• Nie Znaleziono Wyników

PRZYDATNOŚĆ SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH BANKÓW W OCENIE ZAGROŻENIA RYZYKIEM UTRATY PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ I UPADŁOŚCI

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "PRZYDATNOŚĆ SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH BANKÓW W OCENIE ZAGROŻENIA RYZYKIEM UTRATY PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ I UPADŁOŚCI"

Copied!
14
0
0

Pełen tekst

(1)

Radosław Kałużny

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

PRZYDATNOŚĆ SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH BANKÓW

W OCENIE ZAGROŻENIA RYZYKIEM UTRATY PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ I UPADŁOŚCI

Wprowadzenie

Sprawozdawczość banków komercyjnych w latach 2002–2005 uległa znaczą- cym zmianom. Zmiany polegające na stosowaniu przepisów Międzynarodowych Standardów Rachunkowości i Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczo- ści Finansowej (MSR/MSSF1) oraz regulacje przepisów Nowej Umowy Kapita- łowej Bazylejskiego Komitetu do spraw Nadzoru Bankowego (tak zwanej Bazy- lei 2) miały na celu między innymi ułatwienie oceny sytuacji majątkowo- -finansowej banków oraz przejrzystsze prezentowanie potencjalnych skutków podejmowanych działań obarczonych ryzykiem, w tym kredytowym, stopy pro- centowej oraz kursu walutowego.

W artykule autor podjął próbę oceny, na ile zamierzenia te zostały rzeczywi- ście zrealizowane w kontekście wystąpienia zjawiska zwanego credit crunch i upadłości bądź ograniczenia niezależności instytucji kredytowych i ich kon- sekwencji w warunkach polskich. Postarał się również zbadać skuteczność me- tod służących do analizy upadłości banków przywoływanych w literaturze tema- tu oraz w praktyce, bazując na sprawozdaniach finansowych opublikowanych przez wybrane banki notowane na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościo- wych.

1 W dalszej części artykułu w odniesieniu do Międzynarodowych Standardów Rachunko- wości i Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej stosować się będzie skrót MSR.

(2)

1. Sprawozdania finansowe banków

Sporządzanie sprawozdań finansowych jest jednym z elementów rachunkowości bankowej. Zasadniczym celem sporządzania sprawozdań finansowych jest za- spokojenie potrzeb informacyjnych szerokiego kręgu użytkowników informacji finansowych (głównie zewnętrznych)2. Instytucje nadzorujące system bankowy opublikowały własne, odmienne zasady rachunkowości. Różnica ta wynika z in- nych celów nadzoru bankowego (monitorowanie wypłacalności i bezpieczeń- stwa banku) i władz zajmujących się tylko rachunkowością (dostarczanie infor- macji odpowiednich do podejmowania decyzji)3.

Sprawozdawczość bankowa, podobnie jak ma to miejsce w przypadku insty- tucji niebankowych, jest niejako „ukoronowaniem” rachunkowości. Dzięki sprawozdaniom finansowym możliwe jest dokonanie gruntownej oceny analizy sytuacji ekonomiczno-finansowej banków oraz porównanie wielkości planowa- nych z rzeczywiście osiągniętymi.

Sprawozdawczość finansowa banku obejmuje sprawozdania finansowe spo- rządzane z przestrzeganiem przepisów rachunkowości oraz różne inne raporty finansowe. Sprawozdania finansowe mają ogromne znaczenie, ponieważ stano- wią niejako efekt końcowy ewidencji księgowej dokonywanej w trakcie jakiegoś okresu (z reguły 12-miesięcznego). Jednak poza nimi banki są zobowiązane do sporządzania kwartalnych, miesięcznych, dekadowych oraz dziennych sprawoz- dań dla potrzeb banku centralnego. Raporty te nie mają jednak takiego zakresu jak roczne sprawozdania finansowe4.

Roczne sprawozdanie finansowe banku obejmuje następujące elementy:

– bilans,

– rachunek zysków i strat,

– rachunek przepływów pieniężnych, – zestawienie zmian w kapitale własnym,

– informację dodatkową, na którą składają się wprowadzenie oraz dodatkowe informacje i objaśnienia.

Roczne sprawozdania finansowe banków na gruncie wielu krajowych regula- cji rachunkowości (w tym ustawy o rachunkowości obowiązującej w Polsce5) podlegają obligatoryjnemu badaniu przez niezależnego audytora. Takie rozwią- zanie ma w ocenie ustawodawców zapewnić przejrzystość i prawidłowość spo-

2 I. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa, Difin, Warszawa 2004, s. 16.

3 C.J. Woelfel, Rachunkowość banku. Jak zrozumieć i stosować standardy i regulacje, Wy- dawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 34.

4 A. Janc, R. Kałużny, Audyt wewnętrzny i audyt zewnętrzny w banku, Wydawnictwo Akade- mii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2008, s. 104.

5 Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694 z póź- niejszymi zmianami).

(3)

rządzania sprawozdań finansowych banków posiadających status podmiotów zaufania społecznego, a więc będących niezwykle wrażliwymi na sposób oceny przez podmioty zewnętrzne, w tym klientów.

2. Metody prognozowania upadłości banków

Istnieje wiele metod służących oszacowaniu prawdopodobieństwa upadłości czy też zagrożenia kontynuacji działania podmiotów gospodarczych (w tym ban- ków) w najbliższej dającej się przewidzieć przyszłości. Jakkolwiek istnieje wiele sposobów oceny symptomów o charakterze jakościowym wskazujących na prawdopodobieństwo pogorszenia sytuacji podmiotu gospodarczego, to jednak najczęściej przyjmuje się, że metodami oceny zagrożenia kontynuacji działania są te, które – wykorzystując statystyczną analizę jednego parametru lub też określanego zestawu wskaźników – służą predykcji bankructwa6. Wśród metod polegających na analizie różnego rodzaju czynników zagrożenia można wskazać przynajmniej na dwa podejścia:

– pierwsze – odwołujące się do symptomów o charakterze zewnętrznym (na przykład niekorzystne przewidywania dotyczące rozwoju gospodarki czy branży, w której działa dany podmiot gospodarczy) oraz wewnętrznym (polegające między innymi na wyposażeniu podmiotu w przestarzały park maszynowy, nieefektywnym systemie świadczenia usług czy nieprawidło- wym zarządzaniu podmiotem),

– drugie – odwołujące się do symptomów o charakterze finansowym i niefi- nansowym; do tych pierwszych można przy tym zaliczyć znaczny spadek przychodów ze sprzedaży i osiąganej rentowności oraz pojawienie się stra- ty, przewagę czynników ekstensywnych nad intensywnymi, pogłębienie się braku pokrycia finansowanego majątku (spadek płynności finansowej), wzrost ogólnego poziomu zadłużenia, wzrost należności nieściągalnych lub przeterminowanych, wyprzedaż po zaniżonej cenie majątku trwałego, na- tomiast czynnikami niefinansowymi są na przykład: brak planów dotyczą- cych przyszłości, częste zmiany osób piastujących stanowiska kierownicze, silna pozycja organizacji związkowych, malejący udział w rynku, dra- styczne zwolnienia pracowników.

Działalność banków, podobnie jak działalność podmiotów niebankowych, może zostać oceniona dzięki zastosowaniu wybranych wskaźników wykorzystu- jących dane pochodzące z publikowanych sprawozdań finansowych. Wskaźniki te można podzielić na sześć grup7:

6 J. Rutkowska, Ocena przydatności metod prognozowania bankructwa w warunkach pol- skich, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 683, Kraków 2006, s. 48.

7 A. Kopiński, Analiza finansowa banków, PWE, Warszawa 2008, s. 138.

(4)

– wskaźniki adekwatności kapitałowej,

– wskaźniki charakteryzujące płynność finansową banku, – wskaźniki jakości aktywów i pasywów,

– wskaźniki rentowności,

– wskaźniki wykorzystania zasobów, – wskaźniki rynków kapitałowych.

Dla celów niniejszej pracy wykorzystane zostaną wskaźniki ukazane w tabeli 1.

Tabela 1. Wskaźniki służące do oceny kondycji finansowej banków Lp. Grupa

wskaźników Nazwa wskaźnika Algorytm Wartość

modelowa

1 Adekwatności

kapitałowej współczynnik wypłacalności

(fundusze własne + kapitał krót-

koterminowy)/(całkowity wy-

móg kapitałowy · 12,5) ≥ 8%

2 Płynności finansowej

wskaźnik płynności (I grupa)

wskaźnik płynności bieżącej według MFW

aktywa a vista/pasywa a vista (gotówka + należności od ban- ków)/ zobowiązania ogółem

(0,9, 1,1)

≥ 1

3

Jakości aktywów i pasywów

wskaźnik rezerw na kredyty zagrożone

wskaźnik kapitału własnego wskaźnik kreatywności

rezerwy na kredyty zagrożone/

/ kredyty ogółem

kapitał własny/ aktywa ogółem kredyty ogółem/depozyty ogó- łem

≥ 10% 0 0,7, 0,8

4 Rentowności

wskaźnik rentowności akty- wów (ROA),

wskaźnik rentowności kapi- tału własnego (ROE)

wynik netto/aktywa ogółem wynik netto/kapitał własny

max max

5 Wykorzystania zasobów

wskaźnik efektywności wy- nagrodzeń

wartość kredytów na jednego zatrudnionego

koszty osobowe/stan aktywów stan kredytów/stan zatrudnienia

min max

6 Rynków kapitałowych

wskaźnik rentowności na jedną akcję

wartość księgowa na jedną akcję

wynik netto/liczba akcji wartość księgowa/liczba akcji

max max

Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Kopiński, op.cit.

W sektorze bankowym popularnym narzędziem oceny sytuacji finansowej banków jest system CAMEL8, będący akronimem od angielskich słów oznacza-

8 G. Whalen, J.B. Thompson, Using Financial Data to Identify Changes in Bank Condition, Federal Reserve Bank of Cleveland Economic Review 1988, nr II, s. 17 za: M. Zaleska, Identyfi- kacja ryzyka upadłości przedsiębiorstwa i banku. Systemy wczesnego ostrzegania, Difin, Warsza- wa 2002, s. 54.

(5)

jących kapitał, aktywa, zarządzanie, przychody i płynność9. W każdym ocenia- nym aspekcie bank może otrzymać notę w przedziale od 1 (najlepszej) do 5 (naj- gorszej). Pomimo popularności tej koncepcji wśród nadzorców sektora banko- wego, jej wadą jest przekazywanie wyników analizy jedynie prezesom ocenia- nych podmiotów, gdyż informacje te nie są upubliczniane.

Wśród bardziej zaawansowanych ilościowych metod analizy sytuacji finan- sowej podmiotów jedną z najpopularniejszych jest niewątpliwie model Altmana, który w swojej pierwotnej wersji został opublikowany w 1968 roku na podsta- wie analizy 66 przedsiębiorstw10. Zgodnie z nim, jakość kredytobiorcy wynika wprost z zależności opisanych w sprawozdaniach finansowych; może być ozna- czona wskaźnikiem Z (Z score) i jeżeli jego wartość jest mniejsza lub równa 1,8, to upadłość podmiotu jest wysoce prawdopodobna, jeżeli jest większa lub równa 2,9, to upadłość jest mało prawdopodobna, a w przedziale pomiędzy 1,8 a 2,9 znajdują się te podmioty, dla których ryzyko upadłości trudno oszacować.

Wzór 1. Analiza dyskryminacji Altmana

Z = 1,2 X1 + 1,4 X2 + 3,3 X3 + 0,6 X4 + 0,999 X5, (1) gdzie:

X1 – iloraz kapitału obrotowego i aktywów ogółem, X2 – iloraz zysków niepodzielonych i aktywów ogółem, X3 – iloraz EBIT11 i aktywów ogółem,

X4 – iloraz wartości rynkowej kapitału własnego i wartości księgowej zobo- wiązań,

X5 – iloraz wielkości sprzedaży i aktywów ogółem.

W przypadku próby zaimplementowania modelu Altmana w polskich warun- kach mogą się pojawić problemy z niektórymi wielkościami, których nie ma w sprawozdaniach finansowych publikowanych zgodnie z ustawą o rachunko- wości. Pierwszym z nich może być wskazanie, jaką kwotę stanowi wielkość zy- sków niepodzielonych. Zgodnie z sugestiami niektórych autorów można przyjąć upraszczające założenie, że w podmiocie nie pozostaje żadna kwota zysku, i pod- stawić wynik finansowy bieżącego roku12. Wydaje się jednak, że z metodolo- gicznego punktu widzenia zachowa się większą spójność, jeśli podstawi się

9 C – Capital, A – Assets, M – Management, E – Earnings, L – Liquidity.

10 E.I. Altman., Financial ratios. Discriminant analysis and the prediction of corporate bank- ruptcy, The Journal of Finance, vol. XXIII, nr 4.

11 EBIT (earnings before interests and tax) jest to zysk bez uwzględnienia kosztów finanso- wych oraz podatku.

12 P. Antonowicz, Metody oceny i prognoza kondycji ekonomiczno-finansowej przedsię- biorstw, ODDK, Gdańsk 2007, s. 76.

(6)

sumę wielkości niepodzielonego wyniku z lat ubiegłych13 oraz kapitału zapaso- wego14, będącego właśnie tą częścią zysku, która nie została wypłacona właści- cielom w postaci dywidendy.

Drugą problemową wielkością jest wartość rynkowa kapitału własnego. Dla podmiotów giełdowych przyjmuje się, że jest nią kapitalizacja spółki (czyli ilo- raz ceny akcji oraz liczby akcji zwykłych przez nią wyemitowanych). Dla pod- miotów nienotowanych na giełdzie można się spotkać z różnymi podejściami:

założeniem, że wartość księgowa kapitału własnego wykazywana w pasywach bilansu odpowiada jego wartości rynkowej (co nie musi być prawdą) lub przyję- ciem wyceny kapitału przy zastosowaniu innej metody (np. metody likwidacyj- nej lub metody zdyskontowanych przepływów gotówkowych). Wartością likwi- dacyjną podmiotu jest wartość, jaka pozostałaby, gdyby podmiot został zlikwidowany. Oblicza się ją jako różnicę wartości aktywów ogółem, zobowią- zań oraz kosztów związanych z likwidacją. W przypadku oszacowania wartości podmiotu przy użyciu zdyskontowanych przepływów gotówkowych (metoda DCF – ang. discounted cash flow) zakłada się, że podmiot jest wart tyle, ile wy- nosi dzisiejsza wartość generowanej przezeń w przyszłości gotówki. Oblicza się ją według wzoru przedstawionego poniżej.

Wzór 2. Wartość bieżąca przyszłych przepływów gotówkowych podmiotu

0 1

(1 ) (1 ) ,

n t

t n

t

FCF RV

W D

r r

=

= + −

+ +

(2)

(1 )

n ,

FCF g

RV r g

= ⋅ +

− gdzie:

FCFt – wolny przepływ gotówkowy wygenerowany w roku t objętym szcze- gółową prognozą,

r – stopa dyskontowa,

t – kolejny rok objęty szczegółową prognozą,

D0 – wartość zadłużenia na dzień sporządzenia wyceny,

RV – wartość rezydualna, czyli wartość przepływów gotówkowych gene- rowanych przez podmiot po okresie szczegółowej prognozy,

13 Z wyjątkiem tej jego części, która wynika z zastosowania nowych zasad (polityki) rachun- kowości lub jest efektem zaistnienia błędu (we wcześniejszej nomenklaturze nazywanego błędem podstawowym) korygowanego w korespondencji z wynikiem niepodzielonym.

14 Z wyjątkiem tej jego części (nazywanej agio), która powstała w efekcie zaistnienia nadwyż- ki ceny emisyjnej ponad wartość nominalną wyemitowanych udziałów/akcji.

(7)

n – liczba lat objętych szczegółową prognozą finansową,

g – stała stopa wzrostu przepływów gotówkowych po okresie szczegóło- wej prognozy.

Jak widać, zastosowanie modelu Atmana w polskich warunkach może rodzić pewne problemy już na etapie prostego podstawiania odpowiednich wielkości pochodzących z bilansu, rachunku zysków i strat czy z innych źródeł. Więcej obiekcji wobec zasadności wykorzystania tego instrumentu pojawić się może wówczas, gdy wskaże się kolejne ograniczenia w jego zastosowaniu:

– model powstał na podstawie sprawozdań finansowych podmiotów giełdo- wych; podmioty niegiełdowe mogą się charakteryzować inną strukturą bi- lansu i rachunku zysków i strat,

– model powstał na podstawie sprawozdań finansowych dużych podmiotów;

podmioty mniejsze mogą się charakteryzować się inną strukturą bilansu i rachunku zysków i strat,

– model powstał na podstawie sprawozdań finansowych podmiotów amery- kańskich; podmioty spoza Stanów Zjednoczonych mogą się charakteryzo- wać inną strukturą bilansu i rachunku zysków i strat,

– model powstał na podstawie sprawozdań finansowych sprzed ponad 40 lat;

podmioty funkcjonujące współcześnie mogą się charakteryzować inną strukturą bilansu i rachunku zysków i strat (co może wynikać chociażby z innego podejścia do ryzyka oraz wykorzystania zadłużenia w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej),

– model powstał na podstawie sprawozdań finansowych sporządzonych zgodnie z amerykańskimi regulacjami rachunkowymi (US GAAP15); pod- mioty sporządzające sprawozdania finansowe zgodnie na przykład z polską ustawą o rachunkowości mogą się charakteryzować inną strukturą bilansu i rachunku zysków i strat,

– model na podstawie sprawozdań finansowych podmiotów produkcyjnych;

podmioty handlowe i usługowe mogą się charakteryzować inną strukturą bilansu i rachunku zysków i strat.

W odpowiedzi na wady związane z zastosowaniem modelu Altmana w pol- skich warunkach powstało wiele modeli będących jego pochodnymi, ale uwzględ- niających krajowe realia. Do najbardziej popularnych prób zaadaptowania metod dyskryminacyjnych do polskich podmiotów można zaliczyć:

– model powstały w Instytucie Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk dla przedsiębiorstw usługowych16,

15 Ogólnie obowiązujące regulacje rachunkowości – ang. United States Generally Accepted Accounting Principles.

16 E. Mączyńska, Globalizacja ryzyka a systemy wczesnego ostrzegania przed upadłością przedsiębiorstw, w: Upadłość przedsiębiorstw w Polsce w latach 1990–2003. Teoria i praktyka,

(8)

– model „poznański”17,

– model Appenzeller i Szarzec dla podmiotu usługowego18, – model Hołdy19.

Ze względu na charakter opracowania geneza powstawania modeli zostanie pominięta, przedstawione zaś będą jedynie wzory opisujące poszczególne mode- le20.

Pierwszy model został skonstruowany w sposób zaprezentowany we wzorze 3.

Przy jego interpretacji należy pamiętać, że „punktem odcięcia” jest wartość Z wynosząca zero. W przypadku Z większego od zera przedsiębiorstwo nie jest zagrożone upadłością, natomiast jeżeli Z jest mniejsze od zera, to istnieje zagro- żenie upadłością w perspektywie jednego roku.

Wzór 3. Model opracowany w Instytucie Nauk Ekonomicznych PAN dla przedsiębiorstwa usługowego

7 INE PAN=9,498 WO+3,566 KW 2,903 WN Am 0,452 MO 1,498,

Z A A Z ZKT

⋅ ⋅ + ⋅ + + ⋅ − (3)

gdzie:

WO – wynik operacyjny, A – wartość aktywów,

KW – wartość kapitału własnego, WN – wynik finansowy netto,

Am – amortyzacja, Z – suma zobowiązań,

MO – aktywa obrotowe,

ZKT – zobowiązania krótkoterminowe.

Model „poznański” opracowany na Akademii Ekonomicznej w Poznaniu (obecnie Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) przez M. Hamrola, B. Czajkę i M. Piechockiego również w przypadku otrzymania wartości mniejszej lub równej zeru informuje o zagrożeniu upadłością w perspektywie jednego roku.

Jego postać przedstawia wzór 4.

red. D. Appenzeller, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, nr 49, Poznań 2004, s. 107–117.

17 M. Hamrol, B. Czajka, M. Piechocki, Upadłość przedsiębiorstwa – model analizy dyskrymi- nacyjnej, Przegląd Organizacji 2004, nr 6, s. 35–39.

18 D. Appenzeller, K. Szarzec, Prognozowanie zagrożenia upadłością polskich spółek publicz- nych, Rynek Terminowy 2004, nr 1, s. 120–128.

19 A. Hołda, Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach gospodarki polskiej z wyko- rzystaniem funkcji dyskryminacyjnej ZH, Rachunkowość 2001, nr 5, s. 308.

20 We wzorach zachowano oryginalne nazewnictwo poszczególnych wskaźników.

(9)

Wzór 4. Model „poznański”

ZHCP = 3,562X1 + 1,588X2 + 4,288X3 + 6,719X4 – 2,368, (4) gdzie:

X1 – iloraz wyniku finansowego netto i majątku całkowitego,

X2 – iloraz majątku obrotowego pomniejszonego o zapasy i zobowiązań krót- koterminowych,

X3 – iloraz kapitału stałego i majątku całkowitego,

X4 – iloraz wyniku na sprzedaży i przychodów ze sprzedaży.

Stosując model D. Appenzeller oraz K. Szarzec dla podmiotów usługowych, należy pamiętać, że otrzymując wartości mniejsze lub równe zero, uzyskuje się informacje o ryzyku upadłości podmiotu w perspektywie jednego roku. Obrazu- je to wzór 5.

Wzór 5. Model D. Appenzeller i K. Szarzec dla pomiotów usługowych

ZAS2

ZAS2 = 0,819138 X1 + 2,566610 X2 + 0,005002 X3 + 0,009514 X4 – 556326, (5) gdzie:

X1 – iloraz aktywów obrotowych i zobowiązań krótkoterminowych, X2 – iloraz wyniku operacyjnego i przychodów ze sprzedaży,

X3 – iloraz średniej wartości zapasów pomnożonej przez 365 i przychodów ze sprzedaży,

X4 – iloraz sumy zobowiązań i rezerw na zobowiązania oraz iloczynu sumy wyniku operacyjnego i amortyzacji oraz ilorazu 12 i liczby dni w okre- sie obrachunkowym (365 dla roku).

W przypadku modelu A. Hołdy, którego postać ukazano we wzorze 6, inter- pretacja wyników odbiega od wcześniej przywołanych modeli. W przypadku wartości:

– mniejszej lub równej –3 istnieje wysoka szansa bankructwa w perspekty- wie roku,

– większej od –3, ale mniejszej od 0,1 szansa bankructwa jest nieokreślona (jest to tak zwana „szara strefa”),

– większej lub równej 0,1 przedsiębiorstwo nie jest zagrożone upadłością.

Wzór 6. Model A. Hołdy Z

H

ZH = 0,605 + (6,81 · 10–1) · PWP – (1,96 · 10–2) · SZ + (9,69 · 10–3) · ZM +

+ (6,72 · 10–4) · WOZ + (1,57 · 10–1) · RM, (6)

(10)

gdzie:

PWP – podstawowy wskaźnik płynności, czyli iloraz majątku obrotowego i zobowiązań krótkoterminowych,

SZ – stopa zadłużenia, czyli zobowiązania ogółem w relacji do sumy bi- lansowej,

ZM – zyskowność majątku, czyli relacja wyniku netto do sumy bilansowej, WOZ – wskaźnik obrotowości zobowiązań, czyli iloraz średniorocznych zo- bowiązań krótkoterminowych przemnożonych przez 365 oraz kosz- tów działalności operacyjnej,

RM – rotacja majątku, czyli iloraz przychodów ogółem oraz sumy bilanso- wej.

3. Analiza wybranych banków notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie

Wykorzystując modele opisane w poprzedniej części artykułu, można spróbo- wać sprawdzić, czy analiza sprawozdań finansowych banków, których papiery wartościowe są notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, pozwala na wyciągnięcie wniosków o zagrażającym im pogorszeniu standingu finansowego. W tym celu wybrano cztery banki: PKO BP SA, Pekao SA, Bank Zachodni WBK SA oraz ING Bank Śląski SA. Analizy dokonano, opierając się na opublikowanych przez nie na stronach internetowych21 rocznych sprawozda- niach finansowych za lata 2007–2008, które ze względu na obowiązek wynika- jący z brzmienia ustawy o rachunkowości zostały sporządzone zgodnie z Mię- dzynarodowymi Standardami Rachunkowości22.

Dane finansowe niezbędne do obliczeń zostały pobrane ze stron interneto- wych banków. Dane te oraz wskaźniki służące do interpretacji sytuacji finanso- wej przedstawiono w tabeli 2. Analizując zagrożenie upadłością wskazanych banków, opierając się jedynie na sprawozdaniach finansowych za lata 2007–

–2008, można stwierdzić, że wykorzystanie modelu Altmana w oryginalnej po- staci sytuowałoby banki w bardzo niezręcznej sytuacji. Dowodzi on bowiem, że wszystkie cztery banki objęte badaniem są zagrożone upadłością. Pamiętając jednak o ograniczeniach stosowania tego modelu (omówionych na s. 126), moż- na przejść do kolejnego etapu analizy – wykorzystania polskich mutacji modeli dyskryminacyjnych. We wszystkich czterech przypadkach wykorzystania mode- li uwzględniających polskie realia interpretacja wyników banków jest taka

21 http://www.pkobp.pl/index.php/id=index/section=ri, http://www.pekao.com.pl/informacje_dla_

inwestorow, http://inwestor.bzwbk.pl/21244, http://www.ingbank.pl/u235/navi/32180.

22 Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694, art. 55, ust. 5).

(11)

Przydatność sprawozdań finansowych banków w ocenie zagrożenia ryzykiem

Tabela 2. Przykładowe modele dyskryminacji służące do oceny wybranych banków giełdowych Nazwa modelu Algorytm Zagrożenie upadłością w ciągu 1 roku

PKO BPPeKaOBZ WBK ING Bank Śląski 2008 20072008 2007 2008 2007 2008 2007 Model INE PAN Z7 INE PAN = 9,498 · WO/A + 3,566 · KW/A + + 2,903 · (WN + Am)/Z + 0,452 · MO/ZKT + – 1,4980 2,72 2,78 3,27 3,02 3,05 3,08 2,29 2 Model „poznański”ZHCP = 3,562 · WN/A + 1,588 · (MOZ)/ZKT + + 4,288 · (KW + ZD)/A + 6,719 · WS/P 2,3680 3,08 3,27 4,53 4,55 4,56 5,06 1,20 1 Model D. Appenzeller i K. Szarzec

ZAS2 = 0,819138 · MO/ZKT + 2,566610 · WO/P + + 0,005002 · Z · 365/P + + 0,009514 · (Z + REZ)/[(WO + Am) · (12/365)] + – 0,556326

0 – 29,1826,1334,8229,4358,4045,41 Model A. Hołdy

ZH = 0,605 + (6,81 · 10–1 ) · MO/ZKT + – (1,96 ·10–2 ) · Z/A + (9,69 · 10–3 ) · WN/A + + (6,72 · 10–4 ) · ZKT · 365/KOP + + (1,57 · 10–1 ) · P/A

–3 9,8910,87 5,67 8,88 5,67 7,42 7,94 8 Model AltmanaZ = 1,2 · MO/A + 1,4 · ZN/A+ 3,3 · EBIT/A + + 0,6 · WRKW/Z + 0,999 · S/A< 1,811,46 1,46 1,48 1,40 1,39 1,44 1,32 1 Źo: opracowanie własne na podstawie danych finansowych banków.

[128]

(12)

Przydatność sprawozdań finansowych banków w ocenie zagrożenia ryzykiem Tabela 3. Wskaźniki oceny sytuacji finansowej wybranych banków giełdowych Nazwa wskaźnika AlgorytmWartość pożądanaPKO BPPeKaOBZ WBK ING Bank Śląski 2008200720082007200820072008 2007 Adekwatność kapitałowa – współczynnik wypłacalności (fundusze własne + kapitał krótkoterminowy)/ /(całkowity wymóg kapitałowy · 12,5)8% 0,00 0,00 0,12 0,11 0,10 0,110,100,12 ynność finansowa – wskaźnik płynności (I grupa)aktywa a vista/pasywa a vista0,9;1,1– – 0,610,44– – 0,450,62 – wskaźnik płynności bieżącej wg MFW(gotówka + należności od banków)/zobowiązania ogółem1 0,08 0,11 0,16 0,20 0,09 0,140,140,36 Jakość aktywów i pasywów – wskaźnik rezerw na kredyty zagrożone rezerwy na kredyty zagrożone/kredyty ogółem 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,000,00 – wskaźnik kapitału własnego kapitał własny/aktywa ogółem10% 0,10 0,11 0,12 0,12 0,08 0,100,060,07 – wskaźnik kreatywności kredyty ogółem/ depozyty ogółem0,7;0,81,00 0,90 0,88 0,77 0,77 0,00 Rentowność – ROA wynik netto/aktywa ogółemmax 0,02 0,03 0,03 0,02 0,01 0,020,010,01 – ROE wynik netto/kapitał własny max 0,22 0,23 0,21 0,14 0,18 0,210,110,17 Wykorzystanie zasobów – wskaźnik efektywności wynagro- dzeń koszty osobowe/stan aktywówmin 0,020,02 0,01 0,01 0,01 0,020,010,01 – wartość kredytów na jednego za- trudnionego (w mln) stan kredytów/stan zatrudnienia max – 4,0993,3953,4940,0024,1374,177 Rynków kapitałowych – zyskowność na jedną akczysk netto/liczba akcji max 3,062,7212,7611,4211,0911,0935,0246,90 – wartość księgowa na jedną akcję wartość księgowa/liczba akcji max 59,3854,9160,5952,78312,60282,05 Źo: opracowanie własne na podstawie danych finansowych banków.

[129]

(13)

sama (por. tab. 2), zgoła odmienna od wniosków płynących z modelu Altmana.

Zgodnie z polskimi modelami, żaden z banków objętych badaniem nie jest za- grożony upadłością w ciągu najbliższego roku (licząc od dnia, z którego pocho- dzą dane finansowe, czyli od 31 grudnia 2008 roku).

Także analiza kluczowych wskaźników wykorzystywanych do oceny stan- dingu finansowego banków (por. tab. 3) wskazuje, że w najbliższej przyszłości badane banki nie powinny mieć problemów z kondycją finansową, na co wska- zuje między innymi bezpieczny poziom współczynnika wypłacalności oraz wskaźników rentowności ROE we wszystkich bankach.

Podsumowanie

Wykorzystanie sprawozdań finansowych do oceny standingu finansowego ban- ków, zwłaszcza notowanych na rynku publicznym, wydaje się jak najbardziej zasadne, jednak należy pamiętać o właściwym doborze instrumentarium służą- cego do takowej oceny. Przykładem niebezpiecznego polegania na najbardziej znanych, choć już nieaktualnych instrumentach oceny niech będzie model Alt- mana, który, pomimo swoich ograniczeń wskazanych w tekście niniejszego ar- tykułu, nadal jest chętnie wykorzystywany w niezmienionej postaci przez wielu analityków do formułowania sądów na temat ryzyka kontynuacji działania przez podmioty gospodarcze. W ocenie autora istnieje wiele do zrobienia w kontekście wykreowania takiego narzędzia do oceny zagrożenia upadłością banków, które wykorzystywałoby ogólnie dostępne sprawozdania finansowe. Można zaryzy- kować twierdzenie, że z pewnością w najbliższym czasie pojawi się kilka prób przetestowania takich instrumentów w praktyce.

Bibliografia

Altman E.I., Financial ratios. Discriminant analysis and the prediction of corporate bankruptcy, The Journal of Finance 1968, vol. XXIII, nr 4.

Antonowicz P., Metody oceny i prognoza kondycji ekonomiczno-finansowej przedsię- biorstw, ODDK, Gdańsk 2007.

Appenzeller D., Szarzec K., Prognozowanie zagrożenia upadłością polskich spółek pu- blicznych, Rynek Terminowy 2004, nr 1.

Hamrol M., Czajka B., Piechocki M., Upadłość przedsiębiorstwa – model analizy dys- kryminacyjnej, Przegląd Organizacji 2004, nr 6.

Hołda A., Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach gospodarki polskiej z wy- korzystaniem funkcji dyskryminacyjnej ZH, Rachunkowość 2001, nr 5.

(14)

Janc A., Kałużny R., Audyt wewnętrzny i audyt zewnętrzny w banku, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2008.

Kopiński A., Analiza finansowa banków, PWE, Warszawa 2008.

Mączyńska E., Globalizacja ryzyka a systemy wczesnego ostrzegania przed upadłością przedsiębiorstw, w: Upadłość przedsiębiorstw w Polsce w latach 1990–2003. Teoria i praktyka, red. D. Appenzeller, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Po- znaniu, nr 49, Poznań 2004.

Olchowicz I., Tłaczała A., Sprawozdawczość finansowa, wyd. 2, Difin, Warszawa 2004.

Rutkowska J., Ocena przydatności metod prognozowania bankructwa w warunkach pol- skich, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 683, Kraków 2006.

Whalen G., Thompson J.B., Using financial data to identify changes in bank condition, Federal Reserve Bank of Cleveland Economic Review 1988, nr II.

Woelfel C.J., Rachunkowość banku. Jak zrozumieć i stosować standardy i regulacje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

Zaleska M., Identyfikacja ryzyka upadłości przedsiębiorstwa i banku. Systemy wczesne- go ostrzegania, Difin, Warszawa 2002.

Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694 z późniejszymi zmianami).

http://inwestor.bzwbk.pl/21244.

http://www.ingbank.pl/u235/navi/32180.

http://www.pkobp.pl/index.php/id=index/section=ri.

http://www.pekao.com.pl/informacje_dla_inwestorow.

THE RELEVANCE OF BANKS’ FINANCIAL REPORTS FOR ASSESSMENT OF LIQUIDITY RISK

Summary

In this paper the author tried to test some popular instruments used to evaluate financial condition of banks because their situation is a crucial topic during the crisis surrounding our markets (not only the financial market). These instruments were applied to the cho- sen banks quoted on the Warsaw Stock Exchange.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Pierwsze kroki polskich firm na tych rynkach m ożna sklasyfikować jako rozciąganie rynku krajowego, ale przedsiębiorstwa nastawione na rozwój szybko angażują się

The central part of the book addresses specific issues of the Catholic Church’s response to the issue of sexual abuse, the psychological aspects of violence against children

Czasopismo indeksowane jest w: BazEkon, BazHum, CEEOL, CEJSH and Index Copernicus Publikacja wydana przy współpracy Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji

[r]

Therefore it must be said that reforms connected with decentralization and self-government empowerment allowing strengthening the public services provided on local level are

According to classical, neoclassi- cal and contemporary business location theory the decision maker undertakes the optimal choice, while heterodox ap- proaches such as

Sadly, some Poles recognise these negative phenomena of social life as an ordinary state of affairs and care only for their own profit, without any moral scruples (Cardinals,

W Jastrzębiej Górze, w rejo- nach intensywnej eksploatacji, strumień wód podziemnych skierowany do osadów dennych jest osłabiony, a czasowo nawet odwrócony, co w efekcie