Anna KOTASOWA
o pozycji słrałygraficznei elfZuthfZ'tOpht}llum (Sternb.) Stur w Górnoślqskim
Zagłębiu Węglowym
WSTĘP
Do ciekawszych
ska;mienialośdmegaflory
karbońskiejzarówno pod
względem
systematycznym, jHk i stratygraficznym
nale,żygatunek Eleu- therophyllum mirabile (S t e r n b.) S t u r opisany po raz pierwszy z warstw
wałbrzyskich Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego.Oznaczony przez K. Sternberga
(l833)jako Equisetites mirabilis przez wiele lalt
łączony
byłz
rodzinąArticulataceae. 'Obecnie przyjmuje
się, żejest on przedstawicielelm rodziny
występującejjako relikt ,w porlklHsie Pralycop- sidae (W. Gothan,
F:Zim'mermann,
1931
6).Eleutherophyllum mirabile uznawany jest za
skamieniał.ość przewodnią najniższej częśdkarbonu gór- nego (dolnej
Iczęścinamuru A) <Dolno- i
Górnośląskiego ZagłębiaW
ęglowego oraz innych europejskich
zagłębi węglowych(F. Zim'mermHnn,
1930;W. Hartung,
19i35;F. Stocklmlans,
Y.WHliere,
19'52;F. Nemejc,
1967;V. Havlena,
1961, 1969;E. Boureau,
19'67;E. Purkynova,
1970a, b).Mimo wielu znalezisk tego gatunku nie
udało się zrekonstruować całej rośliny.Przypuszeza
Isię, żeznajdowane fragmenty
sątylko stanem ZH- chowania podziemnej
części rośliny,której
częśćnadziemna nie jest zna- na. Znane
sąnatomiast ulistnione fragmenty
r,oślin należącYichdo innych ga,tunków tego rodzaju, u których z kolei nie .odkryto orgHnów podziem-- nych. W
związkuz tylm gatunek Eleutherophyllum w1aldenburgense- (S t u r) Z i 'm ,m e
Tm a n n
uważanyjest przez niektórych autorów za:
odpowiednik
częś,cinadziemnej gatunku Elewtherophyllum mirabile (F
~Zimmermann,
1930;E. Boureau,
1967).Twierdzenia tego jednak nie udo- wodniono definitywnie,
gdyżnie
udało się znaleźćegzemplarzy, które na jednym oso'bniku
łączyłybycechy 'Obu wymienionych gatunków. Gatunek Eleuther'Ophyllum waldenburgense (S t u r) Z i m m e r m a n n, znany najpierw z dolnego namuru
Dolnośląskiego ZagłębiaW
ęg1lowego,znale- ziony
zostałta!lde w
Górnośląslk~m Zagłębiu Węglowym.W ,obydwu za-
głębiach 'węglowych
napotkHno
równieżgatunek Eleutherophyllum dre- phanophyciforme W. R. R e m y, któ'lI'ego
występowaniew
Górnośląskim ZagłębiuW
ęglowyrrnstwierdzono w warstwach
porębskich(górna
część:Kwartalnik Geol'Ggic,zny, t. 18, IllIr 3, 1!9'74. T.
:na'muru A).
Wyczerpujące wiadom:ościo tym zagadnieniu
znaleźć możnaw pracach F. Zim,m,ermanna (19,30), W. Gothana' (1952), W. R. Remy t(1960u, b) i V. Havleny (1969).
WYSTĘPIOWAN'IE
ELEUTEROPHYLLUM MIRABILE (S T E R N B.) S T U R W
G6RNOŚLĄSKl'M ZAGŁĘBIU WĘGLOWYMW
Górnośląskim Zagłębiu Węglowymgatunek Eleutherophyllum mi- rabile (S t e
Tn b.) S t u r ,opisany
byłd.otychczas tylko. z utworów pro- duktywnych
ezechosłO'wackiej 'częśoi zagłębiaoraz z
przyległychobszarów
występowania
utworów kulmu.
Do pierwszych historycznie znalezisk teg.o gatunku
należąokazy D. Sltura (18'75)
iK. Patteysky'ego. (J. Folprecht, K. Patteysky, 1928), po-
chodzące
z warstw kij owickich dolnych,
związanez mor'skim poziomem kij.owkki1m
należącymdo po.ziomuGoY2 z Sudeticeras stolbergii P a
tt.
.oraz z m.orski1m poziomem budziszowickim
należącymdo poziomu GO'Y1 z Sudeticeras wilczeki P a t t i Gorniatites granosus P a t t.
Zo.stałyone opisane pow:tórniew 'Pracy W. Hartunga i K. Patteysky'ego (1960), jako :znalezione poza obszarem
występowaniautwo.rów produktywnych
zagłębia.
Okazy E. Purkynov,ej
pochodząz otworów wiertniczych
okręguostraw-
sko-karwińskiego Górnośląskiego Zagłęlbia Węglowego i
wy'mieniane
byływ 'lataeh 1959-19,70 w
różnychpra'cach tej autorki.
Znalazłaona okazy tego gatunku w ,otworze Pazderna N.P. 372
(głęb.763,2 'm) oraz w otwo- rze Sviadnov N.P. 100
(głęb.867,.0 i 932,0 m) w warstwach kijowickich.
Z warstw kijowkkich - 'z d.olnej p.odstrefy ,fitostraty.graficznej namuru A -
pochodzą równieżokazy znalezione 'w 'Otw.orze N.P. 522
(głęb.1899,0
i2123,8 m) 'Oraz w otworze Janow,ice
(głęb.1616,2 ,m). Z warstw pietrzko-
wkkich natomiast
pochodzą.okazy z otworu Vetfkowice N.P. 284
(głęb.1362,55 im). Z ItabeLi nr 2 oraz tekstu 'pracy E. Purkynovej
(1970a)wynika,
'że
Eleutherophylum mirabile (S t e r n b.) S t u r
znajdowałaona w
niż'S'zej
częściwarstw pietrzkowickieh .oraz w warstwach kij'Owi'ckich do po- ziomu fbudziszowickiego
włącznie,zaliczanego
jużd.o karbonu dolnego - poziom goniatytowy GOYlb (fide W. Hartung
iK. Patteysky, 1960).
Naj'wyższymi
Istratygraficznie stanowiskami
sąznaleziska V. Havleny (1961). Pierwsze znad
pokładuRegina kopalni Rudy fijen (dolne warstwy
;grusz.owskie), drugie z przek.opu kopa'lni C. s. pionyr 2 (górne warstwy ,gruszowskie) .
W polskiej
Iczęśoi Górnośląskiego Zagłębia Węglowego,z uwagi ma
:słaby stopień rOZłpoznania
florystycznego i brak .odpowiednio
głębokich 'wierceńlub przebadanych wyrobisk górniczych, gatunek ten do r.oku 1971 nie
byłznany.
Dzięki.odwierceniu w ostatnich latach kilku
głębokich,otworów,
przebijającychutwory górnego i dolnego karbonu, uzyskano nowe inf.ormacj e
Q zasięgu występowaniatego gatunku. Znaleziska te
są[dlatego
ważne, że sądobrze
powiązanez poziomami goniatytowymi.
Pierwsze dane o wSiPlOImnianym gatunku
dotyczą.otworu Maczki IG-1 (T. Migier, 1971), gdzie Eleutherophyllum mir'abile (S t e r n b.) S t u r :znaleziony
'zoS'tałna
głębokośoi1107,0
fi,w stropowej
częściwarstw ma-
linowickich górnych.
Okazy .opracowane przez
autorkę pochodząz
głębokichotworów struk-
turalno-para!metrycznych Sosnowiec IG-1 i
GoczałkowiceIG-l. W otw.orze
Eleutherophyllum mirabiLe (S t e r n b.) S t u r w GZW
587
Sosnowiec
ziono na
głębokościna
głębokościachmirabile (S t e r n b.) S t u r znale- w w,arstwach malinowickich górnych Oraz i 1630,0 m - 'w warstwach 'malinowickich
b).W otworze
GoczałkowiceIG-l wspom-
głębokości
1637,0 m
równieżwwarSltwach Kotasowa,
1972a, 1973).dolnych (A.
z
wra'żenie
dendronów.
po ograny.
OPIS ZNALEZIONYiCH OKAZÓ"V
Eleutherophyllum rriirabile
się
do zilustrowania.
Sosnowiec IG-l
sąniezwykle
uwę-t"nszc:ze,:gOJone elementy tych fragmentów, jak sze- aprzE:w,:wIJlleJ2;ie
żebra,z bardzo
źlezachowanymi 'trói-
!,..,-vrn ... +"r·rY"\
na
międzywęzłachoraz'
wyraź~ąna zaliczenie ich do tego gatunku. Nie fr,ag'mentaryczne,
odpowiadająw mirabile
(8t e r n
b.) St u r.
mirabile
(St e
Tn b.)
8t u r z otworu
Goczał-3, to dobrze zachowany
szczątektej
roślinycm, z
wyraźniewidocznymi czterema oddzielone
sąod siebie trzema
wyraźniezary'Bowa-
Poszczególne
żebra "\tv nadległychseg-
dość
znacznie
wypukłe. Każdez
żeberpo- zna;cznie
zagłębioną bliznęi gdyby nie linia
U'f'J"o-'.u.ou"'-"",?-.v
ułożenia żeber, szczątekten
c<-n1·",'o,nstanem zachowania pnia
właściwychnadległych
segmentów
mO'żna obserwować""''-0''-'''->''''''''\'-' . .1.,
które
osłaniały jakieś bliżejnie znane
Okaz mirabiIe (S t e r n b.) S t u r
pochodzącyz otworu Sosnowiec, I, l, 2) przedstawia bardzo niewielki fragment tej
rośliny,z
zachował się wyraźnietylko jeden segment 3,3 em
długościi 0,7 cm
szerokości. Rysujący sięzaledwie
następnyseg- ment pozwala na
'międzylegle ułożonych żeberod 4 do 5mm
szerokości.
Górna zachowanego segmentu posiada szereg sty-
kających się
ze ale nie
zrośniętych, trójkątnych, łuskowatychlistecz- ków, kiórychw brak. Nie ma
również śladówpo ta- kich listeczka'ch na
się, że żebrach nadległegosegmentu. vVydaje
okaz ten posiada jak mDle]
zdartą powierzchnię,czego nie obserwuje
sięna okazie opisanym
wyżej.L ... V ... " ' ... , ...
STRATYGRAFICZNY ELEUTHEROPI-IYLLUM MIRABILE
8 T E R N S T
UR A POZIOJ\tIY GONIATYTOWE I INNE
W otworze Maczki gatunek
mirabile
zostałw stropowej
części'warstw malinowickich
nych, A strefy gonia,tytowej Bojkowski,
A. Jachowicz, K. Bojkowski, 1972). Co prawda w otwo-
9
rze tym na
głębokośoi występowania'Omawianego gatunku (1107,0 m) nie znalezio,no, przew.odnich
głow.ono,gów,a do,lnonamurski wiek tych osadów ustalono na podstawie charakterystycznego
zespołu małżówz taki'mi ga- tunkami, jak PDltdevcia hrebniC'ki
(Ru
z.) Boj k. i PaleDneilD trans- versale (K l e b.) -
Ł. Musiał(1969). Pozycja Sltratygrafiezna tego odcinka pr.ofilu otw.o"l'U jest jednak dohrze porównywalna z otw.orem
GołonógIG-l
(A.Kotas, 1972) oraz z Olt/wora/mi Sosno,wiec IG-1 i
GoczałkowiceIG-1
(A.Kotas, 1973).
Okaz Eleutherophyllum mirubile eS t e r n
b.)S t u r z otworu Sosno- wiec IG-l
(głęb.1085,0 m) pochodzi
równieżz górnej
'częściwarstw mali- nowiokich górnych.
Występujeon w
dbecnościtakich ga1tunków fauny, jak PaleDneilD transversale CK
l e b.),Knightites (CymatDspira) mDravicus (K l e b.), PDlidevcia vasiceki K
'liim p.,
Pr a n t 1.,
Ru
Z.oraz CarvenDce- ras sp.,
'świadczącycho dolnonamurskiim wieku tej
częściprofilu otworu
(Ł. Musiał,
197'2, 1973).
Następne
trzy okazy z tego otworu,
p.ochodzącez
głęibokoś:ci1625,7>
1628,4 i 1630,0
:m, występująw Oisadachm.orskich, z których oznaczona fa una goniatytowa jest zachowana fragmentarycznie, a
cały zespółfauny z takimi gatunkami, jak Goniatites
~sp.,DDlorthoceras striDlatum (M a y er) i PosidDnia kochiCW. K.o e n e
n)wskazuje tylko ogólnie na
górnowizeński w,iek tych osadów
(Ł. Musiał,1972, 1973).
Fauna morska z
wkładek leżących wyżej{na
głębokościach1419,0- -1422,0 m, 1560,0-1,56'0;5 'm) z ga,tunkami: Dim07'phDceras (MetadimDr- phoceras) lunula 'K n o p p, N eog'liphioceras cf. subcirculare (M
i11.) .oraz okazalmi z grupy GDniatites granosus
P O'r t 1. i Sudeticeras wilczeki
pa t t.
up.oważniado zaHczenia osadów z wymienionych
głębokoścido górnej
części'wizenu górnego - poziom Go'y!
(Ł. Musiał,19
172, 1973).
Fauna morska z
wkładek leżącychnatomiast na
głębokoi~§Ci1641,1- 1650,0 m, a
więc10-20 'm
poniż'ejznalezisk EleutherDphyllum mirabile (S t e r n
b.)S t u r, z taki/mi gatunka'mi gonia'tytów jak: GDniatites cf.
crenistria intermedius K o ib
ol t, GDrniatites cf. striatus falcatus R o e ,m e r, GDniatites cf. striatus spirifer (R o e ,m er), NDmismoceras vittiger (P h i 11.)
i/małżówStreblochondria patteysky N i c.o 1. i PDsidDnia be- cheri (R r D w n) 'reprelzentuje
jużp'Odpoziomy GOU4.-Gof)fa
(Ł. Musiiiał~1972, ,1973). Omawiane 'Okazy Eleutherophyllum mirabile (S t e r n b.) S t u r
pochodzą więcz warstw malinowickich dolnych,
należą,cychdO' karbonu dolnego, wyksztalconych jako typowo m.orskie
iłowee i mułowce.Ich
pozycję stratygrafkzną określają dokładniejgoniatyty, na podstawie których
/można twierdzić, żeznaleziska Eleutherophyllum mirabile (S t e r n b.) S t u r z
głębokości1,62'5,7-1630,0 m otw.oru Sosnowiec IG-l
znajdują rsię niewątpUwie
w
:spągu(lub naw'et
poniżej)poziomu G.oYl.
Z
dużym prawdopoddbieństwem sądzić :można, że znajdują się już w.obrębie poziomu
GoB.Jak
jużwspomniano, EleutherDphyllum mirable (S t e r n b.) S t u r w otworze
GoczałkowkeIG-1 znaleziono na
głębok.ości1637,2 m. Fauna z GirthYDceras meslerianum G i r t y,
pochodzącaz
wkładki występującejna
głębokości1587,0 ni zaHczona z.ostala do poziomu GOl' (:K. Bojko;wski, 1972).
Wkładki leżące niż'ej{1848,4-1876,50) na p.odstawie takich 'ska-
mieniałości,
jak DimDrphoceras (MetadimDrphoceras) pseudDdiscrepans
M o
Qr e, GDniatites striatus striatus S o w, GDniatites crenistria P h
i11.
EleutherophyUum mirabile (8 t e r n b.) 8
t
u r w GZWz,aliczyć można
do
dlollnejczęściwUzenu górnego - podpoziomu Goa a- -Go'Bstr I(K. Boj'kowslki, 1972).
Pozycja stratygraficzna Eleutherophyllum mirabile 8 t e r n b. 8 t u r z otworu
GoczałkowiceIG-1 jest
więcnieco. odmienna
ni'żpozycja
najniższych znalezisk 'tego gatunku 'w otworze Sosnowiec IG-1; 50m
wyżej wy- stępujefauna poziomu Go)', natomiast dopiero 200 m
niżejoznaczono gon[atyty poziomu 'GoBstr'
Gatunkowi Eleutherophyllum mirabile
(St e r n b.) S t u
T wabuotworach
towarzysząobok gatunków
wizeńskich równieżinne gatunki flory,
uważaneza przewodnie dla na/muru A.
W !profilu otworu
Gocza~kowiceIG-1 na
głębomości1626,0 m, oznaczono gatunek Diplothmema (Heterangium) adiantoides S 'c h l Q
th. G o t
h.~zaś
na
głębokości1638,8 m dalsze dwa gatunki namurskie: Ly,ginodendron jragile (S c h lot h.)
iSphenophyllum tenerrimum E t
It i n gs h.; ta ostatnia
skarmieniałośćpojawia
sięjeszcze na
głębokości1850,6 'm,
jużw podpoziomieGoua. Wymieni:one gatunki namurskie
są tu sporadyczne, dOIminują natomias:tw całY'mprQfilu badanego odcinka gatunki flory starszej,
wizeńsldej, jakLyginodendron dicksonioides Goepp., Diplothme- ma (Heterangium) dissectum (B
r D ng
n.)S t
u r,Sphenopte'l'idium bi- fid'ium
(L in
d.et
Hu
t t.) Be n só n, Sphenopteridium silesiacurn P a
tt. oraz Archeocalamites scrobiculatus
(Sc h lot h.)
St u r,
występujący
,od
głęhokości1829,0-1481,0 m, (A. Kotasowa, 1972, 1973).
W profilu .ot'woru Sosnowiec IG-l pierwsze namurskie gatunki flory (o.bok EleutherophyUum mirabile
(8t e r n b.)
St u r)
pojawiają siędo- piero na
głęb.1584,0 m - Stigmaria stellata G o e p p.
Powyżej.ostatnie- go
wy'stępQwania gatunkuEleutherophyllum mirabile
(S te r n b.) S t u r(1085,0 'm) zanotowano pojawienie
sięSphenophyllum tenerrimum
E t-t i n g 's h. na
głębokości95'3,0 m. Gatunek ten
występuje często ażdo stropu 'badanego, .odcinka otwQru. Bogato reprezentowane w badanym odcinku profilu
sąnatomiast gatunki
wizeńskiejak: Sphenopte1·idium bifidium
(L in
d. et Hu t
,t.) Be n s on, Sphenopteridium dissectum (G 'o e pp.) S e h i m p., Neuropteris antecedens S t u r, a przede wszyst- kim Archeocalamites scrobiculatus
(Sc h l Q t h.) S t u r (A. KotasQwa,1972, 1973).
WYNIKI I WNIOSKI
Na pQdstawie znalezisk Eleutherophyllum mirabile (S t e r n b.) S t u r i przewQdnich ga!tunków fauny i flory w profilach otwDrówwiertniczych Sosnowiec IG-1 i
GoczałkowioeIG-1
możliwejest
dokładniejszesprecy- zowanie pozycji pierwszegQ pojawienia
siętakiego gatunku w stosunku do poziomów goniatyt owych oraz do
.zasięgówstra tygraficznych innych prze- wQdnich gatunków flory.
W
świetleprzedsta'wionych faktó\v .oraz prac publikowanych niektóre okazy Eleutherophyllum mirabile {S t e r n b.) S t u r,
zna~lezi'Onew pol-
skiejczęści Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, są najsta~szymi strat y-
graficznie znaleziska:mi tego gatunku.
Występująone
poniżejosadów zali- czanych do podpoziomu goniaty!tow,ego GDYl - najprawdopodobniej
jużw Jego gatunku udok'Umentowano
.obrębiepoziomu
Go~. Kilkanaście{metrów
poniżejznalezisk omawia-
poziom goniatY'towy GOBfa. Tylko
na
--~'--·--.ł Imiędzy
'wizene'm a namurern
"l-rHU'<7"YY1'
'w)11maga dalszych
badań.4. W świetle
wania
TU A
EleuiherophyUum mira bile (S t e r n b.) S t u r w GZ"\V
591
w.izenem a namurem, przy równoczesnym stosowaniu chronostr,atygrafkznej powoduje w badaniach
duży
'w
z'Vviązkuz czym
należałoby 'wprow'adzićna'muru A
nową nazwę, opartąna kryteriach f1orystycz- ,to
proponująW. Remy
iV. Havlena (196'2) dla dewonu (arktunesien
isorabien), lub
s:tosować terminologięstref
O'
naZ"wy
skamieniałościprzewodnich czy 'charakte-
N2,c1eslal':O dn.ia 20 '\Nrześnia 19713 r.
PI,ŚMIENNICTWO
BOJKO'\VSKI K., JACHOWICZ A., ŻOŁDANI Z. (19,62) - "\lVyniki wiercenia Goło
nóg. BiuI. Inst. Geo!., 2J2, p. 19!3;.-113. Warszawa.
BOJKOWSKI K. (197:2) - Stratygrafia utworów klastycznych z wiercenia Goczał
kowice IG 1 na pOdstawie makrofauny. Arch. Inst. Geol. Sosnowiec.
BOUREA U E. H. (1967) _. De Traite de Paleobotanique. 2. Paris.
FOLPRECHT J., PATTEYSKY K. (1928) - Geologie Ostravsko-Karvinskeho Ka- menouhelneho Reviru. W: Kamenouhelne doly Ostravsko-Karvinskeho Reviru, p. 27-,340. Moravska Ostrava.
GOTHAN VI. (W52) - Unterscheidung des (oberen) Unterkarbons von (unteren) Oberkarbon auf. Grund der Pflanzenftihrung. Paleobot. Lucknow. (In- dia).
GOTHAN W., ZIMMERMANN F. (1936) - Erganzende Bemerkungen zu Eleute- rophyllum mirabile (Sternberg) Stur - IE. Preuss. Geol. L. - A., 56, p. 2:(}i8-210. Berlin.
HARTUNGW. (1'9135) - Flora und Altersstellung des karbons im Westbalkan (Bul- garien). Paleontographica ,[B], 80. Stuttgart.
HARTUNG \N., PATTEYSKY K; (19'610) - Die Flora der Goniatiten-Zonen im Viz·e und Namur des ostudeutischen karbons C. R. 4 Congr. etud. stratigr.
geol. carbonif., ,1, p. 247-262. Heerlen.
HA'VLENA V. (119161) - Die lfloznahe und flozfremde Flora de:::; Oberschlesischen Namurs A und B. Paleontographica [B], 10'8, p. 2r2~3i8'. Stuttgart.
HAVLENA V. (1119169) Nove należy zastoupu rodu Eleuterophyl1um mirabile (Ster'l1berg) Stur w namuru Ostravsko-Karv. Rewiru (O.K.R.) Vestnilc UU.G.,44, p. 1!213-1;2;5.
KOTAS A. (197:2) - Osady morskie karbonu górnego i ich przejście w utwory pro- duktywne Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Pr. Inst. Geol., 61.
p. 279-3:28. Warszawa.
KOTAS A. (1:9'7,3) Profil utworów paleozoicznych w otworach wiertniczych Sosno- wiec IG-1 i Goczałkowice IG-l. Kwart. geol., 17, p. 62i6-'62,7, nr 3.
Vlarszawa.
KOTASO'i.V A A. (1197!2a) - Oznaczenie flory i określenie stratygra1fii z otworu Go-
czałkowice IG-1. Arch. Inst. Geo!. Sosnowiec.
KOTASOWA A. (19/7,2b) - Oznaczenie flory i określenie stratygrafii z otworu Sosno- wiec IG-l. Arch. Inst. Geol. Sosnowiec.
KOTASOWA A. (19713) - Wstępne wyniki badań megaflory w otworach Sosnowiec IG-l i Goczałkowice IG-l. Kwart. geol., 17, p. 631, nr 3. Warszawa.
MIGIER T. (1'9'71) - Nowe dane o !lorze górnego wizenu i namuru A z wiercenia Maczki IG-1 i Wełnowiec IG-l. Kwart. geol., 15, p. ,3110---,316, nr 2. War- szawa.
MUSIAŁ Ł. (H}69) - Stratygrafia utworów karbońskich wiercenia Maczki IG-l na podstawie makrofauny. Arch. Inst. Geol. Sosnowiec.
MUSIAŁ Ł. (197'2) - Oznaczenie fauny i określenie stratygrafii osadów terygenicz- nych karbonu otworu wiertniczego Sosnowiec IG-1 na podstawie makro- fauny. Arch. Inst. Geol. Sosnowiec.
MUSIAŁ Ł. (1;9713) - Wstępna stratygrafia serii terygenicznej wiercenia Sosnowiec IG-1 na podstawie makrofauny. Kwart. geol., 17, p. '612:7-16:23, nr 3. War- szawa.
NEMEJC F., (1'96'7) - Paleobotanika 3. ,ceskosl. Akad. Ved. Praha.
PURKYŃOV A E. (1'9,519) - Zprava o fytopaleontologickych wyzkumech v ostravsko- -karvinsklem reviru. Zpr. o geol. VYzk .. ,. il'9!57, p. 19i8~2101. Praha.
PURKYŃowA E. (l'S)!710a) - Die Unternamurflora des Beckens von Horni Slesko (CSSR). Paleont., Abh. B., 3, nr 2. Berlin.
PURKYNOWA E. (197:Ob) - Paleoflorystycke poznatky o karbonu v hlubinnem vrtu u Frydlantu nad ostraviCi Ces. SI. Muzea Acta Musei Silesiaca, Ser. A, '19, p. 1019-114. Opava.
REMY W., REMY R. (1960a) - Eleutherophyllum waldenburgense (S t u r) Z i m- m e r m a n n. Mber. Deutsch. Akad. Wiss., 2, p.5i4---'62" nr 1. Berlin.
REMY W., REMY R. (1:96Qb) - EleutherophyHum drepanophyciforme n. sp. aus dem Namur A ,von Niederschlesien. Senckenbergiana, 41, p. 89'-1010. Frank- ifurt a. M.
REMY W., HAI.VLENA V. (1:9612) - Zur floristischen Abgrenzung von Devon, Karbon und Perm im terrestrisch - limnisch entwickelten Raum des euama- rischen Floren-bereische im Europa. Fortschr. Geol. Rheinld. u. Westf., 3, cz. 12, p. 42i3---i816151. Krefeld.
STERNBERG K. (181210-1!8133) - fVersuch einer geognostisch-botanischschen Darstel- lungen der Flora der vorwelt. Z. - Leipzig-Praga.
STOCKMANS F., WILLIERE Y. (1952-1953) - Vegetaux namuriens de la Belgique.
Atlas et Text Assoc. :Etud. Pal. Strat. Houill. Publ., 1'3, Bruxelles.
STUR D. (H37!5) - Die Culm-Flora desmahrisch-schlesischen Dachschiefers. Abh.
Geol. Reischsanst., 8, p. 11016, nr 1. Vien.
STUR D. (1377) - Die Culm-Flora der Ostrauer und Waldenburger Schichtel!l. Verh.
Geol. Reichsanst., 8, p. 1:07-47:2 nr 2. rVien. '
ZIMMERMANN F. (li9'39) - Zur Kennts von Eleutherophyllum mirabile (S t e r n b g.) S t u r. Arb. Inst. Palaobot. (Berl.),2, p. 83-101, nr 1. Berlin.
ARBa KOTACOBA
3AMEąAHMR O CTPATHrPA<I>HąECKOM nOJIO)KEHHM ELEUTHEROPHYLLUM MIRABILE (STERNB.) STU R B BEPXHECMJIE3CKOM yrOJIhHOM liACCEMHE
Pe3IOMe
B CTaTbe rrpe,n:CTaBJIeHbI ,n:aHHble o 3aJIeraHHII BH,Il;a Eleutherophyllum mirabile (S tern b.) Stur - OKaMeHeJIOcn! xapaKTepHoM ,n:JIH HaMwpa A B oCHoBamm rrpo,n:yKTHBHbIX OTJIO)[(eHHM BepXHeCHJIe3CKOro yrOJIbHOrO 6acceihIa (Ta6JI. 1).
Streszczenie
Ha oCHoBaruuI Haxo,n:OK Eleutherophy/lum mirabile (Stern b.) Stur H PYKOBOMlll;IIX BH,n:OB
>!j>aYHbI H: qmopbI B pa3pe3ax 6YPOBbIX CKBa:aum CocHoBeD; I:tT-l H: rOlfaJIKOBHD;e Wr-l MO:JKHO YTOlfHHTb nOnO:JKeHHe nepBoro nOHBneHHH 3Toro BH,n:a no OTHOIITeHHfO KrOHHaTHTOBb~ ropH- 30HTaM, a TaK:JKe rpaHHD;aM CTpaTHTpaqmlfecKoro pacnpOCTpaHeHIrn ,n:pyrHX PYKOBO,n:Hlll;IIX BH,n:OB
<[>nopbI.
B CBeTe npHBe,n:eHHbIx <[>aKTOB H orry6nHKoBaHHbIX pa60T HeKoTopbIe 3K3eMITHpbI Eleuthero- phy/lum mirabile (Sternb.) Stur, HaM:,n:eHHble B nonbCKOH lfaCTH BepxHecHne3cKoro yrO.TThHOrO 6acceHHa, HBnJUOTCSI CTpaTHTpa<[>H-qecKH HaH60nee ,n:peBHHMH Haxo,n:KaMH 3Toro BH,n:a. OHH BCTpe- lfafOTCH no,n: OTnO:JKeHHHMH, OTHOCHMbIMH K rOHHaTHTOBOMY ropH30HTy Goy 1, BepOHTHO B npe- ,nenax ropH30HTa GoB. Ha ,n:eCHTb - ,n:BaH,n:u:aTb MeTpOB HH:JKe MeCTa Haxo,n:OK orrrrCbIBaeMoro Bn,n:a YCTaHOBneHO Hanwme rOHHaTHTOBoro ropH30HTa GoBfa.
B 060HX paccMoTpeHHblx CKBa:JKHHaX HapSI,n:y C Eleutherophyllum mirabile (Stern b.) Stur HMCfOTCH H ,n:pyrHe BH,n:bI <[>nopbI, ClfHTafOID;HeCH PYKOBO,n:mu;HMH HnII xapaKTepHbIN!H ,n:nH HaMfOpa
A: Diplothmema (Heterangium) adiantoides (Schloth.) Goth., Lyginodendron fragile (Schloth.), Sphenophy/lum tenerrimum Ettingsh., Stigmaria stellata Goepp ...
Eleutherophyllum mirabile (Stern b.) Stur B 060HX YKa3aHHbIX CKBa:JKlIHaX 3aneraeT B MeCTe C TaKHMlI BH,n:aMH BH3eiIcKOM: qmoPbI KaK: Lyginodendron dicksonioides Goepp., Diplothmema (Heterangium) dissectum (Brongn.) Stur, Sphenopteridium pachyrrachis (Goepp.) Ki dston, S. bifidium (Lin d 1. et Hutt.) Benson, S. silesiacum Patt., S. dissectum (Goepp.) Schimper, Neuropteris antecedens Stur, a TaK:JKe Archeocalamites scrobiculatus (Schloth.) Stur.
BbIBO,n:bI: a - no,n:TBep:JK,n:aeTCH TOT <[>aKT, lfTO <[>HTOcPnopHCTHlfeCKaH rpaIDII.J,a Me)K,n:y HH:JKHHM H BepXHHM Kap6oHOM He COBna,n:aeT C rpaHHIl,eM: Me:JK,n:y 3THMlI OT,n:eJIaMH, npOBO,I(HMOM cornaCHO 300CTpaTHTpacPHlfeCKHM KpHTepHHM, B COOTBeTCTBHH C TeM, KaK 3TO 6bIJIO YCTaHOBJIeHO B KpOBeJIb- HOM: lfaCTlI pa3pe3a cHne3cKo-MopaBcKoro KynbMa;
6 - 3aneraru1e Eleutherophy/lum mirabile (Stern b.) Stur H HeKOTopbIX ,n:pymx PYKOBO,n:SIIl(HX OKaMeHenOCTeH <pJIOPbI HaMfOpa A OTMelfeHO Y:JKe B rOHHaTHTOBOM ropH30HTe GoB;
B BBH,n:y CKy,n:OCTH cPnopHcTHlfecKoro MaTepHana rrpo6neMa qnITOCTpaTHrpaqJHlfeCKOM rpaHHD;bI Me:JK,n:y BH3eeM H HaMfOpOM H ee KOppeJIHu;HH C rOHHaTHTOBbIMH ropH30HTaMH Tpe6yeT ,n:aJIbHeHIITerO H3YlfeHHH;
r - B CBeTe rrpe,n:CTaBneHHbIX MaTepHanOB cne,n:yeT YTOlfHHTb TaK:JKe cPJIOpHcTHlfecKHe KpHTepHH ,n:nSI BbI,n:eneHHSI HaMfOpa A (np06JIeMa PYKOBO,n:mI.J,IIX H xapaKTepHbIX oKaMeHeJIOCTeH);
,n: - cpaBHHTenbHO 60nbIITOe paCXO)K,n:eHHe <pHTocTpaTHrpacPHlfeCKOM: H 30ocTpaTnrpacPH- lfeCKOH rpaHHD;bI Me:JK,I(y BH3eeM H HaMfOpOM npH npHMeHeHHH O,n:HOM: n TOH :JKe cTpaTHrpaqJH- lfeCKOH HOMeHKnaTypbI npHBo,n:HT K xaocy B cTpaTHrpacPHlfecKHx Hccne,n:OBaruISIx, B CBH3H C lfeM ,n:nH 60nee HH3KOH lfaCTH HaMfOpa A cne,n:OBaHO 6b1 BBeCTH HHoe Ha3BaHHe, orrrrpaHCb Ha cPnopHCTn- lfecme KpHTepHH, TaK KaK B 1962 r. npe,n:JIO:JKHnII B. PeMH H <P. XaBJIeHa ,n:nSI BepXHero ,n:eBOHa H BH3eH (apKTYHecen H copa6eH).
Anna KOTASOWA
REMARKS ON THE STRATIGRAPHICAL POSITION OF ELEUTHEROPHYLLUM MIRABILE (STERN B.) STUR
IN THE UPPER SILESIAN COAL BASIN
Summary
The paper presents data on the occurrence of the species Elev,therophyllum mirabile (S t ern b.) S tu r - a fossil characteristic of the Namurian A in the sub- stratum of the productive formations od' the Upper Silesian Coal Basin (Table I).
The forms of Eleutherophyllum mirabile (Stern b.) Stur and the guide species of fauna and flora found in the deposits pierced by boreholes Sosnowiec IG-l, and Goczalkowice IG-l allow us to establish more precisely the position of the first appearance of this species, as compared with the goniatite horizons and with the stratigraphical ranges of other guide flora species.
In the Ugth {)If the facts presented, and according to the papers already jJU1JJ.l.':;;UI;;U,
wme specimens of Eleutherophyllum mirabile (S t ern b.) S tu r, found within the Polish part of the Upper Silesian Coal Basin, are stratigraphically the oldest finds of this species. They appear beneath the deposits referred to the GOYt goniatite sub-horizon, most probably already within the Gol) horizon. A dozEn or so metres below the layers with the s'Peciesconsidered a gonic,tite horizon has been documented.
In addition to EleutherophyUum mirabile (S t ern b.) S t U1' the two boreholes in study reveal other key flora species, or those characteristic of the J':'Jamurian A, Le. Diplothmema (Heterangium) adiantoides (S chI 0 t h.) Got h., Lyginodendron fragile (S chI 0 t h.), Sphenophyllum tenerrimum Et tin g s h. and Stigmaria stellata Go e p p.
Eleutherophyllum mirabile (S t ern b.) S t u r occurs in these two boreholes along with the species of the Visean flora: Lyginodendron dicksonio'ides Go ep p., Diplothmema (Heterangium) dissectum (B r 0 n g n.) S t u r, Sphenopteridium pa- chyrrachis (G 0 e pp.) Kid s ton, Sphenopteridium biff'idium (L i n d 1. et Hut t.) Ben son, Sphenopteridium silesiacum Pat t., Sphenopteridium dissectnm (G 0-
e pp.) S chi m per, Neuropteris antecedens S t u rand ATcheocaLcmites sCTobi- calatus S chI 0 t h.) S t u r.
Conclusions: a - a fact has been proved that the phytostratigraphical boundary between the Lower and the Upper Carboniferous does not coincide with that between these SUbsystems, based on the zoostratigraphical criteria, as it has been ascertained in the top part of the Silesian-Moravian profile of the Culm deposits (E.Purkynova, 1970);
b - the occurrence of EleutherophyUum mirabile (S ern b.) st u r aDd of some other guide species of the Namurian A flora begins already at the Gol) goniatite horizon;
c - on account of scarce floristic materials the problem 01 the phytostrati- graphical boundary between the Visean and the Namurian, and its correlation with the goniatite horizons requires additional studies;
d in the light of the materials presented, the iloristic criteria necessary to single out the Namurian A (the problem o:f guide and characteristic fossils) also call for additional research works;
e a relaHvely great divergences of the phytostratigraphical and zoostrati- graphical boundaries between the Visean and the Namurian, ar..d the use of a uniform chronostratigraphical nomenclature, lead in the stratigraphical studies to a marked confusion, therefore a new 'name should be introduced to determine the lower part of the Namurian A, based on floristic criteria, as it has been proposed by IN. Remy and V. Havlena (11916:2) for the Upper Devonian and the Visean (Arctunesian and Sorabian), or seperate floral zones denominated after index fossils should be employed.
TABLICA I
Fig. 1, 2. EleutherophyUum mirabile (S t ern b.) S t u r
Otw6r wiertniczy Sosnowiec IG-1, gl~b. 1085,00 m warstwy malino- wickie gorne (dolna cz~sc namuru A); fig. 1 - wielkosc naturalna; fig. 2 - zmn.3 X
Bore hole Sosnowiec IG-1, depth 1085,00 m Upper Malinowice Beds (lower part of Namurian A); Fig. 1 - natural size, Fig. 2 - dim. X :;
Fig. 3, 4. Eleutherophyllum mirabile (S t ern b.) S t u r
Otw6r wiertniczy Goczalkowice IG-1: glEib. 1637,20 m - warstwy malino- wickie dolne (dolna cz~sc wizenu g6rnego); fig. 3 - wielkosc naturalna, fig. 4 - zmn. 3 X
Bore hole Goczalkowice IG-1, depth 1637,20 m - Lower Malinowice Beds (lower part of the Upper Visean; Fig. 3 natural size, Fig. 4 dim. X 3
Fig. 2
Fig. 3 Fig. 4
Anna· KOTASOWA -8 t u r w Gornoslqskim Uwagi 0 pozycji stratygraficznej zagl~biu w~glowym ELeutherophyUum mirabile (8 t ern