/ monografie / prawo handlowe
Warszawa 2014 Wydanie 2
Antoni Witosz
Rozwiązanie i likwidacja spółek
handlowych
5
Spis treści
Spis treści Spis treści
Wykaz skrótów . . . 9
Uwagi ogólne. Założenia, cele i hipoteza robocza . . . 11
Rozdział I. Przyczyny rozwiązania spółek handlowych . . . 15
1. Rozwiązanie a likwidacja – próba delimitacji i zdefi niowania . . . 15
1.1. Uwagi wprowadzające . . . 15
1.2. Rozwiązanie a likwidacja – charakter prawny . . . 16
2. Rodzaje przyczyn rozwiązania spółki . . . 21
2.1. Przyczyny wspólne dla spółek osobowych i kapitałowych . . . . 21
2.2. Przyczyny wspólne dla spółek osobowych . . . 32
2.3. Przyczyny wspólne dla spółek kapitałowych . . . 37
2.4. Przyczyny wyłączne dla poszczególnych rodzajów spółek . . . . 40
2.5. Przyczyny jednostkowe rozwiązania spółek osobowych . . . 44
3. Upadłość jako przyczyna rozwiązania spółki . . . 45
4. Podsumowanie . . . 48
Rozdział II. Zakres regulacji likwidacji w Kodeksie spółek handlowych i Kodeksie handlowym . . . 50
1. Zakres regulacji w odniesieniu do spółek kapitałowych . . . 50
2. Zakres regulacji w odniesieniu do spółek osobowych . . . 53
3. Podsumowanie . . . 59
Rozdział III. Pozycja prawna spółki handlowej po zaistnieniu przyczyn jej rozwiązania . . . 60
1. Chwila otwarcia likwidacji . . . 60
2. Podmiotowość prawna spółki handlowej w likwidacji . . . 63
Rozdział IV. Likwidatorzy spółek handlowych . . . 65
1. Zakres podmiotowy likwidatorów spółek handlowych . . . 65
1.1. Wymogi uzależniające powołanie lub ustanowienie likwidatora . . . 65
Spis treści
6 www.lexinexis.pl
1.2. Relacja wspólnik spółki osobowej – likwidator . . . 66
1.3. Likwidatorzy w spółce komandytowo -akcyjnej . . . 69
1.4. Przyczyny dyferencjacji likwidatora w spółkach osobowych . . 71
1.5. Problem wspólnika -likwidatora niebędącego osobą fi zyczną . . 75
1.6. Inne wymogi stawiane likwidatorom . . . 77
1.7. Powołanie i ustanowienie likwidatorów . . . 78
2. Kompetencje wspólników prowadzących sprawy spółki i pozycja prawna zarządu w spółkach handlowych w likwidacji . . . 81
2.1. Uwagi wprowadzające . . . 81
2.2. Kompetencje likwidatorów w spółkach handlowych . . . 82
2.3. Pozycja prawna likwidatorów . . . 85
2.4. Podsumowanie . . . 92
3. Obowiązki informacyjne likwidatorów . . . 93
3.1. Obowiązek zgłoszenia otwarcia likwidacji . . . 93
3.2. Obowiązek publicznego ogłoszenia o otwarciu likwidacji . . . 95
4. Staranność likwidatorów . . . 97
4.1. Uwagi wprowadzające . . . 97
4.2. Staranność likwidatorów spółek kapitałowych . . . 98
4.3. Staranność likwidatorów spółek osobowych . . . 101
5. Podsumowanie . . . 105
Rozdział V. Likwidacja a czynności likwidacyjne . . . 107
1. Ustalenie zakresu pojęć i chwili likwidacji . . . 107
2. Czynności likwidacyjne . . . 110
3. Czynności likwidacyjne a procesy restrukturyzacyjne spółki w likwidacji . . . 117
4. Sposoby spieniężania majątku spółki w likwidacji . . . 125
5. Wnioski de lege ferenda . . . 127
6. Bilanse i sprawozdania likwidacyjne . . . 128
6.1. Sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji . . . 128
6.2. Sprawozdanie fi nansowe i sprawozdanie z działalności likwidatorów . . . 133
6.3. Sprawozdanie likwidacyjne i inne czynności związane z zakończeniem likwidacji . . . 137
7. Majątek spółki w likwidacji po jego spieniężeniu . . . 142
7.1. Zaspokojenie wierzycieli . . . 142
7.1.1. Konstrukcja wspólna dla wszystkich spółek w likwidacji . . . 142
7.1.2. Konstrukcje odmienne z uwagi na typ spółki w likwidacji . . . 146
7.2. Wierzytelności niewymagalne i sporne . . . 149
7.3. Zaspokojenie wierzycieli spóźnionych . . . 150
Spis treści
7.4. Podział majątku spółki pomiędzy wspólników
lub akcjonariuszy . . . 154
7.5. Podsumowanie . . . 160
8. Rozdział niedoborów w spółkach osobowych . . . 160
9. Ściągnięcie wpłat od akcjonariuszy . . . 162
Rozdział VI. Czynności likwidatorów po ukończeniu likwidacji . . . 168
1. Wniosek o wykreślenie spółki z rejestru . . . 168
2. Przechowywanie ksiąg i dokumentów . . . 174
Rozdział VII. Spółka handlowa w likwidacji a jej pełnomocnicy . . . . 178
1. Uwagi wprowadzające . . . 178
2. Likwidacja a prokura . . . 179
3. Likwidacja a pełnomocnictwo . . . 180
Rozdział VIII. Majątek spółki ujawniony po jej wykreśleniu z rejestru . . . 183
Rozdział IX. Rozwiązanie i likwidacja spółki kapitałowej w organizacji . . . 195
1. Uwagi wprowadzające . . . 195
2. Własne przyczyny rozwiązania . . . 196
3. Warunkowo obligatoryjna likwidacja . . . 199
4. Zwrot wkładów a podział kwoty likwidacyjnej . . . 210
Rozdział X. Art. 299 k.s.h. a likwidatorzy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością . . . 214
Uwagi końcowe . . . 221
Bibliografi a . . . 223
9
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów Wykaz skrótów
k.c. – ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U.
z 2014 r., poz. 121)
k.h. – rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 czerwca 1934 r. – Ko- deks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) – nie obowiązuje k.k. – ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553
ze zm.)
k.p.c. – ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 101)
k.r.o. – ustawa z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.
Dz.U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.)
k.s.h. – ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn.
Dz.U. z 2013 r., poz. 1030) KPP – „Kwartalnik Prawa Prywatnego”
Lexis.pl – System Prawniczy LexisNexis Polska MoP – „Monitor Prawniczy”
OSA – „Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych”
OSNC – „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna”
OSNC-ZD – „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna. Zbiór dodatkowy”
OSNP – „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecz- nych i Spraw Publicznych”
OSP – „Orzecznictwo Sądów Polskich”
p.u.n. – ustawa z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 1112 ze zm.)
PiP – „Państwo i Prawo”
PPH – „Przegląd Prawa Handlowego”
Pr.Sp. – „Prawo Spółek”
PUG – „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”
R.Pr. – „Radca Prawny”
SA – Sąd Apelacyjny
SN – Sąd Najwyższy
tekst jedn. – tekst jednolity
u.k.r.s. – ustawa z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1203 ze zm.)
Wykaz skrótów
UOKiK – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
u.rach. – ustawa z 20 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U.
z 2013 r., poz. 330 ze zm.)
11
Uwagi ogólne.
Założenia, cele i hipoteza robocza
Uwagi ogólne. Założenia, cele i hipoteza robocza Uwagi ogólne. Założenia, cele i hipoteza robocza
Problematyka rozwiązania, zwłaszcza zaś likwidacji spółek handlowych, nie posiada w polskiej literaturze prawa spółek znaczących opracowań, które ujmowałyby ją zarówno w sposób syntetyczny, jak i w kontekście in- stytucji prawnych zawartych w innych aktach prawnych niż Kodeks spółek handlowych, które prowadzą właściwie do rozwiązania i likwidacji spółki handlowej. Z zasady są to uwagi o charakterze komentatorskim bądź opra- cowania podręcznikowe. Z tego też powodu rozważania w nich zawarte obejmują jedynie analizę i ocenę przyczyn rozwiązania oraz przebieg po- stępowania likwidacyjnego w odniesieniu do poszczególnych typów spółek w takim zakresie, w jakim regulacja tych dwóch instytucji znajduje swój wyraz w Kodeksie spółek handlowych.
Zagadnienie jest zaś interesujące i zasługuje na odrębne opracowanie z kilku innych powodów aniżeli jedynie dogmatyczna jego analiza, która nie niesie jednak za sobą wniosków de lege ferenda. Kodeks spółek hand- lowych dokonał bowiem dość daleko idącego zbliżenia konstrukcyjnego spółek osobowych i spółek kapitałowych. Zwłaszcza zasada swobody umów w spółkach osobowych pozwala ukształtować je niemalże w spo- sób identyczny z istotą i celem, dla jakich skonstruowano spółki kapi- tałowe. Natomiast regulacja rozwiązania i likwidacji spółek w Kodeksie spółek handlowych stanowi właściwie kontynuację regulacji zawartej w Kodeksie handlowym, co musi budzić istotne wątpliwości o przyczynę tego stanu rzeczy. Rodzi się bowiem pytanie, czy poprzednia i obecna re- gulacja wskazanych zagadnień ma optymalny i wystarczający charakter, czy też raczej jest ona wyrazem swego rodzaju oportunizmu ustawodaw- cy Kodeksu spółek handlowych, który na zasadzie automatyzmu przejął rozwiązania z Kodeksu handlowego.
Uwagi ogólne. Założenia, cele i hipoteza robocza
12 www.lexinexis.pl
Po pierwsze, brak więc syntetycznego ujęcia przyczyn rozwiązania i likwi- dacji spółek handlowych. Dotychczasowe opracowania i wypowiedzi ko- mentatorskie zajmują się tym zagadnieniem odrębnie dla każdej ze spółek, taka jest bowiem systematyka Kodeksu spółek handlowych. Zasadne jed- nak wydaje się spojrzenie na zagadnienie w sposób syntetyczny i ustalenie pewnych wspólnych punktów bez względu na to, o jaki typ spółki w zakre- sie jej rozwiązania i likwidacji w regulacji kodeksowej chodzi.
Po drugie, dotychczasowe opracowania tej problematyki zdają się opie- rać swoją inspirację i uzasadnienie pewnych poglądów dotyczących roz- wiązania i likwidacji spółek handlowych czynionych na gruncie Kodeksu handlowego, co wydaje się być przyjęciem nietrafnego założenia, że w tej problematyce nie nastąpiły żadne zasadnicze zmiany. Należy jednak wskazać, że aczkolwiek jednym z założeń legislacyjnych Kodeksu spółek handlowych była zasada kontynuacji, to jednak ustawodawca w Kodeksie spółek handlowych zerwał z tą zasadą, zwłaszcza w odniesieniu do spółek osobowych, w granicach przyjętych i podstawowych w tym zakresie kon- strukcji obowiązujących w Kodeksie handlowym. Przepisy art. 8–10 k.s.h.
są w tym zakresie przekonywające bez konieczności odsyłania czytelnika do doktryny prawa handlowego. Jednak brakuje analizy i refl eksji, czy to zerwanie nie pociąga za sobą konieczności zrewidowania także pewnych konsekwencji wobec faktu przyjęcia normatywnej (nie tylko doktrynalnej) konstrukcji ułomnych osób prawnych (ustawowych podmiotów prawa) dla spółek osobowych.
Po trzecie, rodzi się pytanie, czy wobec daleko idącego zrównania ułom- nych osób prawnych z osobami prawnymi na gruncie Kodeksu spółek han- dlowych (choć nie tylko tutaj) istnieje w dalszym ciągu potrzeba odrębnej regulacji, zwłaszcza likwidacji spółek z uwagi na ich osobowy bądź kapita- łowy charakter, a także, czy uzasadnione jest odrębne jej uregulowanie dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej. W tym wzglę- dzie wiele instytucji obydwu typów spółek kapitałowych wykazuje, jeżeli nie tożsamość, to daleko idącą zbieżność.
Po czwarte, powstaje istotna kwestia, czy wobec dość daleko idącej zmia- ny w zakresie regulacji upadłości nie są konieczne zmiany w Kodeksie spółek handlowych także w zakresie przyczyn rozwiązania, a tym samym likwidacji spółek handlowych. Zwłaszcza zaś powstaje pytanie, czy wobec płynności przechodzenia z upadłości mającej na celu likwidację majątku
Uwagi ogólne. Założenia, cele i hipoteza robocza
upadłego (dalej: „upadłość likwidacyjna”) w upadłość z możliwością za- warcia układu (dalej: „upadłość układowa”) nie należałoby uznać za ce- lowe wprowadzenia także płynnego przechodzenia z likwidacji spółki w funkcjonowanie takiej spółki w drugiej (właściwej) fazie (formie) jej funkcjonowania, jak to określa się w literaturze, czyli w celu kontynuacji przez spółkę działalności.
Zamierzony cel badawczy determinuje jednak konieczność przyjęcia od- miennej, w stosunku do dotychczas przyjmowanej, metody badawczej.
Badanie tak zakreślonego celu badawczego musi bowiem wyjść od uprzed- niego przedstawienia i analizy przyczyn rozwiązania spółek handlowych i spojrzenia na nie przez pryzmat ich konieczności i odpowiedniości do sytuacji faktycznych, mając na uwadze okoliczność daleko idącej identycz- ności zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osób prawnych i ułomnych osób prawnych. Z kolei analiza problematyki likwidacji i czyn- ności likwidacyjnych musi być dokonana przez pryzmat trzech zasadni- czych punktów odniesienia, które powinny być brane pod uwagę w każdej likwidacji niezależnie od rodzaju i typu spółki, i to nie tylko na gruncie Kodeksu spółek handlowych, lecz także na gruncie Prawa upadłościowego i naprawczego.
Konieczna będzie analiza likwidacji i czynności likwidacyjnych (przebiegu likwidacji) oraz konsekwencji, jakie pociągają one dla samej spółki jako podmiotu prawa. Drugim aspektem analizy i oceny likwidacji i czynności likwidacyjnych powinien być ich wpływ na prawa i obowiązki wspólników lub akcjonariuszy spółki. Trzecim aspektem rozważań musi być wpływ lik- widacji i czynności likwidacyjnych na prawa wierzycieli.
Nie przesądzając wagi i znaczenia tych trzech aspektów (choć być może ustawodawca ustalił w ramach poszczególnych regulacji likwidacji takie priorytety), należy stwierdzić, że każdy z nich powinien być poddany ana- lizie i ocenie. Dopiero takie ujęcie problematyki pozwoli uzyskać całościo- wą ocenę analizowanej instytucji, aby w dalszej (a końcowej w tej pracy) części starać się odpowiedzieć na pytanie, czy regulacja tej instytucji w każ- dym z tych trzech aspektów jest wystarczająca, czy dyferencjacja, jaka ma miejsce w obecnej regulacji, jest uzasadniona. Ponadto analiza ta powinna pozwolić na ustalenie, gdzie tkwią ewentualne ułomności, i zaproponować zmiany, które być może przyjmą postać wniosków de lege ferenda.
15
Rozdział I
Przyczyny rozwiązania spółek handlowych
Rozdział I. Przyczyny rozwiązania spółek handlowych
1. Rozwiązanie a likwidacja – próba delimitacji i zdefi niowania
1. Rozwiązanie a likwidacja – próba delimitacji i zdefi niowania
1.1. Uwagi wprowadzające
Powstanie bytu prawnego w postaci spółki handlowej, bez względu na jej osobowy lub kapitałowy charakter, zawsze mieści w sobie przyszłe, choć nieraz niepewne co do czasu jego wystąpienia, zdarzenie w posta- ci jego ustania. Ustanie bytu prawnego może być bowiem wskazane już w dacie powstania tego bytu prawnego albo co do czasu jego zaistnie- nia, albo jedynie wskazanie przyczyny, której spełnienie się wywoła taki skutek. W każdym zaś razie, w obydwu wskazanych zdarzeniach nastąpi zapoczątkowanie czynności mających na celu doprowadzenie do takiego skutku.
Likwidacja spółek handlowych stanowi, a w każdym bądź razie powin- na być uznana za taką, formę (fazę) ustrojową każdej z nich, tyle że jest to forma, która ma z zasady prowadzić do ustania bytu prawnego danej spółki handlowej poprzez wykreślenie każdej z nich, bez wzglę- du na osobowy lub kapitałowy charakter, z rejestru przedsiębiorców.
Przełamanie tej zasady poprzez powrót spółki w likwidacji do formy jej normalnego funkcjonowania jako przedsiębiorcy jest jednak dopusz- czalne i czasami ten stan należy uznać za konieczność gospodarczą, co w obecnym stanie prawnym jest dość zawężająco limitowane przez ustawodawcę.
