Szczepan W. Ślaga
"Biology and Philosophy", 1994:
[recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 31/1, 263-266
D ruga część pracy M . Chow na obejmuje problem atykę związaną z satelitą СОВЕ. Źródłem badań СОВЕ jest p ró b a odpowiedzi na pytania: czy prom ieniow anie tła rzeczywiście stanowi pozostałość po praw ybuchu? oraz czy owo prom ieniowanie jest realnym prom ieniow aniem ciała doskonale czarnego? Aby uzyskać odpowiedzi na te pytania zbudow ano satelitę, którego 27 stycznia 1986 roku próbow ano na prom ie kosm icznym Challenger wysiać w kosmos. N iestety Challender uległ wypadkowi i dopiero 18 listopada 1989 roku СОВЕ został umieszczony na orbicie. R adiom etry przygotow ano na odbiór krótkich fal o długości 3,3 i 5,7 oraz 9,5 milimetrów. W yniki tych badan potwierdziły, iż prom ieniow ani tła odpow iada prom ieniow aniu ciała doskonale czarnego o tem peraturze 2,735 K. U w aża się za oczywiste, że powyższe fakty rozpoczęły nowy etap badań kosm ologicznych struktury W szechświata i jego ewolucji.
K siążka napisana w niezwykłe interewsujący sposób. M oże ją czytać każdy, bez specjalistycznego przygotow ania kosmologicznego;.zawiera ona elem entarne infor macje pozwalające zorientow ać się w całości problem atyki prom ieniow ania kosm icz nego. Co więcej, A u to r książki prow adząc Czytelnika po „bezkresach” W szechświata pokazuje m u luki w tej wiedzy i próby ich zapełnienia oraz prezentuje wiele hipotetycznych twierdzeń i perspektywy ich uprawomocnienia. Pewne jed n ak frag menty omawianej pracy m ogą budzić zastrzeżenia. Chodzi tutaj przede wszystkim 0 to, że m arginalnie traktuje się propozycje rozw iązania problem atyki prom ieniow a nia tła w m odelach W szechświata różniących się od m odelu praw ybuchu (roz szerzającego się Kosm osu). Wręcz brak choćby podjęcia próby porów nania tych modeli z p unktu widzenia istnienia prom ieniow ania we Wszechświecie. W konsekw en cji Czytelnik nie jest w stanie zrozum ieć ważności prom ieniow ania tła w procesie weryfikacji czy falsyfikacji nowych modeli Wszechświata. Szczególnie uwaga ta dotyczy modeli pulsujących. Co więcej A u to r niejako po p ad a w swoistą jed n o stro n ność poprzez preferowanie m odelu rozszerzającego się W szechświata. W związku z tym Czytelnik może odnieść wrażenie, iż propozycje M . C how na są jedynie słuszne 1 ostateczne. M im o tych uwag, książkę polecałbym wszystkim miłośnikom kosmologii i kosmofilozofii. Jej bowiem treść rozbudza wyobraźnię, dzięki której głębiej „widzi się” przeszłość ja k i przyszłość K osmosu, jego bezkresne wymiary a w nim i miejsce człowieka ujm owanego nie w kategoriach strachu i lęku, lecz sensownej egzystencji. Z adum anie się nad tymi problem am i musi prow adzić do p rób opowiedzi na pytania nie tylko fenomenologiczne ale przede wszystkim ontologiczne.
Kazimierz Kloskowski
Biology and Philosophy 1994 no.3. (Special issue on Ernst M ayr at ninety), ss. 261-435.
Kluw er Academic Publishers, D ordrecht
A ktualny rozwój nauk biologicznych naznaczony jest wieloma doniosłym i od kryciami budzącym i zarów no zachwyt, ja k i ożywione kontrowersje. W obręb nauk biologicznych w prowadza się nowe metody analizy m olekularnych podstaw życia, zwłaszcza dziedziczności, nowe propozycje adekw atnych sposobów klasyfikacji świata żywego, prow adzi się intensywne badania paleontologiczne rozw ażając ich wpływ na głębsze poznanie mechanizmów procesów ewolucyjnych, dokonuje się badań do świadczalnych i teoretycznych nad zachow aniam i zwierząt wraz z próbam i interp retacji w ich świetle w ielorakich zachow ań ludzkich itp. Ten wewnętrzny niejako obszar pracy biologów należy dopełnić badaniam i nad zewnętrznym środowiskiem życia i jego ochroną oraz nad wykorzystywaniem biologii w medycynie, rolnictwie itp.
obręb samej biologii przez swe implikacje społeczne, etyczne, edukacyjne i inne 0 charakterze humanistycznym. Stąd też w świadomości tak biologów, ja k i filozofów w zrasta zainteresowanie i poczucie konieczności refleksji nad uzyskanym i wynikami oraz potrzeba analiz m etaprzedm iotow ych samej biologii. Podejm ow ane są coraz częściej dociekania nad szeroko rozum ianym i problem am i filozoficznymi biologii współczesnej, okeślając je zwykle filozofią biologii, lub jeszcze mniej precyzyjnie biologią teoretyczną jak o jedną z dziedzin ogólnej filozofii nauki.
Podejm ując z jednej strony problem atykę m etodologiczną tw orzenia i rozwoju pojęć i teorii biologicznych, stosow anych w nich sposobów weryfikacji i eksplikacji oraz filozoficznych podstaw biologii, z drugiej zaś - analizy wielorakich jej implikacji teoretycznych, filozoficznych i św iatopoglądow ych, filozofia biologii stała się de fa cto dziedziną na wskroś interdyscyplinarną.
Spośród kilku istniejących czasopism biofilozoficznych (m.in. Journal o f Theoretical
Biology, A cta Biotheoretica, Jourmal o f the H istory o f Biology) na szczególną uwagę
- właśnie głównie ze względu na swą interdyscyplinarność - zasługuje kw artalnik
Biology and Philosophy. Jego redaktorem jest M . Ruse z U niversity o f G uelph,
zastępcami redaktora są: F.J. A yala, R .H . H aynes i D. Hull, a w skład K om itetu Redakcyjnego wchodzi 33 znakom itych filozofów i biologów z różnych stron świata, m.in. R. Burian, R. D aw kins, M . K im ura, R. L audan, J. Lederberg, G. Stent, G. Vollmer, F .M . W uketits.
N um er 3, t.9 z 1994 r. tego pism a poświęcony jest w całości uczczenia 90-tej rocznicy urodzin E rnsta M ayra (ur. 5 lipca 1904). N um er zawiera m ateriały przedstaw ione na spotkaniu (16.07.1993) International Society fo r the H istory, Philosophy and Social
Studies o f Biology w Brandeis University. Poza n o tą wydawniczą R use’a i wstępem J.
G reene’a całość obejmuje 5 obszernych opracow ań na tem at działalności naukowej, do robku i poglądów M ayra; przy czym do trzech pierwszych sam M ayr - obecny na w spom nianym spotkaniu - dołączył własne uzupełnienia i kom entarze.
W alter J. Bock (ss.267-327) om aw ia w kład M ayra jak o przyrodnika do systematyki 1 ewolucji. W jego 70-letniej karierze naukowej Bock wyróżnia trzy okresy (częściowo zachodzące na siebie): 1923-1954 to głównie ornitologia - badania nad taksonom ią i biogeografią ptaków oraz teoria systematyki; od 1942-1974 - badania dotyczące teorii ewolucji; od 1970 r. poświęca się historii i filozofii biologii. Okresy te wzajemnie się w arunkują, w szczególnośi poglądy ewolucyjne i biofilozoficzne są głęboko zakotwiczone w jego pracach empirycznych z zakresu systematyki i biogeografii. M ayr studiow ał w M uzeum H istorii N aturalnej W Berlinie u profesora Stresem anna, dzięki którem u m ógł uczestniczyć w trzyletniej ekspedycji do Nowej Gwinei i na Wyspy Salom ona, oraz otrzym ać propozycję pracy na Wydziale O rnitologii Amerykańskiego M uzeum H istorii N aturalnej. T u zaszczepił europejskie tradycje badawcze w zakresie system atyki opacowując zbiory okazów ptaków , m.in. wielklą kolekcję ptaków Rothschiłda. Badania te stanowiły zarazem podstaw ę teoretyczną pracy Systematics
and the Origin o f Species (1942).
John Beatty (ss. 333-356) nawiązuje do w prowadzonego przez M ayra (1961) rozróżnienia biologii na funkcjonalną i ewolucyjną. Było to zarazem wyodrębnienie dwóch sposobów w yjaśniania przyczynowego w biologii: biologia funkcjonalna na pytanie „jak ” ? odpow iada podając przyczyny bliższe (proxim al causes), tzn. interakcje elementów strukturalnych, przyczyny fizjologiczne wewnętrzne i zewnętrzne; biologia ewolucyjna stawia pytanie „dlaczego?” , ale wyłącznie w sensie „jak coś pow staje?” i wskazuje na czynniki genetyczne i ekologiczne jak o przyczyny ostateczne (ultimate
causes). Uwzględnienie obydwu typów przyczyn jest nieodzowne w wyjaśnianiu
wszystkich zjawisk biologicznych. Beatty, w yodrębniając - podobnie ja k Bock - trzy okresy w życiu M ayra, stara się pokazać, ja k ą rolę w skazane rozróżnienie przyczyn odegrało w jego badaniach empirycznych z systematyki i ewolucji, oraz jaki wywarło wpływ na jego poglądy biofilozoficzne.
uw ypukla główne cechy i walory jego prac dotyczących historii nauki, w szczególności historii biologii. D o tego typu prac należy m.in. esej o B. A ltum ie z 1935 r. i zwłaszcza m onum entalne dzieła: The Growth o f biological Thought - Diversity, Evolution and
Inheritance (Cambridge, M A . 1982), oraz One Long Argument: Charles Darwin and the Genesis o f Modern Evolutionary Thought (C am bridne M A. 1991). B urkhard zwraca
uwagę na to, że z jednej strony właściwy intelektualistom niemieckim ideal Bildung, z drugiej - wpływ lektury A rtu ra Lovejoya (T he Great Chain o f Being: A Study o f the
H istory o f an Idea, Cam bridge M A. 1936) stanowiły istotne źródło swoistego
pojm ow ania historii i sposobu jej prezentacji przez M ayra. W skazane i inne prace charakteryzuje syntetyczno-calościowe ujęcie, szerokość spojrzenia, klarow ne okreś lenie pojęć, tem atów i sposobu ich interpretacji, styl myślenia bardziej komprehensyw- ny niż pragm atyczny, koncentrow anie się bardziej na historii problem ów i pojęć biologicznych, niż na samych datach czy instytucjach. W edług M ayra historia biologii jest historią idei, problem ów , które winno się badać od ich początku, poprzez ich rozgałęzienie aż do rozw iązania lub ukazania ich aktualnego stanu. M im o, iż w swych interpretacjach rozw oju idei hołduje raczej internalizm owi, nie pom ija jednak całej złożoności uw arunkow ań historycznych, które tropi i analizuje z pasją i takim zaangażow aniem osobistym, iż jego Growth o f Biological Thought G .G . Simpson z tego pow odu nazywa żartobliwie „autobiologią” .
Znany filozof biologii, D avid Hull (ss. 375-386) na tle wspom nień z kontaktów osobistych z M ayrem ukazuje wkład tego badacza w rozwój historii i filozofii biologii. Jego filozofię biologii odczytuje nieco inaczej, niż B urkhardt, uw ypuklając wyraziściej wprowadzanie własnych interpretacji oraz sam fakt, że historię biologii pisze specjalista z określonej dziedziny biologii, a nie profesjonalny historyk. W ram ach rozw ażań nad M ayerow ską filozofią biologii H ull zajmuje się jednym wybranym problem em , mianowicie „myśleniem populacyjnym ” , przeciwstawnym esencjaliz- mowi (platońskim ujęciom typologicznym), na tem at istoty gatunku i populacji. Taki sposób pojm ow ania populacji jak o czasoprzestrzennie zlokalizowanych grup organiz mów (należących do danego gatunku) i jak o jednostek procesu ewolucyjnego zyskał sobie praw o obywatelstwa we współczesnej biologii.
Joseph Cain (ss. 387-427) przedstaw ia M ayra jak o „architekta w spólnoty” , inicjatora Society fo r the Study o f Evolution i czasopism a Evolution (1947 r.). Przez swe wielorakie działania, pomysły i własny styl pracy doprow adził do swoistej kooperacji czy koalicji czołowych przedstawicieli różnych dziedzin biologii, przy pełnym respek tow aniu ich odrębności. W ten sposób przyczynił się do przenikania myśli ewolucyjnej do genetyki, systematyki, paleontologii, oraz do prom ow ania badań ewolucyjnych jak o zmodernizowanej dziedziny i do zajęcia przez nią centralnego miejsca w biologii amerykańskiej naszego stulecia.
W zamykającym num er dziale recenzji (ss. 429-435) M . Ruse om aw ia kolejne wydanie (New Y ork 1982) książki M ayra Systematics and the Origin o f Species na szerokim tle jej 40-letniego oddziaływania i wynikającego stąd wpływu na kształ tow anie syntezy ewolucyjnej.
Om awiany num er Biology and Philosophy, będąc swoistym Festschriftem, ukazuje różne aspekty działalności i poglądów M ayra i jak o taki m a charakter na wskroś „personalistyczny” i to w dw ojakim wymiarze: z jednej strony ukazuje różne szczegóły życia i osobę M ayra jak o człowieka niezwykle aktywnego, zaangażow anego w badania we wskazanych wyżej dziedzinach, z drugiej - relacje osobiste i kontakty piszących o nim autorów. Niemniej z om awianych prac w yłania się także ogólny obraz zapatryw ań bioteoretycznych i filozoficznych M ayra. O braz ten - co jest zrozumiałe - nie mógł być ani pełny, ani w każdym punkcie krytycznie pogłębiony. M ożna np. żałować, że H ull w swej prezentacji w kładu M ayra w filozofię biologii nie wspom ina o jego zapatryw aniach na tem at m.in. teleologii czy redukcjonizm u. A utorzy więcej uwagi poświęcają badaniom empirycznym M ayra oraz jego dorobkow i w zakresie ewolucjonizmu i historii biologii. D odać jednakże trzeba, iż w wielu przypadkach
ustosunkow ują się krytycznie do niektórych twierdzeń M ayra ukazując własne interpretacje. To m.in. daje podstaw ę do stwierdzenia, że autorzy nie ograniczyli się do hołdowniczych adresów jubileuszowych z okazji 90-lecia urodzin, ale zaprezentowali rzetelne inform acje i dociekania, które służyć będą za nieocenione źródło dla dalszych analiz na tem at poglądów - w szczególności filozoficznych - tego wybitnego i uznanego autorytetu w dziedzinie ewolucjonizmu.
