Parafia Ewangelicko-Augsburska w Cieszynie
Muzeum Protestantyzmu
Biblioteka i Archiwum im. B.R. Tschammera pl. Kościelny 6, 43-400 Cieszyn
tel.: 502495835, tel./fax: 33 8579669 e-mail: muzeumprotestantyzmu@gmail.com
www.muzeum.cieszyn.org.pl
»iOöer Ote Berke rer vno felfcber Ikerl'erltcbs tranom
£&arantts2üjtben
ïXnttemberg. £>♦ T B , mti.
3 r sd 'i’jfoo H (7 C "
® en ourcbleucbtigenvno boeb?
gepomert/eblen/fwrfiert vnb ^erm . B ey . ííTrtít.
/Irtttf)4llter vnb ßenbert bee ?eyferlíd)ert regí«*
mentte J» £?örm berg/ meyitert gtj ebígett fiebert §errir.
vttb fvíb yn t y i i f t t vttßerm $eyl¿vb imp ^& *#m ert. jD»rd)lertd)ttge$od>gepomeeb«*
¿efíirfíert vrtb fjerrñ/ jíd ) befcmte í£ . <BÚ
»rttert^ertígerm eyitúg/baeid)boeBey*
férlíd) mrtrtbrtt/fb nemlíd* vori ÍS. <B>. rtusgangem ]!/
mit fyotytm band* vntertbem'glt'd) mtgeitomé/vrtb vrt*
$vcm volcF míe vleys vertörtbigt § a b e / gerttjlíd) ver*
£offc / (Sott §<tbe fóld
)6
ÍS. G \ eyngeben / mere mtd>ernfíítd) gefyrtrtet gemefeit/rtle bem/brts bem $eylíg¿
í&jrtrtgelío rtíd)t
3
» í5
yrtberro'f? / fbttberrt j» fobberm'ß gemtten foUt/míe ce beñ mtd> vott mbit3
» moitt fw t*tet/m ít allem vermögen
3
« folgert.2
íber tpíc gottm *usrbeHg*np ber2
S¿pefvyrrt><tll
3
eyt bae fefíe verferet vrtb bas ergeffe fdjmöcF t /ifí bt|em mmtbat4
tid> gelungen / bae víél/mtd) ber ffrr*jtert vn fierren níd)t alley n feytt gefjoifam b«M femey*
ffert / fortberrt aitd) ftd) vermefjert / yt>m gar cyrt mílbe
»tapen
31
t fleilert/vnb wo fíe $ytt mellé5
« beuttett / vtt*angefe^ett bíe Relien ílarett mottt / fe bjynrtert ÍC. <S#
meyrtrtrtg vrtb míllé gar bertttlid) gebett ybermatt/ ber rtrtbere betttfd) verfielet / tt?eyl fíe bertrt belt fyitrt gar verferert/vnb bem í&tattgelío
3
» mtbber/vtte eyit vrt*leyblid)e glofe nutd)ctt/tft myr nettgemefert/mid) vü nteytte fyttttes gertoflen
3
W veramtmoittett/ vttb bíe íe<»m gertjo $ etrogé merbert/
3
» w arn e/ vrtpertt verffanb daneben a m fa flen311
ge^en/vtt 4tt3U3eygé / míe meytt ce vne jwfeybé fey/§o¡ftr^/íííc^/íg$ (elle »tícete mib*» 4
berbif? mdrtbat nod> <ß>. m eymm gefeyn/vnb bn«
wyr n ic h tig .<B». mitfnngem gefcbtveij nufft?nUtm/
tvdilen w y rs ynn vier articFelfnfJért.
. ©crerltSrtickel.
W im
folle b<tô i&wngelton p:ebtgertttitd) au fle*jfnng ber férer »Ort ber
C§tifilid)tn Urd)M
angenomê*>nb appiobirt / jDtpett nrti<fel benttê fîe ba^yn/ÎTfon Jolie bne iôjm tgeüon nid)t nnbero piebigen / ben wie b if f e r piebigt Çnben bie Çof?en fcfc)«lë fnrnpt bertfiiff»' ïen vnb Hofîern m itÿi>ienferem/ C bom n« / Qcotno/
b n b
w as
bie & ôm ifd)e ft’rdje npptobirt $ntt.U>yr
a$ct
fïnben ym mnnbnt nid)t» von berfâ)tn
ftrd)enn>d) vonf
Cl^omne obber Ço^en fd)»lé fonbern eefp:id)t
bie C ^ ifiiid )h'rdfe/m ad)
ten/ben Knren woitten nnd) / ee meyne bie iSIltifiert ferer nie 2fogufîtnn' Cypiinroiro / ^ilnrtum vnb ber edetcfyen/voit
w olaudj
wiflentlid)iß / bas
bie fèlben ferer m d)t nllijeyt gîeicf) nod) recpégcft-prîetfcr* inröge^nUtc ßn*ben /vn b $efîei)é bnw nff/bne fie bie €i?nfiitd)e ftrcfye n id )t £>nbe nod) fembe §df?er vnb weytter nnne^men/
ben fîe f Sfctgnflw nebnefonberlidiRecbtberCb211* ^ Kd)en ftrdjen nnjiwemé pflegt t?f» ferett/bn er fp.idjt/
3 d) gebe nileyne ben Çeyligé &>d)em bie bn Cononici l^eyffenbie
efyie /b a s ici)
glewbefeynéber fèlben fcßiei ber geyrret^abc/bicanbcxnaïic/feficid)
nlfo/bao/wie Çocï) fie fcfyeytten m it fetnfî vnb Çeyltcfeyt / bennocfye m d )t bnromb red>tad)U /bas
fîe nlfô ÇnUten/fenbernwsßemyvsmkbmfpiädjettbcv
Çeyligert fcfyifftob*ber Relier vem unfp peweyf>cn.
' 'Îote fé^en tvyr iafy/bas fi Zugitftinus eyn $ttf ßecFt/
bté ferer nnjönemen / vnb wfrfpj ftenlle vnter bas v î* ieyl ber Çeyiigen fd)«'fjt/ wie ßillid) / bne vber bip 5ÜI
ffcf> fticfjt gepört y emanb anwntmZ / er feywte ßfyttg v n b feiert er mftge/©olct)e» »erffctttb »Ort bert ferem fo bte C^.’tfiad)e ft'rcfye 4rtgeitome »rtb 4pp:obtrt § 4 t/
*d>t£ wyr 4ttd) yiit m4rtb4t ßytt/ w t lle vn ftrnb? 4«cf) tfeyrtert 4rtbem frybert/iSö gef?e herüber wie gott wtU*
2(ud) erjivtrtget ftcfje b4r4ue / b4e biß tr v erfta n b
$t> §4Ute fey/bcrt fyrtten?4l b4e m a n b a t ertbltd) bat& b ift <M&gangi/ b4e eytt frey Coitdhuro rtttgeflehet^tmb yrtrt bee bte fa d je gcfttilet werbe / feybet ftcf)8 m'ci)t / b48 wyr foUtert fei) weygert vitb mtttperten bert t>ohg8
$ 4 rtb p.’ebigert / wie fle ee beattm /JO tnn wo b4e ßytt (olle / w a s were eyn Cortcih'um »Ort wittert i VOarumb (bllt ro4rt bertrt fargebert bie frrd> m iff 3ttfcf)tebert 4u ff eyrtCortctlt» i jo bi}?m4rtb4f/ber m ey«0grtad)/ fd )on eyn,vtteyl g e fd le tB e tte 'v id g roß er vrtb weytter/ bei?
viU dcßt b a s ffm fitige Cortctlwm flellert w»rbe/wert
0
gleich 4«f]rs ergifie g4ttt3 vn g<tr wtbber »H6 fieUete / m it $ xveyße tbet biß nt4rtb4t ruckte iue|? / ben fptelte ttur w o ttte/r« förte bie fe»tt ¿I3
» gr^blid) bey $ rtrtfetl bee id) mich g<rrtij yn feyrte weg a it ffig . (S». verfeme;f &4rtmtb §4b ict)8 »nßerm volcf rtifö gebe»t*et/b4S Ä ey. iV iaiefiatm it btßettt matt b a t fch affe bie fa d jc
3
» rug2/b40 fte ftef) rtict)t weyttere f?t# 4uffe (Cortdiium /»rtb geptetetmßerm w ibberp4rt/ b46 fte y|« fchnlge*
jertcF »rtb §eybem'fct) tu nftaue f. £(?om
40
vttb ^o^eit fdjutert gefogert/ bafyeymen faß en / b ie mcfyte b ien en / wie p p4itl»0 ß g t / b e n ^ a b b e r v n ergerw'ß anyaxid)*ten /v n b für bem »olcf ruckte bertrt b4e fautter (£uatt*
gehört »erftwbtgen folhert.iföyr $xveyfßlt 4«d) nicht/
ee fey iS. <3>.grörtblid) vnb evttfie meymmg/vn b fpört fr.t) 4i»d> wol b a e a n /b a e ettlid) fä x fte/b iefid ) vctfyyn S» tteff »ergrtffert/btp n?4rtb4t ni<t)p bewihtgept/ vnb fo tfi4 )ß t)m cn M $ u ß )l< tb en >
$4b id) 4ito ganzem Bert*! gewffntfcbtba»
fold> gepott gebnllten mod^t w erte«/ » n t fleflng t a e fester »nf?er witterp4rt/nid)til4ben/tiefo pietigett tö n te/ten ftcy n yl^er fophifirey er (offen/m'djtwiffeit W48 i6u4«geU'o« O tter ferer fey. wyr wtfUene ob got*
will feyn f ilte r t / i£e foUt and) tie fnd) gar feyn (Ml Jle^e«/wo fte ce aud) hielten / 2lber fie wnnen nicht/
bartmib fvrren fte $«/»nb beutten biß « i4 « t4 t »on ftd>
W itter »n$ / b$ tod> fo grönbltd) W itter fte geflellefi
»fi.iSe iß fttrtj vnb feiert gefagt/ptebigt bao iSuange lio« / wie Ctyißue and) gepeutt / ya wo firtt fte tie cs tfm itie em tte iß g rö ß te r erbeytter wenig/VPer will fiefctyiffmi fey.tfta.ßUte tfyutt/ya wie fern ftei25ittee t e « fyaußvateer/bae er fte (d)affe/»o f>ymel mftfle« fte tonte/ $o£e fchnl? »n öofler trage fte nicht auff orten#
©eranoerartickeU
£>48
iertjbifchoff » n t 25tfd)off geleite Feutt te r ßeyligen fdjuffc »erflenbig »erotbenen fbllen/bie auff fbld) pietigetm ercfe« / » n t bieyenigen fo hyrynnyr*ren/guttlid) »n 0efd)eybenlid) tnnon weyße«/wild)e a b e r f!d> nicht w illen wcyfjen faffen/mit gepörlidjee ß r a ff ß r a ffe / b a m it matt nicht fpöre/alo wollt ma tie
«ßii
4
ngelifcf>e warbeyt »erbynbere o t$ »nterbtätfen SDipero articfel feylettiid)t8 / ten bae y b« niemane ßallte w irtt/t4 8 nt4d)t/er ifi »iel $»g»tt / W ette »mb biejeytt were / 1 4 te r <5 ?•. pfalm »on/agt/<ö>ott wirte te n i&wngeliflen baa w ottt geben / mit grofjen fh a * ren / fo w nrte er wo/ g eballten / V ia aber te r fpmd) ge^ot / tie em t ifB groß / te r erbeytter wenig / y4 a ls id) folge / e s fey »mb tie $eytt / 1 4 Cbnf&*# »on fagt / w irt tie jey t fom ert/baa y b* eyne tag te a menfchS fonfeheit wolltet ✓ »n rndjt feiert w ertet/ te » ce wer*S Ä Ä f f i
*/b»e werbette ßwgf4m t£iw. 79 9 ^ r. t ^ n * Z £ w ?«1* *>« rd)-*F lum m !
*l«lßiwberty
4l w »vtbber ymt fJoßcrn w ^ i ff tffcm ntdyjitfyen fau len bie feß afit reblid) ttt*
Icßcn / twb mir fid) mit ber fopfyifirey geoiemetfiatt *
? ti? < rs* n < b tw lw b * m fe y t'b * s ftefoüts fidj f> neffbemöttge / tmb gutth'd) vff ßefcßeyblicß bie v S rjgm weyffea beyfien/fytmmtl fte $t^crSamte / ver- twia)crt/t>crbjc»mc w b aüee tobette gemcnetfittb/icfi gernefef?ett «?oe6gefct>id)t/ <&ettmatt Stößer ttwt myr fo gefjartbelt/eöfliwb mol ßefier m it fö n e n / bod> iß m d> ß fö a n o en ber trew rabtvn SJtpvttbtßee arti<feley(B>ett gebe b4ö fie ee jtod) fön*
eer Dritte artickcU
$
4* matt mittler seyec bee £oncüi\nid)t
6new ee b iü tfen noef) feyl Robert ßtfle/ fey beim bweb ver*
flettbige Pewtt Sey yber (foerfeyt ßefidjttget»
2>t^cr artief el were fettgefi $eyt gemeiert / id ) vcül fö n freylief) wol ßallten / beim myr attef) felb ytff t>o»*
ttmtgene yar y ff onf er vttwerfTtet fe>l<f)ert artiefd fiel*
U ten/
5Damit aber md)t 311 achten iß / bas bießeyli&e
|d)uffcj» bwcPett vff$tmertaufßn verpottettfey/obber
vom
$ißl)tr fcf)0« ausgattgen »fl / Z lfo mag myr a»d>
iwcpt verpottett feyn biefelbige$im erbeittfd)eH /tvie mol myr »id)tö b:
4« ß gt / bet» bie meyl alles von x>cr*
e ib e m e n perßnen ß ll $imo: $efid)tigetfeyn/ gefeilte
myr red)t mol /b a eid y niditeaue taffe ee fey beim
imioi G efeiert/ on ba$ fauttev moittgomo / bao nwfy
vnb foilnngfpnttbenfeytt. ;/
tbvc vteroe 2rttckeu
$
4
$ geyßiid)e perfon fö w eiter nemert/Vtib 4««bett oibert trettert/fouen nod) bem geyfllid)e rcd)t ge*
ff roffc Herbert / nemlid) / yl?t frey&eytpiiuriegwrt nnj>
pfröitben nerwörcft $obcn / vn welitlid) fb e r h y t foil
fold) firoff nid)tf)ynbevn. ^
frißer Driefel f e i n e t m i
5
» ß 4rtt/ 20>cr wen bit»nbem geeilten wnrben/möfie fid) ber <wd> ftybert/
¿>en ptießerrt würbe er om feurßen fey«/ 2ltfer mimet) tmb noitnert/fo fcyn pfrunb $o0ert/ mögen feyne pey*
bey C nerlieren/be» bos fie fid) nu felbs enteren wtiffert
*>nb eßlid) weröert mögen/ be« fie x>o:l)yn vber^nbeil
»rtb frey gewesen finb/ © 0 ifi bie geyfilid)e fJrojf]g4t feybltd) bem ber bos ifriongelion vcrfid)ct/t>en weyl uwrt bns fontter i&jonqieliott foil p:ebigen/mus b e9 tteyßUd)en red)ts (troff fid) fett den nod) bem icuntt^
ceUO/boryttnen £TCntt,
18
. (C^ifBrn a! fr P<w.e ftmffen/b4$ mon ßonnert nnb non ber gemeyn tljttn foil / wer ber gemeyn ntd)t gei)Oici)en will/ V ia wer nmb Jey ner eße/obber nuetrettene willen nerbnnnet würbe / bem ßönbö owff (eyne gewtflen ben nnred)te ban ji» feyben XOiz wol/weit m an ber fd )trffc nod)/btf?en ortidel rtd)tenfoU/ß4tter 5« nielgeyfd)»/ nnb ftymmermdje mir ben notigen bteyen/ben wo bos iihiongelion «wie*
terfoll geptebige werben /möfien forwnr bie eygen miff fetj nn nnfer wer cf nnterge^en / wie id) viel mol
I . A . .4. -.L «.-Ia lv»4*Sott rdtt / Hdß IV Vlf
tmb bod) gott ftnb/woUt ic£> bod) mid) gerne / b ö s e r
UJdjtfogefteUeC ww/bmtt wwwolVJte^l^ßr^r
»mfcbebttcb tfj a!a bentmfcbulbigen/ f > iflsbocb eyn feyl rf? ni-bt vnfcbeblicb / b en en bie »ns mit unrecht firaffert/fy ntemal vnrecbt fey b e
föftlicfy/abev vnvcctyt ttym /
fcbeblicb tfi.-6ilffg o tt von $y met/ wtlla tma b e i nicht eyn m al / bas vmttöglicbe gelöbbe
/nictyt
gelöbbe/nocb$t> ballten ftn b t/w e r w ill boeb fliegen gelobe»
wie eyn fogel/vnb
fällten/
es fey beritt gottis wuttber#jcic^ert ba i fc?u ifia boeb in fo
viel/ wen
eyn mana ob*ber weybs Pilbefcnffcbey t g e l o b t e n es iß ybe
nid#
jiirfeuffcbeyt gefebaffe/f»nbem wie gottfagt/w acbfl
»mb mebirt en;b 7 baa ?e»f|cbe?teynvnmöglicb bing
»fi/wo gott m'cbtwmtber tbtttt / fo gillt yb« bas
wun*
bergelöbbe m'cbt/bas ya meyner gewallt nicht fiebet/
brwmb bab ich
nerrifefy
getban/vnb Py rta nicht fcb»b*big
3
» ballten/vnb gottfoöbertes nicht»2lcb fieben berm/faffc eitcb bweb gotts willen $y*
rynnert fettff ige/iSa glewbt niem ant/ wae ber tettffel ynn t>iße fall für grewlicb/fefierlicb/ffyenbUcf)/ mmfc*
willena treybt/bauon Pta ber rnemat nickte oßentlich gew ifß batt/vnb n» bweba iiSttangelion er für Pacht/
5X?arib w ollt y bi on n ott ettcb fblebs allea teylbaflng machen vnb ewr gewiflen Pelabenf2lcb $err gott/«£a nwa vnb foll ballten/vnb fan boeb nicbtf>alltert/w4«
foll baa gutte fcbafßn f XPer fey ne» m iß obber barm ballten möße/(ö era boeb m'cbt fan/w aa wollt aus b2 werbe f^ c b aebte/bae b iefb it$troeyn aller Pitterße»
feynbe fynb / wen fie wußen w as icb tegltcb aus allen fanben erfare/fte bölffen myr moigert
Wffter
ßörrnen/jf c b werbe ßbier gezwungen ak » fauttfcb^eyenynb fage/ <3> ot* wollte bem faean fcbneU bie bantt abji'bett
»mb an ben tag Pnnge/ fo wirtta b e i §elffen waa wyr
iQtfcbieyem ^
XCoUn/ i£e werbe bifjeramVfel gleyd) Auffe aifcr firengfi gebcuttee vnb vol
3
ogen/fb ^4be n ybe btc für*ßctt vn $i(Jct)ofp tvibber feyferltd) nod) furftltd) noc^
b ^ o ftu c h O v iü fd)tveyge (C^n'ffiid) obber gottltd)) geb4rtbellt/btefbld)e geyffct'cbe perfottefo fid) f.yryn#
wen verwtrcfts bnbe/tyranntfci) gefange/fo fd)tnbltd) mit y^n vmbgangen/ nie weren fic erger bcn m&ber/
reuber obber ebiecber getvefen/vnb ntd)t nnd) wellte liebem obber g^ffttd)erored)t/fbnbem alleyn «4<f>
bluttbftrfagen freuet vnb muttwiUen/geplagt vn getnnrttert/fvr gott vn ber tvellt/tvtld)e ftc£> m btUtd) füllten yn yb* fjertj febemertu fte b iß manbat ßetytn/vn geyflltd)cr rect)t firaff f>fern von yb*em «oben feyn / roercfen.XPo ifiattd) m boe g&ttltd) vnb befd)eybe tu*
Kd) weyfenberfiirfien vnb tyrannen/bie ytyi tveUtlt*
d)en vntertbonS / flujt vnuerb&t gefangen/gefebatjt/
vertage vnb alle plag angelegt babcniWo ftnb jie mi bte Cbu(l(id)e fnrfiebte£eyferlid)er gepjttgcbojfam fftrgabenfya (Stoifonfbldje ^eudjler md)t fnben i aleftemeyneten.
“Über bae nd)t id> / bae fautts bi($ manbatfe / id) tVTam'nue Äutber feile'btlltd) aue 25epfiitd)em vnb 2!Uy|erItVbero bann vnb ad)tfeyn/b te auffe fßnffug C onctitö/S>nfi wufi td) ntcbt/ivae fold)er
4
ufffd)ub feyn feilt / fertberltd) / p> td) (old) amcFel bewilligest*fällten / ibed) wolan / i£e figt ntd)t viel an myr / bie w ellt i>att meyn fatt / vnb td) yb’ wtbber / td) fey ytn bann obber ntd)t/gtllt glct'd) viel / 2tber für ben arme bauffenbttttd) cud) meyn aller ftcbffen 9>cnn/ w ollt vrtsgnebtgltd) f>dten/wyrwdilen n id jte vn bü lid)»
bitten/ XÜeylyb? bte fertigen / fo btfebtey erfiengbtt*
ltd)e am cfel ntd)t 0aUte noch ballte werbe/vngefira*
ffc fa f f y w d ) Ftyn ftraffauffffe fetjt/bas» fie boeb nt»
»b t? jttttfe gepc>ttuud} burd} ewer menfd)Iid) gepott verpflichtet fln b/vn niedre vu mögliche yfyn gepottett tv irt/tv fllet uud} vns arm en elenbett menfebett gttube erje^g?/vnb feuberlid} mit vite furen/ cb w yr bie btey er (ieit göttlichen uracfel htdtett/vnb ttur bertjeierbetf menfd}lid}en um'cfel/nid}tfb eben tre flu furtbe/ ftn*
temnl vnmugitd)e find* mcnfd>U'd>er itutur brünett ßeguffen futb/£te i ß yfye $u inmem vnb ju ei burmen*
tu e wy r drittelt fd}tvud)cn funblid)e m ettfdit/ fb hurt*
*>mb eyrtee mertfei}[tigert urtt'cfefe willen ungetufiec werben/vnb bie fiurcFen gr offen feutt/ yit öffentlicher vbertrettiwg bieder göttlicher urticfel/iu ulfer gottia ttepottfo ^eriieh/fre^ / fieser ( wie mutt Öffentlich öftrere? ftbet/ vnb uUerley fufier wtteten) nicht ulleytt vngefirufft/fjttbcrn und? ytt größer eher vnb gewullt Pebett fblleH.
XX>y r wollen hoffcn/i£. <£► . werbe fblehe
3
» herben«entert »it $ebertcfen/b46 jbld?e ßitte/aucfy fitr turcf e»
vttb herben nicht ubjufchlugen were / fchweyge benn
$ty bene/bie Ctyißlicfye furfien feyn vnb heyfjen wöl*
len/ S olch rneyn verffcwb »n uuelege |<tb ich iS.<3F.
vttterthettigltch wollen uttjeygen / bumit iS . <S>. b:uti feyn&mben/bne nicht a v e fblehem feyttett m unbut/
burch $öf$e verierer vttb betttter/ bie fuche erger wer*
be benn ß e voi gewesen ifi/ <5>ott gebe <S, (ßi.gnub fiercf vnb hölff bngu Timen»