ONLINE FIRST This is a provisional PDF only. Copyedited and fully formatted version will be made available soon.
ISSN: 1732-9841 e-ISSN: 1733-4594
Assessment of psychiatric rehabilitation by patients hospitalized in forensic psychiatry departments
Authors: Joanna Fojcik, Monika Romańczyk, Stanisław Surma, Irena Krupka- Matuszczyk, Marek Krzystanek
DOI: 10.5603/PSYCH.a2021.0037 Article type: Research paper Submitted: 2021-08-25 Zaakceptowane: 2021-08-28 Published online: 2021-09-22
This article has been peer reviewed and published immediately upon acceptance.
It is an open access article, which means that it can be downloaded, printed, and distributed freely, provided the work is properly cited.
Joanna Fojcik1, Monika Romańczyk2, Stanisław Surma2, Irena Krupka-Matuszczyk3, Marek Krzystanek1
1Klinika Rehabilitacji Psychiatrycznej, Katedra Psychiatrii i Psychoterapii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
2Koło Naukowe STN, Klinika Rehabilitacji Psychiatrycznej, Katedra Psychiatrii i Psychoterapii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
3Śląska Wyższa Szkoła Medyczna w Katowicach
Ocena rehabilitacji psychiatrycznej przez pacjentów hospitalizowanych w oddziałach psychiatrii sądowej
Assessment of psychiatric rehabilitation by patients hospitalized in forensic psychiatry departments
Adres do korespondencji:
Joanna Fojcik
Klinika Rehabilitacji Psychiatrycznej, Katedra Psychiatrii i Psychoterapii,
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ul. Ziołowa 45/47, 40–635 Katowice tel.: +32 359 80 15
e-mail: jfojcik@gcm.pl Streszczenie
Wstęp: Rehabilitacja psychiatryczna jest zespołem oddziaływań, które mają doprowadzić do poprawnego funk- cjonowania pacjenta w społeczeństwie, zgodnie z przyjętym porządkiem społecznym i prawnym. Zawiera ele- menty edukacji, opieki i terapii.
Materiał i metody: Badanie przeprowadzono wśród pacjentów oddziałów psychiatrii sądowej w okresie od września do października 2019 roku. Objęto nim 100 osób ― zarówno kobiet jak i mężczyzn poddanych tak zwanej detencji sądowej. Badanie przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego, techniką ankiety. Badanie nie wymagało zgody Komisji Bioetycznej.
Wyniki: Większość pacjentów (58% grupy badanej) prawidłowo uświadamiała sobie powody przebywania na oddziale psychiatrii sądowej i akceptowało decyzję sądu o umieszczeniu w szpitalu psychiatrycznym. Większość pacjentów (73%) była zadowolona z leczenia i chętnie uczestniczyła w zajęciach rehabilitacyjnych (80%).
Najstarsi wiekowo pacjenci rzadziej uczestniczyli w zajęciach rehabilitacyjnych ― 23% osób uczestniczyło w zajęciach z własnej inicjatywy lub zainteresowań. Wiek pacjentów miał istotny związek z zaangażowaniem pacjentów w proponowane formy zajęć rehabilitacyjnych. Zdecydowana większość pacjentów (92%) optymistyczne oceniła swoją przyszłość po opuszczeniu oddziału.
Wnioski: Zdecydowana większość pacjentów chętnie uczestniczyła w zajęciach z zakresu rehabilitacji psychiatrycznej. Najbardziej popularną formą zajęć rehabilitacyjnych na oddziale psychiatrii sądowej okazały się zajęcia edukacyjne prowadzone przez pielęgniarki w formie wykładów edukacyjnych. Zajęcia te w pinii pacjentów były im potrzebne i stanowiły cenne źródło informacji o zdrowiu. Duża grupa pacjentów dostrzegła pozytywny wpływ zajęć rehabilitacyjnych na ich osobowość czy życie i zamierza w przyszłości wykorzystać nabyte umiejętności.
Słowa kluczowe: psychiatria sądowa, pacjent, rehabilitacja Abstract
Introduction: Psychiatric rehabilitation is a set of interactions that are to lead to the proper functioning of the patient in society, in accordance with the adopted social and legal order. Includes elements of education, care, and therapy.
Material and methods: The study was conducted among patients of forensic psychiatry departments in the period September ― October 2019. It covered 100 people, both men and women. subjects of the so-called judicial detention. The study was carried out by the method of a diagnostic survey, using the questionnaire technique. The study did not require the approval of the Bioethics Committee.
Results: Most of the patients (58% of the study group) correctly realized the reasons for staying in the forensic psychiatry ward and accepted the court's decision to be placed in a psychiatric hospital. Most of the patients (73%) were satisfied with the treatment and willingly participated in rehabilitation activities (80%). The oldest patients less often participated in rehabilitation classes ― 23% of people participated in the classes on their own initiative or because of their interests. The age of the patients was significantly related to the involvement of patients in the proposed forms of rehabilitation. The vast majority of patients (92%) were optimistic about their future after leaving the ward.
Conclusions: The vast majority of patients willingly participated in psychiatric rehabilitation classes. Educa - tional classes conducted by nurses in the form of educational lectures turned out to be the most popular form of rehabilitation classes at the forensic psychiatry department. They needed these activities in the pine trees of pa- tients and constituted a valuable source of information about health. A large group of patients noticed the posi- tive impact of rehabilitation activities on their personality or life and intend to use the acquired skills in the fu- ture.
Key words: forensic psychiatry, patient, rehabilitation
Wstęp
Rehabilitacja psychiatryczna to system skoordynowanych oddziaływań społecznych, psychologicznych, wychowawczych i medycznych umożliwiających chorym psychicznie w miarę samodzielną egzystencję i integrację społeczną [1].
Kształtowanie zachowań powszechnie uważanych za obowiązujące osób społecznych niedostosowanych jest zadaniem trudnym. Bywa, że z powodu choroby psychicznej jest to niemożliwe. Choroba psychiczna, z natury przebiega w sposób chroniczny i ogranicza uczestnictwo w różnych przejawach życia, podobnie jak każda inna przewlekła choroba.
Izolacja chorego w zakładzie zamkniętym, np. w szpitalu, pogłębia jeszcze jego niesprawność i odsuwa szanse na uczestniczenie w normalnym życiu [2].
Wiele osób pracujących w oddziale psychiatrii sądowej: terapeutów, psychologów, pielęgniarek, lekarzy mierzy się z trudnym zadaniem przygotowania pacjenta do życia na wolności. Sama choroba psychiczna jest sporą przeszkodą w podjęciu działań readaptacyjnych tej specyficznej grupy pacjentów, niemniej jednak działania te muszą być podejmowane i nie należy patrzeć na nie przez pryzmat przyszłych sukcesów. Niesienie wsparcia i pomocy pacjentom jest obowiązkiem nie tylko zawodowym, ale i moralnym wielu ludzi tam pracujących i choć oddziały psychiatrii sądowej niosą za sobą duże obciążenie
związane z charakterem pracy na oddziale ― poświęcenie i trud podejmowanych działań na rzecz readaptacji społecznej pacjentów wymienionych grup zawodowych zasługuje na szczególne uznanie. Powrót do społeczności, powtórna readaptacja, radzenie sobie z chorobą oraz przywrócenie nadziei na satysfakcjonujące życie stanowią główne cele podejmowanych działań, gdyż bardzo często człowiek chory psychicznie nie jest w stanie dostosować się do wymagań otoczenia, wyznaczać sobie i osiągać celów życiowych lub też popada w konflikty z innymi ludźmi [3, 4].
Opuszczenie oddziału psychiatrii sądowej czyli zwolnienie z detencji ― gdy zniknie ryzyko powtórzenia się zachowań zagrażających życiu lub zdrowiu innych będące efektem leczenia, bo nie samej izolacji, może być jedynie początkiem wieloletniej terapii poza szpitalem psychiatrycznym. Przy niemożliwym często do osiągnięcia całkowitym wyleczeniu terapia jest konieczna. Po sądowym uchyleniu detencji dalsze leczenie nie jest już regulowane przepisami kodeksów, lecz ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Zakładana w niej jest dobrowolność leczenia, nie wyklucza się więc, że pacjent może przerwać leczenie i ponownie ujawnić zaburzone i groźne zachowania. Leczenie i rehabilitacja osób poddanych detencji sądowej trwa nieraz całymi latami, nawet do końca życia [5].
Materiał i metody
Badanie przeprowadzono w Państwowym Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Rybniku w oddziałach psychiatrii sądowej w okresie od września do października 2019 roku. Objęto nim 100 osób ― zarówno kobiet, jak i mężczyzn poddanych tak zwanej detencji sądowej.
Pytania zawarte w autorskim kwestionariuszu ankiety odnosiły się do oceny przez pacjentów działalności rehabilitacyjnej stosowanej w oddziale. Wszyscy pacjenci biorący udział w badaniu zostali poddani detencji sądowej, czyli środkom zabezpieczającym dla psychicznie chorych sprawców przestępstw.
Najliczniejszą grupę osób z grupy badanej (tab. 1) stanowiły osoby w przedziale wiekowym 31.–40. roku życia (39%).
Tabela 1. Charakterystyka grupy badanej Table 1. Characteristics of the study group
Kategorie wieku Liczebność kobiet Liczebność
mężczyzn
Częstość występowania
20–30 2 8 10%
31–40 5 34 39%
41–50 4 16 20%
> 50 5 26 31%
Razem 16 84 100%
Zdecydowana większość badanych to osoby nie pozostające w związku małżeńskim (75%). Przeważająca liczba respondentów to osoby z wykształceniem zawodowym (36%) oraz średnim (32%) nieposiadająca pracy przed umieszczeniem w szpitalu (55%). Czas pobytu pacjentów w oddziale psychiatrii sądowej również kształtował się różnie ― najwięcej osób było w przedziale do 6 miesięcy pobytu na oddziale (32%) oraz z ponad 3-letnim pobytem w oddziale (30%).
W badaniu posłużono się kwestionariuszem składającym się z 30 pytań. Ankieta została rozdana pacjentom podczas zajęć rehabilitacyjnych w oddziale. Badania przeprowadzono w Państwowym Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Rybniku na oddziałach psychiatrii sądowej. Wszyscy respondenci poddani badaniom to osoby z zaburzeniami psychicznymi, którzy przebywali na detencji sądowej w większości po raz pierwszy. Najczęściej popełniane przez nich przestępstwa to groźby karalne, kradzieże z włamaniem, znęcanie się nad rodziną, pobicia. Kwestionariusz badawczy otrzymało 100 osób
― wszyscy pacjenci wypełnili ankiety tj. 16 kobiet i 84 mężczyzn, wobec których stosowany jest środek zabezpieczający.
Wszyscy pacjenci wyrazili zgodę na udział w badaniu. Zgoda Komisji Bioetycznej nie była wymagana (decyzja z dnia 13.08.2020 roku).
Wyniki
Większość pacjentów (80%) zdawała sobie sprawę z powodów umieszczenia ich w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym i bardzo szczegółowo potrafili określić przyczynę takiego stanu rzeczy. Wyniki badań pokazały, iż 62% z 80% respondentów podawało właściwe okoliczności osadzenia ich w zakładzie psychiatrycznym, wskazując na rodzaj czynu karalnego, którego się dopuścili. Niewielka liczba osób (20 osób ze 100 badanych) podała, iż nie wie, dlaczego przebywa na oddziale psychiatrii sądowej. Mimo że większość pacjentów wiedziała, dlaczego przebywa w zakładzie psychiatrycznym, to nie do końca potrafiła pogodzić się z postanowieniem sądu o umieszczeniu ich w placówce. Aż 40%
pacjentów nie zgadzało się z postanowieniem sądu (tab. 2).
Tabela 2. Wyniki dotyczące akceptacji decyzji sądu, dotyczącej środków zabezpieczających Table 2. Results regarding the acceptance of a court decision regarding precautionary measures
Czy zgadza się Pan/Pani z postanowieniem Sądu o
umieszczeniu w szpitalu psychiatrycznym? Liczebność Częstość występowania
Tak 58 58%
Nie 40 40%
Brak odpowiedzi 2 2%
Razem 100 100%
Badania przeprowadzone w oddziałach psychiatrii sądowej pokazały, iż większość pacjentów była zadowolona z leczenia ― stanowili oni 73% grupy badanej.
Według wyników badań znaczna część pacjentów (80%) chętnie brała udział w zajęciach terapeutycznych organizowanych na oddziale. Jako powód uczestnictwa w tych zajęciach pacjenci podawali głównie chęć nauczenia się czegoś (40% pacjentów). Pacjenci podawali także, iż zajęcia są ciekawe (38% pacjentów) lub też działają relaksacyjne (2%).
Tabela 3. Motywacja pacjentów do uczestnictwa w zajęciach rehabilitacyjnych Table 3. Motivating patients to participate in rehabilitation activities
Jakie motywy skłaniają Panią/Pana do uczestnictwa w zajęciach rehabilitacyjnych, terapeutycznych/
Liczebność Częstość występowania %
Z własnej inicjatywy 39 39%
Z powodu swoich zainteresowań 20 20%
Na polecenie terapeuty 11 11%
Koledzy, koleżanki biorą udział 10 10%
Z powodu nudy 20 20%
Razem 100 100%
W tabeli 3 pokazano rozkład odpowiedzi pacjentów na pytanie związane z motywem uczestnictwa w zajęciach rehabilitacyjnych. Jako najczęstszy powód pacjenci wymieniali własne przekonanie i chęć uczestnictwa w zajęciach (39%). Dla 20% pacjentów motywem uczestnictwa w zajęciach były ich własne zainteresowania a dla kolejnych 20% pacjentów ― nuda panująca w oddziale. Polecenie terapeuty było motywacją do uczestnictwa dla 11%
badanych a dla 10% obecność na nich koleżanek i kolegów.
Tabela 4. Motywy uczestnictwa pacjentów w zajęciach rehabilitacyjnych w zależności od wieku Table 4. Motives for patient participation in rehabilitation activities depending on age
Powód uczestnictwa Z własnej inicjatywy
Z powodu swoich zainteresowa ń
Z powodu nudy Na polecenie terapeuty
Koledzy, koleżanki biorą udział
20.–30. r.ż. 6 2 1 1 0
31.–40. r. ż. 23 10 3 2 1
41.–50. r.ż. 7 4 4 1 4
> 50. r.ż. 3 4 12 7 5
Razem 39 20 20 11 10
Tabela 4 pokazuje, iż najstarsza grupa pacjentów (> 50. r.ż.) jest najmniej zmotywowana do uczestnictwa w zajęciach rehabilitacyjnych. Z 31 osób po 50. r.ż. tylko 7 osób uczestniczyło w zajęciach z własnej inicjatywy lub zainteresowań.
Wyniki badań pokazały także, iż czas pobytu pacjentów w oddziale nie miał istotnego znaczenia w procesie motywacji pacjentów w proponowane formy zajęć rehabilitacyjnych.
(tab. 5).
Tabela 5. Poziom zaangażowania w opinii pacjentów ze względu na czas pobytu na oddziale Table 5. The level of involvement in the opinion of patients by the length of stay in the ward
Czas pobytu pacjentów w oddziale
sądowo-psychiatrycznym Liczebność
Liczba pacjentów chętnie uczestniczących w terapii
Liczba pacjentów
niechętnie uczestniczących w terapii in therapy
≤ 6 miesięcy 32 27 5
≤ roku 12 8 4
≤ 2 lat 26 20 6
≤ 3 lat 10 8 2
> 3 lat 20 17 3
Razem 100 80 20
Zaangażowanie pacjentów w formy zajęć rehabilitacyjnych kształtowały się w następujący sposób:
w grupie pacjentów, których czas trwania detencji sądowej wynosił do 6 miesięcy ― zaangażowanie pacjentów wynosiło 84%;
w grupie pacjentów, których czas trwania detencji sądowej wynosił do 1 roku ― zaangażowanie pacjentów wynosiło 67%;
w grupie pacjentów, których czas trwania detencji sądowej wynosił do 2 lat ― zaangażowanie pacjentów wynosiło 77%;
w grupie pacjentów, których czas trwania detencji sądowej wynosił do 3 lat ― zaangażowanie pacjentów wynosiło 80%;
w grupie pacjentów, których czas trwania detencji sądowej wynosił powyżej 3 lat ― zaangażowanie pacjentów wynosiło 85%;
Tabela 6. Opinia pacjentów na temat zajęć z zakresu edukacji zdrowotnej prowadzonych przez personel pielęgniarski
Table 6. Patients' opinion on health education classes conducted by nursing staff Czy informacje z zakresu edukacji zdrowotnej
przekazywane przez pielęgniarki są Panu
Liczba Częstość występowania
Tak, można się czegoś dowiedzieć 90 90%
Nie, nie ciekawią mnie 4 4%
Nie wiem, chodzę na nie, bo nie mam co robić 6 6%
Razem 100 100%
W tabeli 6 pokazano, iż zajęcia prowadzone przez pielęgniarki cieszyły się dużym zainteresowaniem pacjentów. Większość z nich (90%) podała, że podczas trwania tych zajęć można się czegoś dowiedzieć.
Tabela 7. Motywy uczestnictwa w zajęciach z psychologiem w opinii pacjentów Table 7. Patient’s motives for participating in classes with a psychologist
Z jakiego powodu uczestniczy Pan/Pani w zajęciach z psychologiem?
Liczba Częstość występowania
Można się czegoś nauczyć 50 50%
Nie mam potrzeby w nich uczestniczyć 12 12%
Chodzę na nie z powodu nudy 11 11%
Nie wiem 27 27%
Razem 100 100%
Tabela 7 pokazuje, iż połowa badanych pacjentów (50%) korzystnie oceniła spotkania z psychologiem wskazując, iż można się podczas tych zajęć czegoś nauczyć. Kolejne 50%
badanych pacjentów nie miała motywacji do uczestnictwa w tej formie zajęć lub też nie wie dlaczego w nich uczestniczy.
Ponad połowa pacjentów (53%) uważała, że w oddziale prowadzona jest wystarczająca ilość zajęć poświęconych rehabilitacji i terapii, jednak pozostałe osoby, odczuwały niedosyt związany z częstotliwością tych zajęć.
Pacjenci byli również pytani czy chcieliby umiejętności nabyte w trakcie zajęć w oddziale, wykorzystać po zakończeniu okresu trwania detencji sądowej. Ponad połowa skazanych (69%) twierdząco odpowiedziała na to pytanie, jednak pozostali badani nie dostrzegali pozytywnego wpływu zajęć rehabilitacyjnych na ich osobowość czy życie i w efekcie wykorzystania ich w przyszłości.
Analiza planów na przyszłość w ocenie pacjentów detencyjnych wskazała, że najwięcej pacjentów chciałaby kontynuować leczenie w warunkach ambulatoryjnych (40%) w następnej kolejności byli pacjenci, którzy chcieli znaleźć pracę na wolności (37%), 13%
badanych chciało odbudować więzi rodzinne. Pozostałe 10 % pacjentów nie miało planów na przyszłość.
Pacjenci pytani byli także, czy potrzebują od kogoś pomocy i wsparcia po opuszczeniu zakładu. Wyniki pokazały, że spośród osób, od których pacjenci oczekują pomocy najczęściej wskazywana była rodzina (42%). Do znajomych, przyjaciół, zgodnie z deklaracjami uda się 15% badanych, do Ośrodka Pomocy Społecznej 30% pacjentów a 13% stwierdziła, że nie potrzebuje niczyjej pomocy, ponieważ czują się samodzielni.
Na końcu ankiety zadano pacjentom pytanie o ocenę przyszłości. Większość badanych (92%) miało nadzieję, że kolejne fazy życia w warunkach wolnościowych będą miały charakter pozytywny, natomiast 8% badanych oceniło swoja przyszłość negatywnie (tab. 8).
Tabela 8. Ocena przyszłości przez pacjentów Table 8. Patient assessment of the future
Samoocena przyszłości w warunkach wolnościowych według
badanych Liczba Częstość występowania
Zdecydowanie pozytywnie 20 20%
Raczej pozytywnie 72 72%
Zdecydowanie negatywnie 1 1%
Raczej negatywnie 7 7%
Razem 100 100%
Dyskusja
W ramach rehabilitacji psychiatrycznej proponowane są pacjentom różne treningi i formy oddziaływań terapeutycznych, których zadaniem, między innymi, jest: ćwiczenie sytuacji interpersonalnych, budowanie sieci społecznej, ćwiczenie prawidłowej komunikacji, umiejętności radzenia sobie z chorobą, rozwiązywania problemów, radzenia sobie z zadaniami życia codziennego, objęcie przez pacjenta współodpowiedzialności za leczenie, poprawa funkcji poznawczych [6].
Często osoby chore, będąc na początku rehabilitacji, mając deficyty w podstawowych umiejętnościach czy kompetencjach oraz czując się odrzucone przez otoczenie, mogą nie szukać pomysłów na spędzanie wolnego czasu, być bierne towarzysko.
Wydaje się jednak, że w wyniku działań rehabilitacyjnych zachęcenie osoby chorej na schizofrenię do próby zmiany zachowania, zaplanowania wolnego czasu oraz do integracji społecznej może być łatwiejsze [7].
Przeprowadzone badania pokazują, iż większość pacjentów zdawało sobie sprawę z powodów umieszczeni ich w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym i bardzo szczegółowo potrafili określić przyczynę takiego stanu rzeczy. Pacjenci w większości (80%) mają świadomość, dlaczego przebywają w oddziale psychiatrii sadowej jednak nie do końca zgadzają się z decyzją sądu o umieszczeniu ich w zakładzie psychiatrycznym (48%).
Pomimo trudnej sytuacji życiowej w której znaleźli się pacjenci związanej z przymusowym pobytem w szpitalu, większość z nich (78%) jest zadowolona z proponowanej formy leczenia i chętnie podejmują współpracę z lekarzem w tej kwestii (73%). To dobry zwiastun, gdyż po sądowym uchyleniu detencji dalsze leczenie nie jest już regulowane przepisami kodeksów, lecz ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Zakładana w niej jest
dobrowolność leczenia, nie wyklucza się więc, że pacjent może przerwać leczenie i ponownie ujawnić groźne zachowania.
Programy rehabilitacyjne prowadzone w sytuacji osadzenia u osób wykazujących zaburzenia psychiczne, zaburzenia osobowości i zachowania mogą być skutecznym pomocniczym sposobem zapobiegania zachowaniom, które doprowadziły do sytuacji osadzenia [8]. Aktywny udział w jakichkolwiek zajęciach, które szpital proponuje pacjentom jest fundamentem odzyskania społecznego uznania i przystosowania się pacjenta, co jest tak naprawdę przepustką na wolność. Pomimo tego, iż większość pacjentów chętnie uczestniczy w zajęciach terapeutycznych (80%) to nie wszyscy pacjenci widzą tę zależność i świadomie rezygnują z proponowanych form terapii, nie widząc w tym sensu. Analiza powodów, dla których pacjenci decydowali się na udział w zajęciach z rehabilitacji psychiatrycznej dostarczyła dodatkowych ciekawych informacji. W badaniu można było wyodrębnić dwie grupy pacjentów. Pierwsza z nich obejmuje osoby, które podejmują decyzję o uczestnictwie w zajęciach na podstawie własnych przekonań (59% badanych). Drugą grupę stanowią osoby, dla których uczestnictwo w zajęciach nie wiąże się z wewnętrzną motywacją (41%) i tym samym nie traktuje ich jako środka oddziaływania terapeutycznego co pozwala przypuszczać, że nie mają one dla nich istotnego znaczenia. Niestety, ta informacja nie jest pocieszająca, bowiem czynne uczestnictwo w zajęciach ma istotne znaczenie wychowawcze i jest znaczącą przesłanką do zwolnienia z detencji sądowej.
W oddziałach psychiatrii sądowej najliczniejsza grupa pacjentów pod względem wieku (31.–40. r.ż.) okazała się najbardziej zaangażowana w uczestnictwo w poszczególnych formach terapii. Ponad 80% pacjentów tej grupy chętnie uczestniczy w zajęciach rehabilitacyjnych kierując się wewnętrzną motywacją do uczestnictwa w nich, gdzie dla porównania w najstarszej grupie wiekowej pacjentów (po 50. r.ż.) wskaźnik ten wynosił zaledwie 23%. Dane te pokazały, iż wiek pacjentów miał duży wpływ na poziom motywacji pacjentów ― najstarsi wiekowo pacjenci nie dostrzegali korzyści płynących z oddziaływań rehabilitacyjnych.
Chociaż wiek pacjentów miał znaczenie w procesie motywacji pacjentów do uczestnictwa w terapii to czas pobytu pacjenta w oddziale nie odegrał w tej kwestii żadnej znaczącej roli. To zaskakujące dane, gdyż wydawałoby się, że im dłuższy będzie pobyt pacjenta w oddziale to poziom motywacji będzie spadał. Jednak nic takiego się nie wydarzyło. To cenna wskazówka dla osób prowadzących terapię aby na każdym etapie pobytu pacjenta w oddziale zachować odpowiednią intensywność oddziaływań
rehabilitacyjnych i stale motywować pacjentów do wysiłku uczestnictwa w procesie rehabilitacji.
Niewątpliwie bardzo ważnym elementem rehabilitacji psychiatrycznej pacjenta przebywającego na oddziale detencji sądowej jest czynne uczestnictwo w zajęciach organizowanych przez pielęgniarki z zakresu promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej.
Pacjenci podczas wypełniania ankiety jasno wskazali, iż takie zajęcia są dla nich atrakcyjne pod względem pozyskiwanej wiedzy i chętnie w nich uczestniczą co potwierdziło aż 90%
badanych pacjentów. Ten aspekt wpływu rehabilitacyjnego napawa dużym optymizmem, gdyż pacjenci psychicznie chorzy często nie mają w początkowym okresie pobytu w szpitalu wiedzy na temat swojej choroby, jej objawów i leczenia co bardzo utrudnia podjęcie działań rehabilitacyjnych i leczniczych. Z biegiem czasu wzrasta świadomość pacjentów na temat ich choroby poprzez właśnie wykłady edukacyjne organizowane przez pielęgniarki co skutecznie poprawia kontakt z pacjentem i ułatwia współpracę.
Bardzo ważnym elementem społecznej readaptacji pacjentów jest poznanie własnych niedoskonałości, przyczyn problemów leżących w naszej naturze, analizie zdarzeń niepożądanych oraz wiele innych aspektów naszej osobowości i charakteru. Zdaniem Rogersa i wsp. [9] w oddziaływaniach rehabilitacyjnych oprócz terapii prowadzonej grupowo pomocne jest również wsparcie, uzyskiwane w indywidualnym prowadzeniu przez przeszkoloną osobę, towarzyszącą osobie osadzonej w warunkach zamkniętego oddziału psychiatrycznego. Dlatego też pacjenci oddziałów psychiatrii sądowej mają możliwość uczestniczenia w spotkaniach z psychologiem ― zarówno w terapii indywidualnej jak i grupowej. Na pozytywny aspekt tych oddziaływań zwrócili uwagę także autorzy programu rehabilitacyjnego ― Luijks i wsp. [10], którzy przeprowadzili badania w Holandii, w grupie 300 osadzonych w wieku 18–27 lat z zaburzeniami psychiatrycznymi, nadużywaniem substancji i problemami psychologicznymi. Ukazali oni nie tylko potrzebę oddziaływań skoncentrowanych na zmniejszeniu nawrotu zachowań, mogących prowadzić do ponownego osadzenia, ale również oddziaływań psychologicznych zorientowanych na problemy osób osadzonych, wynikające z problemów psychologicznych powstałych w wyniku zdarzeń poprzedzających wystąpienie zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, które mogły mieć wpływ na popełnienie czynów karalnych. Niepokojący pozostaje zatem fakt, iż zaledwie 50% pacjentów oddziałów psychiatrii sądowej uczestniczy w tych formach zajęć.
Chociaż celom rehabilitacji psychiatrycznej prześwieca idea odbudowania zdolności do niezależnego życia w taki sposób aby móc samodzielnie kierować swoimi sprawami i w sposób niezależny funkcjonować wśród ludzi zgodnie z obowiązującymi normami
społecznymi ― 31% pacjentów nie dostrzega pozytywnego wpływu zajęć rehabilitacyjnych na ich osobowość i życie i nie widzi potrzeby wykorzystania w przyszłości nabytych umiejętności. Pocieszający jest jednak fakt, że większość (69%) badanych pacjentów zamierza wykorzystać nowe kompetencje i umiejętności.
Bardzo pozytywnie przedstawia się sytuacja związana z planowaniem przyszłości przez pacjentów. Największa grupa pacjentów zadeklarowała chęć kontynuowania leczenia po opuszczeniu szpitala (40% badanych) ― to bardzo dobra informacja. Wiadomo przecież, że głównym powodem powrotu pacjenta do oddziału psychiatrycznego jest nawrót choroby związany z brakiem kontynuacji leczenia. Jest to wiodący problem w psychiatrii. Mimo że pacjenci wiedzą, że muszą kontynuować leczenie to z biegiem czasu rezygnują z tego.
Ogromną rolę odgrywa zatem edukacja pacjenta na temat jego choroby jako jednego z elementów terapii w rehabilitacji psychiatrycznej.
Oceniając swoją przyszłość, pacjenci detencyjni wykazali się dużą dozą optymizmu i pozytywnie ocenili swoja przyszłość (92%).
Powrót do społeczności, powtórna readaptacja, radzenie sobie z chorobą oraz przywrócenie nadziei na satysfakcjonujące życie stanowią główne cele podejmowanych działań w zakresie rehabilitacji psychiatrycznej. Staje się ona zatem niezbędnym elementem oddziaływań w drodze do powrotu do aktywnego życia pacjenta w społeczeństwie i jego życiu zgodnego z obowiązującymi normami [11].
Do takich samych wniosków doszli autorzy badania ― Lamberti i wsp. [12]
pokazując potrzebę dalszej opieki nad osobami, które z powodów psychiatrycznych zostały osadzone w zakładach zamkniętych. Badanie wykazało, że objęcie tych osób pomocą wieloaspektową opieką terapeutyczną, obejmującą również farmakoterapię prowadzi do poprawy ich zdrowia i funkcjonowania oraz do znacznego zmniejszenia ponownego popełniania przez nich czynów karalnych.
Nie jest zaskoczeniem że zamknięte zakłady psychiatryczne nie zaspakajają w pełni istniejących potrzeb pacjentów. Chorych wymagających izolacji i leczenia z powodu popełnionych przestępstw jest coraz więcej, bo w trudnych warunkach życiowych ludzie słabi często wpadają w konflikt z prawem. To jest prawidłowość socjologiczna ale też i medyczna, wynikająca z faktu, że nagromadzenie stresogennych sytuacji czyni człowieka ofiarą, a wówczas szczególnie łatwo zostaje się sprawcą.
Wnioski
1. W ocenie pacjentów zajęcia rehabilitacyjne organizowane w oddziałach psychiatrii sądowej stanowią ważny element ich readaptacji społecznej, są źródłem wiedzy oraz chętnie w nich uczestniczą.
2. W opinii pacjentów ― zajęcia rehabilitacyjne prowadzone przez personel pielęgniarski z zakresu edukacji zdrowotnej są potrzebne i stanowią cenne źródło informacji o zdrowiu.
3. Zajęcia z psychologiem cieszyły się uznaniem połowy badanych pacjentów.
4. Pacjenci chcą wykorzystać w przyszłości nowe kompetencje i umiejętności nabyte podczas zajęć rehabilitacyjnych.
5. Najstarsi wiekowo pacjenci byli najmniej zmotywowani do uczestnictwa w zajęciach rehabilitacyjnych.
6. Na motywację do uczestnictwa w zajęciach rehabilitacyjnych ma wpływ wiek pacjentów.
Piśmiennictwo
1. Meder J. Trening umiejętności społecznych w rehabilitacji zaburzeń psychicznych. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999: 6.
2. Bilikiewicz J. Psychiatria. Podręcznik dla studiów medycznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War- szawa 2007: 213.
3. Bronowski P, Chotkowska K. Nowe trendy w rehabilitacji osób chorujących psychicznie. Niepełno- sprawność ― zagadnienia, problemy, rozwiązania. 2016 (20); III: 11-23.
4. Bilikiewicz J. Psychiatria. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003: 521.
5. Machel H. Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej ― casus polski. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006: 12.
6. Pawłowska B, Fijałkowska-Kiecka P, Potembska E, et al. Changes to psychosocial functioning as de- monstrated by the patients diagnosed with schizophrenia covered by the psychiatric rehabilitation sys- tem. Psychiatria Polska. 2015; 49(6): 1191–1202, doi: 10.12740/pp/36019.
7. Pięta P. Sposoby rozwiązywania problemów dnia codziennego wynikających z doświadczania przewle- kłej choroby psychicznej ― schizofrenii. Pielęgniarstwo Polskie. 2017; 65(3): 537–543, doi:
10.20883/pielpol.2017.73.
8. Baggio S, Weber M, Rossegger A, et al. Reducing recidivism using the Reasoning and Rehabilitation program: a pilot multi-site-controlled trial among prisoners in Switzerland. Int J Public Health. 2020;
65(6): 801–810, doi: 10.1007/s00038-020-01372-9, indexed in Pubmed: 32318781.
9. Rogers ES, Maru M, Johnson G, et al. A randomized trial of individual peer support for adults with psy- chiatric disabilities undergoing civil commitment. Psychiatr Rehabil J. 2016; 39(3): 248–255, doi:
10.1037/prj0000208, indexed in Pubmed: 27618461.
10. Luijks MJA, Bevaart F, Zijlmans J, et al. A multimodal day treatment program for multi-problem young adults: study protocol for a randomized controlled trial. Trials. 2017; 18(1): 225, doi: 10.1186/s13063- 017-1950-3, indexed in Pubmed: 28526087.
11. Szczęsny W. Zarys resocjalizacji z elementami patologii społecznej i profilaktyki. Wydawnictwo Aka- demickie Żak, Warszawa 2003: 72.
12. Lamberti JS, Weisman RL, Cerulli C, et al. A Randomized Controlled Trial of the Rochester Forensic Assertive Community Treatment Model. Psychiatr Serv. 2017; 68(10): 1016–1024, doi: 10.1176/appi- .ps.201600329, indexed in Pubmed: 28566028.
