Rozpoznawanie stref klimatycznych i typów klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów atmosferycznych

(1)

Rozpoznawanie stref klimatycznych i typów klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów atmosferycznych

Wprowadzenie Przeczytaj Gra edukacyjna Sprawdź się Dla nauczyciela

(2)

Nasza planeta jest bardzo zróżnicowana pod względem klimatycznym. W jednym miejscu panuje nieustannie bardzo wysoka temperatura powietrza, w innym stale występuje bardzo niska. Wszystko zależy od strefy klimatycznej i typu klimatu. Czasem jednak położone blisko siebie miejsca mogą różnić się znacząco pod względem klimatycznym. Spowodowane jest to czynnikami astrefowymi kształtującymi klimat. Graﬁcznym zapisem cech klimatu jest klimatogram. Podczas tej lekcji nauczysz się rozpoznawać strefy klimatyczne i typy klimatu na podstawie przedstawionego na nich rocznego przebiegu

temperatury powietrza i sum opadów atmosferycznych.

Twoje cele

Wskażesz na mapie świata strefy klimatyczne oraz przykładowe typy klimatów.

Rozpoznasz i scharakteryzujesz typ klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów atmosferycznych.

Rozpoznawanie stref klimatycznych i typów klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów

atmosferycznych

Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie:

pixabay.com.

(3)

Przeczytaj

Klimat na Ziemi zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest szerokość geograﬁczna, od której zależy ilość energii słonecznej docierającej do powierzchni ziemi, wpływającej z kolei na rozkład temperatury powietrza i zależne od niej elementy klimatu (np. parowanie, rozkład ciśnienia atmosferycznego itp.). Nie oznacza to jednak, że w granicach całej strefy panują jednorodne warunki klimatyczne.

W poszczególnych strefach klimatycznych Ziemi występują klimaty z przewagą cech morskich

(oceanicznych), kontynentalnych i przejściowych, klimaty bardziej wilgotne lub bardziej suche. Dlatego w obrębie stref klimatycznych wyróżnia się odrębne typy klimatów, zależnie od cech rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów. Poza tym niemal wszystkie elementy klimatu mogą być modyﬁkowane przez czynniki astrefowe, do których należą m.in. rozmieszczenie dużych obszarów morskich i lądowych, występowanie zimnych i ciepłych prądów morskich, pasma górskie, zwłaszcza o przebiegu

południkowym, wysokości bezwzględne, regionalna cyrkulacja atmosferyczna i inne.

Mimo ścisłych związków między intensywnością dopływu energii promieniowania słonecznego a procesami zachodzącymi w atmosferze, granice stref klimatycznych, nie pokrywają się w pełni z granicami stref oświetlenia Ziemi. Ich przebieg także jest modyﬁkowany przez wspomniane czynniki lokalne, astrefowe. Powodują one, zwłaszcza układ lądów i mórz oraz przebieg pasm górskich, m.in.

odmienny przebieg stref na półkuli północnej i południowej.

Klimatogram

Dane dotyczące cech klimatu przedstawia się w różny sposób – w postaci opisowej, tabelarycznej i graﬁcznej. Najczęściej korzysta się z dwóch ostatnich metod, natomiast opis jest ich uzupełnieniem.

Przedstawiając w tabeli dane dotyczące wybranych elementów klimatu, zwykle podaje się wartości średnie miesięczne obliczone z długiego okresu pomiarowego, tzw. wielolecia, które może obejmować kilkadziesiąt lat. W tabeli można przedstawić wiele różnych elementów klimatu, np. minimalną, maksymalną i średnią temperaturę powietrza, sumę opadów i parowania, prędkość wiatru, kierunek wiatru, sumę parowania, długość zalegania pokrywy śnieżnej i inne.

Tabelaryczna charakterystyka cech klimatu Krakowa

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Natomiast klimatogram jest graﬁcznym przedstawieniem zwykle dwóch elementów klimatu – przebiegu temperatury powietrza i opadów w ciągu roku w danym miejscu.

(4)

Klimatogram – Kraków, Polska

Za pomocą słupków (zwykle w kolorze niebieskim) prezentuje się średnie miesięczne sumy opadów w mm – ich wartości odczytuje się po prawej stronie wykresu. Natomiast linią (łamaną lub ciągłą, zwykle w kolorze czerwonym) przedstawia się średnią temperaturę powietrza poszczególnych miesięcy

wyrażoną w °C. Jej wartości odczytuje się po lewej stronie wykresu. Rzadziej oba elementy przedstawia się w formie słupków. Dane przedstawione na klimatogramie również powinny pochodzić z wieloletnich pomiarów meteorologicznych.

Oprócz tego na wykresie umieszcza się nazwę miejscowości, w której prowadzone są pomiary wraz z nazwą państwa, czasem także wysokość n.p.m., średnią roczną temperaturę powietrza, średnią roczną sumę opadów oraz typ klimatu.

Strefa klimatów równikowych

Cechą klimatów równikowych jest średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20°C i mała roczna amplituda, zwiększająca się wraz z oddalaniem od równika. Pory roku w tej streﬁe klimatycznej są wyznaczane na podstawie intensywności opadów. W streﬁe tej wyróżnia się klimat wybitnie wilgotny, podrównikowy wilgotny oraz podrównikowy suchy.

Typ równikowy wybitnie wilgotny

średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C, roczna amplituda temperatury powietrza 2–5°C,

całoroczne obﬁte opady (powyżej 2000 mm), brak wyraźnej pory bezdeszczowej,

jedna pora roku.

(5)

Klimatogram – Iquitos, Peru

Typ podrównikowy wilgotny

średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C, roczna amplituda temperatury powietrza do 10°C, opady poniżej 2000 mm,

jedna lub dwie pory deszczowe, pory roku wyznaczone przez opady.

Klimatogram –Jaunde, Kamerun

Typ podrównikowy suchy

średnia temperatura wszystkich miesięcy powyżej 20°C, roczna amplituda temperatury powietrza do 10°C, opady poniżej 700 mm,

jedna pora deszczowa (ok. 4–5 miesięcy) i jedna sucha, dwie pory roku wyznaczone przez opady.

(6)

Klimatogram – Niamey, Niger

Strefa klimatów zwrotnikowych

Średnia roczna temperatura powietrza przekracza 20°C i wykazuje bardzo duże, sięgające kilkudziesięciu stopni wahania roczne, a przede wszystkim dobowe. Temperatura najchłodniejszego miesiąca wynosi od 10 do 20°C natomiast najcieplejszego często przekracza 30–35°C. Opady poza strefą wilgotną występują nieregularnie, najczęściej lub wyłącznie w półroczu letnim. Ich roczna suma nie przekracza 200 mm, a w wielu miejscach utrzymuje się poniżej 50 mm. W streﬁe tej wyróżnia się klimat wilgotny (morski), pośredni i suchy, w tym skrajnie suchy.

Typ zwrotnikowy wilgotny

średnia temperatura najzimniejszego miesiąca do 20°C, średnia temperatura najcieplejszego miesiąca 21—28°C, roczna amplituda temperatury powietrza poniżej 20°C,

opady o dużej sezonowej zmienności (1000–2000 mm, w odmianie monsunowej powyżej 2000 mm).

Klimatogram – Miami, Stany Zjednoczone

Typ zwrotnikowy pośredni

średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20°C,

(7)

średnia temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca powyżej 30°C, duża dobowa amplituda temperatury powietrza,

średnia roczna suma opadów atmosferycznych 300–1000 mm.

Klimatogram – Mount Isa, Australia

Typ zwrotnikowy suchy i skrajnie suchy

średnia roczna temperatura powietrza powyżej 20°C,

średnia temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca 25–30°C, duża dobowa amplituda temperatury powietrza,

brak opadów (nawet przez kilka lat), sporadyczne krótkotrwałe, gwałtowne opady; roczna suma poniżej 200 mm.

Klimatogram – Kair, Egipt

Strefa klimatów podzwrotnikowych

Średnia temperatura roczna wynosi powyżej 10°C, natomiast średnia temperatura najchłodniejszej pory roku nie spada poniżej 0°C. Lata są tu suche a opady występują w chłodnej porze roku. W streﬁe tej wyróżnia się klimat wilgotny (morski), pośredni i suchy, w tym skrajnie suchy.

(8)

Typ podzwrotnikowy morski

średnia temperatura roczna powyżej 10–15°C,

średnia temperatura najcieplejszego miesiąca powyżej 20°C, średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca powyżej 0°C, opady głównie w chłodnej porze roku (400–1000 mm).

Klimatogram – Rzym, Włochy

Typ podzwrotnikowy pośredni

średnia temperatura roczna około 10°C,

średnia temperatura najcieplejszego miesiąca powyżej 20°C,

średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca może spaść poniżej 0°C, opady głównie w chłodnej porze roku (400–1000 mm).

Klimatogram – Andora

Typ podzwrotnikowy suchy

duża dobowa i roczna amplituda temperatury powietrza, średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca poniżej 0°C, średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 25°C,

(9)

brak lub niewielkie opady (do 200, lokalnie 500 mm)

Klimatogram – Isfahan, Iran

Strefa klimatów umiarkowanych

Klimat umiarkowany charakteryzuje się średnią temperaturą powietrza najcieplejszego miesiąca powyżej 15°C, natomiast najchłodniejszego poniżej 0°C. Amplituda średniej rocznej temperatury powietrza wzrasta wraz z przesunięciem się w głąb kontynentu. Występują cztery pory roku. Strefa klimatów umiarkowanych dzieli się na umiarkowaną ciepłą oraz umiarkowaną chłodną. W streﬁe tej wyróżnia się klimat wilgotny (morski), przejściowy i suchy (kontynentalny).

Klimat umiarkowany ciepły

Typ umiarkowany ciepły morski

średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 15–20°C, średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca poniżej 0°C, roczna amplituda temperatury powietrza poniżej 25°C, opady całoroczne (500–1000 mm),

cztery pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.

Klimatogram – Londyn, Wielka Brytania

(10)

Typ umiarkowany ciepły przejściowy

duża zmienność stanów pogody – zależnie od kierunku napływających mas powietrza cechy morskie lub kontynentalne,

roczna amplituda temperatury powietrza około 25°C, opady całoroczne (500–700 mm); wzrost opadów w lecie,

Klimatogram – Warszawa, Polska

Typ umiarkowany ciepły suchy

średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 20°C; na obszarach skrajnie suchych nawet do 32°C; maksymalna temperatura powietrza przekracza 40–50°C,

średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca – 15°C, lata krótkie i ciepłe, zimy długie i mroźne,

duża roczna amplituda temperatury powietrza do 45°C,

opady 140–550 mm, głównie w miesiącach letnich; na obszarach skrajnie suchych 75 – 200 mm, pory roku wyznaczone rozkładem temperatury powietrza.

Klimatogram – Tebeler, Rosja

(11)

Klimat umiarkowany chłodny

Typ umiarkowany chłodny morski

średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 10°C,

średnia temperatura najzimniejszego miesiąca od -10°C do 0°C, średnia roczna amplituda temperatury powietrza około 15°C, chłodne lata, łagodne zimy,

opady całoroczne (500–1000 mm),

Klimatogram Oslo – Norwegia

Typ umiarkowany chłodny przejściowy

duża zmienność stanów pogody – zależnie od kierunku napływających mas powietrza cechy morskie lub kontynentalne,

roczna amplituda temperatury powietrza około 25°C, zimą spadek średniej temperatury powietrza do -10°C, opady całoroczne wzrastające w lecie,

Klimatogram – Joensuu, Finlandia

(12)

Typ umiarkowany chłodny suchy

średnia temperatura najcieplejszego miesiąca do 20°C,

średnia temperatura najzimniejszego miesiąca od -40°C do -10°C, amplituda rocznej temperatury powietrza wynosi około 45°C, krótkie i chłodne lato, długa i mroźna zima,

niewielkie opady (200–600 mm), głównie letnie,

Klimatogram – Jakuck, Rosja

Strefa klimatów okołobiegunowych

W tej streﬁe klimatycznej średnia roczna temperatura spada poniżej 0°C, w najcieplejszym miesiącu wynosi około 10°C. Opady występują głównie w postaci śniegu. Można wydzielić dwie strefy: subpolarną oraz polarną.

Typ subpolarny

średnia temperatura roczna poniżej 0°C,

średnia temperatura najcieplejszego miesiąca poniżej 10°C, średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca poniżej -5°C,

średnia roczna suma opadów atmosferycznych powyżej 250 mm; opady głównie śnieżne.

(13)

Klimatogram – Grenivik, Islandia

Typ polarny

temperatura najcieplejszego miesiąca poniżej 0°C, opady niewielkie, poniżej 150 mm, tylko śnieżne,

średnia najniższa temperatura zimą spada poniżej -50°C.

Klimatogram – stacja polarna Amundsen Sco , Antarktyda

Słownik

amplituda temperatury

wielkość charakteryzująca zmiany temperatury, np. powietrza; różnica między największą a najmniejszą zmierzoną wartością temperatury w danym okresie

(14)

Gra edukacyjna

Polecenie 1

Odpowiedz na pytania w grze edukacyjnej. Do wyboru masz jeden z czterech wariantów odpowiedzi.

Test samosprawdzający

Gra edukacyjna

Liczba pytań:

10

Limit czasu:

9 min

Twój ostatni wynik:

-

Uruchom

(15)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2 Ćwiczenie 3

Przeanalizuj roczny przebieg temperatury powietrza i sum opadów i przyporządkuj klimatogramy do strefy klimatycznej.

Ćwiczenie 4

Jak wiesz, w obrębie strefy klimatycznej wyróżnia się odmiany klimatu wilgotnego, pośredniego

i kontynentalnego. Przedstawiona sekwencja klimatogramów przedstawia zmienność elementów klimatu w pewnej streﬁe klimatycznej z zachodu na wschód. Przeanalizuj roczny przebieg temperatury powietrza i sum opadów i określ, jaka to strefa klimatyczna.

Ćwiczenie 5

Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy przeanalizuj zmiany rocznego przebiegu temperatury i opadów na obszarze Afryki od równika do północnych wybrzeży wzdłuż 20 południka długości geograﬁcznej

wschodniej. Określ prawidłowości zmian klimatu i uzasadnij je.

輸輸醙

輸醙

醙

(16)

Ćwiczenie 6

Klimatogram zawiera dane z wielolecia 2000‑2019 przedstawiające temperaturę powietrza i opady w pewnym miejscu na świecie. Przeanalizuj klimatogram i określ strefę klimatyczną oraz typ klimatu.

Ćwiczenie 7

Z podanych w galerii klimatogramów wybierz i zaznacz te, które przedstawiają cechy klimatu strefy umiarkowanej chłodnej i ciepłej na kontynencie euroazjatyckim.

Przeanalizuj zmiany rocznego przebiegu temperatury i opadów. Uszereguj klimatogramy (wpisując ich numery) w taki sposób, żeby przedstawiały zmienność klimatu występującą z zachodu na wschód.

1

 



 







 



 



醙

難

(17)

2

3

4

5

6

 



 



(18)

7

8

9

Ćwiczenie 8

Przeanalizuj zmiany rocznego przebiegu temperatury i opadów przedstawione na klimatogramach i następnie określ:

strefę klimatyczną i typ klimatu, wybierając nazwy z podanego zestawu, zlokalizuj miejsce na mapie.

A

難

(19)

B

C

D

E

F

(20)

G

H

I

J

K

 



 



(21)

L

M

N

O

P

(22)

(23)

Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Ewa Malinowska Przedmiot: geograﬁa

Temat zajęć: Rozpoznawanie stref klimatycznych i typów klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów atmosferycznych

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum i technikum, zakres rozszerzony, klasa I Podstawa programowa

Cele kształcenia – wymagania ogólne:

I. Wiedza geograﬁczna.

1. Rozumienie specjalistycznych pojęć i posługiwanie się terminami geograﬁcznymi.

2. Rozszerzenie wiedzy niezbędnej do zrozumienia istoty zjawisk oraz charakteru i dynamiki procesów zachodzących w środowisku geograﬁcznym w skali lokalnej, regionalnej, krajowej i globalnej.

II. Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.

2. Analizowanie i wyjaśnianie zjawisk i procesów geograﬁcznych oraz zróżnicowania przyrodniczego, społeczno‑gospodarczego i kulturowego świata.

4. Formułowanie twierdzeń o prawidłowościach dotyczących funkcjonowania środowiska

przyrodniczego i społeczno‑gospodarczego oraz wzajemnych zależności w systemie przyroda — człowiek — gospodarka.

5. Stawianie pytań, formułowanie i weryﬁkacja hipotez oraz proponowanie rozwiązań problemów dotyczących środowiska geograﬁcznego.

III. Kształtowanie postaw.

1. Rozwijanie dociekliwości poznawczej, ukierunkowanej na poszukiwanie prawdy, dobra i piękna.

3. Rozumienie pozautylitarnych wartości elementów środowiska geograﬁcznego i krajobrazów.

Treści nauczania:

III. Dynamika procesów atmosferycznych: pionowa budowa atmosfery, zjawiska i procesy w atmosferze, przestrzenne zróżnicowanie elementów klimatu, strefy klimatyczne i typy klimatów.

Uczeń:

6) rozpoznaje strefę klimatyczną i typ klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów atmosferycznych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

(24)

Uczeń:

wskazuje na mapie świata strefy klimatyczne i typy klimatów panujących na Ziemi,

rozpoznaje i charakteryzuje typy klimatów na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów atmosferycznych,

omawia typy poszczególnych stref klimatycznych na podstawie klimatogramów.

Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa) Metody i techniki nauczania: blended learning, IBSE, gamiﬁkacji Formy zajęć: praca indywidualna, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, projektor multimedialny, tablety, zeszyt przedmiotowy, atlas geograﬁczny, mapa świata

Materiały pomocnicze:

K. Kożuchowski, red. Meteorologia i klimatologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.

A. Woś, Meteorologia dla geografów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

PRZEBIEG LEKCJI Faza wprowadzająca

Przedstawienie celów lekcji.

Wprowadzenie do tematu lekcji poprzez zdeﬁniowanie pojęć „klimat”, „strefa klimatyczna”, „typ klimatu” oraz przypomnienie kształtujących go czynników – pogadanka nauczyciela w interakcji z uczniami.

Faza realizacyjna

Omówienie zasad wykonania zadania: zadaniem uczniów jest udział w grze edukacyjnej dotyczącej rozpoznawania stref klimatycznych i typów klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów.

Wyświetlenie na ekranie pytań do gry edukacyjnej; uczniowie udzielają odpowiedzi wg zasady określonej przez nauczyciela (ustalona kolejność odpowiedzi, zgłaszanie do każdego pytania itp.) i uzasadniają wybór wariantu odpowiedzi.

Podsumowanie wyników gry edukacyjnej przez nauczyciela, ewentualne uzupełnienie informacji, wskazanie zwycięzców.

Kilkuminutowa burza mózgów i dyskusja z udziałem wszystkich uczniów służąca sformułowaniu ogólnych prawidłowości zróżnicowania cech klimatu na kuli ziemskiej przy pomocy informacji zawartych w e‑materiale, atlasów, map ściennych; nauczyciel kontroluje poprawność wypowiedzi, wprowadza uzupełnienia, zadaje pytania naprowadzające.

Sporządzenie notatki w zeszycie przedmiotowym zawierającej syntetyczne podsumowanie przeprowadzonej dyskusji.

Wykonanie wskazanych przez nauczyciela ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie wyników na forum klasy.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań.

Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.

Praca domowa:

Zapoznanie się z pozostałymi informacjami z e‑materiału.

Wykonanie pozostałych ćwiczeń zawartych w e‑materiale.

Praca pisemna: przeanalizuj roczny przebieg temperatury powietrza i sumy opadów

(25)

atmosferycznych w odpowiednich strefach klimatycznych i typach klimatów na półkuli północnej i południowej. Uzasadnij zaobserwowane różnice.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:

Graﬁki zawarte w e‑materiałach mogą być wykorzystane podczas innych zróżnicowanych tematycznie lekcji dotyczących zjawiska strefowości na kuli ziemskiej. Znajdą one także zastosowanie podczas samodzielnej pracy ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu powtórzenie materiału z bloku tematycznego dotyczącego atmosfery.