Wybrane aspekty stosowania odpadów z produkcji betonu
SOME ASPECTS OF THE USE OF THE WASTES FROM CONCRETE PRODUCTION PROCESSES
Streszczenie
Technologia czystszej produkcji, którą definiuje się jako stałe zabezpieczenie poszcze- gólnych elementów środowiska naturalnego przed skutkami prowadzenia procesów wytwarzania, jest jednym z elementów strategii zrównoważonego rozwoju. Sposobem zagospodarowania odpadów przemysłu budowlanego jest ponowne zastosowanie do produkcji nowego betonu. Coraz powszechniej stosowane są instalacje do separacji i od- zyskiwania składników ze świeżego, jeszcze nie związanego betonu oraz wody zużytej po myciu urządzeń i betonowozów z resztek betonu.
Omówiono aspekty produkcji betonu związane z uwzględnieniem w budownictwie strategii zrównoważonego rozwoju. Przedstawiono wyniki badań nad zastosowaniem odzysku odpadów z wytwórni betonu w postaci wody recyklingowej i szlamu betono- wego. Badania wykonano dla odpadów modelowo wytworzonych w laboratorium ze zdefiniowanych składników.
Oceniono wpływ rodzaju zastosowanego cementu i rodzaju domieszek chemicznych na skład wody recyklingowej i szlamu oraz właściwości zapraw i betonów wykonanych z ich zastosowaniem.
Abstract
One part of the balanced development strategy is the technology of cleaner production which is the constant environment protection against the side-effects of the concrete production process. Recycling is the new approach of managing wastes. Using of the separation systems and retrieving the components from the fresh concrete and also re-
Hanna Jóźwiak Dorota Siemaszko-Lotkowska
mgr Hanna Jóźwiak – Instytut Techniki Budowlanej, Zakład Betonu
dr inż. Dorota Siemaszko-Lotkowska – Instytut Techniki Budowlanej, Zakład Betonu
Wybrane aspekty stosowania odpadów z produkcji betonu trieving the water that was used for cleaning devices and ready mix trucks is becoming
more and more common.
In present paper aspects of production processes that are connected with the strategy of the balanced development are discussed. There are also presented the findings of the research about the use of the concrete – mixing plant wastes, such as the recycled water and concrete mud. The investigation was carried out based on model wastes, produced from the defined constituents in the laboratory.
The influence of the cement type and the type of chemical admixture on the compo- sition of the recycled water and concrete solid material was estimated. The properties of the mortars and concretes made from those wastes were examined.
Wybrane aspekty stosowania odpadów z produkcji betonu
3
1. Wstęp
Jednym ze źródeł powstawania zanieczyszczeń w przemyśle budowlanym jest produkcja betonu. Wytwórnie betonu generują znaczne ilości odpadów pochodzących z niewykorzy- stanych resztek mieszanek betonowych oraz ścieków po płukaniu mieszarek i pojemników betonowozów. Jeśli przyjmie się, że do wypłukania 1m3 resztek betonowych potrzeba 2 – 4m3 wody a roczna produkcja mieszanek betonowych w Europie kształtuje się na poziomie 300 milionów m3, zaś odpady w postaci nadwyżek produkcyjnych i pozostało- ści we wnętrzu mieszarek do betonu i gruszek betonowozów mogą stanowić około 3%
całkowitej produkcji betonu, widać jak ogromną ilość odpadów są w stanie wygenerować wytwórnie betonu [1 – 7].
Ogromna ilość wody po płukaniu urządzeń stosowanych do produkcji i transportu mieszanek betonowych jeszcze do niedawna wyprowadzana była do ścieków, zaś odpady stałe utylizowano w ziemi.
Wdrażana w krajach Unii Europejskiej dyrektywa IPPC w sprawie zintegrowanego zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczeń oraz Ustawy o ochronie środowiska zmuszają producentów betonu do ograniczenia ilości odpadów i stosowania recyklingu świeżego betonu i odpadów poprodukcyjnych.
Technologie recyklingu świeżego betonu, coraz powszechniej stosowane też w Polsce, polegające na rozdzieleniu składników i ich ponownym wykorzystaniu do produkcji, umożliwiają częściowy odzysk kruszywa i ponowne jego zastosowanie, natomiast pro- blemem pozostaje zużyta woda i pozostający w osadnikach szlam betonowy.
Oprócz recyklingu do niewykorzystanych resztek świeżego betonu stosowane są często specjalne domieszki umożliwiające wydłużenie czasu urabialności i opóźnione użycie pozostałości mieszanki betonowej [2, 8]. Domieszki te zapobiegają też narastaniu resztek betonu we wnętrzu urządzeń do produkcji betonu i pośrednio przyczyniają się do zmniejszenia ilości wody wykorzystywanej do mycia tych urządzeń.
2. Domieszki chemiczne umożliwiające zastosowanie niewykorzystanych resztek mieszanki betonowej
Dynamiczny rozwój w dziedzinie domieszek chemicznych do betonu wpływa w znaczą- cy sposób na postęp w zakresie kontroli hydratacji cementu. Zastosowanie specjalnych domieszek pozwala na zatrzymanie hydratacji cementu na pożądany okres, a następnie umożliwia ponownie hydratację, nie wpływając jednocześnie na właściwości stwardnia- łego materiału. Ten typ domieszek zdefiniowano jako domieszki regulujące wiązanie w szerokim przedziale czasu. Mają one nie tylko znaczny wpływ na produkcję, trans- port i odległość miejsca wbudowania betonu, ale także działają pozytywnie w aspekcie ochrony środowiska.
Regulację hydratacji cementu można osiągnąć, stosując dwie domieszki. Pierwsza, zdefiniowana jako „stabilizator”, jest w stanie zahamować hydratację cementu w momen- cie wymieszania ze świeżym betonem. Druga, nazwana „aktywatorem”, jest stosowana w celu spowodowania ponownej aktywacji hydratacji cementu.
Paolini i Khurana [8] podjęli badania nad określeniem mechanizmu działania tych domieszek, ich wykorzystaniem w praktyce oraz określeniem ich wpływu na właściwości i trwałość betonu w porównaniu z betonem odniesienia.
Hanna Jóźwiak, Dorota Siemaszko-Lotkowska Wybrane aspekty stosowania odpadów z produkcji betonu Pierwszy komponent systemu domieszek regulujących wiązanie – stabilizator – składa
się z kwasów karboksylowych oraz kwasów i soli organicznych zawierających fosfor. Jest on w stanie otoczyć cząstki cementu powłoką i przerwać hydratację oraz oddziaływanie obecnych w roztworze produktów hydratacji. W zależności od ilości domieszki świeży beton jest w stanie niezwiązanym od kilku godzin do kilku dni.
Druga część systemu – aktywator – jest dodawana w celu usunięcia powłoki, co powoduje ponowne rozpoczęcie procesu hydratacji. Aktywator można zdefiniować jako przyspieszacz hydratacji. Należy zaznaczyć, że ani stabilizator, ani aktywator nie zawierają w swoim składzie chlorków.
Badania nad zastosowaniem domieszek umożliwiających wykorzystanie mieszanek betonowych zwracanych z placu budowy do wytwórni betonu prowadzone były też w Otto-Graf Institut w Niemczech [2]. Domieszkę stosowaną w badaniach nazwano środkiem recyklingowym. Beton recyklingowy uzyskiwano przez dodanie tej domieszki do niewykorzystanej mieszanki betonowej. Beton ten następnie dodawano podczas wy- konywania kolejnych mieszanek betonowych.
Beton wykonany z zastosowaniem betonu recyklingowego charakteryzował się o oko- ło 15% wyższą wytrzymałością niż beton porównawczy. Skurcz, zarówno plastyczny, jak i przy wysychaniu dla obydwu betonów był porównywalny.
Stosowanie środka recyklingowego wymaga znajomości ilości zawracanej mieszanki betonowej, jej temperatury, „wieku”, czyli czasu od wykonania, składu mieszanki, w tym rodzaju zastosowanego cementu oraz wymaganego czasu opóźnienia. Dane te pozwalają na komputerową kalkulację ilości dodawanej domieszki.
3. Recykling świeżego betonu i odzysk wody recyklingowej
Kryteria, jakie powinna spełniać woda, aby mogła być stosowana jako woda zarobowa, zawarte są w PN-EN 1008:2004 [9], obejmującej też wodę odzyskiwaną z procesów pro- dukcji betonu.
W normie tej zawarto wymagania i procedury badawcze wykorzystywane we wstępnej ocenie wody zarobowej, wymagania odnośnie do właściwości chemicznych w zakresie zawartości chlorków, siarczanów, alkaliów i szkodliwych zanieczyszczeń. Wymagania dotyczące stosowania wody odzyskiwanej z procesów produkcji betonu zamieszczono w normie w załączniku A (normatywnym).
Maksymalna zawartość chlorków w wodzie zarobowej, w mg/l, została ustalona w zależności od przeznaczenia wytwarzanego betonu. W przypadku konstrukcji sprę- żonych zawartość chlorków w wodzie stosowanej do betonów i zaczynów iniekcyjnych do wypełniania kanałów kablowych nie powinna przekraczać 500 mg/l, przy betonach zbrojonych wartość ta wynosi 1000 mg/l. W przypadku betonów nie zawierających zbro- jenia lub elementów metalowych górna granica zawartości chlorków w wodzie wynosi 4500 mg/l. Siarczany w wodzie zarobowej mogą występować w ilości nie większej niż 2000 mg/l.
Ograniczenie zawartości alkaliów w wodzie jest istotne, jeśli do wytwarzania betonu są stosowane kruszywa reaktywne alkalicznie. W tym przypadku zawartość alkaliów w wodzie nie powinna być większa niż 1500 mg/l. Jeśli ta wartość została przekroczona, należy stosować działania zapobiegające występowaniu reakcji korozji alkalicznej.
4
Hanna Jóźwiak, Dorota Siemaszko-Lotkowska Wybrane aspekty stosowania odpadów z produkcji betonu
5 W zakresie wpływu na czas wiązania stosowana woda recyklingowa nie powinna w stosunku do oznaczeń wykonywanych na wodzie destylowanej lub dejonizowanej zmieniać początku i końca wiązania o więcej niż 25%, początek wiązania nie powinien być krótszy niż 1 godzina.
Średnia wytrzymałość na ściskanie po 7 dniach próbek betonu lub zaprawy przy- gotowanej z wody badanej nie powinna być mniejsza niż 90% wytrzymałości próbek przygotowanych z zastosowaniem wody destylowanej lub dejonizowanej.
3.1. Badania próbek wody recyklingowej z instalacji przemysłowych
Badania próbek wody recyklingowej obejmowały oznaczenia gęstości, przewodnictwa i składu chemicznego z uwzględnieniem obecności alkaliów i siarczanów. Badania wyka- zały znaczne zróżnicowanie gęstości wody recyklingowej (od 1,04 do 1,47 kg/l) związane z różnicami w zawartości materiału stałego.
Na podstawie analiz próbek wody recyklingowej pobieranej w betoniarni stwierdzo- no minimalne zawartości jonów chlorkowych, co świadczy o braku zagrożenia korozją chlorkową betonu, do produkcji którego wykorzystuje się tę wodę. Woda zużyta cha- rakteryzuje się wysoką alkalicznością; pH w przedziale od 12,5 do 13 i dużą zawartością alkaliów. Badania wykazały także dużą zawartość siarczanów, od 854 do 1688 mg/l, przy maksymalnej zawartości dopuszczalnej normą PN-EN 1008, wynoszącej 2000 mg/l.
3.2. Badania modelowo wytworzonej wody recyklingowej
Badania wykonano na próbkach wody recyklingowej wytworzonej laboratoryjnie. Wodę tę uzyskiwano poprzez odwirowanie cieczy z mieszanej okresowo w celu niedopuszczenia do stwardnienia zawiesiny cementowej zawierającej jedną część cementu i dwie części wody. Po rozdzieleniu, w wodzie oznaczono zawartość alkaliów, siarczanów oraz stężenie jonów hydroksylowych. Badania wykonano z zastosowaniem cementu CEM I 32,5 R oraz porównawczo cementu CEM I 42,5 N – HSR/NA. Jako domieszki stosowano 33% roz- twór lignosulfonianu wapnia w ilości 0,5% masy cementu oraz 40% roztwór soli sodowej produktów polikondensacji kwasu naftalenosulfonowego z formaldehydem w ilości 1,5%
masy cementu.
Badania analityczne modelowo wytworzonych próbek wody recyklingowej wykaza- ły, że w badanych roztworach po 24 godzinach mieszania (tablica 1) największe różnice spowodowane rodzajem zastosowanego cementu występują w zawartości alkaliów.
Tablica 1. Wyniki badań próbek modelowych wody recyklingowej Symbol
próbki CEM I 32,5 R CEM I 42,5 N – HSR/NA
Na2Oeq,
mg/l SO42-,
mg/l OH-
mmol/l pH Gęstość,
g/cm3 Na2Oeq,
mg/l SO42-, mg/l OH-
mmol/l
I-0 5767 407 116 13,6 1,007 690 385 59
I-L 5218 647 113 13,4 1,009 732 1032 53
I-N 4999 484 122 13,5 1,008 1005 749 72
0 – bez domieszki L- lignosulfonian wapnia, N– domieszka naftalenowa
Szczególnie dużo wyługowanych alkaliów obserwuje się w wodzie uzyskanej z CEM I bez domieszki. W przypadku cementu HSR ilość alkaliów stanowi zaledwie ósmą część
Hanna Jóźwiak, Dorota Siemaszko-Lotkowska Wybrane aspekty stosowania odpadów z produkcji betonu w stosunku do alkaliów z CEM I. Stosowanie domieszek do cementu HSR powoduje
zwiększenie zawartości alkaliów, zależności takiej nie obserwuje się dla CEM I.
Stosowanie domieszek, szczególnie lignosulfonianu, do cementu HSR spowodowało zwiększenie zawartości siarczanów; przy stosowaniu domieszki naftalenowej ilość siar- czanów wyługowanych do roztworu jest także znacznie większa w cemencie HSR niż przy CEM I.
Nie stwierdzono istotnego wpływu domieszek na stężenie jonów OH- w roztworach modelowych uzyskanych z tego samego cementu. Natomiast rodzaj cementu wpływa na stężenie tych jonów i wartość pH. Dla wody wykonanej z cementu CEM I 32,5 wykonano badania pH i gęstości. Woda ta stosowana była w badaniach wpływu na właściwości zapraw i betonów.
Wytworzona laboratoryjnie woda recyklingowa jest bardzo alkaliczna i nie zawiera czę- ści stałych, stąd charakteryzuje się gęstością niewiele większą niż gęstość czystej wody.
Woda ta zastosowana do zaprawy nie wpływa znacząco na konsystencję, gęstość i zawartość powietrza w zaprawie.
Tablica 2. Wpływ rodzaju stosowanej wody na właściwości zaprawy i czas wiązania Rodzaj wody Konsystencja
[cm] Gęstość
[kg/m3] Zawartość powietrza [%]
Czasy wiązania [min]
początek koniec
Wodociągowa 5,7 2165 4,2 154 260
I-0 5,8 2167 4,2 184 313
I-L 6,4 2159 4,2 190 240
I-N 5,1 2167 4,2 198 241
Dla wszystkich badanych rodzajów wody recyklingowej zaobserwowano opóźnienie początku wiązania o około 30 do 40 minut. Wpływ rodzaju wody na koniec wiązania był natomiast zróżnicowany. Woda wykonana z zastosowaniem domieszek spowodowała przyspieszenie końca wiązania. W przypadku wody recyklingowej wytworzonej bez domieszek koniec wiązania jest opóźniony w stosunku do zaprawy wykonanej na czystej wodzie. Opóźnienie to kształtuje się na poziomie 1 godziny.
W tablicy 3 zestawiono wyniki badań wytrzymałości wykonanych zapraw. Po 24 godzinach dojrzewania wytrzymałość wszystkich wykonanych zapraw kształtuje się na tym samym poziomie. Różnica pomiędzy najwyższą i najniższą wytrzymałością na zginanie wynosi 0,5 MPa, na ściskanie zaś 1,5 MPa.
Tablica 3. Wpływ rodzaju zastosowanej wody na wytrzymałość zaprawy Rodzaj wody
Wytrzymałość zaprawy, MPa po dniach:
1 28
zginanie ściskanie zginanie ściskanie
Wodociągowa 5,0 19,3 7,9 42,6
I-0 5,2 19,6 7,8 39,5
I-L 4,9 18,1 7,8 38,0
I-N 4,7 18,9 6,8 37,8
Różnice te są większe w przypadku wytrzymałości po 28 dniach dojrzewania. Wy- trzymałość na ściskanie zapraw wykonanych z wodą recyklingową jest od 7 do 10%
6
Hanna Jóźwiak, Dorota Siemaszko-Lotkowska Wybrane aspekty stosowania odpadów z produkcji betonu
7 niższa niż wytrzymałość zaprawy wykonanej z zastosowaniem wody wodociągowej.
Zauważalny spadek wytrzymałości na zginanie obserwuje się dla zaprawy wykonanej z wodą z domieszką naftalenową.
Badania nie wykazały znaczącego wpływu rodzaju wody na badane cechy świeżej mieszanki betonowej. W przypadku wpływu na wytrzymałość różnice są nawet mniejsze niż przy zaprawach.
Nie wykazano też wpływu rodzaju stosowanej wody na nasiąkliwość betonu. Na- tomiast w przypadku mrozoodporności największe uszkodzenia zaobserwowano dla betonów wykonanych z zastosowaniem wody recyklingowej z domieszką lignosulfonową, przy domieszce naftalenowej uszkodzenia są mniejsze, ale też znaczące. Uszkodzenia betonu z wodą zwykłą i betonu z wodą recyklingową z czystego cementu są mniejsze i kształtują się na tym samym poziomie.
Uzyskane wyniki potwierdzają konieczność ostrożnego traktowania wody recyklin- gowej w zastosowaniu do betonów mostowych. Wodę z recyklingu należy poddawać badaniom kontrolnym zawartości alkaliów z uwagi na możliwość wystąpienia reakcji alkalia – kruszywo w przypadku kruszyw reaktywnych alkalicznie; należy także kon- trolować zawartość siarczanów, gdyż przekroczenie ich dopuszczalnej zawartości może być powodem wystąpienia korozji siarczanowej.
W celu większego bezpieczeństwa należałoby wodę recyklingową stosować jako wodę mieszaną z wodą wodociągową.
3.3. Badania modelowo wytworzonego materiału stałego wody recy- klingowej
W celu wytworzenia materiału stałego wody recyklingowej 100 g cementu mieszano z 200 g wody i domieszkami przez 24 godziny przy zastosowaniu mieszadła mechanicz- nego. Do preparatyki materiału stałego wody recyklingowej zastosowano cement port- landzki popiołowy CEM II/A-V 42,5 N oraz dwa rodzaje domieszek: polikarboksyeter – superplastyfikator akrylowy – rozpuszczalny produkt polimeryzacji akrylanów (próbka nr 1) oraz superplastyfikator naftalenowy – sól sodowa produktu polikondensacji kwasu naftalenosulfonowego z formaldehydem (próbka nr 2). Domieszki stosowano w ilości 1,5% masy cementu.
Badania przeprowadzono z zastosowaniem instrumentalnych metod badawczych:
rentgenowskiej analizy dyfrakcyjnej i termicznej analizy różnicowej. Badania jakościowe składu fazowego materiału stałego modelowej wody recyklingowej przeprowadzone metodą rentgenowskiej analizy dyfrakcyjnej wykazały obecność produktów hydratacji cementu: portlandytu, ettringitu i kalcytu oraz reliktów cementu: alitu, belitu, C3A i C4AF.
Analiza rentgenowska wykazała też obecność, w małych ilościach, gipsu, bassanitu oraz tlenków CaO i MgO (składników klinkieru).
Tablica 4. Zawartość wybranych składników materiału stałego wody recyklingowej próbkiNr Woda związa-
na [%] Ca(OH)2
[%] CaCO3
[%] Stopień hydratacji*
[%] Stopień skarbonaty- zowania**
1 4,3 1,92 4,8 30 65
2 4,4 1,96 4,7 30 65
* Stopień hydratacji oszacowano na podstawie ilości powstałego wodorotlenku wapnia.
** Stopień skarbonatyzowania zdefiniowano jako stopień karbonatyzacji wodorotlenku wapnia.
Hanna Jóźwiak, Dorota Siemaszko-Lotkowska Wybrane aspekty stosowania odpadów z produkcji betonu Analiza wyników zamieszczonych w powyższych tablicach wskazuje na intensyw-
ny proces karbonatyzacji zawiesin cementowych. Nie stwierdzono istotnego wpływu domieszki na szybkość karbonatyzacji oraz stopień hydratacji.
3.4. Badania wpływu materiału stałego wody recyklingowej na wytrzy- małość zaprawy
Przygotowane zawiesiny stosowano do wykonania próbek zapraw do badań porównaw- czych wytrzymałości z zaprawami normowymi. Materiał stały zawiesin potraktowano jako substytut frakcji drobnej kruszywa (piasku) zgodnie z wytycznymi normy PN-EN 1008. Ilość wody wyznaczono doświadczalnie tak, aby rozpływ był zbliżony do rozpływu zaprawy normowej (od 16 do 18 cm). Do wykonania próbek zapraw zastosowano cement portlandzki CEM I 32,5 R oraz piasek normowy.
Tablica 5. Skład zapraw i wyniki badania wytrzymałości Identy-
fikator
próbek Skład zaprawy w/c Wytrzymałość, MPa po dniach:
2 7 28
zgin. ścisk. zgin. ścisk. zgin. ścisk.
0 cement 450g
piasek 1350g
woda 225g 0,50 5,3 24,4 6,2 34,1 7,1 35,6
1
cement 450g piasek 1250g zawiesina nr 1
woda 70g
0,60 4,9 24,6 5,5 34,2 6,4 35,7
2
cement 450g piasek 1250g zawiesina nr 2
woda 70g
0,60 5,0 24,6 5,5 34,0 6,5 35,0
Przy stosowaniu zawiesiny wody recyklingowej wytrzymałość na zginanie zapraw była niższa i stanowiła około 90% wartości uzyskanych z użyciem wody wodociągowej, mimo że materiał stały został potraktowany jako zamiennik kruszywa.
Rodzaj domieszki nie miał istotnego wpływu na wynik badania wytrzymałości na zginanie.
W przypadku badania wytrzymałości na ściskanie nie zaobserwowano istotnych różnic, badania wykazały zbliżoną wytrzymałość na ściskanie zaprawy normowej i za- praw wykonanych z zastosowaniem materiału stałego wody recyklingowej. Dla próbek o w/c = 0,6 wytrzymałość zapraw zawierających spreparowaną zawiesinę była prawie taka sama, mimo zastosowania większej ilości wody zarobowej. Korzystny wpływ na wytrzymałość w aspekcie zwiększonego współczynnika w/c mogła wynikać z obecności domieszek chemicznych, a także z faktu zastąpienia części piasku przez materiał stały wody recyklingowej zawierający oprócz węglanu wapnia także niezhydratyzowany ce- ment. Mogło to wpłynąć na zwiększenie szybkości wiązania cementu w początkowym okresie dojrzewania zapraw.
8
Hanna Jóźwiak, Dorota Siemaszko-Lotkowska Wybrane aspekty stosowania odpadów z produkcji betonu
9
4. Podsumowanie
Badania wody recyklingowej zarówno pochodzącej z instalacji przemysłowej, jak i mo- delowo wytworzonej wykazały, że jej skład jest niestabilny. Badania wykazały, że wystę- pujące różnice w składzie wody recyklingowej w zakresie zawartości alkaliów i wartości pH wynikają głównie z rodzaju stosowanego cementu, na zawartość siarczanów wpływ ma głównie rodzaj domieszki.
Przy stosowaniu wody recyklingowej oprócz oznaczenia gęstości konieczne jest też oznaczenie zawartości siarczanów i alkaliów, które występują w ilościach często zbliżo- nych do kryterium normowego lub je przekraczają.
Analiza materiału stałego wskazuje na intensywny proces karbonatyzacji zawiesin cementowych. Nie stwierdzono istotnego wpływu domieszki na szybkość karbonatyzacji oraz stopień hydratacji.
Badania wykazały zbliżoną wytrzymałość na ściskanie zaprawy normowej i za- praw wykonanych z zastosowaniem materiału stałego wody recyklingowej; dla próbek o w/c = 0,6 wytrzymałość zapraw zawierających spreparowaną zawiesinę była prawie taka sama, mimo zastosowania większej ilości wody zarobowej.
Literatura
[1] Kinney F.D.: Reuse of returned concrete by hydration control: characterization of a new concept [in:]
Third Canmet ACI International Conference on Superplasticizers and other Chemical Admixtures in Concrete 1989.
[2] Öttl Ch.: Reuse of Fresh Concrete by Adding a Recycling Aid” Otto-Graf-Journal Vol. 11, 2000 pp.
181-190.
[3] Malish W.R.: Returned concrete, wash water and wastewater management, Concrete Journal, March 1996.
[4] Sandrolini F., Franzoni E.: Waste wash water recycling in ready-mixed concrete plants, Cement and Concrete Research, 31, pp. 485-489, 2001.
[5] Mehta, P.K.: Concrete Technology for Sustainable Development. Concr. Intern. 21(11), 1999.
[6] Borger J., Carrasquillo R.L., Fowler D.W.: Use of Recycled Wash Water and Returned Plastic Concrete in the Production of Fresh Concrete, Advn Cement Based Materials, 1, 1994, pp. 267-274.
[7] Chini S.A., Mbwambo W.J.: Environmentally Friendly Solutions for the Disposal of Concrete Wash Water from Ready Mixed Concrete Operations – CIB W 89 Beijing Int. Conf., 21-24 Oct. 1996.
[8] Paolini M., Khurana R.: Admixtures for Recycling of Waste Concrete, Cement and Concrete Composites, 20, 1998, pp. 221-229.
[9] PN-EN 1008 „Woda zarobowa do betonu – Specyfikacja pobierania próbek, badania i ocena przydat- ności wody, w tym wody odzyskiwanej z procesów przemysłu betonowego jako wody zarobowej do betonu”.
