STUDIA LEDNICKIE V Poznań — Lednica 1998
D A N IE L M A K O W IE C K I
In stytut A rcheologii i E tn ologii PA N , O d dział w Poznaniu M A R Z E N A M A K O W IE C K A
Praco w n ia A rcheolo g iczn o -P rzy ro d n icza
A N A L IZ A A R C H E O Z O O L O G IC Z N A P O C H Ó W K U K O N IA
W S T Ę P
W trakcie archeologicznych badań w ykopaliskow ych prow adzonych na cm en ta
rzysku w czesnośredniow iecznym w D ziekanow icach, stan 22 w 1993 roku przez A. i J. W rzesińskich z M uzeum P ierw szych Piastów na L ednicy, odk ry to grób konia.
N a podstaw ie d at radiow ęglow ych C 14 ustalono je g o chronologię na okres w czesnego średniow iecza — 1100 ± 130 B P (W rzesińska, W rzesiński w druku). C elem niniejszej p racy je s t przeprow adzenie analizy anatom icznej, m orfologicznej i osteom etrycznej szkieletu i zębów konia.
M A T E R IA Ł I M E T O D Y
O dkryty sz k ielet spoczyw ał w p ozycji bocznej praw ej z nogam i w y p ro sto w an y mi. B ył u m ieszczo n y w ja m ie o ksz tałcie zbliżonym do czw o ro k ąta, na głębokości 9 0 - 100 cm , o długości 240 cm , szerokości 240 cm . P o ch ó w ek by ł zorientow any na osi w schód — zachód. S zk ielet sp o c zy w ał w pozycji bocznej praw ej z nogam i w yprostow anym i. S zk ielet in situ, ułożony w p o rządku anatom icznym , nie zaw ierał je d y n ie czaszk i, która została praw d o p o d o b n ie zn iszczo n a p rz e z p óźniejszy w kop g robu n r 21/92, ponadto odno to w an o b rak p rzed n ich czło n ó w palco w y ch dalszych (tab. 1).
W iek śm ierci konia oraz płeć u stalono na podstaw ie u zęb ien ia żuchw y, stosując dane L utnickiego (1972) i H aberm ehla (1975). P onadto zbadano szkielet pod w zględem obecności na kośćcu śladów pochodzenia antropogenicznego.
K ości zm ierzono w edług zaleceń D riesch (1976), stosując angielską nom enklaturę o raz skróty definiujące punkty pom iarow e. O cenę w ysokości w kłębie konia p rzep ro w adzono na podstaw ie danych zaw artych w tabeli V itta (1952).
118 DANIEL MAKOWIECKI. MARZENA MAKOWIECKA
W Y N IK I
W zbadanym szkielecie odnotow ano jed y n ie b rak czaszki oraz przednich członów palcow ych dalszych (tab. 1). Stan zużycia zębów siecznych żuchw y pozw ala uznać, że w chw ili śm ierci koń był w w ieku około 1 5 - 1 8 lat. O becność dobrze w ykształ
conych kłów w żuchw ie w skazuje na m ęską płeć osobnika, z którego pochodził szkielet.
Badania kośćca na obecność śladów pochodzenia antropogenicznego, pozw oliły na odnotow anie śladów deform acji m echanicznej pow ierzchni zębów przedtrzonow ych P2 lew ego i praw ego na skutek silnego tarcia (ryc. 1, 2). Poza w ym ienioną obserw acją, nie stw ierdzono żadnych innych śladów pochodzenia antropogenicznego, które m o
głyby być zw iązane z uśm ierceniem zw ierzęcia przez człow ieka oraz zabiegam i zw ią
zanym i z czynnościam i, zm ierzającym i do uzyskania skóry lub m ięsa.
T abela 1.
Skład anatom iczny o d k rytego szkieletu ko n ia z D ziekanow ic, stan 22.
K ość L ew a Praw a
C zaszka 0
K. gnykow a 1
Ż uchw a 1 1
K ręgi szyjne 6
K ręgi piersiow e 18
K ręgi lędźw iow e 7
K. k rzyżow a 1
Kręgi o gonow e 5
Żebra 18 18
M ostek 1
Ł o patka 1 1
K. ram ienna 1 1
K. pro m ien iow a 1 1
K. ło kciow a 1 1
K. m iedniczna 1 1
K. udow a 1 1
R zepka 1 1
K. p iszczelow a 1 I
K. strzałkow a 1 1
Kości nadgarstka 7 7
Kości śródręcza 3 3
Kości stępu 6 6
K ości śródstopia 3 3
C zło n y p alcow y bliższy 2 2
C złon palcow y środkow y 2 2
C złon p alcow y dalszy 1 1
T rzeszczki czło n ó w palcow ych 4 6
R azem 152
A N A L IZ A A R C H E O Z O O L O G JC Z N A P O CH Ó W K U K O N IA 119
R y c . 1. S ta rc ie k o ron y na zę b a ch p rze d trzo n o w y c h P 2 , p ra w e g o łuk u z ę b o w e g o p o w sta łe na w sk u tek n o s z e n ia p r z e z k o n ia w ę d z id ła .
W artości pom iarów żuchw y oraz kości k ończyny piersiow ej i m iednicznej zaw arto w tabelach 1 - 6. W ysokość w kłębie obliczona z długości całkow itych kości długich k ończyn zaw iera się w przedziale od 135,7 cm do 145,5 cm przy 142,1 cm (tab. 7).
W artość w skaźnika szerokości trzonu obliczona dla kości śródręcza i śródstopia w ynosi odpow iednio 15,45 i 12,1.
T a b e la 2 . W y n ik i p o m ia ró w żu c h w y k on ia z D z ie k a n o w ic , stan 2 2 .
P o m iar m m
L en gh t from the an g le: G o n io n c a u d a le - In frad en tale 4 0 7 ,0
L en g h t fro m th e c o n d y le : ab ora l b o rd er o f th e c o n d y le p r o c e s s - In frad en tale 4 3 0 ,0 L en g h t: g o n io n c a u d a le - ab oral b ord er o f th e a lv e o lu s o f М 3 14 5 ,0 L en g h t o f the h orizon tal ram us: aboral b order o f the a lv e o lu s o f М 3 - Infrad en tale 2 6 2 ,3 L en ght: G o n io n ca u d a le - oral b ord er o f th e a lv e o lu s o f P 2 3 0 4 ,0 L en gh t o f the c h ee k to o th row ,m easu red a lo n g the a lv e o li on the b u c ca l s id e 160,5 L en gh t o f the m olar ro w , m easured a lo n g th e a lv e o li on the b ucca l sid e 8 0 ,7 L en g h t o f th e p rem olar ro w , m easured a lo n g the a lv e o li on th e b u c ca l sid e 80,5 L en g h t o f th e d iastem a: oral b order o f th e a lv e o lu s o f P 2 - aboral border o f the a lv e o lu s o f 13 (5 9 .5 ) A b oral h eig h t o f the vertical ram us: G o n io n v en trale - h ig h est p o in t o f the c o n d y le p ro ce ss 2 3 7 ,4 M id d le h ig h l o f th e v er tica l ram us: G o n io n v en tr a le d e e p e s t p oin t o f th e m a n d ib u lar n otch 2 1 9 ,7 O ral h e ig h t o f th e v er tica l ram us: G o n io n v en tr a le - C o r o n io n (2 5 5 ,0 )
120 D A N IE L M A K O W IE C K I. M A R Z E N A M A K O W IE C K A
Ryc. 2. Starcie korony na zębach przedtrzonowych P2, lewego luku zębowego powstałe na wskutek noszenia przez konia wędzidła.
T a b e la 3 . Wyniki pomiarów łopatki konia z Dziekanowic, stan. 22.
Pom iar L ew a Praw a
H S 3 5 7 ,4 3 6 2 ,0
D H A 3 7 7 ,0 3 8 1 ,0
Ld 18 7 ,0 1 8 4 ,0
SL C 6 6 ,8 6 8 ,0
G L P 100,1 9 9,5
L G 6 0 ,2 6 2 ,4
BG 5 4 ,6 5 6 ,4
T a b e la 4.
Wyniki pomiarów kości długich kończyn konia z Dziekanowic, stan. 22.
Pom iar K o ś ć ram ienna K o ść p ro m ien io w a K o ś ć u d ow a K o ś ć p is z c z e lo w a
lew a Drawa lew a praw a le w a p rawa lew a prawa
G L 3 4 5 ,0 3 4 4 ,5 4 0 2 ,5 4 0 5 ,2 3 6 6 ,5 3 6 2 ,0
PL 3 2 9 ,0 3 2 9 ,0
GL1 2 9 2 ,5 2 8 9 ,3
G LC 2 7 8 ,5 2 7 6 ,0 3 6 3 ,0 3 6 3 ,0
LI 3 2 2 ,0 3 2 2 ,0 3 2 7 ,8 3 2 6 ,8
Bp 101 ,0 100,8 9 3 ,0 9 2 ,8 12 5 ,4 126 ,8 1 1 1 ,0 110,5
SD 37 ,8 3 8 ,4 4 2 ,2 4 3 ,5 4 3 ,6 42,1 4 4 ,6 4 5 ,3
Bd 8 8 ,7 8 8 ,0 82,7 8 1 ,5 101,8 10 1 ,2 82,1 82,5
В Т 8 3 .0 82,8
ANALIZA ARCHEOZOOLOGICZNA POCHÓWKU KONIA 121
T ab ela 5.
W yniki pom iarów ko ści śró dręcza i śró d sto p ia ko n ia z D ziekanow ic, stan. 22.
P o m iar K ość śró d ręcza III K ość śró d sto p ia III
lew a p raw a lew a praw a
G L 236,7 236,8 275,6 275,5
GLI 232,5 233,5 272,0 272,0
LI 228,0 227,9 266,1 266,1
Bp 54,4 55,3 54,6 53,2
SD 36,4 37,0 33,6 33,1
Bd 53,4 53,8 54,2 53,9
T ab ela 6.
W yniki p o m iarów czło n ó w p alcow ych ko n ia z D ziek ano w ic, stan. 22.
C złon palcow y bliższy C złon p alcow y środkow y
Pom iar przedni tylny przedni tylny
p raw y lew y p raw y praw y lew y praw y
G L 9 3,9 91,9 91,7 52,3 53,7 54,1
Bp 62,5 60,1 59,0 58,5 58,2 5 8,2
Bfp 53,6 56,2 55,8 50,8 48,0 49,3
SD 37,2 37,2 35,9 47,8 45,9 44,7
Bd 52,3 51,2 50,8 54,0 49,8 4 8,4
Bfd 47,7 46,3 45,9
T ab ela 7.
W y so k o ść w kłębie ko n ia z D ziek an o w ic, stan. 22 określo n a na po d staw ie tabeli V itta (1952).
K ość W yso k o ść w kłębie (cm )
lew a praw a
K ość ram ien n a 137,0 135,7
K ość p rom ieniow a 142,0 141,8
K ość udow a 141,0 142,1
K ość p iszczelow a 145,5 141,8
K ość śró dręcza 146,1 146,1
K ość śródstopia 141,8 141,8
W artość średnia 142,1
A N A L IZ A U Z Y S K A N Y C H D A N Y C H
O dkryty w D ziekanow icach na stan. 22 szkielet konia je s t jed y n y m , ja k dotąd przypadkiem w skazującym na fakt grzebania konia przez ludność zam ieszkującą k om pleks osadniczy, w skład którego obok w ym ienionego stanow iska w chodzą m .in. gro
dzisko i podgrodzie na O strow ie L ednickim , stan. 1 i stan. 2. Z w ym ienionego zespołu
122 DANIEL MAKOWIECKI. MARZENA MAKOWIECKA
osadniczego znany je s t w literaturze szkielet konia w raz ze szkieletem człow ieka, k tó re zostały odkryte w Jeziorze Ix d n ic k im , podczas podw odnych b adań w ykopali
skow ych, przeprow adzonych w latach 1957 i 1959 (M ikołajczyk 1961). Z nalezisko to pow iązano z najazdem czeskim w 1038 - 1039 roku. B rak opisu m etod eksploracji, szczegółow ego kontekstu oraz opracow ań przyrodniczych (antropologicznych i archeo- zoologicznych), pom niejsza je d n a k w artość m erytoryczną w ym ienionego odkrycia oraz je g o przydatność do studiów porów naw czych. W latach 1986 - 87 z dna jezio ra w oko
licach m ostu poznańskiego w ydobyto m .in. niekom pletne kośćce dw óch koni. Jeden z nich pochodził od klaczy w w ieku 9 lat a drugi od 13 letniego osobnika m ęskiego.
W śród zbioru w ydobytych tam kości zw ierzęcych rozpoznano rów nież kość udow ą człow ieka. Z w iązek w ym ienionego zespołu z epizodem m ilitarnym , je s t w ysoce p ra
w dopodobny (M akow iecki, M akow iecka w druku). O pisany tu szkielet różni się jed n ak tym , w porów naniu do w ym ienionych, że został znaleziony bez jak ieg o k o lw iek w y
posażenia i bez szkieletu ludzkiego a praw ie kom pletny skład anatom iczny oraz m iejsce znalezienia w yklucza m ilitarny je g o charakter.
W literaturze przedm iotu, pośw ięconej badaniom pozostałości koni z obszarów zam ieszkiw anych przez Słow ian w okresie w czesnego średniow iecza, m ożna spotkać opracow ania m ateriałów , pochodzących ze stanow isk archeologicznych pełniących fun
kcje osad, grodów i osad podgrodow ych ( M üller 1980, K obryń 1984). W ystępują o ne tam ja k o pojedyncze elem enty kośćca, najczęściej fragm enty (G odynicki, K ruszona, Schram m , M akow iecki 1993: 17) ze śladam i opaleń (Sw ieżyński, Serw atka, K obryń 1989: 393) lub cięć (M akow iecki 1997), co um ożliw ia ich interpretację ja k o p ozosta
łości po spożytym m ięsie (M uller 1980: 92, M akow iecki 1997).
B adania kości koni ze stanow isk Słow iańszczyzny Połabskiej precyzują okolicz
ności kierow ania do uboju osobników , które uległy w ypadkow i lub chorobie (M üller 1980: 99) i w takiej sytuacji ich m ięso było przedm iotem konsum pcji. S zkielety k om pletne koni znane są natom iast z grobów jeźd źcó w aw arsko-słow iańskich ze Słow acji (A m bros, M üller 1980) i grobów ja ćw iesk ich na S uw alszczyźnie a w ięc obszarów sąsiadujących ze S łow iańszczyzną Zachodnią. N a w ym ienionych terenach były one grzebane w raz z jeźd źcam i. N a S uw alszczyźnie natom iast, grzebano konie żyw cem , 0 czym św iadczy m .in. pozycja brzuszno-boczna ułożonych szkieletów (K rysiak, Ser
w atka 1970: 219).
N a obszarze Słow iańszczyzny Z achodniej badany szkielet je s t w ięc w yjątkiem , a zatem pozw ala przypuszczać, że grzebanie koni jak o całych zw ierząt m iało rów nież m iejsce u Słow ian zam ieszkujących o b szar W ielkopolski.
W takiej sytuacji w ydaje się być istotna p róba ustalenia, ja k ie zachow anie kulturow e człow ieka odzw ierciedla badany pochów ek ? W tym w zględzie w ażne je s t ustalenie czy szkielet należał do konia, który zm arł śm iercią naturalną czy też został uśm iercony przez człow ieka, ja k a m ogła być funkcja użytkow a zw ierzęcia podczas życia oraz czy je g o ciało zostało pochow ane w całości?
Biorąc pod uw agę fakt, że kościec pochodził od osobnika starego, bez śladów 1 narzędzi w skazujących na intencjonalne uśm iercenie, m ożna uznać, że śm ierć zw ie
rzęcia m iała charakter naturalny. Inną przyczyną m ogła być choroba zw ierzęcia, która na ogół trafia się częściej w łaśnie w naturalny sposób u organizm ów starszych. T aką interpretację m ożna przyjąć na podstaw ie ułożenia anatom icznego kończyn konia, któ
ANALIZA ARCHEOZOOLOGICZNA POCHÓWKU KONIA 123
rych ukiad je s t charakterystyczny d la skutków stężenia pośm iertnego zw ierząt, zm ar
łych śm iercią naturalną.
B adania śladów pochodzenia antropogenicznego, w w yniku których nie stw ierdzono żadnych śladów cięć ostrym narzędziem p ozw alają dodatkow o przyjąć, że po śm ierci nie zdejm ow ano skóry ze zw ierzęcia a je g o m ięso nie było konsum ow ane. N ależy je d n a k zastanow ić się nad brakiem , w opisanym szkielecie, przednich członów p a l
cow ych dalszych, czyli tzw. kości kopytow ych kończyny piersiow ej. P odczas życia zw ierzęcia kości te obudow ane są rogow ą puszką kopyta, do której m ogły być u m o
cow ane podkow y. N ie m ożna w ięc w ykluczyć, że badany osobnik m iał podkute koń
czyny piersiow e a po je g o śm ierci odjęto m u puszkę kopytow ą w raz ze w spom nianym i członam i, w celu odzyskania podków .
O funkcji konia, ja k ą pełnił za życia m ożna w nioskow ać na podstaw ie odnotow a
nego starcia korony, na zębach przedtrzonow ych P2, praw ego i lew ego łuku zębow ego (ryc. 1, 2). S tarcia takie m ogły pow stać n a skutek długo działającego czynnika p o w o dującego m echaniczną m odyfikację naturalnego kształtu zęba. T ak im czynnikiem m og
ło być w ędzidło noszone przez konia podczas je g o długiego życia. T ak w ięc uznanie go za osobnika użytkow anego ja k o w ierzchow ca je s t w ysoce praw dopodobne.
Obliczona w ysokość w kłębie, która w tym przypadku wynosi około 142 cm jest charakterystyczna dla koni średnich w edług klasyfikacji V itta (1952) a w edług kryteriów przyjętych przez K obrynia (1984) należał on do klasy koni średnio wysokich. Osobniki o takim w zroście zaliczają się do grupy koni najw yższych wśród populacji lednickiej.
Stanow ią one w porów naniu do grup o m niejszej w ysokości w kłębie tylko około 16 % wym ienionej populacji (G odynicki, K ruszona, Schram m , M akow iecki 1993). Ponadto należy dodać, że uzyskana w artość w ysokości w kłębie badanego osobnika, zdecydow a
nie odbiega od średniej w ysokości uzyskanej dla koni z grodu i podgrodzia na O strow ie Lednickim , która wynosi 128,4 cm (G odynicki, K ruszona, Schram m , M akow iecki 1993).
O statnie wyniki badań nad populacją koni lednickich pozw alają uznać, że w lednickim skupisku osadniczym istniały dw a m orfotypy koni, różniące się cecham i pokrojow ym i, um ożliw iającym i odm ienne sposoby użytkow ania (M akow iecki 1997). W edług kryteriów ustalonych dla poszczególnych m orfotypów , badany tu szkielet należał do koni morfo- typu w yższego od 132 do 143 cm. Przypuszcza się, że w łaśnie osobniki o podanych param etrach użytkow ane były przede w szystkim do jazdy w ierzchem . M orfotyp koni o w ysokości w kłębie poniżej 132 cm , w przeciw ieństw ie do w ym ienionego wcześniej, był bardziej odpow iedni do użytkow ania jucznego i pociągow ego (M akow iecki 1997).
Badany osobnik przekracza naw et średnią w ysokość w kłębie koni z grobów jeźdźców w Słowacji, z dorzecza Saale i U nstrut w N iem czech oraz z Suw alszczyzny, dla których wym ieniona cecha pokroju wynosi kolejno 137,8 cm (A m bros, M üller 1980), 138 cm (M üller 1985) oraz 135 -136 cm (K rysiak, Serw atka 1970). W e w spom nianych grobach przew ażają lub w ystępują w yłącznie (Suw alszczyzna) osobniki płci męskiej. W związku z przytoczonym i analogiam i uznanie funkcji konia, którego szkielet odkryto w D zieka
now icach za w ierzchow ca je s t bardzo praw dopodobne. W ysokość w kłębie oraz w artość w skaźnika szerokości trzonu kości śródręcza i śródstopia m ieszczą się w zakresie typo
w ym dla populacji koni typu w schodniego, które w średniow ieczu były pow szechnie użytkow ane w Europie środkowej i w schodniej (Bökönyi 1974). M ożna w ięc przypusz
czać, że osobnik pochow any w D ziekanow icach należał do w ym ienionej populacji.
124 DANIEL MAKOWIECKI. MARZENA MAKOWIECKA
P O D S U M O W A N IE
N a podstaw ie przeprow adzonej analizy m ożna przyjąć, że odkryty szkielet należał do konia pici m ęskiej. C echy pokroju ustalone dla osobnika w ym ienionego gatunku w yróżniały go spośród ów cześnie żyjącej populacji i zadecydow ały o użytkow aniu ja k o w ierzchow ca. O dkryty grób w kontekście znanych dotychczas znalezisk szczątków konia w obrębie Słow iańszczyzny Zachodniej je s t pierw szym w tej strefie. Fakt ten pozw ala przypuszczać, że zw yczaj grzebania koni ja k o całych zw ierząt na w ym ienio
nym obszarze m iał rów nież m iejsce. Być m oże następne odkrycia pozw olą na ustalenie znaczenia tego zw yczaju we w czesnośredniow iecznym system ie kulturow ym w ym ie
nionego obszaru.
L IT E R A T U R A
A m bros C., M ü lle r H.-H. 1980, Frü h g esch ich tlich e Pferd sk eiettfu n d e aus dem G ebiet d er T sch echoslow akei.
Bratislava.
B ökönyi S. 1974, H istory o f d o m estic m am m als in central and eastern E urope. Budapest.
D riesch v. d. A . 1976, A guide to the m easurem ent o f anim al bones from archaeological sites. Harvard.
Godynicki S., K ruszona W ., Schram m Z., M akow iecki D. 1993, Szczątki k o stne ko n ia (E q u u s p rzew a lskii f ca b allus L.) z w yk o p alisk n a O strow ie L ednickim . Roczniki AR w P oznaniu, t. 252. A rcheozoologia
18: 1 5 - 2 6 .
Haberm ehl K. H. 1975, D ie A ltersb estim m u n g bei H aus und L ab ortieren .B erlin , H am burg.
Kobryń H. 1984, Z m ian y niektórych cech m o rfologicznych ko n ia w św ietle badań kostn y ch m ateriałó w w yko
p aliskow ych z o bszaru Polski. W arszaw a.
K rysiak K., S erw atk a S. 1970, G roby koni w jać w ie sk ic h k u rh anach z K orklin na Suw alszczyźnie. R ocznik B iałostocki, t. 9: 211 - 228.
Lutnicki W . 1972, U zęb ien ie zw ierząt dom ow ych. W arszaw a.
M akow iecki D. 1997, H o dow la o raz u żytkow anie zw ierząt na O strow ie L ednickim w śred n io w ieczu . N ie
publik o w an a p raca doktorska. In stytut A rcheologii i Etnologii PA N . O ddział w Poznaniu.
M akow iecki D. M ak o w ieck a M . w druku, Z w ierzęce szczątki k o stn e z p odw odnych b adań archeologicznych M ostu P o zn ańskiego w R y bitw ach, stan o w isk o За.
M ikołajczyk G. 1961, B adania na O stro w ie L ednickim , pow. G niezno, w 1957 - 1 9 5 9 r. SpA r, t. 13: 139 — 144.
M ü ller H .-H . 1980, Z u r K enntnis d er friihgeschichtlichen P ferde bei den Slaw en zw ischen E lb e/Saale und Oder. PA r, t. 28: 91 - 122.
1985, F rü h geschich tlich e Pferd sk eiettfu n d e im G ebiet d e r D eu tschen D em okratischen R epublik. W eim aren M onographien zu r U r- und F rühgeschichte. W eim ar.
W rzesińska A., W rzesiński J. 1998, G rób konia z D ziekanow ic. SL , 5, s. 103 - 115.
Vitt О. V. 1952, Lośadi p azyrskich kurganov. Sovetskaja A rcheologija, 16: 1 6 3 - 2 0 5 .
A R C H Ä O -Z O O L O G IS C H E A N A L Y S E D ES P F E R D E G R A B E N S
Z u s a m m e n f a s s u n g
D as T h em a d ieser E rarb eitu n g ist ein P ferdeskelett, freigelegt a u f dem frü h m ittelalterlichen G räberfeld in D ziekanow ice, Fst. 22, dessen D epositzeit a u f G ru n d von R ad iokarbondaten 14C für das Jah r 1 1 0 0 ± 130 B P (W rzesińska, W rzesiński 1998) b estim m t wurde.
ANALIZA ARCHEOZOOLOGICZNA POCHÓWKU K O N IA 1 2 5
D as S k elett lag in rech ter S eiten p o sitio n , m it au sg estreck ten B einen. E s b efand sich in e in e r G rube m it viereck äh n lich er Form , 9 0 - 100 cm tief, 240 cm lang, 240 cm b reit, K opflage in d er O st-W est-A chse.
D em S k elett in situ, geleg t in an ato m isch er A no rd n un g fehlte nu r d e r Schädel, d er w ah rsch ein lich durch d as spätere A usgraben des G rabes N r. 21/92 v ernichtet w urde. A ußerdem fehlten die v orderen G lied er von w eiteren Fingern (Tab. 1). D as S k elett geh ö rte zu ein em E inzelw esen des m ännlichen G eschlechts, m it dem H interteil in H öhe von 142,1 cm (Tab. 7). D as A lter des T ieres zum T odeszeitp u n kt w urde als 1 5 - 1 8 Ja h re bestim m t, ln den Z äh nereihen des U nterk iefers w urden die S p uren e in e r m ech an isch en D efo rm a
tion d er O berfläche des linken und rech ten B ackenzahnes P2 in folge e in e r starken R eibung festgelegt (Abb.
1 , 2 ) .
D as freig eleg te P ferd esk elett ist d er einzige b ish er Fall, d er a u f d ie P ferd eb estattu n g d u rch d ie B evöl
kerung, d ie den B esied lungskom plex in d er U m g eb u n g des L ed n ica-S ees b ew ohnte, hinw eist. A u f dem G ebiet d er w estslaw ischen L ä n d e r ist es ein e A u sn ah m e, d ie verm uten läßt, daß d ie B estattung d er P ferd e als ganze T ie re auch bei den S law en , die au f dem G eb iet G ro ßpolens w ohnten, stattg efu n d en h at. D ie T atsach e b e
rü ck sichtigend, d aß das S k elett von ein em alten P ferd stam m t, ohne S p uren u n d W erkzeuge, d ie a u f inten
tionelle T ö tu n g h in w eisen w ürden, w urde als w ahrscheinlich angen o m m en , daß d er T o d dieses T ieres einen natü rlich en C h arak ter hatte. E in e solche In terpretation kann a u f G rund d er anato m isch en L ag e d e r Pferdeb ein e angenom m en w erden, d ie fü r d ie F o lg en e in e r T oten starre d e r in fo lg e d es natü rlich en T o d es g estorbenen T ie re c h arak teristisch ist.
D ie U n tersuchungen d e r S p uren von a n th ro p o g en isch er H erkunft, infolge w e lc h er k eine S p u ren des Sch n eid en s m it scharfem W erk zeu g festg estellte w urden, lassen e s zu sätzlich an nehm en, daß die H aut aus dem T ie r nach seinem T o d e nicht gezo g en und sein F leisch n ich t geg essen w urde. D er M angel an G liedern von w eiteren F ingern (P halanx dista lis III) d e r linken und rechten B rustextrem ität läßt zu verm uten, daß das un tersu ch te P ferd b eschlagen war. N ach sein em T o d e w urde ih m die H ufk ap sel m it den g e n a n n te n F in g er- g lied em ab genom m en, um die H ufeisen zurü ck zu erh alten , die so w ertvoll sein m ußten, daß d eren H interlas
su n g bei dem T ie r einen großen S ch aden b ed eu ten w ürde.
D as A breiben d er K rone an den B ack en zäh n en P 2 des rechten und linken Z a h n b o gen s (A bb. 1, 2) w urde als Bew eis d a fü r betrachtet, daß das P ferd w ährend seines langen Lebens ein G eb iß getrag en hat.
D ie im H in terteil g em essene H öhe, die im betreffen d en Fall ca. 142 cm beträgt, ist g röß er als d u rch
sch n ittlich e H öhe, b erechnet fü r die P o p u latio n d er frü h m ittelalterlich en P ferd e au s d er B u rg und S u burbium a u f O strów Lednicki. N ach den n eu esten U ntersu ch u n g en kann das S k elett des P ferd es au s D ziek an o w ice zu ein em hö h eren M orp h o ty p d e r P ferd e aus d er B esiedlu n g sg ru p p ieru n g in d e r G eg en d von L edn ica, m it d er H öhe im H interteil von 1 3 2 - 143 cm , die vor allem zum R eiten g eb raucht w aren (M akow iecki 1997), gezäh lt w erd en . D as un tersu ch te P ferd üb ersch reitet so g ar die du rch sch n ittlich e H öhe im H interteil d er Pferde au s d en G räbern d er R e ite r in d er Slow akei, au s dem S aale- und U n strutg eb iet in D eutsch lan d und aus dem S u w alki-G eb iet, für die die g en an n te E ig en sch aft en tsp rech en d 137,8 cm (A m bros, M ü lle r 1980), 138 cm (M ü ller 1985) und 1 3 5 - 136 cm (K ry siak, Serw atka 1970) beträgt.
D ie obigen A ngab en und ein e a u f ih re r G ru nd lag e du rch g efü h rte A n aly se lassen es z u v erm uten, daß das P ferd , dessen S k elett in D ziek an o w ice freig eleg t w urde, w ährend sein es L eben s die F u n ktion e in es zum R eiten geb rau ch ten T ieres ausübte. D a das b eschriebene G rab, im K on tex t d er b ish e r bek an n ten F u n de von P ferdeü berresten a u f dem G eb iet d er w estslaw isch en Länder, das erste G rab in d iese r Z o n e ist, k an n m an v erm uten, d aß d ie Sitte, P ferde als gan ze T iere zu b estatten, auch a u f dem gen an n ten G eb iet bek an n t war.
V ielleich t w erden es die n ächsten Freileg u n g en zulassen, die B ed eu tu n g d iese r Sitte im früh m ittelalterlich en K ultu rsy stem des gen an nten G ebiets festzulegen.
T A B E L L E N
T ab e lle 1. A n atom isch e Z u sam m en setzu n g des freigelegten P ferd esk eletts aus D ziekano w ice, Fst. 22 T ab e lle 2. M essu n g en des U nterkiefers des Pferd s aus D ziek an o w ice, Fst. 22
T ab elle 3. M essu n g en des S ch u lterb lattes des Pferd s au s D ziek an o w ice, Fst. 22 T ab elle 4. M essu n g en d er langen E x trem itäten des Pferd s au s D ziek an o w ice, Fst. 22 T ab elle 5. M e ssu n g en d er M ittelh an d - und M ittelfu ß k n o ch en d e s Pferd s au s D ziek an o w ice, Fst. 22
126 DANIEL MAKOWIECKI. MARZENA MAKOWIECKA
Tab elle 6. M essungen d er F in g erg lied er d es Pferds au s D ziekanow ice, Fst. 22
T ab elle 7. D ie H öhe im H interteil des Pferd s aus D ziekanow ice, Fst. 22, b estim m t au f G rund d er T abelle von V itt (1952)
A B B IL D U N G E N
A bb. 1. A breiben d er K rone an den B ackenzähnen P2 des rechten Z ah n bogens, entstan d en infolge des G ebisses.
Abb. 2. A breiben d er K rone an den B ackenzähnen P2 des linken Zahnbogens, entstan d en in folge des G ebisses.
