The paleocene in central Poland

(1)

A' CTA GEOLOGICA POLONICA

VOL. VU

WARSZAWA 1957 NO'. 3

FRI,TZ BROTZEN & KRYSTYlNA POZARYSKA

The paleocene in central Poland

PRJELtMINARY NOTE

A boring at Boryszew near Sochaczew in Central Poland (between Warszawa alndJ l..0dZ), penetrated', at

a

depth of 206 m., layers of uncertain age. In 19'55 M. R6ZkOlWska pubLishedi a note on some ,corals from these layers, being of the <>.pinion that the ,coJ,'als displayed the Lower Paleocene age (Montian). This view, however, was not accepted by geologists on the presence there of Crania tuberculata which is 'an index fossH of the Danian. age. 'From papers of A. Rosenkrantz 1('1920) we know that Crania tuberculata occurs in the Upper Dandan as well as in ,the Lowermost Paleocene. H. Odum (1926) oaliedth'eUppermost Danian as the Z10ne of Crania tuberculata.

K.

POZaryska studied the Lagenidae of these layers and the resulting data are now with the printers (to be published in 1957).

Unfortunately, the age of these sampies has not been made sure by this .study, !but, in connexion with a revision on hand of the material from the DaniaJn and the' Paleoc,ene in Sweden, the' authors have found in a sample species of Foraminifera as listed below:

Cibicides succedens Brotzen C. proprius Brotzen

C. simplex Brotzen C. mammillatus Brotzen C. ekblomi Brotzen Cibicides sp.

Bulimina ovata d'Orbigny

B. (Reussella) palaeocenica Brotzen Arenobulimina mohreni BI"otzen A. cuskleyae J ennings

Quinqueloculinaplana d'Orbigny

in '0/0

11.0 6.0 0.5 0.4 0.5 0;2 0.1 0.1 0.2 0.3 0.1

(2)

274 FRITZ BROTZEN I KRYSTYNA POZARYSKA

Lagena hispida Reuss 0.4

L. sulcatiformis PoZaryska & Urbanek 0.1

Nodosaria granti Plummer 0.6

Dentalina eocena (Giimbel) 2.7

'D. obliqua (Linne) 0.4

D. annloomisae Mc Lean 1.0

D. cf. megalopolitana Re.uss 0.2

Dentalina sp. 0.1

Astacolus palaeocenicus Brotzen 0.1

A. gryi Brotz~n 0.7

A. cf. cretaceus (Cushman) 0.1 Marginulina plummerae Cushman 0.1 Planularia pulavensis bzurae Pozaryska 1 5.1

. P. pulavensis umbilica Pozaryska 1 4.0

P. pulavensis Pozaryska 1 1.0 Frondicularia biformis Marsson 0.1

Palmula robusta Brotzen 0.6

Citharina plummoides (plummer) .0.1 Cristellaria cf. midwayensis Plummer 0.1 C. pseudo-mamilligera Plummer 0.2 Lenticulina degolyeri (plummer) 1.0

Robulus discus Brotzen 0.1

Buliminella parvula Brotzen 0.6 Arigulogerirui cuneata Brotzen 0.2 Virgulina sandegreni Brotzen 0.1 Spirillina nodifera, Terquem 0.2 Pullenia americana Cushman 0.4 Rosalina ystadiensisBrotzen

Discorbis sp.

Va~vulineria laevis Brot~en

Lamarckina rugulosa Plummer Globulina gibba d'Orbig"ny.

G. inaequalis Reuss .G. punctata d'Orbigny

G. areni:Lcea Brotzen .Globulina sp .

. Pyrulina fusiformis Roemer Guttulina communis d'Orbigny G. problema d'Orbi,gny

1 Described in the monograph by K, PoZaryska(195-7).

0.2 0.4 0.1 0.6 1.0 1.5 2.5 1.0 1.0 0.1 4.0 0.7

'-

(3)

THE l ' ALEOCENE IN CElN'I1RAL POLAN[) 275

G.· hantkeniCushman & Ozawa 0.4

G. munsteri (Reuss) . 0.1

Pseudopolymorphina palaeocenica Brotzen 0,2 Sigmomorphina soluta Brotzen 0.1 Polymorphina fistulosa Wil1i:amson 0.1 Gavelinella lellingensis Brotzen 1.0

G. pertusa (Marsson) 0.1

Gyroidinoides soldani· octocamerata Cushman

& Ozawa

G. Jiontoni Brotzen

Eponides toulmini Brotzen . Anomalinoides danica (Brotzen)

A. acuw. (Plummer)

Alabamina midtooyensis Brotzen Pulsiphoni'1iaelegans Brotzen Coleite's reticulosus Plummer Karreria faluic Rzehak

Lamarckina rugulosa Plummer Ceratobulimina perplexa {Plummer) C. tuberculata Brotzen

Gl()borotalia sp.

-1!

0.2 5.0 0.7 14.0 0.4

4.0 5.0 1.0 6.5 0.7 0.7 6.0 0.7 100.0 Ofo

On the secondary 'layer we have a'lso found: some specimens -belong- ing to Cretaceous species, viz. Globotruncantl linneiana !IDd G. lapparenti lapparenti.

The most cha'racteristicspecies of the Boryszl1w micro fauna ^are~

Ceratobulimina perplexa Plummer, C. tuberculata Brotzen and Lamarc~

kina rugulosa Plummer. These species are thus far known frt>m the Pal- eocene only

and

have ·never beenobservedi in Upper Danian beds. Most of the other elements occur within Uppermost Danian, as well as Lower Paleocene layers. Some species seem to be restricted to the Paleocene.

They ,belong to such rare forms as:

Arenobulimina cuskleyae J ennings Buliminella parvula Brotzen Spirillina nodifera Terquem Rosalina ystadiensis Brotzen Globulina arenacea Brotzen CibiCides mammillatus Brotzen

... )

(4)

276 FRITZBROTZEN I KRYSTYNA roZARYSKA

In general the entire foraminiferal fauna resembles that occurring in the Danish-Swedish Paleocene,as published by A. Franke (19·27) and F. Brotzen (1948). Only few elements ;recorded from Central Poland are not known from Scandinavia, and seem to be characteristic of the Upper Midway Formation in the United States of America. Lamarckina rugulosa Plummer which has not thus far been recorded from Europe belongs 'to' this group of Foraminifera. To the same group also belong some very rare specimens of GI()borotalia (Truncorotalia) sp., near to the group of Globorotalia wilcoxensis Cushman and Fonton.

Therefore, we suppose that the Polish Pa1eoce.ne was on the whole connected with the same sea where the Scandinavian Paleocene sediment- ed, but it seems too that there were some connections with the Paleocene of the Tethys, co~taining the same elements as the Paleocene of the Gulf Coastal Region in America. The following speculations may therefore be made: The facies of the Pol.i.sh Lower Paleocene with its specific arenaceous character containing glauconite grains seems to have sedi- mented under conditions very similar to those of the Swedish and DaniSh Paleocene. But in the Polish Paleocene there doubtlessly existed seme conections with the Tethys. The lack of any globigerinasand globorotalias suggests that the sedimentation had taken place not very far from the shore line.

The occurren.ce of redeposited glolbotruncanas andg'lobigerinas and other foraminifers from the middle part of the Upper Cretaceous (San.,.

tonian 'Or Campani'an?) may be interpreted by the supposition that during the transgression of the Lowermost Paleocene or shortly before the transgression, some tectonical movements had lifted the different Cretaceous . layers to such an extent that they emerged and could be destroyed by sea transgression. Such tectonic movements are known during the. Danian and throughout the Paleocene, for instance from the surroundings of the salt domes in Northern Germany. In Central Poland W. Pozaryski 0948, p. 141 of English text) found! trac€'s of Laramic orogeny between' the Maestrichtian and theDan~an, .based 'On analogical facts. This may be confirmed:by the presence of Lower Maestrichtian foraminifers redeposited in Danian sediments in the vidnity of Pulawy. This- sedimentation area could ,be reached by them from the south only, Le. from the eroded Cretaceous land. Not only the Holy C:mss Mts. but the LubHn platform also were thus emerged.

The authors feel personally greatly pleased to have obtained the same stratigraphical results as those of Prof. M. Rozkowskai who arrived at them by other paleontological methods. They admit that the dating of layers in th~ Boryszew boring to the Lowermost Paleocene is quite correct.

(5)

THE PALEOCENE IN CEN'ffiAL POLAND . . 277

The list of Foraminifera is not· based on' the . complete .;;tvaila'ble material but on one sample only picked out of the .collection at the Pa- leozoological Laboratory of the Academy of Sdence in Warszawa. The ' remainder of the abundant samples deposited there will .be studied in future.

AN species and specimens mentioned in the list are deposited in the above named Laboratory.

Sveriges Geologiska Unders6kning Stockholm, July 1956

SELECTED BIBLIOGRAPHY

BROTZEN F. 1948. The. Swedish Paleocene and its foraminif·eraI fauna. - Sver.

Genl. Unders., Ser. C, no. 400. Stockha1m.

CUSRMAN J. A. & BERMUDEZ P. J. 1949. Some Cuban species of -GloborotaHa. - Contr. Cushm. Lrub., vol. 25. Sharon.

FRANKE A. 1927. Die Foraminiferen und ostracoden des Palaeocans. - Danm.

Gernl. Undoel"S., 'II R., IIlO. 46. KobenhaVlIl.

ODUM H. 19126. Study over Daniet i Jy;g1and og rpaa Fyn. - Ilbidem, DI R., no. 45.

Ko'benhavn.

PLUMMER J. H. 1926. Foraminifera of the Midway formation in Texas. - ' Univ.

Texas BulJl., no. 2644, Austin.

POZARYSKA K. 1957. Lag·enidae du Cretace superieur de ,Pologne. - Palaeonto- lOigia PolonIca, no 8. Warszawa .

. POZARYstIcr W. 1948. Jura i kreda mi~dzy Radomiem, Zawichos.tem i Krasniikiem . (Jurassic and Cretaceous between Radom, Zawichost 'IIDd 'KraSnik) . .,- Bliul.

P. I. G. (Bull. Serv. Geol. iPol.) 46. Warszawa.

ROSENKRANTZ A. 192.Q. En y kobenhaWlSiik: lokalitet for forsteningsforenid·e Paleocaen. - Darurn. Geol. Unders., Bd. 5. KObenhavn.

1924. De 'kobenhavnske Gronsandslag og deres rplacering i den danske La- greeKike. - ]bidem, Bd. 6. Kobenhavn.

1930. Den paleocaene Lagserie ved Vestre Gasvaerik. - Mood. Danslk Geo1.

For., Bd. 7. Kobenhavn.

ROZKOWSKA M. 1955. Koralowc·e okolic Sochaczewa z warstw z Crania tuberculata (Some corads from the Crania tuberculata rz.olIle iIIl the vicinity of Sochaczew near Warsaw). - Acta Geo1. Pol., vol. Vf2. Warszawa.

(6)

ElRITZ BROTZEN I KRYSTYNA POZARYSiKA

F. B~EN i K. PQZARYSKiA

o

PAUEOCENJ.E W POLSOE SRODKOWEJ NOTATKA WSTĘPNA

(Streszczenie)

W roku 1952 wykonane ^,byłowiercenie

w

Borys:teWie ^kołoSocha- czewa. Na głębokości 193-207 m' natrafi'Ono P'Od oligocenem dolnym na margliste piaskJ. ,glaukonitowe z obfitą fauną 'Otwornic i koralowców.

W'Obec występowania w tych wars,twach Crania tubercuJata Nilss'On zda- . wało się, iż mamy tu d'O czynienia z utworami górnego. danu. Jedlnakż·e,

jak wynika z pracy A. Rosenkrantza (1920),Crania tuber6Llata może wy- stępować zarówno w górnym danie, jak i w. dolnym paleocenie. Mimo to H. Odum jeszcze w pracy :z 1926 roku ograniczał występowanie tej ska- mieniałości dO' górnego danu. Fauna k'Oralowców zbadana została przez M. Różkowską '(19,55), która d'Oszła do wniosku, iż wiek warstw, w któ- rych zespół ten występuje, zbliżony jest do montu. Otwornicami z wier-

'cenia w Bo.rysze~e .zajęła się K. Pożaryska, lecz jej monograficzne opra-

cowanie górno-kredo:wych

rorm

(1957), 'Obejmują.ce tylk'O ^rodzinęLage- nid'ae, nie ^dałop'Odstaw d'O wniosków stratY'graficznych 'Odnoszących się

do .'Omawianych warstw z Boryszewa. WSP'Omniana autorka korzystając

ze swego pOIbytu w Szwecji, w. pracowni mi:kropaleontol'Ogic:zmej .Szwedz- ki'ej Służby Ge'OI'Ogicznej. oznaczyła wspólnie z dr.· F. Br'Otzenem.okol'O 70 gatunków 'Otwornic z B'Orys:zewa, opierając się na obfitych materiałach

P'OrównawCzych zgromadzonych w Sztokh'Olmie odnoszących się do szwedmrie,g'O danu d. paleocenu. (Lista 'Otw'Ornic z wiercenia ^viB'Oryszewie, wraz z procentowym ich występowaniem w :bada~ychprólbkach, zamiesz- czona jest w tekście angielskim).

P'Oza wymienionymi w spisie 'Otwornioami charakteryzującyrili ze-

spół BorysZIewa, stwierdzono również ki~ka f'Orm na wtórnym złożu .. Są

t'O: GI'Ob'Otruncana linneiana i G. lapparenti lapparenti.

Najbardziej charakterystycznymi gatunkami 'Otw'Ornic ^zespołuB'Ory- szewa ^są:

Cerat'Obuliminaperplexa Plummer C. tuberculata Brotzen

Lamarekina rugu.losa Plummer

Wymienione gatunffti są znane tylko z paleocenu i 'nigdy nie były . notowane w danie. Ponadto wydaje się, że następujące poniżej P'Odane fQrmy również są 'Ograniczone, wyłącznie d'O paleocenu: .

Arenobulimina cuskleyae Jennings Buliminella parvula Brotzen

(7)

THE PALEOOENE IN CIDNTlRAL POLAND

Spirillina nodifera Terquem

.Rosalinaystadiensis Brotzen

Globulina arenacea Brotzen Cibicides mammiHatus Brotzen

Zespół 'Otwornic z Boryszewa jako całość jest bardzo zbliżony do

:zespołów otwornicowj11Ch znanych Zi paleocenu Danii i Szwecji, (A. Fran- ke 1927, F. Brotzen 1948), lecz ponadto wykazuje obecność peWnych form

.nie notowanych w Skandynawii, a występujących w górnym poziomie

formacji Midway w Ameryce Północnej. Należy d'O nich Lamarckińa

rugulosa Plummer, dotychczas nie znana z terenu Europy oraz Globoro:"

talia (TruncoTotalia) sp.,' ·zlbli,żona do znanego z Ameryki gatunku Globo- . rotalia wilcoo:ensis Cushman & Ponton.

N a podstawie przytoczonych wyżej faktów wnioskujemy, że polski paleocen VI ogólności hył powiązany z tym samym zbio·rnikiem sedymen- tacyjnym, w którym osadzały się osady duńsko-szwedzlkiego palJ.eocenu.

Ponadto wydaje się, że istniało w paleocenie również połą<!zenie tego ba- senu poprzez PolSkę z hasenem Tetydy, zawierającym te same elementy

·co paleocen występujący na wyipnzeżachZatoki MeksykańSkieJ fGulf Coastal Region).

Sp'ecyfi~na facja dolnego paleocenu w Polsce, wyrażona przez gru- boziarni:sty, ,piaszczysto-glaukonityczny o.sad; wskazuje na bard2łO zbli- żOne warunki sedymentacji do szwedzko-duńskiego paleocenu. Całko

wity brak globigeryn i globorotalii świadczy o tym, że. sedymentacj'a ta

oobywa'ła się niedaleko od linii brzego~j, a M. Różkowska'(1955) wska-

zywała już na bardzo płytkowodny charakter osadu.

Występowanie na wtqrnym złożu,globotrunkan i globigeryn oraz innych otwornic, pochodzą~ych z turonu lub d'Olnego senonu «santon lub kampan), może być tłumac:wne wynurzeniem tych osadów przed paleo-

<!eneIn tak, że produkty ich niszczenia transportowane Ibyć mogły dlo zbiornika morskiego

w

paleocenie. Tego rodzaju wynur~ające, tektonicz- ne ruchy są znane z danu i z <!ałego paleocenu na innych obszarach Euro-. py, na przykład z ot~enia słupów solnych w północnych Niemczech.

W Polsce środkowej już W. P;ożaryski (19·48, str. 103) stwierdził istnienie ruchów iaramijskich na pograniczu mastrychtu i danu, opierając się na analogicznych faktach. Stwierdził on mianowicie istnienie otwornic dol- no-mastrychclkich na wtÓrnym złożu w gezach danu okolic Kazirpierza . i Puław nad środkową Wisłą·

Załąc2łOny do powyższej notatki spis otwornic oparty jest na anali~ . zie jednej próbki z Wiercenia w Boryszewie. Bogatszy materiał, któ·ry w przyszłości Ibędzie opracowany, znajduje się w Zakładzie Paleozoologii .PAN w Warszawie.

(8)

E1RITZ BROT,zEN I KRYSTXiNA P02:ARYSKA

Opra-cowany dla niniejszej no.tatki zespół otwornic jest złożony i przechowywany we wspomnianym Zakładzie.

PTacownia MikTOpaleontologiczna Szwedzkiej Służby Geologicznej

Sztokholm, w' lipcu 1956 T.

<P. BPIOI{EH ił K. llOlliAPhlOHA

DAJIEO~EIi B IlEHTP AJlbHOH "rrOJIbIlIE

(Pe3IOMe)

B 6ypeHJ1M B Bopbnneae (!B 50 KM K 3aII~ OT BapruaBbI) Ha r;rry-' 6JiHe 193-207 M 6bIJIJ1: 06HapylKeHbI MepreJIHlCTble rJrayKOImTOBbIe IIec'KJ1, co,u;ep~e 06HJIbtryIO ayHy <PopaMmIHep H KOpaJIJl'OB. 3,u;ecb HaH- ,u;eaa Crania tuberculatCIJ Nilssoni, pyKO'BO,u;~aH ,u;JIH BepX'HeH'ł'aCTM ,u;aT- CKOro Hpyca H HIDKlHero IIaJIeo:qeHa. J1CcJIe,u;OBaHlHbIHCOCTaB, opaMJ1lłM

<PeP

O'leHb, 6Jm30K K H3ae'CTHOMy cOCTaBy J1'3 rraJIeo:qeHa illBe:qHH H ,lI;a- HJ1IH. O,u;HaKO OIH co,u;eplKMT TOlKe HeKOTOpbre HOBble KOMTIOHeHTbI, HeH3- BecTHble H3 CK~aBCIro.rorra.rreo:qeHa, a OrrJ1lC'aHHble H3 B€!pXHeH 'Ia~1

<PoPM-a:qIDf Midtway B ceaep'H'OH AMepHKe. CJIe,u;osaTeJIbH'O oca,u;KH IUDK:- Hero rraJIeo:qea:a IIOJIbIIm BepOSł'l'lID OTJIaraJIMlCb B TOM lKe 6aoce:tłHe, 'iT'o' H OTJl'OlKeHHH ,u;aTOKO-nIBe,u;CKOro rraJIeowma, rrpH'leM 9TOT 6acce:tłH HaXO-

~.JFCH B 'CBH3H C TeTIK,u;OH, a rrO'Cpe,u;'CTBeHlH'O TaKlKe c MeIreHKa'HCKHM3a- JIHBOM (Guli CoosItal Regian).

B rraJieo:qeHlOlBbIX OCa,u;Kax BopbIIIIelBa a!BTOpbI HaIIIJIH HecKOJIbKO"

opM cpopaM'H'IDlcpe.p !BO BTOpH'lĘJQM MecTOHaXOlK,u;ęHID1:, . '{TO BepoHTHO CB$I3aiHO c rrO,u;HHTHeM C:BeH~ rop !K .mo6mmc:Koro rrJIaTO, B rre-- pJi'O,u; JIapaM'Jrlł:cKoro OiporeHe3a, Ha rpaH!HIJ;e Ma.aCTplHXTa H ,u;aTCKOm Hpyca.

CIIHOOK <PopaM:mrnep rrpHBO,u;J1'reH B aHrJIHHCKOM TeKCTe.