska,2004,s.83) To, jak ie uznaje w artości, jakie prezentuje postaw y i przekona­ nia, stanowi przykład dla jeg o podopiecznych. Trzeba w ięc, by w ychow aw ca był przekonany, że dziecko potrzebuje nas — dorosłych, że „oczekuje o d nas miłości,

wsparcia i przew odnictw a w życiu. Oczekuje, że dorosty da m u część swojego czasu i m iejsce p rzy sobie, że odsłoni p r z e d nim zaw iłości tego świata. " (B.Smo-

lińska-Theiss,2000,s,105). O czyw istym w szak jest, że pełny rozwój dziecka możliw y je st dzięki kontaktom z ludźmi dojrzałym i i odpow iedzialnym i, zatem

(4)

106 Nauczyciel i Szkoła 1-2 2006

od relacji m iędzy nauczycielem a uczniem zależeć będzie pow odzenie w pracy dydaktyczno-w ychow aw czej.

,, Wychowanie m łodego człowieka należy (...) rozpatrywać ja k o spotkanie osób

(...) oraz ja k o sw oisty dialog m iędzy nimi. D ziecko je s t tu traktow ane ja k o p o d ­ miot, który m a praw o do autonomii, szacunku, w olności... '’(B.M atyjas, 2003/

8.S.17).

Wejść z uczniem w bezpośredni kontakt to przystanąć, spojrzeć mu w oczy i ofiarow ać mu swój czas, po to by lepiej go poznać, ale też by dać się jem u poznać. Inaczej nie m ożna m ów ić o podm iotow ości. Od nas - nauczycieli za­ leży, czy uczynim y ucznia partnerem w edukacji, to znaczy z p ełn ą kafeterią upraw nień przysługujących każdem u człow iekowi: praw o do szacunku, prawo do w łasnego zdania, do udziału w decydow aniu o tym co go dotyczy, (W.Okoń,

1994/2,s.86-87), a dziecku tym bardziej z racji jego specyfiki.

Praw a dziecka w opinii nauczycieli-w ychow aw ców - analiza

w yników badań w łasnych

O becnie postuluje się, by dem okratyczna szkoła, m iejsce spotkań nauczyciela i ucznia, urzeczyw istniała idee partnerstw a i podm iotow ości. W ażną zatem je st odpow iedź na pytanie o to, czy nauczyciel zna praw a sw ojego ucznia. Stąd też celem podjętych w tym opracow aniu badań było zdiagnozow anie poziom u w ie­ dzy nauczycieli na tem at praw dzieci.

Badaniam i objęłam 28 nauczycieli-w ychow aw ców szkoły podstawow ej i gim ­ nazjum w jednej z gm in w ojew ództw a podkarpackiego. W śród badanych było 23 kobiety i 5 m ężczyzn, spośród nich 12 osób w przedziale w iekow ym 26-35 lat,

11 osób: 36-45 lat i 5 osób w wieku 46-55 lat.

Kierunek studiów, jaki ukończyli badani to filologia polska (6 osób), nauczanie początkow e (5 osób), m atem atyka (3 osoby), historia (2 osoby), inform atyka (2 osoby), w ychow anie fizyczne (2 osoby), biologia, geografia, filologia rosyjska, teologia, technika, m aszyny elektryczne, tow aroznaw stw o, rolnictw o (po jednej osobie).

Zaw arte w przygotow anym kw estionariuszu pytania odnosiły się do poznania w iedzy nauczycieli o prawach dziecka oraz opinii na tem at ich respektow ania.

W zdecydow anej większości badani uznali, że pow inniśm y zajm ow ać się pra­ wami dziecka, bo w now oczesnych społeczeństw ach, ochrona praw każdej je d ­ nostki je st kw estią bezdyskusyjną. Takiej odpow iedzi udzieliło 22 osoby, 5 osób w skazało na odpow iedź „trudno pow iedzieć, gdyż są granice praw dzieci” , nikt

(5)

Wychowawcy o prawach dziecka 107

z badanych osób nie udzielił odpow iedzi przeczącej. Jedna osoba nie zakreśli­ ła żadnej z m ożliw ych odpow iedzi w pisała tylko, że „nie zgadza się z żadnym pow yższym stw ierdzeniem ” . Śm iało w ięc uznać m ożna, że nauczyciele w idzą konieczność zajm ow ania się praw am i dziecka. Jedna z nauczycielek stw ierdziła, że sam a ,, będąc dzieckiem nie wiedziała, że m a ja k ie ś p ra w a ", stąd m oże apel do w szystkich dorosłych o to, by zainteresow ać się praw am i tych najm łodszych.

Jak się okazuje, w szkołach podstaw ow ych do których uczęszczali badani, nie były prow adzone lekcje na tem at praw dziecka, uznało tak 18 osób, tylko 9 osób uczestniczyłow takich zajęciach. N ieco inaczej przedstaw ia się to dla szkoły śred­ niej, tu 12 osób w skazało, że takie zajęcia były przeprow adzone, zaś 15, że nie, jed n a osoba nie pam ięta czy tego typu zajęcia były organizow ane, czy też nie.

O pinie badanych na tem at praw dziecka zależą w dużej m ierze od tego, czy ich praw a, wtedy, gdy byli dziećm i, były respektow ane. Problem ten podję­ ty został w jednym z pytań. A nkietow ani, udzielając na nie odpow iedzi „tak” lub „nie” , w skazyw ali, czy rodzice, nauczyciele, koledzy i rów ieśnicy łam ali ich prawa. Z daniem badanych, ich praw a respektow ane były przede w szystkim w rodzinie, uznało tak 25 osób, tylko 3 osoby wskazały, że w rodzinach docho­ dziło do łam ania ich praw i była to: przem oc psychiczna i fizyczna, poniżanie i w yśm iew anie, brak m ożliw ości decydow ania o swoich sprawach, w ychow anie w stylu: J e s te ś m oim dzieckiem i masz robić, co ci karzę” .

Podobnie w yniki przedstaw iają się w przypadku szkoły, badani uzn ali, ż e zarów no nauczyciele, ja k i koledzy nie łam ali ich praw , dla obydw u grup je s t to p o 2 5 osób, jedna z w ychow aw czyń w skazuje, że w przypadku nauczycieli było tak być m oże dlate­ go, że „ nauczyciel by! szanow any p rzez uczniów, więc sam też okazyw ał nam sza­

cunek". Po 3 osoby udzieliło odpow iedzi, że zarów no nauczyciele, ja k i koledzy

w szkole łam ali ich prawa. N auczyciele poprzez niespraw iedliw ość w ocenianiu, obrażanie i łam anie praw a do pryw atności, zaś koledzy przez bicie, w yśm iew anie

(,, szczególnie gd y ktoś p o chodził z nisko sytuow anej rodziny ") i rów nież łam anie

praw a do pryw atności, szczególnie tajem nicy korespondencji.

W środowisku rów ieśniczym dla 24 osób ich praw a nie były łam ane, 4 osoby udzieliły odpow iedzi, że łam ane było ich prawo do pryw atności, szcze­ gólnie w kraczanie bez pow odów w sprawy osobiste i rodzinne, także przem oc i w yzw iska, poniżanie i w yśm iew anie.

D odatkow o w ankiecie osoby, która uznała, że w każdym z tych środow isk jej praw a były łam ane, znalazł się komentarz: „ nie eksponowano tak p ra w dziecka,

więc pew ne działania dorosłych nie były odbierane ja k o łamanie, m ojego p r a ­ w a".

Zebrane opinie w yraźnie w skazują, że ogrom na większość respondentów miała poczucie, że zarów no dorośli, ja k i rów ieśnicy liczą się z ich praw am i, respektują je. Czy w ynikało to z w iedzy o tychże praw ach, czy też z faktu, że „m ieli po

(6)

108 Nauczyciel i Szkota 1-2 2006

prostu kochających rodziców i nauczycieli, którzy odnosili się do nich z szacun­ k ie m ”, ja k uznaje jed n az nauczycielek.

Potw ierdzeniem tego staje się rów nież fakt, że w sytuacji, gdy praw a bada­ nych nauczycieli nie były respektow ane najczęściej zwracali się oni w łaśnie do rodziców, w skazało tak 19 osób i do nauczycieli - 9 osób. Pięć osób tw ierdzi, że nikogo nie prosiło o pom oc, trzy osoby że najczęściej zw racały się do kolegów, dw ie osoby - do rodzeństw a, jedna, że do dziadków. N ikt z badanych nie w skazał na dalszych krew nych, pedagoga szkolnego, sąd i inne organizacje.

Przy om aw ianiu kw estii praw dziecka istotne je st określenie, czy praw a te sąrze- czyw iścieprzestrzegane. Problem tenpodjęty został w jednym zpytań, ankietow ani, u dzieląjącnanieodpow icdzi„tak” lub„nie”,w skazyw ali,czyw iO dzinach, szkołach i grupach rów ieśniczych respektow ane są praw a dziecka. Z daniem badanych w ychow aw ców , praw a dziecka respektow ane są przede w szystkim w szkołach, w skazało tak 23 osobyi w rodzinach - 22 osoby, piętnastu badanych natom iast pozytyw nie ocenia przestrzeganie praw dziecka przez rówieśników. N iew iele osób dostrzega łam anie praw w tychże środowiskach, na szkołę w skazuje tylko 3 osoby, na rodzinę cztery, na grupę rów ieśniczą nieco więcej - 11 osób. Spośród badanych 2 osoby odpow iedziały: „prawa dziecka i są i nie są przestrzegane,

trudno to jednoznacznie określić".

Jak w idać, w ielu badanych uw aża, że praw a dziecka są jed n ak przestrzegane, zapytani o tow pytaniu otw artym , jak ie to praw a, w ym ieniali najczęściej:

Tabela 1. Opinie nauczycieli na tem at praw, które są respektowane

P r a w a r e s p e k t o w a n e . L i c z b a p ra w o d o n au k i 22 p ra w o d o ż y c ia В p raw o d o ro z w o ju 7 p raw o d o le c z e n ia i o p ie k i m e d y czn ej 6 p raw o d o w y c h o w a n ia w ro d z in ie 5 p ra w o d o sw o b o d n e g o z rz e sz a n ia się 3 p ra w o d o o p ie k i i o c h ro n y 3 p ra w o d o s w o b o d n e g o w y ra ż a n ia w ła s n y c h p o g lą d ó w , o p in ii, zd a n ia 2 p raw o d o to ż sa m o ści 1 p ra w o d o w y p o c z y n k u i c z a su w o ln e g o 1 p ra w o d o in fo rm a c ji o o c e n a c h w s z k o le 1 n ie m a ta k ic h , ża d n e n ie je s t re s p e k to w a n e 2 b rak o d p o w ie d z i 1

Zebrane w tabeli w y n ik i w przedmiocie o p in ii nauczycieli co do powyższej kw estii wskazują, że najczęściej respektowane prawa dzieci to: prawo do nauki,

(7)

Wychowawcy o prawach dziecka 109

praw o do życia, do rozw oju, do leczenia i opieki m edycznej, do w ychow ania w rodzinie, do sw obodnego zrzeszania się, do opieki i ochrony, do sw obodnego w yrażania w łasnych poglądów, do tożsam ości, do w ypoczynku i czasu w olnego oraz do inform acji o ocenach w szkole. D wie osoby uznaje, że żadne z praw dzie­ ci nie je st respektow ane, jed n a osoba nie udzieliła na pytanie odpow iedzi.

U zupełnieniem stało się poznanie opinii w ychow aw ców na tem at praw, które nie są przestrzegane, badani udzielali odpow iedzi na pytanie otw arte, zebrane dane przedstaw ia poniższa tabela:

Tabela 2. O pinie nauczycieli na tem at praw, które nie są respektowane

P r a w a , k tó r e n ie s ą r e s p e k to w a n e . L ic z b a p raw o do g o d n e g o ży c ia 11 p raw o d o w yp o w n ed zi w w a ż n y c h s p ra w a c h i d o w ła s n y c h p o g lą d ó w 6 p ra w o d o ż y c ia b e z p rz e m o c y 6 p raw o d o g o d n e g o i b e z p ie c z n e g o d z ie c iń s tw a 2 p ra w a d z ie c i s a m o tn y c h d o o p ie k i z e s tro n y p a ń stw a 2 p raw o d o in fo rm acji 1 p raw o do w y p o c z y n k u i c z a su w o ln e g o 1 p raw o do w ła s n e g o z d a n ia w s z k o le 1 p ra w o d o o c h ro n y p rz e d p o rn o g ra fia i n a rk o m a n ią 1 p raw o d o o c h ro n y p rz e d w y z y s k ie m ek o n o m ic z n y m 1 p raw o d o o c h ro n y w ię z i ro d zin n y ch 1 p raw o do w y c h o w a n ia w ro d z in ie 1 p raw o do p ry w a tn o ś c i, g łó w n ie ta je m n ic y k o re s p o n d e n c ji 1 w sz y stk ie p ra w a s ą p rz e s trz e g a n e 1 brak o d p o w ie d z i 1

W opiniach nauczycieli, ja k w skazują zebrane dane, najczęściej łam ane jest praw o dziecka do godnego życia, to znaczy życia bez niedostatków i niepew ­ ności jutra, do w ypow iedzi i jeg o w łasnych poglądów, a także, ja k zauw ażają badani, ciągle zbyt często w obec dzicci je st stosow ana przem oc. A nkietow a­ ni uznali, że łam ane je s t też praw o dziecka do godnego i bezpiecznego dzie­ ciństw a oraz praw a dzieci sam otnych do opieki ze strony państwa. Po jednej osobie w skazało na nieprzestrzeganie takich praw, ja k praw o dó w ypoczynku i czasu w olnego, do ochrony przed pornografią i narkom anią, praw o do infor­ macji, do pryw atności - głów nie tajem nicy korespondencji, do w łasnego zdania w szkole, do ochrony przed w yzyskiem ekonom icznym , a także do ochrony więzi

(8)

110 Nauczyciel i Szkota 1-2 2006

rodzinnych i do w ychow ania w rodzinie. Jedna osoba uznała, że w szystkie praw a są przestrzegane, jed n a nie udzieliła żadnej odpow iedzi.

N auczyciele zatem dostrzegają szereg praw dzieci, które przez dorosłych nie są przestrzegane, poproszeni o podanie przykładów ich łam ania w skazują na w iele sytuacji:

Tabela 3. P rzykłady łam ania p ra w dziecka w rodzinach

S y tu a c je w k tó r y c h ła m a n e są p r a w a d z ie c k a . L ic z b a p rz e m o c fiz y c z n a (b ic ie , z n ę c a n ie s ię , k ary fiz y czn e) 22 p rz e m o c p sy c h ic z n a (p o n iż a n ie , z n ę c a n ie s ię p s y c h ic z n e ) 10 w y k o rz y s ty w a n ie se k s u a ln e 6 d z ie c k o n ie m a p ra w a g ło su w s p ra w a c h g o d o ty c z ą c y c h 5 p ra w o d o p ry w a tn o ś c i - c z y ta n ie k o res p o n d e n c ji 4 n a d m ie rn a p ra c a 2 w y c h o w a n ie w ro d z in a c h ro z b ity c h 1 zm u sz a n ie d zieci d o p rz e s tę p c z o ś c i 1 o g ó ln e za n ie d b a n ie : d zie ci s ą c h o w a n e a n ie w y c h o w y w a n e 1 b rak o p ie k i 1 b rak tro s k i o ed u k a c ję d zie ci 1

Jak w skazują dane, w rodzinach w ciąż często stosuje się przem oc i to zarów no tę fizyczną, ja k i psychiczną. M ożna uznać, że bicie dzieci, poniżanie ich i znęca­ nie się pozostaje ciągle m etodą, ja k ą rodzice w ykorzystują w w ychowyw aniu.

Badani w skazują rów nież na je d n ą z najdrastyczniejszych form łam ania praw dzieci - w ykorzystyw anie seksualne, dostrzegają też obecną w w ielu polskich dom ach sytuację nieliczenia się ze zdaniem dziecka, naw et w spraw ach go do­ tyczących. Ponadto zaznaczają łam anie: praw a do pryw atności poprzez czyta­ nie korespondencji dziecka, obarczanie dziecka nadm ierną pracą, szczególnie na wsi, w ychow yw anie dzieci w rodzinach rozbitychi zm uszanie dzieci do prze­ stępczości. Tw ierdzą też, że rodzice nie opiekują się dziećm i i nie troszczą się o ich edukację. Jedna z w ychow aw czyń uznaje, że „ obserw uje ogólne zaniedbanie

dzieci: dzieci są chow ane a nie w ychow yw ane’’- dodaje.

N ieco inaczej, zdaniem badanych wychowawców, przedstaw ia się to w szkole:

Tabela 4. P rzykłady łam ania p ra w dziecka w szkole p rz e z nauczycieli

S y tu a c je w k tó r y c h ła m a n e s ą p r a w a d z ie c k a . L ic z b a b rak m o ż liw o śc i sw o b o d n e g o w y p o w ia d a n ia się 9 n ie p rz e s trz e g a n ie z a sa d re g u la m in u u cz n ia 3 n a u c z y c ie le o b r a ż a ją u c z n ió w 2 n ic s p o tk a ła m ta k iej sy tu a c ji 1 b rak o d p o w ied z i 13

(9)

Wychowawcy o prawach dziecka 111 Czy szkoła je s t m iejscem realizacji praw dziecka?

Jak w ynika z odpow iedzi nauczycieli, praw a dzieci-uczniów są w tym środow i­ sku rów nież łam ane i to przez nich sam ych. N ajczęściej nie pozw alają uczniom na sw obodne w ypow iadanie się, nie przestrzegają zasad regulam inu ucznia i ich obrażają. Jedna osoba stwierdza, że nie spotkała się z sy tu acjąłam an ia praw przez nauczycieli, natom iast aż 13 osób nie udzieliło na to pytanie żadnej odpow iedzi, czyżby uznały, że w relacji nauczyciel - uczeń trudno o łam anie p ra w ...

O kazujesię,żenie.Jakw ynikazuzyskanychrczultatów badań„ife/ec/vviz/co/eczii-

j ą s i ę pow szechnie gnębione, w ykorzystywane, m anipulow ane oraz autokratycznie podporządkow yw anedorostym :rodzicom inauczycielom . W szkolem ów isięgłów nie

o obowiązkach ucznia natom iast o je g o praw ach nie w spom ina się w ogóle. (...) O statecznie nauczyciele i uczniowie przestrzeganie p ra w ucznia we w spółcze­ snej szkole traktują ja k o sw oistą abstrakcję. " (H .Górecka, M. G órecka,2001,112-

-113).

D wie ostatnie opinie dotyczące podania przykładów łam ania praw dzieci odno­ siły się do ich relacji z kolegam i w szkole i w ich grupach rów ieśniczych. W yniki przedstaw iają poniższe tabele:

Tabela 5. P rzykłady łam ania p ra w dziecka w szkole p rze z kolegów

S y tu a c je w k tó r y c h ła m a n e s ą p r a w a d z ie c k a . L ic z b a P rz e m o c - d z ie c k o o fia rą ag re s y w n y c h z a c h o w a ń k o le g ó w 13 b ic ie m ło d sz y c h p rz e z sta rs z y c h (fa la w szk o le ) 3 w y łu d z a n ie p ie n ię d z y 2 d e p re c jo n o w a n ie z a sa d e ty c z n y c h i m o ra ln y c h 2 p o n iż a n ie i w y ś m ie w a n ie k o le g ó w z b ie d n y c h ro d zin 2 b rak m o ż liw o ś c i w y ra ż a n ia w ła s n y c h p o g lą d ó w z w ła sz c z a w w y m ia rz e d u c h o w y m i re lig ijn y m 2 b rak p o s z a n o w a n ia g o d n o śc i 1 p ra w a d z ie c k a n ie p e łn o s p ra w n e g o 1 w y m u s z a n ie 1 p o d w a ż a n ie a u to ry te tó w 1 z a stra sz a n ie 1 p raw o do n ie ty k a ln o śc i o so b iste j 1 d o sz a c u n k u 1 b rak o d p o w ie d z i 2

(10)

112 Nauczyciel i Szkoła 1 -2 2006

Tabela 6. Przykłady łam ania p ra w dziecka w grupach rów ieśniczych

S y tu a c je , w k tó r y c h ła m a n e s ą p r a w a d z ie c k a . L p rz e m o c fiz y c zn a 20 p rz e s tę p c z o ś ć 4 p o n iż a n ie 2 w y w ie ra n ie p resji 1 w y śm ie w a n ie 1 n a d u ż y c ia sek s u a ln e I s w o b o d n e w y ra ż a n ie p o g lą d ó w 1 le p sz y ten , k to m a p ie n ią d z e k o m p u te r, p o c h o d z i z ro d z in y le p iej m a te ria ln ie sy tu o w an e j 1 b ra k o d p o w ie d z i 5

W opinii nauczycieli uczniow ie zarów no w szkole, ja k i w grupach rów ie­ śniczych w zględem siebie dopuszczają się najczęściej przem ocy. Potw ierdza to rów nież obecnaw szkołach, zdaniem nauczycieli, sytuacja bicia m łodszych przez starszych. W szkole w śród kolegów dochodzi też do w yłudzania pienię­ dzy, poniżania i w yśm iew ania kolegów z rodzin biedniejszych, deprecjonow ania zasad etycznych i m oralnych i braku m ożliw ości w yrażania w łasnych poglądów, zw łaszcza w w ym iarze duchow ym i religijnym . N atom iast w grupach rów ie­ śniczych, zdaniem wychowaw ców, często obecna je st przestępczość i poniża­ nie innych. Ponadto ankietow ani, jak o przykład łam ania praw w śród kolegów w szkole, podają brak poszanow ania godności, podw ażanie autorytetów, łam anie praw dzieci niepełnospraw nych, praw a do nietykalności osobistej, do szacunku, a także zastraszanie i w ym uszanie, dw ie osoby nie udzieliło na pytanie odpow ie­ dzi. W przypadku grup rów ieśniczych badani w skazują na sytuacje w yw ierania presji, w yśm iew ania, nadużyć seksualnych oraz braku m ożliw ości sw obodnego w yrażania poglądów. Jedna osoba uznała, że w grupach rów ieśniczych liczą się ci, którzy są m aterialnie lepiej sytuowani - „lepszy ten, kto ma pieniądze kom ­

puter, czym ś im ponuje - niekoniecznie dobrym, ci biedniejsi są niew ażni ". Pięć

osób nie udzieliło żadnej odpow iedzi.

Pytanie dotyczące podania przykładów łam ania praw dzieci w Polsce miało charakter otwarty, badani zatem mogli w pisać dow olnie w ybraną przez siebie odpow iedź. Jak w skazują ich opinie pew ne problem y dom inują. N a pew no na czoło w ysuw ają się dw ie kw estie, je d n ą z nich jest obecne, zdaniem badanych, we w szystkich środow iskach, zjaw isko przemocy, drugą brak m ożliw ości sw o­ bodnego w yrażania swoich poglądów.

Stosow anie przem ocy w obec dzicci zaw sze drastycznie łam ie ich praw a, do­ rośli więc, zw łaszcza nauczyciele, m uszą um ieć reagow ać na sytuacje przem ocy i skutecznie jej przeciw działać. Tym czasem , w opracow anym przez Biuro

(11)

Rzecz-Wychowawcy o prawach dziecka

113

nika Praw D ziecka „Inform atorze” czytamy: „ należy stwierdzić brak przyg o to ­

w ania i um iejętności udzielenia pom ocy ofiarom p rzem ocy w przypadku osób odpow iedzialnych za opiekę i bezpieczeństwo dzieci, np. nauczycieli, pedagogów, dyrektorów szkół, w izytatorów kuratoriów oświaty, pracow ników p o m o cy sp o ­ łecznej i innych. ” (Biuro Rzecznika Praw D ziecka,2002,s.66).

Przem oc to problem społeczny, w ym agający rozw iązań system ow ych, potrzeba więc zintegrow anych działań osób kom petentnych, które zajm ą się problem em od strony pedagogicznej, psychologicznej i społecznej.

K olejnym , często podaw anym przykładem łam ania praw dzicci w w ym ienio­ nych środow iskach je s t brak m ożliw ości w ypow iadania w łasnego zdania i sw o­ bodnego w yrażania poglądów, a przecież prawo to w yraźnie gw arantuje im K on­ w encja o Praw ach Dziecka:

Art. 12: Państw a-Strony zapew niają dziecku, które je s t zdolne do kształtow ania sw ych w łasnych poglądów, pra w o do sw obodnego w yrażania w łasnych p o g lą ­ dów we w szystkich sprawach dotyczących dziecka ... ” (E.Czyż , 1992,s.23).

Z apew nia się dzieciom nie tylko praw o do w ygłaszania opinii, ale rów nież na­ kazuje się nam dorosłym przyjm ow anie tych opinii z należytą uw agą. Tym cza­ sem w ciąż w naszych dom ach funkcjonuje pogląd, że „dzieci głosu nie m ają” , w szkołach uczniom ogranicza się m ożliw ość w pływ u na jej kształt (zob.M .Ło­ patkow a,2000,s.75; R .F udali,1993,s.306), a grupach rów ieśniczych, liczy się głos tych, którzy „m ają pieniądze, kom p u ter...p o ch o d zą z rodzin lepiej m aterial­ nie sytuow anych”- j a k słusznie w skazują opinie wychowawców.

U zupełnieniem zagadnienia łam ania praw było określenie przez respondentów , z jakim i przypadkam i łam ania praw zetknęli się jak o św iadkow ie. Jak wynika z danych, badani najczęściej byli obecni w sytuacji przem ocy: fizycznej 12 osób, psychicznej 2 osoby. Byli rów nież świadkam i zachow ań, które są niew ątpliw ie formami przem ocy: bicie i poniżanie - 2 osoby, zm uszanie do ciężkiej pracy - także zarobkow ej - 2 osoby. W idzieli także łam anie praw a do szacunku - je d ­ na osoba, w łasnego zdania - 2 osoby i praw dzieci w rodzinach patologicznych - 2 osoby. Byli świadkam i faw oryzow ania - 2 osoby i w yśm iew ania (poglądów, strojów) - 2 osoby. G rupa tych, którzy pozostaw ili pytanie bez odpow iedzi liczy aż dziew ięć osób, zatem obraz sytuacji łam ania praw dzieci byłby niew ątpliw ie pełniejszy, gdyby w szyscy na pytanie odpowiedzieli.

„ Konw encja nie tylko skodyfikow ala w skali św iatow ej pra w a dziecka i je g o

podstaw ow e wolności, ale przyczyniła się ju ż do upow szechnienia tych p ra w w świecie. Realizow any je s t — choć nie w każdym kraju w jed n a ko w ym stopniu - obow iązek p a ństw a upow szechniania za sa d i przepisów K onw encji zarówno

(12)

114 Nauczyciel i Szkoła 1-2 2006

w śród dorosłych, j a k i w śród dzieci. (...) Szczególnie w ażne jest, aby znajom ość tego dokum entu była szerzona w środowisku nauczycieli, pracow ników służby zdrowia, policjantów , sędziów i innych osób m ających do czynienia z dziećm i w sw ej p ra cy zawodowej. ” (A .Ł opatka,2000,s.l69-170).

W yniki badań Grażyny M iłkow skiej-O lejniczak w skazują, że nauczyciele m ają niew ielką w iedzę na tem at praw dzieci. A utorka utrzym uje, że nie zn ają o n i dokum entów określających praw a dziecka, nie potrafią też w ym ienić żadnych szczegółow ych praw dzieci (G. M iłkow ska-01ejniczak,1994,s.98).

W prezentow anych tu badaniach pytano nauczycieli o to, skąd zdobyw ają w ie­ dzę na tem at praw dziecka. W zdecydow anej w iększości m ają tę w iedzę z tele­ w izji - 25 osób, gazet - 22 osoby i radia - 19 osób. O siem naście osób w skazuje, że od nauczycieli, piętnaście, że od rodziców. K ilka osób wpisało, że w iedzę tę czerpią z dokum entów: 8 osób w skazało na K onw encję o Praw ach D ziecka, 2 osoby na Konstytucję, 1 osoba nie określiła precyzyjnie, jakie to dokumenty. Ź ró ­ dłem w iedzy o praw ach dziecka je s t także Internet - 5 osób oraz książki, uznaje tak 4 osoby, jed n a z nich w skazuje tu na książkę do „W iedzy o społeczeństw ie - klasa I gim nazjum ” .

M edia, ja k z tego w ynika odgryw ają istotną rolę w przekazyw aniu w iedzy z za­ kresu praw dzieci. G eneralnie dziś nie sposób odłączyć procesu w ychow ania od mediów, bo on dokonuje się za ich pom ocą i jeśli w ykorzystane są one w sposób racjonalny m ogą nie tylko dostarczać w iedzę, ale i w spom agać rozw ój, edukację i w ychow anie dziecka.

Pytanie, w którym badani mieli w skazać, jak ie praw a dziecka są, ich zdaniem , najw ażniejsze było celow o pytaniem otw artym , gdyż um ożliw iło zorientow anie się, czy nauczyciele w ogóle znają i potrafią w ym ienić praw a dzieci. W szyscy badani na to pytanie udzielili odpow iedzi, w ym ieniali oni najczęściej: praw o do nauki (21 osób), praw o do życia (16 osób) i do rozw oju (9 osób), do życia bez przem ocy, zaniedbania, w ykorzystania seksualnego i poniżania (8 osób), do od­ pow iedniego standardu życia i godnej egzystencji oraz do w ychow ania w ro­ dzinie (po 7 osób). Za ważne uznali rów nież praw o do w yznaw ania w łasnych poglądów, opinii, zdania, praw o do opieki i ochrony (po 4 osoby), oraz praw o do miłości (3 osoby). Ponadto w śród w ym ienionych przez nauczycieli praw znalazły się praw o do piyw atności, głów nie tajem nicy korespondencji i do poszanow ania godności (po 2 osoby) Badani w skazali tylko raz: prawo do zaspokojenia podsta­ w owych potrzeb: mieszkania, ubrania, pożyw ienia, do poczucia bezpieczeństw a, do ochrony przed w szelkim i formam i przem ocy, do szacunku, do nietykalności osobistej, do tożsam ości, do ochrony zdrow ia, do w ypoczynku i czasu wolnego, do korzystania z dóbr kultury, do decydow ania o sobie w spraw ach dotyczących ich, do elem entarnej spraw iedliw ości społecznej - zw łaszcza ekonom icznej, do

(13)

Wychowawcy o prawach dziecka 115

nieponoszenia konsekw encji za zbyt m ałe zdolności, do ja k najlepszego zabez­ pieczenia interesu dziecka, do inform acji i do znajom ości w łasnych praw.

Z askakująca była w ypow iedź jednego z wychowaw ców, który pytany o praw a dzieci odpow iedział: „nie zgadzam się ze stwierdzeniem, że dziecko m a ja k ie ś

„ specjalne" prawa. To p a ństw a socjalistyczne w ym yślają ja k ie ś p ra w a dzieci, pra w a górników, hutników, nauczycieli, itp. A p ó źn iej dom agają się na to naszych p ieniędzy (pieniędzy z podatków ) i stwierdzają, że to oni troszczą się o nas i w ogóle bez ich troski zginęlibyśm y marnie. D o pew nego m om entu (do 18 r. ż.) to rodzice w p e łn i odpow iadać p o w in n i za wszystko, co zrobi je g o (rodzica) dziecko i to oni ew entualnie decydują, ja k ie pra w a jeg o , ja k o rodzica są łamane. A ja k ie pra w a łam ie państw o w obec rodziców to je s t długa lista. ”

N iew iarygodne, że takiej odpow iedzi udzielił nauczyciel-w ychow aw ca, osoba, która pow inna być przekonana o słuszności nadania dzieciom ich praw, a będąc rzecznikiem dziecka - pow inna pew nie ich bronić.

K olejnym zagadnieniem dotyczącym poznania w iadom ości nauczycieli- w y­ chow aw ców na tem at praw dzieci było zapytanie ich o to, czy w iedzą w jakich dokum entach te praw a są zaw arte i czy zapoznali się z jed n y m z nich - K onw en­ cją o Praw ach Dziecka.

Pytani w pytaniu otw artym o dokum enty w skazyw ali najczęściej na K onw en­ cję o Praw ach D ziecka - 21 osób, 5 osób w pisało K onstytucję RP, 3 osoby K o­ deks U cznia, 2 osoby D eklarację Praw Człow ieka, p o jed n ej osobie - Regulam in Szkoły i U staw ę o rzeczniku praw dziecka. Tylko jed n a osoba nie udzieliła na pytanie odpowiedzi.

Badani w ychow aw cy w iedzą w ięc, w jakich dokum entach zaw arte są praw a dziecka, w ielu spośród nich - 20 osób, zapoznało się z K onw encją o Prawach Dziecka, 8 osób nie zna treści tego dokumentu.

Pytanie dotyczące instytucji zajm ujących się ochronąpraw dzieci, badało także w iedzę nauczycieli na tem at tychże instytucji. A nkietow ani w pytaniu otw artym proszeni byli o wpisanie, kto w Polsce zajm uje się ochroną praw dzieci. Aż 23 osoby w ym ieniło R zecznika Praw D ziecka, spośród nich 2 osoby w pisały nazw i­ sko rzecznika - Paw eł Jaros; 6 osób w skazuje na K om itet O chrony Praw D ziec­ ka, 2 osoby na R zecznika Praw U cznia, po 1 osobie w pisało MENiS - placów ki ośw iatow e, U N IC EF-Polska i sądy. W opinii jednej w ychow aw czyni, w Polsce nikt nic zajm uje się o ch ro n ąp raw dzieci.

Badani w ychow aw cy zaproponow ali wiele instytucji chroniących praw a dziecka w Polsce, m ożna jed n ak listę tę uzupełnić, choćby o takie ja k Policja, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, pow iatow e centrum pom ocy rodzinie, Tow arzy­ stwo Przyjaciół Dzicci, czy szereg istniejących organizacji pozarządow ych (np. Dzieci N iczyje).

(14)

116 Nauczyciel i Szkota 1-2 2006

K ońcow ym etapem rozw ażań o praw ach dziecka, w edług zaw artych w ankie­ cie pytań, stało się podjęcie zagadnienia uśw iadam iania dzieciom ich praw. Py­ tano w ychow aw ców o to, czy m ów ić dzieciom o ich praw ach, czy organizow ać w zw iązku z tym specjalne lekcje na tem at praw dziecka oraz, z jakich źródeł dzieci m ogą czerpać w iedzę o sw oich prawach.

Spośród badanych jed n a osoba uw aża, że to od rodziców zależy, czy dzieci będę znały sw oje praw a, gdyż jej zdaniem „dziecko je s t w łasnością rodzica i to

on o tym pow inien d ecyd o w a ć". Jest to odpow iedź w ychow aw cy, który w cze­

śniej stwierdził, że dzieci nie m ają żadnych praw. Tym razem pozostaw iono jeg o opinię bez k o m en tarza...

I jeszcze jeden w ychow aw ca, który nie je st przekonany, co do słuszności in­ form ow ania dzieci o ich praw ach, gdyż, ja k sądzi „one m ogą się stać przyczyną

nadużyw ania wolności, którą dziecko nie do końca dobrze rozumie ".

Z adow alające jest, że jed n ak zdecydow aną w iększość - 26 osób stanow ią ci, którzy u znają słuszność uśw iadam iania dzieciom ich praw, w uzasadnieniu po­ dają między innymi:

dzieci, znając sw oje prawa, m ogą się bronić (nieznajom ość praw a szkodzi), należy nie tylko uśw iadam iać, ale rów nież ich przestrzegać,

dzieci pow'inny znać zakres swoich praw, aby nie czuły się osam otnione i poniżane,

tak, aby czuły się bezpiecznie,

uw ażam , że dzieciom należy uśw iadam iać ich prawa; dziecko je st sam o­ dzielnym podm iotem , jednakże ze w zględu na sw o jąn atu raln ąn ied o jrzało ść fizyczną i psychiczną pow inno być otoczone szczególną opieką w ychow aw ­ czą i ochroną praw ną. Często dziecko nie zdaje sobie spraw y z tego, że ma sw oje prawa,

• tak, każdy człowiek powinien znać swoje prawa i obowiązki z nich wynikające,

• tak, bo to ich praw o znać sw oje prawa,

tak, bo w razie ich łam ania m ogą dociekać sw oich praw,

tak, szczególnie w środow isku gdzie w ystępują patologiczne grupy rów ie­ śnicze,

tak, bo dzicci pow inny w iedzieć, gdzie szukać pomocy, tak, by w ystępow ały w ich obronie,

tak, rów nocześnie z szerokim om ów ieniem tychżc praw i obow iązków z nich w ynikających,

tak, w odpow iednim w ieku i rów nocześnie z obow iązkam i, tak, bo dziecko to też człow iek, tylko trochę mały,

tak, szczególnie należy zw rócić uw agę na dzieci pochodzące z rodzin pato­ logicznych,

(15)

Wychowawcy o prawach dziecka 117

• tak, dzieci pow inny znać sw oje praw a, by m ogły ich bronić. W dzisiejszych czasach w obec w ielu zagrożeń w spółczesnej cyw ilizacji dzieci najbardziej są narażone na łam anie ich praw, dlatego m uszą być św iadom e sw oich praw i w iedzieć gdzie szukać pom ocy w sytuacjach, gdy te praw a nie są respekto­ wane,

generalnie należy uśw iadam iać dzieciom ich praw a, szczególnie w grupach zagrożonych patologią, aby m ogły się bronić w sytuacjach zagrożenia prze­ mocą. O bow iązek reagow ania na takie sytuacje spoczyw a jed n ak przede w szystkim na dorosłych, którzy pow inni w spom agać dziecko,

tak, dla nabrania pew ności do w łaściwej oceny postępow ania sw ojego i wychowaw ców,

należy uśw iadam iać im ich prawa, zw łaszcza tym, które p ochodzą z rodzin patologicznych lub są zagrożone p rzem ocą w grupach rów ieśniczych. U w a­ żam jednak, że naw et dziecko dobrze poinform ow ane o sw oich praw ach nic nie zdziała bez pom ocy dorosłych,

należy uśw iadam iać dzicciom ich praw a szczególnie tym, któ re zostały dotknię­ te przem ocą, jed n ak sądzę, że to dorośli pow inni zajm ow ać się ochroną dzieci i przestrzeganiem ich praw,

tak, aby były bardziej odpow iedzialne za sw oje czyny, gdyż z praw w ynikają obow iązki,

lak, by m ogły z nich korzystać, tak, by m iały poczucie bezpieczeństw a,

tak, dzieci m uszą znać sw oje praw a, by je bronić, tak, bo m ają do tego prawo,

dzieci, podobnie ja k dorośli powinny, dokładnie znać sw oje praw a oraz w ie­ dzieć, kto zajm uje się ich ochroną. Pozw oli im to obronić się w sytuacji, gdy rów ieśnicy bądź dorośli będę próbow ali te praw a łam ać.

W ychow awcy w idzą w ięc konieczność uśw iadam iania dzieciom ich praw. Sta­ nowisko to potw ierdzili rów nież w odpow iedziach na pytanie o to, czy pow inny być prow adzone lekcje na tem at praw dziecka. D wadzieścia jeden osób uznaje, że takie lekcje pow inny być organizow ane, tylko 7 osób zakreśliło odpow iedź przeczącą.

Halina G órecka i M agdalena G órecka podają, że dzieci o sw oich parach dow ia­ dują się najczęściej w łaśnie w szkole, na zajęciach godziny w ychow aw czej, ale również nauczyciele realizują treści z zakresu praw dziecka, na lekcji języka pol­ skiego, w iedzy o społeczeństw ie i religii. (H .Górecka, M .G órecka,2 0 0 l,s. 115).

W om aw ianych badaniach w ychow aw cy zapytani o to, zjakich źródeł dzieci m ają czcipać w iedzę na tem at swoich praw w pisyw ali, że są to przede w szystkim środ­ ki m asow ego przekazu - telew izja, radio, Internet (13 osób), ale także m ów ić im o prawach pow inni rodzice i opiekunow ie (10 osób), nauczyciele (8 osób), głów nie

(16)

118 Nauczyciel i Szkoła 1 -2 2006

w ychow aw cy - ja k uznaje jed n a z badanych osób, a także rów ieśnicy (1 osoba). Pięć osób ogólnie w skazało, że źródłem tych praw pow inna być szkoła, jednak nie sprecyzow ali oni dokładnie, kto w szkole? Badani określili rów nież, że dzieci w iedzę o sw ych praw ach m ogą czerpać z dokum entów, takich jak: Statut Szkoły (5 osób). R egulam in Szkoły (1 osoba) i K odeks U cznia (2 osoby), atak ż e K onw en­ cja o Praw ach D ziecka (8 osób). Źródłem w iedzy m oże być też podręcznik „W iedzy o społeczeństw ie” - klasa I gim nazjum (3 osoby), prasa m łodzieżow a (2 osoby), lekcje w ychow aw cze (5 osób) i różne program y edukacyjne (2 osoby). Jedna osoba uznaje, że dzieci w iedzę o sw ych praw ach pow inny czerpać z w szystkich dla nich dostępnych źródeł.

W podsum ow aniu, w ychow aw cy poproszeni zostali o opinie na temat: czy pra­ w a dzieci są skutecznie chronione przez nasze państw o, czy też nie. Z dania były podzielone. I tak, część badanych - 17 osób, stoi na stanow isku, że państw o chro­ ni praw a najm łodszych. Podali oni m iędzy innym i takie uzasadnienia:

prorodzinne praw o, które obow iązuje w Polsce generalnie skutecznie chroni praw a dzieci w naszym kraju,

praw a dzieci chronione są w naszym kraju, są jed n ak sytuacje, kiedy dzieci są bite, poniżane, a państw o nie reaguje. M yślę, że w ynika to z niedoinfor­ m ow ania,

tak, praw a dzieci są chronione, wiem to na podstaw ie w łasnej obserwacji, m yślę, że nasze państw o chroni praw a dzieci, czasam i jed n ak zdarzają się w ypadki, gdzie dzieci chow a ulica, a nieodpow iedzialni rodzice nie ponoszą żadnych sankcji karnych,

generalnie nasze państwo zajm uje się praw am i dziecka, ale na pew no w tej kw estii jest jeszcze dużo do zrobienia,

tak, choćby um ożliw ienie w szystkim w olności w ypow iedzi,

tak, chronione, ale nie zaw sze respektow ane, szczególnie w rodzinach pa­ tologicznych i biednych. Społeczeństw o i w ładza w iedzą, ale nie do końca interw eniują,

generalnie praw a dziecka są chronione przez nasze państwo,

obow iązujące praw o chroni dzieci w naszym kraju, ale w. rzeczyw istości przedstaw ia się to różnie,

• w większości tak. O sobiście jed n ak spotykam się w swojej placów ce z dzieć­ mi, których rodzice nie dbają o ich edukację. S ą to przypadki spow odow ane także złą sytuacją m aterialną. U ważam , że pom oc socjalna je st za mała, by zagw arantow ać podstaw ow e potrzeby rodzin w ielodzietnych,

tak, w przypadku zgłaszania przez dzieci łam ania praw są w yciągane konse­ kwencje.

(17)

Wychowawcy o prawach dziecka 119

N atom iast grupa 11 osób, uznaje, że państw o nie chroni praw dzieci. W uzasad­ nieniu po d ają one:

nie, je st w iele przypadków naruszania tych praw, nie, gdyż państw o je st słabe,

w wielu przypadkach nie, np. praw o do ochrony przed narkom anią, prawo dziecka sam otnego do pom ocy ze strony państw a, praw o do odpow iedniego standardu życia,

nie, m ilczą sąsiedzi, m ilczy rodzina, gdy w ystąpi problem , każdy się boi, nie, nikt nie spraw dza nawet, czy dziecko żyje w godnych w arunkach, nie, za m ało kontroli funkcjonow ania rodzin,

nie, bardzo zły system edukacyjny,

nie, przecież ciągle m am y ofiary przem ocy i agresji, ofiary biedy i bezro­ bocia, spotykam y się z tym, że praca fizyczna dziecka je s t ponad jeg o siły (szczególnie m a to m iejsce na wsi),

niestety nie, w Polsce w ciąż zdarzają się przypadki, że dzieci „w ychow uje” ulica. N ieodpow iedzialni rodzice nie ponoszą żadnych konsekw encji tego, że ich dzieci kradną, popełniają przestępstw a, nierzadko na ich polecenie. R obią to, aby uniknąć kaiy lub po prostu, aby p rz e ż y ć ... Państw o nie m oże dopuszczać do tego typu sytuacji. N ie m oże pozw olić, aby dziecko zm usza­ ne było do w ejścia na drogę przestępstw a dla kaw ałka ch leb a ... żyjem y w X X I w ieku i takie przypadki m uszą stać się w ołaniem o pom oc. Państw o nie pow inno dopuścić, aby dzieci um ierały z głodu, w ycieńczenia ciężką pracą lub z pow odu chorób, aby były m olestow ane seksualnie oraz, aby w zrastała przestępczość w śród nieletnich.

Podsum ow anie

Podejm ow ana w niniejszych rozw ażaniach problem atyka praw dziecka, obecna jest aktualnie nie tylko na gruncie teoretycznych rozw ażań specjalistów (praw ­ ników, pedagogów, psychologów, doradców rodzinnych), ale rów nież podejm o­ wana w licznych rozpraw ach badaw czych. Postuluje się dziś to, by praw a dzieci respektow ane były przez w szystkich dorosłych, szczególnie tych, którzy zajm ują się ich w ychow aniem i edukacją. Stąd upow szechnia się pogląd, że zrealizow anie w pełni dydaktyczno-w ychow aw czych zadań szkoły m ożliwe jest jedynie w part­ nerskiej i podm iotow ej relacji nauczyciela z uczniem , z poszanow aniem praw tych najm łodszych. Potrzeba, by nauczyciele, byli o tym przekonani.

Przeprow adzone badania dają pew ien obraz ich opinii i są tym sam ym w skaź­ nikiem w ystępow ania problem u. N iew ielka próba badaw cza nie pozw ala na lo,

(18)

120 Nauczyciel i Szkota 1-2 2006

by traktow ać je jak o material do analiz badaw czych, niem niej jed n ak ich w yni­ ki m ogą być inspiracją do refleksji nad przestrzeganiem praw dziecka-ucznia w podm iotow ej z nim relacji.

Podsum ow ując zebrany m ateriał, należy stwierdzić:

N auczyciele w idzą konieczność zajm ow ania się praw am i dziecka.

D ostrzegają to, że w stosunku do dzieci dorośli (przede w szystkim rodzice), zbyt często dopuszczają się stosow ania przem ocy, czyniąc j ą składnikiem praktyk w ychow aw czych, co osobiście w ychow aw cy obserwow ali. W skazują rów nież, że uczniow ie w szkole i w grupach rów ieśniczych do­ puszczają się w zględem siebie agresyw nych zachowań.

Z auw ażają.żesam iw stosunkudouczniałam iączęstojegopraw odo w ypow iedzi i w łasnych poglądów.

W przekazyw aniu w iedzy z zakresu praw dzieci, w id zą w ażną rolę mediów. W ychow awcy znają praw a dzieci, jak o najw ażniejsze w ym ienili praw o do nauki, do życia i do rozwoju.

Zapoznali się też z jednym z najw ażniejszych dokum entów regulujących praw a dziecka - K onw encją o Praw ach Dziecka.

Z n ają w iele instytucji chroniących praw a dzieci, w skazali m iędzy innymi na takie, jak: R zecznik Praw D ziecka, K om itet O chrony Praw D ziecka czy R zecznik Praw Ucznia.

W ychow awcy uznali też słuszność uśw iadam iania dzieciom ich praw, w i­ dząc sw ojąw tym rolę.

D yskusja o praw ach dzieci w ciąż trwa. Podjęte tu rozw ażania to kolejny w niej głos, który skłonić w inien do przekonania, że praw a dzieci w rzeczyw i­ stości w spierają nasze wysiłki w ychow aw cze. W spierają poprzez zw racanie nam uwagi na w ażne strony funkcjonow ania ludzi, na godność ludzką, która je st źró­ dłem praw i w olności człowieka.

(19)

Wychowawcy o prawach dziecka 121

Bibliografia

1. Biuro R zecznika Praw Dziecka, Inform ator W arszawa 2002

2. D ziew iecki M ., W ychowawca-personalista, W: „W ychow aw ca” 2004, nr 12 3. Fudali R., Z adania nauczyciela w ynikające z K onw encji Praw D ziecka W:

M. Jakow icka, K. Stech Red. Pedagogiczne aspekty Paktów P raw C złowieka

i K onw encji P raw Dziecka. Z ałożenia i rzeczyw istość, Zielona G óra 2000

4. G ajew ska G., P edagogika opiekuńcza i j e j m elodyka, Zielona G óra 2004 5. G órecka H., G órecka M. O chrona p ra w dziecka w praw ie m iędzynarodo­

wym i je g o realizacja w Polsce, O lsztyn-K raków 2001

6 . H ofm an-K ołodziejczyk I., N auczyciel-w ychow aw ca w opinii uczniów i ro­ dziców. W: S. Badora, D. M arzec [red.], M odel nauczyciela-w ychow aw cy w zintegrow anej Europie, Częstochow a 1994/95

7. Łopatka A. Wpływ K onw encji o Prawach D ziecka na losy dzieci w świecie, W: M. Jakow icka, K. Stech Red. P edagogiczne aspekty Paktów Praw Człowieka

i K onw encji P raw Dziecka. Założenia i rzeczyw istość, Zielona G óra 2000

8. Ł opatkow a M ., D zieciom w iatr w oczy, W: J. B inczycka Red. H um aniści

o praw ach dziecka, Kraków 2000

9. M atyjas B., Pedagogika społeczna i rodzina. N ow e obszary badawcze. „Pro­ blemy O piekuńczo-W ychow aw cze” 2003, nr 8

10. M iłkow ska -O lejn iczak G., Rola szkoły w obronie p ra w dziecka W: K .Stech, B. Raluś Red. P akty P raw Człowieka w procesie edukacji, Z ielona G óra 1994

11. O koń W. „Przede w szystkim chodzi o człowieka, o dziecko... zapis rozm o­ w y z prof. W incentym O koniem , „Edukacja” 1994, nr 2

12. Sm olińska-Theiss B., D ziecko-nadzieja świata. D ziecko-św iątekprzydrożny. W: J.B ińczycka Red., H um aniści o praw ach dziecka, K raków 2000

13. W iktor D. Rola nauczyciela w wychowaniu. Internet: w ww.profesor.pl

S u m m a ry

T h e issu e o f c h ild re n ’s rig h ts a n d freed o m m u ch m o re o fte n b c c o m c s the m ain su b je c t o f d e b a te s a m o n g th eo rists a n d p ra c titio n e rs e d u c ato rs. It is p o stu la te d th a t c h ild re n ’s rig h ts sh o u ld b e rcsp c c lc d b y all a d u lts, e sp ecially th o se w h o a rc resp o n sib le fo r e d u c atio n a n d p a re n tin g o f ch ild ren .

T h e a rlic lc c o n c e n tra te s o n the d iag n o sis o f th eir k n o w led g e level a n d lea rn in g o p in io n s ab o u t c h ild re n ’s rights. T h e a n a ly sis o f th e rese a rch resu lts im p els - e sp ec ia lly th e tca c h c rs - to reflectio n th at it is w o rth w h ile to take e ffo rts o f b u ild in g p a rtn e rs h ip rela tio n s w ith s tu d e n t a im in g a t resp e c tin g his rights.

Cytaty

Powiązane dokumenty

– Te inwestycje są o tyle trudne, że gdy dotknie się tego, co widać, czyli torowisk, trzeba dotknąć również tego, czego nie widać, czyli infrastruktury kanalizacyj- nej,

Przeprowadzo- ne analizy korelacyjne ujawniają, że im wyż- szy stopień chaotyczności rodziny, to znaczy im w większym stopniu system rodzinny cha- rakteryzuje się między innymi

Dla przykładu Konwencja praw dziecka (1989) reguluje prawa wszystkich dzieci, a artykuł 23 mówiący o prawach dzieci niepełnosprawnych ma tylko służyć pomo- cą w

P iasek p ustyń afrykańskich silnie bardzo rozgrzewa się od prom ieni słońca i szybko ciepła swego udziela powietrzu, kiedy tym czasem lody i śniegi północy

Aby rozszerzyć zakres poza podejmowanie decyzji zawodowych, Sieć Euroguidance po- winna organizować specjalne konferencje do- tyczące innych aspektów poradnictwa zawo-

Kathy odprowadzi w filmie wyreżyserowanym przez Marka Romanka swoje- go przyjaciela (Nie opuszczaj mnie 2010), może nawet więcej niż przyjaciela, na stół operacyjny, na którym

Państwa-Strony uznają prawo dziecka do ochrony przed wyzyskiem ekonomicznym, przed wykonywaniem pracy, która może być niebezpieczna lub też może kolidować z kształceniem

Wynika stąd potrzeba wnikliwego doboru treści przekazywanego materiału, być może okrojonego, który jednak będzie bardzo spójny, a jednocześnie potrzeba wskazywania uczącym