GRUDZIE¡ 2005
NR 4
A A A
A N N N N A A A A L L L L II II Z Z Z Z Y Y Y Y R
R R
R Y Y Y Y N N N N K K K K O O O O W W W W E E E E
ISSN 1732-5889
RYNEK RYB
stan i perspektywy
MINISTERSTWO ROLNICTWA i ROZWOJU WSI MORSKI
INSTYTUT RYBACKI
AGENCJA RYNKU ROLNEGO
INSTYTUT EKONOMIKI ROLNICTWA i GOSPODARKI ˚YWNOÂCIOWEJ – PA¡STWOWY INSTYTUT BADAWCZY
REASUMPCJA
I. Uwarunkowania makroekonomiczne
II. Polityka rybacka i regulacje rynku ryb – E. Kuzebski, J. Seremak-Bulge, B. Pieƒkowska III. Âwiatowy rynek ryb i owoców morza – E. Kuzebski, K. Hryszko
IV. Krajowa produkcja ryb i owoców morza 1. Rybo∏ówstwo morskie – E. Kuzebski 2. Rybactwo Êródlàdowe – J. Seremak-Bulge V. Popyt na ryby i owoce morza
1. Przetwórstwo – S. Szostak, J. Dro˝d˝
2. Spo˝ycie ryb – B. Pieƒkowska
VI. Handel zagraniczny rybami i owocami morza oraz ich przetworami – K. Hryszko, E. Kuzebski VII. Ceny ryb i ich przetworów – J. Seremak-Bulge, S. Szostak
Spis treÊci
Przy publikowaniu fragmentów analizy oraz informacji i danych liczbowych prosimy o podanie êród∏a.
Analiz´ przygotowano
w Zak∏adzie Badaƒ Rynkowych IERiG˚-PIB Âwi´tokrzyska 20, 00-950 Warszawa
Kierownik Zak∏adu – prof. dr hab. Jan Ma∏kowski, tel.: (0.prefiks.22) 827-36-64 oraz
w Zak∏adzie Ekonomiki Rybackiej MIR Ko∏∏àtaja 1, 81-332 Gdynia
Kierownik Zak∏adu – dr Emil Kuzebski, tel.: (0.prefiks.58) 73-56-118
dr hab. Jadwiga Seremak-Bulge
• IERiG˙-PIB • Warszawa Tel.: (0.prefiks.22) 50-54-666
dr Emil Kuzebski
• MIR • Gdynia
Tel.: (0.prefiks.58) 620-66-36 dr Barbara Pieƒkowska
• MIR • Gdynia
Tel.: (0.prefiks.58) 620-17-28 wew. 115
mgr Stanis∏aw Szostak
• MIR • Gdynia
Tel.: (0.prefiks.58) 620-17-28 wew. 120 mgr in˝. Krzysztof Hryszko
• IERiG˙-PIB • Warszawa Tel.: (0.prefiks.22) 50-54-528
mgr Jadwiga Dro˝d˝
• IERiG˙-PIB • Warszawa Tel.: (0.prefiks.22) 50-54-770
Analiz´ zrecenzowa∏a i zatwierdzi∏a w dniu 13.12.2005 r. Rada Rolniczych Analiz Ekonomicznych w sk∏adzie:
Zdzis∏aw Adamczyk, Tadeusz ChroÊcicki, Jan Ma∏kowski, Bo˝ena Nowicka, Roman Urban (wiceprzewodniczàcy), Zdzis∏awa WiÊniowska-Antonik, Maria Zwoliƒska (przewodniczàca).
Kolejna analiza wydana b´dzie w kwietniu 2006 r.
SK¸AD I DRUK: Dzia∏ Wydawnictw IERiG˚-PIB NAK¸AD: 650 egz.
AUTORZY:
Analizy sà finansowane przez AGENCJ¢ RYNKU ROLNEGO
oraz
INSTYTUT EKONOMIKI ROLNICTWA i GOSPODARKI ˙YWNOÂCIOWEJ – PA¡STWOWY INSTYTUT BADAWCZY
1 Ocenia si´, ˝e poda˝ ryb na rynek
krajowy w 2005 r. wynios∏a, podobnie jak przed rokiem ok. 426 tys. ton. Z∏o-
˝y∏ si´ na to 18% spadek po∏owów krajowych oraz wy˝szy o 20% import netto ryb (tab.).
Krajowe po∏owy ryb wynios∏y ok. 185 tys. ton na skutek ponad 22%
spadku po∏owów ba∏tyckich oraz po- nad 40% redukcji po∏owów daleko- morskich. G∏ównà przyczynà ograni- czenia po∏owów ba∏tyckich do zaled- wie 119 tys. ton by∏y niskie wydajno- Êci po∏owowe, wyd∏u˝one okresy ochronne na po∏owy dorszy, zmiany zasad limitowania Êledzi (podzia∏
na stado wschodnie i zachodnie) oraz niskie ceny szprotów paszowych. Pe- wien wp∏yw wywar∏ tak˝e program z∏omowania statków, którego celem jest dostosowanie zdolnoÊci po∏owo- wych floty rybackiej do malejàcych zasobów ryb w Ba∏tyku. Do grud- nia 2005 r. wycofano na sta∏e z po∏o- wów 280 statków, tj. 21% liczby i 34%
tona˝u zarejestrowanych na dzieƒ 1 maja 2004 statków ba∏tyckich. Przy- znane Polsce kwoty po∏owowe na Ba∏- tyku zosta∏y wykorzystane w 2005 r.
zaledwie w 70%. Dobre rezultaty pol- scy rybacy osiàgn´li jedynie w po∏o- wach storni1 (wzrost o ponad 42%
w okresie III kwarta∏ów 2005 r.) oraz dzikich ∏ososi (o 122%)
W 2005 r. wros∏y natomiast po∏owy ryb s∏odkowodnych (o 4,2%). Wp∏y- n´∏o na to wy∏àcznie zwi´kszenie pro- dukcji ryb w akwakulturze (o 6%). Dy- namicznie rozwija∏a si´ produkcja pstràgów, a ma∏y by∏ wzrost produk- cji karpi. Produkcja pstràgów w 2005 r. wynios∏a prawie 16 tys. ton, a karpi ok. 19 tys. ton.
Od lat ulegajà marginalizacji zawo- dowe po∏owy ryb dziko ˝yjàcych.
Obecnie majà one zaledwie 6% udzia∏
w poda˝y rynkowej ryb s∏odkowod- nych. Znaczenia gospodarczego na- bierajà natomiast amatorskie po∏owy przede wszystkim ryb s∏odkowod- nych, ale równie˝ morskich, jako istotny element rozwoju turystyki, wypoczynku i sportu.
Wzrost produkcji ryb s∏odkowod- nych spowodowa∏ zwi´kszenie ich poda˝y (o 5,7%) na rynek krajowy, który uzupe∏niany by∏ importem, przede wszystkim ∏ososi, i w mniej- szym stopniu pstràgów i karpi. ¸oso- sie (g∏ównie norweskie) w la- tach 2004–2005 stanowi∏y ponad 30%
rynkowej poda˝y ryb s∏odkowod- nych i szlachetnych.
Stopniowo wzrasta niewielkie do- tychczas zainteresowanie Êrodowi- ska rybackiego dofinansowaniem
projektów umo˝liwiajàcych unowo- czeÊnienie produkcji, wymian´ stat- ków, popraw´ gospodarowania wo- dà, popraw´ infrastruktury rynkowej itp. Stan zaawansowania projektów (poza programem z∏omowania) jest jednak niewielki, co sprawia, ˝e wy- korzystanie Êrodków w ramach pro- gramu SPO „Rybo∏ówstwo i przetwór- stwo ryb 2004–2006” w listopa- dzie 2005 r. wynosi∏o ok. 33%. Dobra sytuacja rynkowa sprawia, ˝e dotych- czas ca∏kowicie brak zainteresowa- nia programami interwencyjnymi.
Zbyt wolno powstajà te˝ organizacje producenckie, które mogà korzystaç ze wsparcia w tym zakresie.
Rozwija si´ przetwórstwo ryb. Sza- cuje si´, ˝e ca∏kowita produkcja final- na przetwórstwa rybnego na làdzie na cele konsumpcyjne w 2005 r. wy- nios∏a 325 tys. ton, a jej wartoÊç prze- kroczy∏a 3,1 mld z∏. Wolumen prze- twórstwa rybnego zwi´kszy∏ si´ wi´c o 5,5% w porównaniu z rokiem po- przednim i o ponad 17% w stosunku do 2003 r. WartoÊciowo przyrost pro- dukcji wyniós∏ odpowiednio ok. 10%
i 37%. Czynnikiem dynamizujàcym przetwórstwo jest rozwijajàcy si´
REASUMPCJA
1Stornie (znane od lat pod nazwà handlowà jako flàdry) stanowià ponad 95% po∏owów ryb p∏askich na Ba∏tyku.
2
eksport, g∏ównie ryb w´dzonych do krajów cz∏onkowskich, ale nie tyl- ko. Pod wp∏ywem popytu zmienia si´
struktura produkcji przetwórstwa rybnego – systematycznie zwi´ksza si´ udzia∏ ryb w´dzonych i pozosta-
∏ych przetworów kosztem produkcji filetów z ryb i ryb Êwie˝ych, a tak˝e konserw i prezerw. Nieznacznie po- gorszy∏a si´ sytuacja finansowa prze- twórstwa w porównaniu z bardzo ko- rzystnym 2004 r. Wp∏yn´∏o na to przede wszystkim pogorszenie op∏a- calnoÊci eksportu, w du˝ej mierze na skutek wzrostu wartoÊci z∏otówki.
Kondycja przemys∏u rybnego jest jednak znacznie lepsza ni˝ przed inte- gracjà, zwi´ksza si´ udzia∏ eksportu w sprzeda˝y, rosnà inwestycje.
RoÊnie tak˝e krajowe spo˝ycie ryb.
Bilansowe spo˝ycie ryb w 2005 r. wzro- s∏o do 11,7 kg/mieszkaƒca, na sku- tek 8% wzrostu spo˝ycia ryb morskich oraz wi´kszego o 1% spo˝ycia ryb s∏odkowodnych. Konsumpcja ryb morskich, dzi´ki wi´kszemu importo- wi przekroczy∏a w 2005 r. 10 kg/miesz- kaƒca, w czym ponad po∏ow´ stanowi-
∏y Êledzie i mintaje. Spo˝ycie ryb s∏od- kowodnych po raz pierwszy przekro- czy∏o 1,4 kg/mieszkaƒca. Jest ono za- st´powane konsumpcjà ∏ososi, która
w latach 2003–2004 wynios∏a 0,42 kg/mieszkaƒca. W 2005 r. ekspansja ∏o- sosi na rynek krajowy uleg∏a pewnemu wyhamowaniu, g∏ównie na skutek dy- namicznego rozwoju reeksportu prze- tworzonych ∏ososi, co spowodowa∏o wzrost ich cen na rynku krajowym.
Rosnà obroty handlowe rybami i ich przetworami zarówno po stronie eksportu jak i importu. Mimo znacznie wy˝szych cen na rynkach Êwiatowych import ryb w 2005 r. przekroczy∏ 320 tys. ton i by∏ o 13,4% wi´kszy ni˝
przed rokiem i o 30% ni˝ w 2003 r. Wo- lumen eksportu wyniós∏ w analizowa- nym roku ok. 195 tys. ton (w tym 45 tys. ton stanowi∏y wy∏adunki ryb w portach zagranicznych), a wi´c zwi´kszy∏ si´ odpowiednio o 9,8 i 16,8%. Wp∏ywy z eksportu ryb i pro- duktów rybnych wynios∏y ok. 490 mln EUR, przy 545 mln EUR poniesionych na import, co oznacza pogorszenie ujemnego salda obrotów do 58 mln EUR (44,6 mln EUR w roku ubieg∏ym).
Eksportujemy przede wszystkim pro- dukty przetworzone: przetwory i kon- serwy, ryby w´dzone oraz filety i mi´- so z ryb, które stanowià 90% wartoÊci i 70% iloÊci wszystkich sprzedanych za granic´ ryb. Importujemy nato- miast g∏ównie surowce do przetwór-
stwa. W przysz∏ym roku nale˝y oczeki- waç dalszego wzrostu obrotów han- dlowych, jednak najprawdopodobniej nie tak dynamicznego jak w 2005 r.
Od poczàtku 2005 r. ryby relatyw- nie dro˝ejà. Wp∏ynà∏ na to zarówno wzrost eksportu, jak i wy˝sze ceny na rynkach Êwiatowych, a tak˝e zwi´kszony popyt krajowy. Wzrosto- wej tendencji ich cen na poziomie de- talu towarzyszy∏y spadki cen mi´sa i jego przetworów, nabia∏u oraz ca∏ej
˝ywnoÊci. Wzrost cen ryb wyprze- dza∏ tak˝e tempo wzrostu inflacji. In- deks realnych cen detalicznych ryb w okresie od stycznia do paêdzierni- ka 2005 r. wyniós∏ 101,1, podczas gdy dla mi´sa 95,8, a dla nabia∏u i ca∏ej
˝ywnoÊci ok. 98,6. O podwy˝kach cen ryb i ich przetworów zadecydowa∏a przede wszystkim silna podwy˝ka cen Êledzi i ryb solonych, które przez ostatnich kilka lat tania∏y, a tak˝e konserw i ryb w´dzonych. Znacznie mniej, bo w granicach 1,0–1,5% zdro-
˝a∏y ryby Êwie˝e zarówno morskie jak i s∏odkowodne, a tak˝e w´dzone pstràgi. Jedynie dorsze Êwie˝e zdro-
˝a∏y w granicach 5%. Wzrost cen de- talicznych by∏ podobny jak cen zby- tu, ale nie wp∏ynà∏ na ceny pierwszej sprzeda˝y p∏acone rybakom.
3 In 2005 supplies of fish on the do-
mestic market totalled similarly to the previous year about 426 tho- usand. It resulted from decrease in domestic catches by 18% and rise in net imports by 20% (see table).
The domestic catches totalled about 185 thousand tons, which re- flected decline in catches on Baltic Sea by and reduction of deep-sea fi- shing by over 40%. The main reason causing reduction of the catches on Baltic Sea to just 119 thousand tons were low catch efficiency, extended prevention periods, changes in the rules for hearing limits (division for West and East part) and low prices of feed sprouts. Some impact in this respects can be assigned to the pro- gramme of liquidation of fishing bo- ats, which is aimed at the adjustment of fishing fleet to contracting fish po- pulation on Baltic Sea. By Decem- ber 2005 about 21% of the total num- ber of fishing boats or 34% (280 fi- shing boats) of the tonnage registe- red on Baltic Sea as of the fist of May 2004. Overall TAC’s allocated for Poland for 2005 were utilised in 70%. Polish fisherman achieved reasonable results only in the cat- ches of flounder (increase by 42% by the third quarter of 2005) and sal- mon (increase by 122%).
On the other hand fresh-water cat- ches increased by 4,2%, which resul- ted from increasing production in aquacultures (by 6% to 16 thousand tons). The production of trout was growing rapidly while the production of carp (19 thousand tons) increased just negligibly.
Professional wild fish catches have been of marginal importance since many years. Presently they account for 6% of total fresh-water fish supply.
The importance of tourist fishing (mainly fresh-water) has recently in- creased as a vital part of tourism and recreation.
The increase in fresh-water fish production resulted in the increase of supply on the domestic market (by 5,7%), which was supplemented with imports of mainly salmon, trout and carp. Salmon (mainly originating in Norway) accounted for over 30% of fresh-water fish supply in 2004 and 2005.
The interest in co-financed pro- jects concerning modernisation of production, boat purchases and im- provement in water economy gradu- ally increases. The state of advance- ment of the projects is however poor (except of liquidation programme).
Therefore the utilisation ratio of the funds within the SOP „Fisheries and fish processing 2004–2006” by No- vember 2005 amounted to 33%. Re- asonable market situation leads t a lack of interest in intervention pro- grammes. The producers” organisa- tions, which are entitled to take ad- vantage of the funds in this regard are also emerging very slow.
The fish processing is expanding on a regular basis. Total output of in- land fish processing for consumption in 2005 is estimated at 3,1 billion PLN, which would be 5,5% up from 2004 and 17% up from 2003. In value it wo- uld be 10 and 37% up from respective years. Export (mainly smoked fish to the EU) is a crucial factor leading to the increase in processing. The struc- ture of processing is changing in line with the changed in demand. The sha- re of smoked fish and other prepara- tions is expanding at cost of fillets, fresh and canned fish. Financial stan- ding of the sector in 2005 slightly de- teriorated in comparison with very fa- vourable 2004. It was caused primari- ly by declining profitability of exports in a great extent resulting from appre- ciation of Polish currency. Neverthe- less the situation of fish industry is si- gnificantly better then prior the enlar- gement. The share of exports in total
SUMMARY
4
sales increases and the investments are growing.
Fish consumption keeps incre- asing. According to the balance sheet in 2005 fish consumption increased to 11,72 kg per capita. The consump- tion of seas fish increased by 8%, whi- le the consumption of fresh-water fish just by 1%. Reflecting growing im- ports the level of sea fish consump- tion exceeded 10 kg per capita (he- arings and Alaska pollock accounted for more than a half of that). The con- sumption of fresh-water fish exce- eded 1,4 kg for the first time. It is re- placed with salmon consumption, which in 2003–2004 totalled 0,42 kg per capita. In 2005 this trend was hampered reflecting growing re- -exports of processed salmon, which pushed the domestic prices up.
Foreign trade in fish and fish pro- ducts showed a distinct increase in exports and imports. Despite signifi- cant increase n the prices on the world
markets fish imports in 2005 exce- eded 320 thousand tons, which was 13,4 and 30% up from 2004 and 2003 respectively. Fish exports in- creased to 195 thousand tons (inclu- ding 45 thousand tons of shipments in foreign ports), i.e. by 9,8 and 16,8% re- spectively. The revenue on exports amounted to about EUR 490 million while the expenditure on imports to EUR 545 million. Therefore the negati- ve balance of foreign trade totalled EUR 58 million versus EUR 44,6 million in 2004. Polish exports concern mainly processed products such as canned fish, smoked fish, fillets and fresh fish (90% in value terms and 70% in volume terms). The imports concern primarily raw materials for processing. In 2006 the turnover of foreign trade in fish and fish products will increase but at a lo- wer rate than it grew in 2005.
Since the beginning of 2005 relati- ve price of fish keep increasing. It re- sults from growing exports as well as from higher world prices and gro-
wing domestic demand. Increase in retail fish prices overlapped with dec- line in the prices of meat and meat preparations, dairy products and ma- jority other food products. The rate of fish price increase exceeded the ra- te of inflation. Over the period of Ja- nuary – October 2005 retail fish price index amounted to 101,1 in real terms (95,8 for meat and 98,6 for dairy pro- ducts and for the entire group of fo- od products). Increase in average pri- ces of fish resulted from considerable increases in the prices of herrings and salted fish, which had been decli- ning previously for several years. Al- so the prices of canned and smoked fish contributed to the overall incre- ase in fish prices. The increase in the prices of fresh fish (sea and fresh-wa- ter) and smoked trout was significan- tly smaller (just by 10–1,5%). Only fresh cod prices increased by 5%. The increase in retail prices correspon- ded to increase in producer prices but did not have any impact on the prices paid to the fisherman.
