SPRAWOZDANIA I RECENZJE 245
pierw szy oraz rozpoczyna, czy może stanow i zaczątek drugiego okresu.
U m ieszczenie w środku K osm osu Słońca pociągnęło za sobą nieo dw racal
ne przem iany w naszym obrazie św iata. Kosm os p rz y ją ł now y, bardzo
odm ienny od dotychczasow ego, w ygląd.
Z asługą K o p e r n i k a są nie ty le nowe, dokładniejsze obserw acje
astronom iczne, ile w ysunięcie now ej koncepcji. S ystem K o p e r n i k a
opiera się na daw ny ch obserw acjach, lecz in te rp re tu je je w now y sposób.
To w y d aje się najisto tn iejsze. H eliocentryzm um ożliw ia bardziej adek w a
tn ą in te rp re ta c ję zjaw isk, niż to pozw ala czynić sta ro ż y tn y geocentryzm .
Nie w iem y, kiedy po raz pierw szy p rzyn zła K opernikow i do głow y
teo ria heliocentryczna.18
H istorycy n a u k i w idzą te k s t De revo lu tio n ib u s raczej jako rew o lu cjo
nizujący, nie zaś jako rew o lu cy jn y . U w aża się, że dzieło K opernika w y
znaczało k ieru n e k rozw oju m yśli naukow ej. Ja k o te k s t rew olucjonizujący
je s t on jednocześnie p u n k tem k u lm in acy jn y m daw nej, starej
tra d y c ji
oraz źródłem now ej, przyszłej. A zatem dzieło De revo lutio nib us m a z p u n
k tu w idzenia h isto rii astronom ii (a tak że kosmologii) podw ójny c h a ra k te r:
jest ono zarazem staro ży tn e i now ożytne, zarazem ko n serw aty w n e i ra d y
k alne. Z tej też ra c ji m ożna jego znaczenie zrozum ieć jed y n ie wówczas, kie
dy p a trz y się jednocześnie w jego przeszłość i przyszłość, n a trad y cję, z
k tórej wyrosło, i na tra d y c ję , k tó rą zrodziło.18
EDW A R D N IE Z N A N SK I
K U R T A G Ö DLA DOW OD N A IST N IE N IE BO G A
A ustriacki m a te m a ty k K u rt Gödel (1906-1978) odbył stu d ia n a U n i
w ersytecie W iedeńskim , gdzie też w lata ch 1933— 1938 b y ł p ry w a tn y m
docentem . Od 1941 b y ł profesorem , a od 1946 członkiem rzeczyw istym
w In stitu te fo A dvanced S tu d y w P rin cen to n . N ajw iększe sukcesy osią
gnął w m etam atem aty ce i teorii mnogości. Praw idłow ego przełom u w
dziejach n a u k fo rm aln y ch dokonał sw ą p rac ą „Ü ber fo rm al u n en tsch eid
b a re Sätze d er P rinzipia m a th em a tica u n d v e rw a n d te r S y stem e” (1931).
U dow odnił w niej bow iem tw ierd zen ie o zasadniczej niezupełności sy ste
m ów d edu kcy jn y ch zaw ierający ch a ry tm e ty k ę liczb n atu ra ln y c h . Zgodnie
z tą tezą, zw aną odtąd tw ierd zen iem Gödla, każda ze w spom nianych te
orii posiada też tak ie zdania praw dziw e, dla k tó ry ch dowód nie istnieje,
czyli zawsze zn ajd u ją się tak ie zdania prSwdziwe, k tó ry ch nie da się w y
prow adzić z aksjo m aty ki ow ych teorii, a rozszerzanie aksjom aty ki o now e
ak sjo m aty nic rów nież nie pomoże. T w ierdzenie G ödla przekreśliło głó
w ne nadzieje w iązane z tzw. pro g ram em H ilberta, w skazując n a pew ną
ograniczoność poznaw czą m etody aksj oma tycznej. Tw ierdzenie to w yw o
łało rów nież liczne — i n ieraz n a z b y t daleko idące — sp ekulacje filozofi
czne o ograniczoności ludzkiego poznania w ogóle.
Dla nas jest zdum iew ającym faktem , że te n g en ialn y m ate m a ty k i lo
gik zbudow ał dowód na istn ien ie Boga. Dowód te n pojaw ił się w liście z
dnia 10 lutego 1970, n ap isan y m praw dopodobnie do m atki. Po raz p ie r
12N. M. W i 1 d i e r s, dz. cyt., s. 99 lsTh. S. K u h n, dz. cyt., s. 207.
246 SPRAWOZDANIA I RECENZJE
w szy został opublikow any w w e rsji odbiegającej od oryginału, w III Do
d a tk u do podręcznika E sleer-B rendel-M artinez, G rundzüge der Logik II.
K lasen. R.elationem. Zahlen, F ra n k fu rt 1987. A utorzy ci in fo rm u ją na
w stę p ie :
K u rt G cdel hat m öglichervjeise, nach ja h rh u n d ertla n g em S tillsta n d
der D iskussion u m die G ottesbew eise, den H inw eis darauf gegeben, in
w elch er R ich tu n g eine, m oderne R elliqionsphilosophie in teressante Fors
chung en u n d gegebenfals fru ch tb a re Ergebnisse erzielen kann. S eine A r
g u m en ta tio n b e n ü tz t die M odallogik der zw e ite n S tu fe , v,nd er in te rp re
tie rt darin auch die h erkö m lich en B e g r iff der E ssenz u n d der E xistenz.
U m die S tr u k tu r seiner V o ra u ssetzungen besser dar stellen z u können,
fo rm u lie re n w ir z u nächst eine v e rein fa xh te V ersion v o n ihr innerhalb der
Q uantorenlogik der zio eiten S tu fe einschliesslich der A b straktionsregeln
u n d des )E xtensionalitätsprinzip, die jedoch keine M odaloperatoren u nd
so m it keine M odallogik en th ä lt (s. 310).
W liście do Geo S i e g w a r t a z 30 czerw ca 1987 prof. E s s l e r pi
sze: „W as Ihre Frage zu r Quelle des G ödelschen G ottesbew eises b e trifft,
so ka n n ich Ih n e n hierzu n u r folgendes sagen: H err Prof. S tig K ager aus
S c h w ed en hat m ir vor ca 2 Jahren, ..., diesen B ew eis m itg ete ilt, der ih n
w ie d e ru m üb er Dana S c o tt erhalte hat. Die A r t der D arstellung des Go
ttesb ew eises w ie auch die Z urverlä ssig keit der beiden K ollegan lassen
m ich jedoch n ich t d a m zw e ife ln , dass der B ew eis vo n Gödel sta m m t.
W spom niany ju ż Geo S ieg w art w G ott. Eine E inführungsm ethodologische
U nstersuchung, Essen 1987 poddał dalszej przeróbce dowód G ödla z nie-
m odalnego języ k a ra c h u n k u p red y k a tó w drugiego rzęd u u E sslera, n a ję
zyk teorio-m nogościow y.
G rono logików, m atem aty k ó w i filozofów założyło w u b iegłym rok u
w W iedniu K u rt G ödel G eselchaft do b a d ań n ad dorobkiem Gödla. Jego
p rezy d en tem został prof. Hao W ang. Od se k re tarz a tego to w arzystw a
otrzym ałem ostatn io odbitkę z rękopisu G ödla z dowodem na istn. Boga.
Dowód G odła n aw iązu je do tra d y c ji „ontologicznego a rg u m e n tu ” św.
A nzelm a z C a n te rb u ry (1Ó33— 1109). O ntologiczny a rg u m e n t na istnienie
Boga dowodził istn ien ie Isto ty m aksym alnie doskonałej z sam ej analizy
pojęcia takiej istoty. A rg u m en t ten, odrzucony prze św. Tom asza z S u
m m a Theologica, łib er 1, quaestio 2, po jaw ia się n a stę p n ie w K artezjusza
w M editationes, V i u Leibniza w M onadologii (41, 44, 45). Poddaw any
k ry ty c e przez K anta, potem tak że przez Fregego p ojaw ił się n a nowo w
naszych czasach zwłaszcza w zw iązku z rozw ojem tzw . logik w olnych.
Spośród w ielu form alizacy jn y ch b adań n a d ty m argum entem , pro w adzą
cych w p ro st do dow odu G ö d l a , należy w ym ienić: Ch. H a rtsh o rn a i J.
N. Findleya.
Po w y g ło szo n y ch w y k ła d a ch i p rzerw ie odbyło się d ysk u sja, k tórej p rzew od n i czył J. D ołęga. D y sk u sja b yła prow adzona w fo rm ie d ialogu . N a p o sta w io n e p ytania od p ow iad ali obaj w y k ła d o w c y i p rzew od n iczący d y sk u sji. W czasie d y sk u sji d om i n o w a ły n a stęp u ją ce zagad n ien ia: 1) p ro b lem zn aczen ia „p rzew rotu k o p ern ik a ń sk ieg o ” / a sp ek cie teo rety cn y m i k o n tek ście życia p rak tyczn ego za k w estio n o w a ł ks. prof. B o lesła w L i s z e w s k i , w sk a zu ją c n a jed n a k o w o w a żn e p rob lem y eg zy sten cja ln e dla czło w ie k a bez w zg lęd u w jak iej on ep oce żyje; 2) p od n iesion o p rob lem naro dow ości M ikołaja K op ern k a i jego w k ła d u w rozw ój astron om ii w P o lsc e (Artur S l i w o w s k i ) ; 3) za sy g n a lizo w a n o p rob lem p op u la ry zo w a n ia o sią g n ięć n au k ow ych , w skazując n a p rob lem atyczn ą w a rto ść a rty k u łó w k w e stio n u ją c y c h w a rto ść n aukow ą teo rii ew o lu cji i różn ych w e r sji ew o lu cjo n izm u , np. w u jęciu P. T eilard a de C
har-SPRAWOZDANIA I RECENZJE 247
din (W iesław Z a b o r o w s k i ) ; 4) poruszono zagad n ien ie znaczenia a rg u m en ta cji na is tn ie n ie B oga, ich w a r to śc i n a u k o w ej oraz ich zn aczen ia w u zasad n ian iu p o d sta w o w y ch tez relig ijn y ch i św ia to p o g lą d o w y ch (A ndrzej C h o r o m a ń s k i ) .
N a te i inne p o sta w io n e p rob lem y o d p o w ia d a li M. L u b a ń s k i , E. N i e z n a li s k i i J. D o ł ę g a , k tórzy w form ie u zu p ełn ia ją cy ch się w y p o w ie d z i starali się, w m iarę m ożliw ości, dać w y czerp u ją ce o d p ow ied zi na p o sta w io n e zagad n ien ia. W od
p ow ied ziach zaak cen tow an o w ie lo a sp e k to w y ch arak ter p o sta w io n y ch zagad n ień oraz zróżn icow an ie p łaszczyzn p ozn aw czych , k tó re n a le ż y u w zg lęd n ia ć w p ro w a dzen iu d ysk u sji. P ok reślon o rów n ież zn aczen ie rozw oju n a u k i w k szta łto w a n iu n a u k o w eg o obrazu św ia ta , k tó ry w jak im ś za k resie m a w p ły w na m o d y fik a cje n iek tó rych te z teo lo g iczn y ch oraz na zm ian y w św a to p o g lą d zie relig ijn y m .
D y sk u sję p od su m ow ał J. D o ł ę g a , w y ra ża ją c n a d zieje goszczen ia w p rzyszłości P releg en tó w . Ks. p refek t S ta n isła w Ł u p i ń s k i zam yk ając sym p ozju m p o d zięk o w a ł w y k ła d o w co m i słu chaczom , p od k reślając jeszcze raz zn aczen ie ta k ich sp otk ań w życiu naszego Sem inarium .
Jó zef M. D ołęga
SPR A W O Z D A N IE Z SY M PO ZJU M POŚW IĘCONEG O PA M IĘC I K S. PRO F. KA ZIM IER ZA K Ł Ó SA K A
W dniu p a p iesk im 16 III 1987 r. od b yło się sym p ozju m w W yższym S em in ariu m D u ch o w n y m w Ł om ży, p o św ięco n e p a m ięci k s. Prof. K azim ierza K łósak a. S p otk an ie to zostało zorgan izow an e przez u czestn ik ó w sem in a riu m filo zo ficzn eg o , k ierow an ego przez ks. doc. dr hab. Józefa M. D ołęgę,
N a program sym p ozju m złożyło się w p ro w a d zen ie J. M. D ołęgi oraz dw a r e fera ty w y g ło szo n e przez J a ro sła w a S o k o ł o w s k i e g o i Z d zisław a D y 1 n i c- k i e g o.
W e w p ro w a d zen iu do sym p ozju m J. M. D o ł ę g a p o d k reślił w a r to śc i osoby P ro fesora, k tóry b y ł o tw a rty na potrzeb y każdego stu d en ta, m łodego p racow n ik a nauki, sw o ich w p ó łp ra co w n ik ó w i k o leg ó w .
N a stęp n ie J. S o k o ł o w s k i p rzed sta w ił szczegółow ą b io g ra fię K. K łósak a oraz k ieru n k i badań n a u k o w y ch i a rg u m en ta cję na is tn ie n ie B oga z początk u czasow ego kosm osu . P o d jęte za g a d n ien ie p releg e n t oparł n a a n a lizie zdarzenia, w y ch o d zą c od u jęcia teg o prob lem u przez R om ana Ingardena, dalej p rzed sta w ił an a lizę p sy ch o lo giczną zdarzenia oraz za ry so w a ł p ro b lem a ty k ę p oczątk u k o sm o su w u jęciu K. K łó saka w ram ach filo z o fii p ryrody.
D rugi p releg e n t Z. D y ln ick i zap rezen tow ał prob lem g en ezy d u szy lu d zk iej w u ję ciu K. K łósaka. W sw oim w y stą p ie n iu p o d k reślił m o żliw o ść p od jęcia zagad n ien ia g en ezy d u szy lu d zk iej w p ła szczy źn ie p ozn an ia em p iriologiczn ego i filo zo ficzn eg o , U patrując w u jęciu p ryrod n iczym p u n k tu w y jśc ia (w sen sie m etod ologiczn ym ) do a n a liz filo zo ficzn y ch , zw łaszcza z zak resu an a tro p o ło g ii filo zo ficzn ej. N a to m ia st u ję cie tego p roblem u w m eta fizy ce jest rozp atryw an e w ram ach filo z o fii to m isty czn ej. Po odczytach od b yła się d ysk u sja, w k tórej p od n iesion o zagad n ien ia an trop olo giczne i teo d y cea ln e. Z zagad n ień a n trop ologiczn ych ak cen to w a n o w d ysk u sji p rob lem k reacjon izm u i ew o lu cjo n izm u w u jęcia ch a u torów w sp ó łczesn y ch . N a to m iast z zagad n ień teo d y cea ln y ch p od k reślan o w d y sk u sji p otrzebę opracow ań w sp ó łczesn y ch form argu m en tacji za istn ien iem B oga.
