1 9 1
-12. SPOTKANIE Z OJCAMI
A d a lb e r t HAMMAN, P o r tr e ty Ojców K o ś c io ła . P rak tyczn y przew odnik po p a t r o l o g i i . P r z e k ła d i opracow anie z b io r o w e . Warszawa 1978, Pąjc s .2 3 9 .
Wydany p r z e k ła d "P ortretów . . . " o j c a A d a lb e r ta Hammana z p e w n o śc ią w p ły n ie na w z r o st z a in te r e s o w a n ia tw ó r c z o ś c ią i ży ciem Ojców K o ś c io ła . N apisane w form ie p op u larn ego w ykładu, d o b rze p r z e tłu m a c z o n e g o na ję z y k p o l s k i , o d z n a c z a ją s i ę n ie t y lk o w aloram i poznawczymi a l e i e s t e t y c z n y m i. Staran n e opracow anie g r a f ic z n e s k ł a n i a c z y t e l n i k a do w z ię c ia t e j k s i ą ż k i do r ę k i .
Po k rótk im w s t ę p ie zatytułow anym "Ludzie zwani Ojcami Koś c i o ł a " / s . 5 - 7 / a u t o r , w yb itn y p a tr o lo g f r a n c u s k i, p r z e d s ta w ił s y lw e t k i d w u d z ie stu p is a r z y w c z e s n o c h r z e ś c ija ń s k ic h - od Ig n a ceg o z A n t io c h ii do Leona W ie lk ie g o / + 4 6 1 /. P o r tr e ty t e z o s t a ł y z e s ta w io n e w c z t e r e c h grupach c h r o n o lo g ic z n y c h . Każdy z ty c h r o z d z ia łó w z o s t a ł poprzedzony o g ó ln ie js z y m w stępem , po którym n a s tę p u je om ówienie p o sz c z e g ó ln y c h Ojców. Po każdym " p o r tr e c ie " w w ykonaniu A.Hammana w sz y sc y Ojcowie " p r e z e n tu ją s i ę " p rzez n ie z b y t w i e l k i e fragm enty w łasn ych te k s tó w . C a ło ść zam knięta j e s t posłow iem zatytułow anym "Kamienie w ę g ie ln e K o ś c io ła " / s . 2 3 1 - 2 3 4 /. Na s . 2 3 5 -2 3 6 z n a jd u je s i ę t a b l i c a c h r o n o lo g ic z n a u m ie j s c a w ia ją c a p r z e d sta w io n y c h autorów na t l e w a ż n ie js z y c h ó w czes nych w ydarzeń h is t o r y c z n y c h .
A utor w p r z e d s ta w ie n iu p o s z c z e g ó ln y c h Ojców s t a r a ł s i ę p rzed e w sz y stk im o t o , aby ukazać ic h ja k o żywych lu d z i e p o k i, w k t ó r e j ż y l i , a n i e , ja k zazw yczaj r o b io n o to d o ty c h c z a s , ja k o
"pomniki t r a d y c j i " . P r e z e n ta c ja t a dokonana z o s t a ł a w sposób c ie k a w y , r z e c z y w iś c ie p o zw a la ją cy d o s t r z e c c z ło w ie k a . C z y n ił t o a u to r g łó w n ie na p o d sta w ie samych te k stó w ty c h ż e autorów ,
192
-co p o z w o liło wyeksponować in d y w id u a ln e, o s o b is t e r y sy p r z e d s ta w ianych p o s t a c i . D o ty ch cza s zazw yczaj t e k s t y p a t r y s t y c z n e , fu n k c jo n u ją c e swym własnym ży c ie m , p r z e s ł a n i a ł y au torów . J e ś l i i - d z ie o " załączn ik ow e" fragm enty te k s tó w , s ą t o w w ię k s z o ś c i p rzed ru k i w c z e ś n ie j ju ż wydanych tłu m a c z e ń . Wydawnictwo pragnę ł o jednak utrzym ać in d y w id u a ln y , dokonany p r z e z a u to r a dobór ty c h te k stó w i n ie z a m ie n ia ło ic h na nowe, j e s z c z e u nas n ie tłu m a c z o n e . Zdaje s i ę , że można by b y ło podać nowe tłu m a c z e n ie te k stó w b a r d z ie j typowych d la p o s z c z e g ó ln y c h autorów - bo czy n a jb a r d z ie j rep re z en ta ty w n y j e s t , np. d la św. Ambrożego hymn "Deus C reator omnium" / s . 1 8 1 / ? Są t o jednak spraw y, k tó r e w każ dym wypadku mogą b u d z ić w ą t p liw o ś o i, gdyż je d n e i t e same te k s ty w różny sp osób będą przem aw iały do różn ych c z y t e ln ik ó w . Dobrze w ię c s i ę s t a ł o , że wydawnictwo zachow ało dobór u c z y n io n y p rzez a u to r a .
O góln ie mówiąc, " P o r tr e ty . . . " są n ie t y lk o p o r tr e ta m i, ale w n ie k tó r y c h wypadkach nawet b e zp o śred n im i sp o tk a n ia m i z Ojcami. Zapowiedź t y t u ł u z o s t a ł a w ię c s p e łn io n a . N a to m ia st n ie można te g o p o w ie d z ie ć o t e j c z ę ś c i k s i ą ż k i , do k t ó r e j g łó w n ie odnosi s i ę p o d ty tu ł: "Praktyczny przew odnik po p a t r o l o g i i " . Same "por t r e t y " r o l ę te g o " p rak tyczn ego przew odnika" s p e ł n i a j ą bowiem t y lk o w n ie w ie lk im s t o p n iu , gdyż uwag Hammana o d z ie ła c h p rzed sta w ia n y c h autorów n ie op a trzo n o odpow iednim i p r z y p isa m i b i b l i o g r a fic z n y m i. N ie w ie le ró w n ież p ożytk u o d n ie s ie c z y t e l n i k z za m ie sz c z o n e j / s . 2 3 7 - 2 3 8 / l i s t y samych t y lk o ty tu łó w d z i e ł przed sta w ia n y c h Ojców. Pewną r o l ę "przewodnika" s p e ł n i ć mogą"Wskazów- k i b i b l i o g r a f i c z n e do d a ls z e g o p o g łę b ia n ia z n a jo m o śc i Ojców Koś c i o ł a " ^ . 2 3 9 - 2 4 0 /. Są t o jednak t y lk o wskazówki pomocne do zna l e z i e n i a o d p o w ied n iej l i t e r a t u r y . Szkoda t y l k o , że c z y n ią t o p o ś r e d n io .
1 9 3
-a l n e . O tóż p r z y t-a c z -a n e z -a wyd-anym w 1975 r . "Wyk-azem p o ls k ic h b i b l i o g r a f i i n ie opublikow anych" - "prace nad dwiema b i b l i o g r a fia m i p a tr y sty c z n y m i" / s . 2 3 9 / z o s t a ł y j u ż w pewnym s to p n iu z r e a liz o w a n e w p u b l i k a c j i J .C z e r n ia to w ic z i Cz.M azur, R e c e p c ja an ty k u c h r z e ś c ij a ń s k ie g o w P o l s c e . M a te r ia ły b i b l i o g r a f i c z n e , t . l : XV-XVIII w. C z . l : A u torzy i t e k s t y " , L u b lin i9 7 8 TN KUL. I cho c i a ż sz k o d a , ż e in fo r m a c ja t a n ie z o s t a ł a podana / o b i e p o z y c je z o s t a ł y wydane w tym samym r o k u /, t o jednak w idać p rzyn ajm n iej p r z e z t o u ż y te c z n o ś ć "Wykazów . . . " i k oord yn u jącą r o l ę I n s t y t u t u B ib lio g r a f ic z n e g o B i b l i o t e k i Narodow ej. N ie c o m ylące j e s t rów n ie ż s t w ie r d z e n ie na s .2 4 0 "Wskazówek", że "Wydawnictwo M ariac k ie w la t a c h 1 9 4 7 -4 9 w ydało k i l k a tomów pism św. B a z y le g o i św. Jana C hryzostom a w p r z e k ła d z ie T .S in k i" . Może t o n a r a z ić c z y t e l n i k a na d łu g o tr w a łe p o sz u k iw a n ia , w s z y s tk ic h tomów b y ło bo wiem z a le d w ie tr z y i sz u k a n ie d a ls z y c h b ę d z ie b e z s k u te c z n e . Sko ro p rzy in n y ch przekładow ych s e r ia c h p a tr y s ty c z n y c h podawano l i c z b ę tomów, n a le ż y ż a ło w a ć , że n ie podano j e j t u , g d z ie j e s t ta k n ie w ie lk a .
Tak w ię c , ohoć n ie można negować p r z y d a tn o ś c i i s t n i e j ą c y c h w skazów ek, t o ic h c h a r a k te r n ie upraw nia do p o d ty tu łu c a ł o ś c i
"P raktyczny przew odnik po p a t r o l o g i i " , ob ejm u jącej w r z e c z y w is t o ś c i n ie d w a d z ie ś c ia s y lw e te k Ojców K o ś c io ła , l e c z p rzed e w sz y s tkim ic h t e k s t y . Można jed n ak s ą d z i ć , że omawiana k s ią ż k a s t a nowi ja k ą ś wskazówkę do n a p is a n ia przew odnika po p a t r o l o g i i i n nego n iż d o ty ch cza so w e su ch e wykazy / p o r . , np. S z .P ie s z c z o c h , " P a t r o lo g ia . W prowadzenie w studium Ojców K o ś c io ła " , Poznań 1 9 6 4 /. Za wydanie w ię c omawianej k s ią ż k i n a le ż y s i ę wydawnictwu u z n a n ie .
Nasuwają s i ę p rzy t e j o k a z j i uwagi n atu ry b a r d z ie j o g ó l n e j . Otóż w 1967 r . w "PAX"-ie u k a z a ła s i ę , w p r z e k ła d z ie
194
-z a w ie r a ją c a s y lw e t k i d -z ie w ię t n a s t u Ojców K o ś c io ła , ty c h samych w w ię k s z o ś c i co u A.Hammana. Tymczasem "Słownik W czesn och rześ c ij a ń s k ie g o P iśm ie n n ic tw a " , J.M .Szym uslaka 1 M .S ta r o w ie y sk ie g o /P oznań 1 9 7 1 / z a w ie r a 725 h a s e ł osobow ych, n ie obejm ując j e s z cze w s z y s tk ic h autorów p a tr y s ty c z n y c h . Warto by w ię c p r z e d s ta w ić s y lw e t k i j e s z c z e innych Ojców i p is a r z y w c z e s n o c h r z e ś c ija ń s k ic h , m niej znanych od pow tarzanych /a c z k o lw ie k w odmiennym u j ę c i u / p rzez Campenhausena i Hammana. U Hammana mamy bowiem t y lk o c z t e r y nowe s y lw e t k i Ojców n ie zap rezen tow an ych p rzez Campenhausena, k tó r y n a to m ia st d a ł w to m ie js c e s y lw e t k i czterech innych Ojców. O g r a n ic z e n ie s i ę do grona k ilk u n a s t u Ojców może wywołać w r a ż e n ie , że m ie liśm y w s t a r o ż y t n o ś c i t y lk o ty c h w ła śn ie p is a r z y c h r z e ś c ij a ń s k ic h . P rzyd ałyb y s i ę rów n ież " P o rtrety " Oj ców h is z p a ń s k ic h czy ir o s z k o c k ic h . Z am knięcie s i ę w kręgu g r e c ko-rzym skim j e s t pewnym zaw ężeniem . Ponadto p o s ta w ić tr z e b a py t a n i e , czy musimy dokonywać w tym c e lu t y lk o przekładów obcych opracowań, w k tó r y c h np. przy porów naniach mamy a n a lo g ie z r e a lia m i fr a n c u sk im i /n p . na s . 4 6 , 61 i in n ych u Hammana/ lub spe c y f ik ę duchow ości p r o t e s t a n c k ie j /j a k u Campenhausena/? Wydaje s i ę , że - choć t e p r z e k ła d y s ą cenne - I n s t y t u t Wydawniczy "PAX", przy swoim dużym dorobku wydawniczym w z a k r e s ie p a t r o l o g i i , j e s t w s t a n i e z a in ic jo w a ć p o ls k ie " p o r tr e ty " Ojców, c h o c ia ż b y ty lk o na p o d stw ie wstępów do wydanych u s i e b i e tłu m aczeń te k stó w w ie lu Ojców K o ś c io ła . Wtedy zbiorow y w y s iłe k p o ls k ic h patrologów p r z y n o s iłb y w e f e k c i e o r y g in a ln e opracow ania sy lw e te k Ojców, a n ie p r z e k ła d y z języków now ożytnych, jak to ma m ie js c e w przy padku p r z e d sta w io n e j k s i ą ż k i . Zanim t o jednak n a s t ą p i, p o z o sta je nam możność k o r z y s t a n ia z p ię k n e j k s i ą ż k i A.Hammana.
