Wapień muszlowy w zachodniej Polsce

UKD 5151.7111.2 :5151.3.051 :551.352.ł6 :1162. 541/.543+ 552.~ ł38-1l1)

rrena GAJ'EWSK!A

Wapień muszlowy w . zachodniei Polsce

Artykuł stanowi próbę korelacji litologiczno-stratygraficznej wapienia muszlowego dwóch obszarów - zachodniej części monokliny przedsudec- kiej i Pomorza Zachodrtiego. Do korelacji i omówienia tego zagad.nlenia wybrano otwory o maksymalnym rdzeniowaniu, a dla pełniejszej ilu- stracji zestawiono ich litologiczne profile z pomiarami geofizyki otworo- wej (fig. 1).

Wykształcenie niektórych ogniw wapienia muszlowego jest odmienne na Pomorzu Zachodnim i na mo~oklinie prżedsudeckiej, co jest zroz1,l-

miałe z uwagi na różne położenie w stosunku do zasięgu basenu sedy- mentacyjnego. Obszar monokliny. przedsudeckiej, wzdłuż której prze-

biegała partia osiowa basenu sedymentacyjnego wapienia musz1owego~

charakteryzuje się mniejszą ilością domieszek ilastych i dużymi miąż­

szościami - rzędu 250-280 metrów. Obszar Pomorza Zachodniego leżał

natomiast w płytszej części zbiornika, w której zaznaczyły Się wpływy

pobliskiego lądu, a miąższość wapienia muszlowego waha się od 100 do

170,metrów. W kierunku północno-wschodnim, w stronę brzegu zbiornika,

miąższość konsekwentnie maleje. W otworze Darłowo, który jest naj dalej

wysuniętym punktem skąd znane są utwory triasu środkowego, miąższość

wapienia muszlowego wynosi około 21 m. Brak jednak pełnego rdzenia z tego odcinka nie pozwala na przeprowadzenie szczegółowego podziału.'

DOLNY W APIE:R MUSZLOWY

Na omawianym obszarze istnieje ciągłość sedymentacyjna między re- tem i wapieniem muszlowym, która w znacznym. stopniu utrudnia jedno- znaczne wyznaczenie granicy między tymi piętrami. Jest to szczególnie widoczne na obszarze, gdzie ret wykształcony jest w facji węglanowej.

Jeszcze do niedawna dolna granica wapienia muszlowego prowadzona

była prawie zawsze w miejscu występowania ławicy krystalicznego wa- pienia (o różnej miąższości) podścielającej wapień falisty (J. Magdefrau, 1957; K. B. Jubitz, 1958; J. Kłapciński, 1959; I. Gajewska, 1964). W ostat- nich latach granica ta została znacznie przesunięta w dół i "warstwy myophoriowe" górnego retu zaliczono do wapienia muszlowego jako

"warstwy margliste" (H. Senkowiczowa, 1969). Takie ustawienie straty- graficzne "warstw marglistych" należy uznać za słuszne, ponieważ utwo-

Kwartalnik GeologiCZIIIY, t.15, nr l, 19'11 r.

78 Irena Gajewskll

ry te zdecydowanie ciążą do wapienia muszlowego zarówno ze względu na występujący w nich zespół fauny, jak i zawartość CaCOa ⁱ MgCOa .

•

Na monoklinie przedsudeckiej, na podstawie pełnordzeniowych otwo- rów, można w dolnym wapieniu muszlowym wyróżnić trzy serie różniącE"

się wykształceniem litologicznym i dobrze zaznaczające się na karota-

żach elektrycznych.

War s t w y m a r g l i s t e wykształcone są głównie jako margle sza- re, przeławicone wapieniem marglistym szarym z liczną fauną, głównie

Myophoria 'VUlgariB S c h lot h. Fauna ta występuje w jednym lub dwu poziomach wapieni i nadaje iDi teksturę grudową. W Książu, w środko­

wej części omawianych warstw, występują pojedyncze krynoidy. Srednia

zawartość CaCOa w tych warstwach wynosi około 6511/0, natomiast MgCOa

około 30/,. .

Warstwy margliste od góry przykryte są zwartym kompleksem wa- pieni o charakterystycznej teksturze falistej, od której pochodzi ich nazwa.

S e r i a w a p i e n i f a l i s t Y c h stanowi stosunkowo jednolity kompleks. ^Są to przede. wszystkim wapienie margliste szare, nieregular- nie przeławicone iłowcem i marglem ciemnoszarym; Seria ta zawiera po- jedyncze wkładki, miąższości od kilkunastu do kilkudziesięciu cm, wa- pieni drobnokrystalicznych jasnoszarych i szarobeżowych ze szczątkami

przekrystalizowanej fauny, m.in. Lima Iineata G o l d f. Zawartość wę­

glanów w tej serii jest wyższa niż w poprzedniej i wynosi dla CaC03 średnio a0--900/o, dla MgCOa około 3%.

S e

r

i a w a p i e n i p i a n k o w y ch składa się głównie ze stosun- kowo czystych, jasnobeżowych, mniej lub więcej porowatych wapieni, miejscami oolitowych. Zawierają one pojedyncze, nieznacznej miąższości wkładki wapieni falistych i przeławicenia wapieni zbitych, szarych i jas- noszarych, drobnokrystalicznych z obfitą przekrystalizowaną fauną My- ophoria laevigata A l b., Avicula tenui8sima A s s m., Coenothyri8 'VU1- gans S c h lot h., Pecten sp., oraz z krynoidami. W północnej części mo- nokliny przedsudeckiej (Gorzów Wlkp.) seIia wapieni piankowych ma już

nieco odmienne wykształcenie. Brak tu typowego wapienia porowatego charakterystycznego dla strefy półudniowej basenu, natomiast wystę­

pują· wapienie beżowe i szarobeżowe z oolitami, miejscami nieznacznie

wyługowanymi oraz wapienie jasnoszare drobnokrystaliczne ze styloli- tami. Wkładki wapieni falistych są tu liczniejsze i grubsze. W strefie tej obserwujemy więc już stopniową zmianę od facji właściwej dla południo­

wej części monokliny przedsudeckiej do facji występującej na obszarze Pomorza Zachodniego.

Seria wapieni piankowych charakteryzuje się stosunkowo wysoką pro-

centową zawartością CaCo,h średnio powyżej 95% OJ,'az nieznaczną za-

wartością MgCOa (do 1'/0).

Wydzielone w dolnym wapieniu muszlowym trzy kompleksy litostra- tygraficzne zaznaczają się w sposób wyraźny na karotażach, szczególnie

zaś na wykresach potencjałów własnych, oporności i prOmieniowania gamma. Jest to niezmiernie ważne, ponieważ bez większych trudności

SIJLECHÓN IG-ł KSIAi 16-2 ŚRODA 16-2

fS ,o.IAtOIł Iłitt łft IlfOAo.fI

----""~--

ROKITA 16-1 KAMIEŃ PfJłORSKIIG-1

Fig. 1. Korela'cja litostratygrafie~na wapienia muszlowego ^'VI wybranych otworach zachodniej 'Polski Uthostratigraphic correlation of the Muschelkalk: from selected bore holes in 'West Poland

eJ

^{" ... 1}

[ZJ - -

²

~3

1:-:14

l - piaskowce, 2 - mułowce, 3 - iłowce, 4 - margle, B - margle dolomityczne, 8 - wapienie, 'l - wapienie margliste 8 - wapienie piaszczyste, 9 - wapienie oolitowe, 10 - dolomity, 11 - anhydryty, 12 - glaukonit, 13 - ceratyty, 14 - małte, 15' - krynoidy, 18 - flora, 17 - szczątki kostne

1 - sandstone~1 2 - siltBtones, 3 - claystones, 4 - marli, li - dolom1tlc marls, 8 - liJnestones, '1 - marly limeltones, 8 - Bandy l1me- 8tones, 8 - ooutic limestonel, 10 - dolom1tes, 11 - anhydritel, 12 - glaucon1te, 18 - ceratites, 14 - pe.lecypocis, Iii - cr1noids, 18 - flo- ra, 1'l - bone f 01III11I

~

^{~ ~}

-

~

^~

5 B 7 8

,S IIIDAD.fI

GORlÓW WLKP IG-f

P6

,/

I - I _ _ _ I I I -

_ _ I I I I I

POłCZYN ZORóJ /6-1

IItJJ42S'

'6

^PSr

Ra

^.12 -13

~10 ^"'H-o _{., 18} ^1S

ł;~;»;I11 '11

Wapień muszlowy w zachodniej Polsce 79

można wszystkie te kompleksy wyróżnić w otworach o niepełnym rdze- niowaniu.

Warstwy margliste charakteryzują się stosunkowo niską opornością~

mało urozmaiconymi, przeważnie dodatnimi anomaliami PS i promienio- wania gamma. W serii wapieni falistych zaznacza się nadal mało urozma- icona dodatnia anomalia PS, ale nieznacznie maleją wartości promienio- wania gamma i wzrasta oporność skał. Najbardziej charakterystyczne- wykresy karotażowe daje seria wapieni piankowych. Charakteryzuje się

ona anomalią ujemną PS, niską wartością promieniowania gamma oraz

wysoką opornością (fig. 1).

•

Odpowiedniki omówionych trzech serii dolnego wapienia muszlowego~

lecz o nieco odmiennym wykształceniu można wyróżnić także na Pomorzu Zachodnim.

S e r i a "a" - odpowiednik warstw marglistych - wykazuje na Po- morzu Zachodnim większe urozmaicenie w wykształceniu. W otworze Rokita budują ją wapienie margliste, szare, z wkładkami iłowców ciemno- szarych z wpryśnięciami anhydrytu. Dalej ku północy (Kamień Pomorski)"

seria ta przechodzi w wapienie margliste, szare, przeławicone marglem ciemnoszarym. W kierunku wschodnim (Jarkowo) dominują margle ciem- noszare, miejscami piaszczyste. Cienkie wkładki wapieni szarobeżowych występują sporadycznie. Bardziej na południowy wschód (połczyn Zdrój) notujemy głównie wapienie margliste szare, ale wzrasta znacznie ilość:

i miąższość wkładek piaszczystych, a w części spągowej obserwujemy brunatnoczerwone zabarwienie osadu.

Charakterystyczną dla tego poziomu Myophoria vulgaris S c h lot h ...

która tak licznie występowała na monoklinie przedsudeckiej, na Pomorzu Zachodnim odnotowano jedynie w otworze Rokita. W pozostałych otwo- rach zaobserwowano dość liczne Geroillia sp. i Avicula sp.

S e"r i a "b" - odpowiednik serii wapieni falistych. Seria wapieni fa- listych na Pomorzu Zachodnim wykazuje nieznaczne różnice facjalne w stosunku do równowiekowych osadów monokliny przedsudeckiej. Se- ria ta w znacznej swej części wykształcona jest jako wapienie margliste.

szare, przeławicone marglem" ciemnoszarym z laminami ilastymi. Cha-

rakterystyczną teksturą falistą odznaczają się jednak głównie górne partie"

tej serii. Poza tym w części spągowej obserwujemy spiaszczenie osadu, nie znaczne w Kamieniu Pomorskim, a znacznie większe w Połczynie

Zdroju, gdzie oprócz tego występuje wkładka wapienia jasnoszaregQo z licznymi dyskowatymi otoczakami wapieni ciemnoszarych. W Jarkowie seria ta zawiera grube wkładki wapieni marglistych, brunatnoczerwo- nych, gruzłowych. Niewyraźne czekoladowe zabarwienie lamin ilastych.

obserwuje się także w Kamieniu Pomorskim.

Występująca w serii "b" fauna jest mało zróżnicowana, ale liczna:

Hoernesia sodalis S c h lot h., Myophoria laevigata A l b., Myophoria sp.

S e r i a gór n a "c" - odpowiednik serii wapieni piankowych. W se- rii tej obserwujemy największe różnice w wykształceniu między obsza- rem monokliny przedsudeckiej a Pomorzem Zachodnim. W Kamieniu Po- morskim serię "c" stanowi kompleks wapieni marglistych, miejscami do- lomitycznych, z licznymi przeławiceniami i wkładkami margli szarych ..

.so

Irena Gajewska

w 'części przystropowej piaszczystych, W dolnej zaś z gniazdami anhydry-

tu. W kieruku wschodnim (Jarkowo - Połczyn Zdrój) przeważają wapie- nie margliste o teksturze falistej; a seria wykazuje znacznie mniejsze za- piaszczenie osadu i mniejszą marglistość. Gdy w Kamieniu Pomorskim maksymalna zawartość CaCOa nie przekroczyła 7f30/e, w Połczynie Zdroju

.osiąga wartość 91/'/ •. W serii "e" zaobserwowano na całym tym obszarze

wkładkę wapieni jasnoszarych z dyskowatymi otoczakami wapieni ciem- :noszarych, ^podobną do stwierdzonych w serii ^niższej w ^Połczynie Zdroju.

:Swiadczy ona o okresowym spłyceniu zbiornika i rozmyciach. ' .

Występująca w tej serii fauna jest bardzo liczna, ale zdecydowanie monotonna: Myophoria vulgaris S c h lot h., Gervilleia sociali8 B r o n n., Hoernesia socialis (S c h lot h.), Gervilleia gołdfmii S t r o m b., Pecten

:sp., Lima sp. .. . ,

Ogólny charakter wykresów uzyskany~h z pomiarów karotBŻowych

wszystkich trzech serii dolnego wapienia muszlowego na Pomorzu Za- .chodnim jest podobny jak w równowiekowych osadach monokliny przed-

.sudeckiej. Nieco większe różnice występują w serii "c". Jest to zrozu-

miałe, ponieważ na Pomorzu Zachodnim górna. seria dolnego wapienia muszlowego jest zdecydowanie marglista, w przeciwieństwie do wapieni piankowych monokliny przedsudeckiej, które wykazywały zawartość

'CaCOa powyżej 950/0.

SRODKOWY W APIEN' MUSZLOWY

Granica między dolnym a środkowym wapieniem muszlowym jest umiejscowiona w stropie skał wapiennych, powyżej których leży komp- leks ^skał dolomitowo-siarczanowych.

SrOdkowy wapień muszlowy na omawianym obszarze poza północno­

-wschodnią częścią Pomorza Zachodniego (Jarkowo - Ustronie - Goś­

dno) ma wszędzie podobne (siarczanowo-węglanowe) wykształcenie zwią­

zane ze spłyceniem zbiornika w wyniku odcięcia go od morza otwartego.

Na Pomorzu Zachodnim obserwujemy nieco więcej wkładek i wtrąceń

marglisto-ilastych.

W północno-wschodniej części Pomorza Zachodniego - stanowiącej

'peryferyczną część basenu ^~ środkowy wapień muszlowy odznacza ^się

wykształceniem dolomityczno-ilastym. Siarczany ^występują tu spora- ,d,ycznie w ~ormie drobnych wpryśnięć i gniazd, a często zanikają całko­

wicie. Na tle szarej barwy osadu pojawiają się w tej części zbiornika

"także zabarwienia brunatnoczerwone i brunatnofioletowe (Jarkowo).

SrOdkowy wapień muszlowy dość wyraźnie zaznacza się na krzywych

'karotażowych. Charakteryzują go urozmaicone wykresy, typowe dla

'przekładających się nawzajem utworów węglanowych, siarczanowych i ilastych.

GORNY W APIEN' MUSZLOWY

Granica między środkowym i górnym wapieniem muszlowym przebie- ga w strefie przejścia od utworów dolomitycznych do wapiennych. Jest -ona bardzo wyraźna na monoklinie przedsudeckiej, gdzie średnia zawar-

tość CaCOa wzrasta od

<

5(11/0 do

>

750/0, a MgCOa maleje z

>

30% do

Wapieil muszlowy w zachodniej Pi>lsce 81

ZestawieDie DJh&łszośd poszczególnydt aerfł wapieDIa muszlowego z wybnmyeh wien:e6 w zachodniej Police

Monoklina prz.edsudecka Pomorze Zachodnie

Go-

~

^{Poł- Ustro-}

Stratygrafia SuIc- środa Raki- mieli nie

chów ^Ksiąt WJkp. rz6w _ła

Po- czyn

WJkp. Zdrój Mor-

sIcie seria górna

!f ^t

^warstwy ceratytowe ^{'lJJ,7 25,6 26,0 25,8 14,5 12,5 11,8 8,0}

- -

^{- -}

- - - - ^{- -} - - - -

seria dolna

warstwy 16,7 20,4 20,0 19,4 10,0 8,1 7,2 6,0 glaukonitowe

- -

- - - - - - - - - -

Wapień muszlowy środkowy 55,8 52,2 52,0 59,1 46,5 34,4 29,7 23,0

- -

- -- - - -

^{- -- -}

^{- -}

seria "e"

ł~

^seria piankowych ^{wapieni 84,1 78,1 76,0 67,4 52,0 33,0 33,4 30,0}

\ - - - - - - - - ^{- -} - -

seria "b"

seria wapieni 62,2 67,2 65,S 50,7 38,S 27,S 30,4 21,0

1 08

falistych

t

seria "a"

^{- - - - - - - - - - - - - -}

warstwy 30,0 33,0 35,0 31,9 14,0 14,0 11,5 6,0 margliste

f - - -

- - - - - - - -

Miąższość łączna 269,5 '1:16,5 274,5 254,3 175,5 131,5 124,0 94,0

<

^-S-/o. Nieco słabiej zmiany te zaznaczają się na· Pomorzu Zachodnim,

gdzie średnia zawartość CaCOa wzrasta z

<

45°/0 do

>

^{6(1)10, a MgCOs}

maleje od

>

3OD/0 do

<

^15·/0.

•

.Na monoklinie przedsudeckiej w górnym wapieniu muszlowym wy-

różniono dwie charakterystyczne serie osadów.

War s t w y g l a u koń i t o w e zbudowane są przede wszystkim z wapieni drobnokrystalicznych, w części dolnej z wyraźnymi śladami

rozmycia, podkreślonymi przez laminy ilaste. W części południowej (Su- lechów) zawierają one dość liczne skupienia glaukonitu. W kierunku pół­

nocnym i wschodnim wystąpienia glaukonitu stopniowo ^zanikają. W ^Ksią­

żu Wlkp. nie obserwujemy go już wcale.

W serii tej spotykamy dość liczną faunę: Myophoria laevigata A l b., Myophoria vulgaris S c h lot h., Pecten discites S c h lot h., Gervilleia cOBtata S c h lot h., Lingula sp.

War s t w Y c e r a t y t o w e. Serię tę tworzą w przeważającej części

utwory ilasto-margliste z grubymi wkładkami wapieni marglistych, sza- rych, zlewnych lub drobnokrystalicznych oraz zlepów muszlowych, utworzonych z nagromadzenia szczątków ramienion9gów z rodzaju Co-

Kwartalnik Geologiczny - •

82

Swiebodz/n f

.27~O

Irena Gajewska

~~fIł!!I1L-

______

^{- - 0}

~--250

Marcinki

.12~O

Fig. 2. Mapa miąższości lWapienie mum.lowego w zachodniej Polsce 'Dhickness map of the iMuschelkalk in West Poland

1 - miąl:szość wapienia muBZl.owego w otworze Wiertniczym w metrach, 2 - izolinie mląl:szołcl. wapienia muBZl.owego w metrach, 3 - granica ero- zyjna stropu wapienia muszlowego

1 - thlckneaa of łhe Muschelkalk ID bore hole - in metres, 2 - contour linea of Muschelkalk tbJ.clI:neBII - ID metres, 3 - erosional boundary of Musche1ka1k top

enothyris 'Vulgaris S C h lot h. W Srodzie, W części przystropowej obser- wujemy nieznaczne spiaszczenie osadu, natomiast w Gorzowie Wlkp.

spotyka ^się pojedyncze wpryśnięcia anhydrytu.

Występująca w tej serii fauna jest stosunkowo liczna: Nucula eliptica G o 1 d f., Velopecten alberti

p

o 1 d f., Myophoria vulgaris S c h lot h., Myophoriopis nuculaeformis Z e n k., Avicula tenuilineata A s s m., Pecten laevigatus S c h lot h., Ceratites sp., Gervillia sp.

Dwudzielność górnego wapienia muszlowego zaznacza się także w spo- sób wyraźny na wykresach pomiarów karotażowych. Seria dolna charak- teryzuje się wysoką opornością, urozmaiconymi, przeważnie obniżonymi

Wapień muszlowy w zachodniej Polsce 83.

wartościami PS, ponieważ tWorzą ją przede wszystkim wapienie. Prze- ciwnie, w serii górnej, zdecydowanie bardziej marglistej zaznaczają się niższe oporności i dodatnia anomalia PS .

Na Pomorzu Zachodnim górny wapień

•

muszlowy ma nieco odmienne

wykształcenie, ale jest także dwudzielny, chociaż może w mniej wyraźny

sposób.

I s e r i a d o l n a - odpowiednik warstw glaukonitowych z mono- kliny przedsudeckiej. W południowej części Pomorza Zachodniego (Ro-

. kita, Połczyn Zdrój) seria ta wykształcona jest jako wapienie margliste

szarobeżowe, miejscami o teksturze gruzłowej, ze śladami rozmyć, z po- jedynczymi przerostami i przemazami iłowców ciemnoszarych, w części

dolnej z wkładkami margli i pojedynczymi oolitami; Występujące tu dość . licznie szczątki organiczne są bardzo słabo zachowane. W miarę przesu- wania się w kierunku północnym obserwuje się pojawianie wśród wapieni marglistych coraz liczniejszych wkładek iłowców, w stropie z czerwony- mi smugami (Jarkowo), a następnie przejście w zwarty kompleks margli dolomitycznych ciemnoszarych, w których sporadycznie spotyka ^się prze- . rosty wapieni marglistych (Kamień Pomorski).

II s e r i a gór n a - odpowiednik warstw ceratytowych. Występują

tu przede wszystkim wapienie organogeniczne, miejscami także wapienie margliste i margle z licznymi wkładkami i laminami iłowców ciemno- szarych. W części północnej obserwujemy czerwone zabarwienie osadu w formie smug (Jarkowo) lub wkładek i przerostów, jak również gniazda,

wpryśnięcia, a nawet kilkucentymetrowe wkładki anhydrytu (Kamień

Pomorski). Część stropowa serii górnej wykazuje nieznaczne spiaszcze- nie osadu i skupienia glaukonitu. Występująca tu fauna jest silnie prze- krystalizowana i na ogół trudna do oznaczenia. Oznaczono jedynie takie formy. jak Myophoria nucuZaelcmni8 Z e n k., OTbiculoidea sp.

Górna granica wapienia muszlowego jest bardzo wyraźna na całym

omawianym obszarze. Wiąże się to z przerwaniem połączenia zbiornika

środkowego triasu z morzem otwartym, w wyniku czego osady facji morskiej stopniowo ustępują miejsca sedymentacji deltowo-lagunowo- -rzecznej. Kajper dolny tak na obszarze monokliny przedsudeckiej, jak i Pomorzu Zachodnim rozpoczyna się utworami piaszczystymi lub mu-

łowcowo-piaszczystymi.

WNIOSKI

Oś basenu sedymentacyjnego środkowego triasu miała kierunek rów-

noleżnikowy i przebiegała w południowej części monokliny przedsudec- kiej mniej więcej na linii Swiebodzin - Książ Wlkp. (fig. 2). Na północy

pierwotny zasięg basenu w zasadzie pokrywa się z obecnym występowa­

niem wapienia muszlowego. Południowa zaś granica jest granicą erozyjną.

Obserwujemy tu pojawienie się pod trzeciorzędem coraz to starszych ogniw wapienia muszlowego. Należy przypuszczać, że pierwotny zasięg

zbiornika wapienia muszlowego na południu monokliny przedsudeckiej

był znacznie szerszy. W strefie osiowej miąższość wapienia muszlowego wynosi nieco powyżej 270 m. W kierunku północnym obserwuje się stop-

niową redukcję miąższości, przy jednoczesnym zachowaniu wszystkich

84 ,Irena Gajewska

serii wapienia muszlowego, co wskazqje na równomierne spłycanie się

w ~ym ki~runku zbiornika sedymentacyjnego. Równolegle ze zmianą miąższości obserwujemy zmiany w wykształceniu litologicznym osadu.

Warstwy margliste i seria wapieni falistych dolnego wapienia muszlo- wego w zachodniej Polsce ujawniają nieznaczne zmiany litofacjalne,

wskazujące jednak na istnienie w północnej części płytszej strefy ·zbior-. nika, w której w sposób dość wyraźny zaznaczały się wpływy pobliskiego

lądu. Zmiany te polegają na pojawianiu się w kierunku północnym osa- dów zdecydowanie bardziej marglistych, mających miejscami brunatne zabarwienie i wtrącenia piaszczyste (Jarkowo, Połczyn Zdrój, Kamień Po-. morski). Seria wapieni piankowych - seria "c" dolnego wapienia musz- lowego jest bardziej zróżnicowana facjalnie. Typowe osady facji wapieni piankowych występują w południowej części basenu, mniej więcej po Gorzów Wlkp. W kierunku północnym litofacja wapieni piankowych za- nika ^ustępując miejsca początkowo stosunkowo jeszcze czystym wapie- niom beżowym, a następnie wapieniom marglistym szarym, często o tek- sturze falistej. W partii przystropowej tej serii na Pomorzu Zachodnim stwierdzono występowanie poziomu wapieni szarych z licznymi dysko- watymi otoczakami wapieni marglistych, ciemnoszarych. Wkładka ta

wskazywałaby na ruchliwość dna zbiornika, okresowe jego . spłycenie

i rozmywanie śródforrnacyjne.

Regresywny charakter zbiornika środkowego wapienia muszlowego

zaznaczył się w zachodniej Polsce na ogół utworami dolomitowo-siarcza- nowymi (Sulechów, Książ Wlkp., Gorzów Wlkp.) z wyraźnym wzrostem

ilości wkładek ilastych w kierunku północnym (Rokita, Kamień Pomor,.

ski). W bardziej peryferycznej części basenu utwory dolomitowo-siarcza- nowe przechodzą w dolomitowo-ilaste, a siarczany można spotkać jedynie sporadycznie w formie drobnych wpryśnięć (Połczyn Zdrój, Jarkowo, Ustronie Morskie). Poza tym w tej części obserwuje się miejscami, po- dobnie jak w dolnym wapieniu muszlowym, brunatnoczerwone i brunat- nofioletowe barwy osadu. Układ zbiornika środkowego triasu w górnym wapieniu muszlowym pozostał nadal taki sam jak w środkowym i dolnym wapieniu muszlowym. Obserwuje się tu w dalszym ciągu dość wyraźną różnicę w wykształceniu osadu między monokliną przedsudecką a Po- morzem· Zachodnim. Osady wapienne i wapienno-ilaste, z fauną ceraty- tów i krynoidami głębszej części zbiornika, przechodzą ku północy 'w osa- dy marglisto-wapienne i marglisto-dolomityczne, miejscami z gniazdami anhydrytu i brunatnoczerwonym zabarwieniem, płytszej części zbiornika.

Zakład Geologii Struktur WI1~bD)'Ch Nitu Instytutu (łeologiczne,o

Warszawa, uL Rakowiecka ł Nadesłano dD1a D kWietnia uno r.

PISMIENNICTWO

GAJJ:EWSKA lI. 1(19114) ~ r.Ret, wapień muszlowy i kajper w ,zachodniej i śrOdkowej części moooklloy p.TZedsudeckiilj. Kwut. geo!., 8, p. 1598---607, nr 3. War-

SZIalW8.

Streszczenie 85

JiUBITZ K. B. (1ł&ł) - IZur feinstratigraphlsch geochemischen ·Horizontie.rungsmet-

. . hooik in Kalksedimenten (Trias). Geologie, 7, p. 86S-923, nr 7.

KLA!PCINSKIll oJ. !(111159) - Trias

.na

północny wschód od wału przedsudeclciego. 'Rocz.

Pol. Tow. Geol., 28, p. B6lJ..-.399, nr 4. Kraków.

iMAGlDEP'RAIU iK. (195'7) - Geologischer iFiilu'er dun:h die Trias um Jena. Jena.

smNiKOWlIOZOWA H. (1969) - stratygraf.ia mezozoiku Gór Swi~tokrzyskich. Trias.

Pr.llln&t. Geol., 56. W8NZIIlwa.

PAKoBJłłUlłdfl U3BECTWIK B 3ADA,1OłO:A 'lACTH nOJILIIIH

Pe3JOMC

CraTWI JlBIUleTCJ1 DOm.rrxołl: JlBTOJIoro-ctpaI'B1'Pll4lJIIIeCII:ołl: lWp~ puOllRBHoro 113- BeCl'lI8a 11IJYX TepPJlTOPB.Il-~ołt 1JaCTH ~TCXołt MOllOXJIJDialm li ~ro ITPH- MOplaS[ (4mr. 1). Ha Bceit paccMIlTp:Jlll8eMOłI: TCPPJITOPBIl BMCCTClIIIOJIIDod: pa3pe3 pBoBJD:tB:oro B3BeCTIlJ111l. B oceBOłI: 1JaCTH ~llHoro 6aa:eIBa, upoxo~eI :sa .toIę IT~~łI:

. MOBOX.lIllSaJ:Ul. DPBMePUO DO JIBSBJ[ CBe601(:DDt - Kc:le:BE Bem.xODom.co:, MOuęrocn. pBOBBJl-

BOro B3BCC'l'1lJ1D :mne6"neTClt B rpa1lB1UIX 250-280 M. B ceBepJlOM liaIIpa.BJleJlI 6aa:eaH MeJIL- 'WI, B CBJl3JI C 'IeM li MOJqllocn. COOTBe1'CI'BCIto ~ ~O Be.JIlI1tIi(Jl] 1IOpJJ,JtD. 100---170 ^M

~~ .

TIapllJlJIeJILltO c IJOCTeIJCllHOłI: pe,!G'QHeI MOląltOCTll e JOTa :sa ^ceBep B'a6JIJO,IOIM'Cll TaJ:lI:e JI3MCBeJlBe JIIl'I'O(Nm;BamBOro ~ omOllL'eJlRlł. Meprem!C'l'hIe D.lDICl'ld li cepu BOJIl1lIC'I'JdX B3BCC'1'JlJllroB lOrlKHero palCOBJiJń:toro lI3BeC'1'lDIm Ba ~ IToJlłdlIH upoJlBlIJlCT Jle:Dta:'DlTeJIJ.JlHe

~e B3MeSellHll, O,llllllJtO, ~OBOm.110 1fi5mo ymm,maJO~C :sa llaJJJIIIHe Ba OCBepe

60nee MClIXOłI: 3Om.I 6acce8Jta. 3rR: B3MeBCBKJl 3UJIJ01JaIOTCJl B IIOlIBJIeHlUl DO BlUIpalIJIellHJ X ceBePY 60JICC MepI'CJIlłC'l'J>1 OTJIO~ BMeIoIItHX Jropll'JHeBLIił :u;aeT li lJCCUllHC'I'J.I BUJO'lellHJl

(JIpxoBO, ITo.ll'łlD[ ~yA, KaMem. ITOMOPCO). Cepu IIOpBCTLlX JI3BeC'I'Jt8OB, cepu "e" ltDt-

sero paxoBHBJlOro JI3BCCTJtSEa 4NunJam.uo 60nee ~ 'I'HmrmHe OTJIomlllHll

4Nm;mr JlOpllCn.IX B3BeC'l1JJ1EOB, 3aJIeI'8lOJItIIC B JOmrołl: IJBCTJI 6acce:I:sa DPIlMepJlO ~o rOJR:OBa BeJn,xOJlOJIl>Cl:oro, J: ceBePY 38MeIIUUOTC1I CBa'llUla 'IIIC'J:'I.IMH 6eJreaJ.Bm B3Bec:"l'BSIaMB, a 3aTeM cepldMll MCpI'CJDlC'I'J>lMł lI3BeC'I'HJlUMI, 'łlICTO e BOJJBllCl'ołt ~Oa.

PerpęccJiBm.Dł xaparreJ> 6acccli:lla ~ cpe.ttrlero paxoBHBJlOro B3BeCl'ltIKa B 3aIIlWlołl:

1fBCl'I[ ITom.ma: upoOB1ICJI B OCJlOBBOM ~OJIOMHTOBO-CYm.4IaTlllaIMH OTJIOxeB'lJlO.fH (CynexyB, KceBE Be.m.mDo.m.cJCB', rozyB Bem.xonoJI&Cl[H) e O-AeTJllIBHM YBCJDI'IC1DIeM B CCBepBOM JlIIDpaB- JICllHB: JroJlK'ItICI1Ia rJIlDDlC'I1olX lIpOCIloeB (Pom-ra, KaMeBJ, ITOMopc.m). B 60JICC nep.q,epJdbu.lx 'lIICTJIX 6acceJhta ~OJIOMllTOBo-cym.c)a'I'B'LIe OTJIOJrelIBJ1 nepexo~ B ~OJIOMllTOBO-r.JJllBllC'IHe,

a cym.(la'I'H MÓZIlO lIC'l'peIBll' TO.llhXO CIIOp~ B c1JopMe MeJIXBX JmpIl.lIJIC.SBlł •

. Xaparrep 6a<:ccłłlla B BePXllBM pBOBlIBlIOM B3BeC'l'IlJme 0CT8JICJI T8XBM D. K8I: B ~el\(

B JlBZfleM.

:mech

II ,IOIJICC sa6mo,IOieTCJI ,ąOBOJILBO oT1fi5TJIlIBoe pa3JIB'D!e B CTpOeJDIB M'BX oma-

ZCllHIt ~ ~p;eTCJ:ołt MOSOUlłliBJllaJO li 3a1"lll.W'&TM ITPBMop!oeM. Ił:mccTJtuoBloIe l i B3- BeCTBHoBO-rJIBJiHCTJi[e OT.IIOlIteBllJl 6cmee rny60xOłl: 1fBCl'I[ fiaro:Ihta, CO~DIIOIe taYBY 1lq>8- TBTOB, X CCBepy DepexO~ B MepI'CJDlCTO-B3Bec"l'BJmOBloIe B lIł1!pI'eJDICTo~OMBTOBHe OTJIOlltCllHJl :MeC'l'8.MB C nd!3J(aMB ~BTa B C lWpB'lBeBO-xp8CIlołt oxpaca:ołl: B l50JIee MelII:ołt 'lIICTB 6acceibJa.

86 ^·Itena Gajewska Jrena GAJEWSKA

HUSCBBLKALIt IN WEST POLAND

S·ummary

The present paper is an at1:emlpt at making a lithologicllflr&t.igraphical OOI'Il'ela- tion of the M'IlBOhelkalk from two areas: wester.n part of the FOTe-Sudetic mono- dine, .and WESt Pomerania (Fdg. 1). Woithin the areas here OOllIIIidin'ed all lMU9Chel- kalk membeni occur. In the a.xial pal"t of the sedimentary b8iSl.n, !'unning within the southern part of the Fore-Sudetic monocJine approximately along the line SwiebodrQn - Keillz Wlielkopolski, the tlrlclmess of the Muschelkalk deposits ranges :from i2M to 280 m. Northwards, the basin beooms shallower, and the thickness diminishes, amounting rto about Ul)-!l"1O m (IFlg. 2).

Acoording to ·the gradual ;reduction in thickness from 80Irlh to north .we may also ooserve changesdn the ldthological development of the sediments. Both mar!y beck and series of we,.". limestones of the lLower lMuschelkallt in West Poland reveal only &ligbt l1thofaclal changes. These, howev>er, distinctly point to the pre- sence of a shallower zone of the basin in the north. These cha.nges consist in the appearance of vdsJbly mare marly deposits 'in the ·narth, t.requently brown in colour, with arenaceous intercalations (Jarkowo, P<>Iczyn Zdr6j, !Kamiei1 !Pomorski).

'l'he series of pumiceous limestones {series "c") of the !Lower Muscllelkalk dB faciafty more differentiated. Typical deposits of pumiceous limestone facies, found to oc- cur in the southern pas:t of the basin :reaching narthwMds a:s far as the area of Go:rzOw 'WielkopoJa.ld, at fimt gdve way to matively. poor 'beige-coloured limeaix>nes and then to mady limEStones, ~ in colour. flNquently of wa·vy structure.

A regressiove nature of the !Middle (Muschelkalk ba&n was characteristic of the western aNa8 of lPoland, :where mainly dolomite1lulpbate formations were laid down {Sulech6w, lKBillz Wielkopolski, Gorz6w Wielkopol&k:i) along ·with a greater amount of clay dntercalations in the north '4Rokita, Kamien Polno1'6Ik:.f). In the more peripherai portions of the basin, the dolom1ilellulphate formations pass into dolo- mite-clay ones,and sulphates may be enoountered sporadicaly, only in the from of slight dirDpregnatione (IPolczyn Zdroj, Jarkowo, Ustronie Morskie).

Aft the UpPer 'Muechelkalk time, the form of the ·buin was the same as that in the iMdddle and [Lowe;r Musche1kalk. There may be observed here the same distinct difference in the development of the deposits ibetween the FOn!-Sudetic monocUne IIIlD.d 'West Pomerania area. rJn the deeper part of the bae.in, the limestone and llm.estone-clay deposits w!th ceratite :feuna pass northwards into marly-Hme- stone and marly-dolomite deposits, at pIeces rev-ealing anhydr1te nests, and brown-

-red tint of the deposits found in the shallower part of the buin.