Łukasz Marzec
Wizja powszechnego prawa
europejskiego według Artura Ducka
Studia Prawnoustrojowe nr 7, 255-261
2007
Ł u k a s z M a r z e c K ra k ó w
W izja p o w sz e c h n e g o p ra w a eu r o p e jsk ie g o
w e d łu g A rtu ra D u ck a
A r tu r D u c k (1 5 8 0 -1 6 4 8 ), a u to r je d n e j z ciek aw szy ch , choć raczej n ie d o c e n ia n y c h p ra c ro m a n is ty c z n y c h s ta ł się w o s ta tn ic h la ta c h p o p u la rn y nie ty lk o w k rę g a c h h isto ry k ó w p r a w a 1, lecz ró w n ież szerok o p o jęty ch zw olen n ik ó w zjednoczonej Europy. P rz e d s ta w ia ją o n i D u c k a ja k o p re k u r s o r a u n ifi k ac ji p ra w a i fe d era cji k o n ty n e n tu , pow ołu jąc się n a jego D e U su et A u th o -
rita te J u r i s C iv ilis R o m a n o r u m in D o m in iis P r in c ip u m C h r is tia n o r u m 2”
p rz y o k azji d e b a t czy p u b lik acji. O s ta tn io B e n ia m in o C a ra v ita di T oritto ( I n s ty tu t N a u k P o lity cz n y ch U n iw e rs y te tu L a S a p ie n z a ) p isze o E u ro p ie od A tla n ty k u do B a łty k u w in te rn e to w y m p e rio d y k u w ło sk ich fe d e ra listó w w a r ty k u le Il ruolo del P a rla m e n to E u rop eo n ella co stru zio n e d e lla n u o v a
E u r o p a : „[...] L ’E u ro p a h a v o tato . U n ’E u ro p a che, rico lleg a n d o si a d u n a
ris a le n te tra d iz io n e , q u e lla d el d iritto ro m a n o e dei d o m in ii dei p rin c ip i dei c r is tia n i (De u s u et a u th o r ita te iu r is c iv ilis ro m a n o ru m , p e r D o m in ia P r in
c ip u m C h ristia n o ru m , d e ll’in g le se A r th u r D uck, 1678), v a d a ll’A tla n tic o al
B altico, riu n e n d o in sie m e q u e lle p a r ti che le v icen d e del n ov ecen to av ev an o s e p a ra to e sa ld a n d o q u e l d ebito storico che d a l secondo d o p o g u e rra seg n
a-1 P o r. N . H o r n , R ö m is c h e s R e c h t a ls G e m e in e u r o p e is c h e s R e c h t bei A r t u r D u c k , [w:] S t u d ie n z u r e u ro p ä isc h e n R e c h ts g e s c h ic h te , ed. W. W ilh e lm , F r a n k f u r t 1972, s. 1 7 1 -1 8 0 J . S o n d el, A r t u r D u c k - n ie d o c e n ia n y p o p r z e d n ik S a v ig n y « eg o i je g o p o g lą d y n a rolę p r a w a
r z y m s k ie g o w d a w n e j P olsce, Z e s zy ty N a u k o w e U J , P ra c e P ra w n ic z e n r 97 (1982), s. 6 9 -8 5 ;
A. W ijffels, A r t h u r D u c k et le iu s c o m m u n e eu ro p éen , R ev u e d ’h is to ir e d e s fa c u lté s d e d ro it e t d e la scien ce j u r id iq u e 1990, s. 1 9 3 -2 2 1 ; F.J.A . S a n to s , l u s c o m m u n e vs c o m m o n la w en
el sig lo X V I I : el caso d e A r t h u r D u c k , A n u a rio d a F a c u lta d e de D e re ito d a U n iv e rs id a d e d a
C o ru n a , n r 7 (2003), s. 6 3 -1 0 4 ; F. C a r p in te ro , N o r m a y p r in c ip io en el „ J u s c o m m u n e ”, R e v is ta de E s tu d io s H istó ric o -J u rid ic o s XXVII, 2005, s. 2 8 3 -3 0 8 .
2 A. D u ck , D e U s u E t A u th o r ita te J u r is C iv ilis R o m a n o r u m in D o m in iis P r in c ip u m C h r i-
s tia n o r u m lib r i d u o , L ip s ia e 1686. E g z e m p la rz sta n o w ią c y p o d s ta w ę c y ta tó w z n a jd u je się
w B ib lio tec e J a g ie llo ń s k ie j. C y to w a n ie n a s tę p u je p rz e z p o d a n ie k o lejn o k s ię g i, ro z d z ia łu i stro n y , z p o m in ię c iem t y tu łu . N ie k tó re c y ta ty p o c h o d zą z n iem iec k ie g o tłu m a c z e n ia ze w zg lęd u n a c zaso w ą n ie d o s tę p n o ść o ry g in a łu w B ib lio tece J a g ie llo ń s k ie j.
2 5 6 Ł u k asz M arzec
v a i r a p p o r ti t r a l’E u ro p a c e n tr o -o rie n ta le e l’E u ro p a o c c id e n ta le , che in n om e d e lla R e a lp o litik a v e v a a b b a n d o n a to i fra te lli o rie n ta li a ll’orso ru s s o [...]”3.
P o g lą d o w z ra sta ją c y m w spółcześn ie z a in te re s o w a n iu D e U su et A u th o -
rita te w y ra z ił ró w n ież F.T. H in ric h s , n ie m ie c k i tłu m a c z 4 D u c k a i a u to r
o b szern eg o w s tę p u za w iera ją ceg o prócz ry s u b io graficzn ego ró w n ież w iele ele m e n tó w k ry ty cz n ej analizy.
R zeczyw iście, A r tu r D u c k ze sw oim i p o g lą d a m i w y ra żo n y m i w D e U su
et A u th o r ita te Iu r is C iv ilis R o m a n o r u m w y d aje się p aso w a ć do w iz e ru n k u
h isto ry czn e g o „ p a tro n a ” id e i E u ro p y zjednoczonej p rz ez w sp ólne praw o . D w u tom ow e dzieło o p isu je sy s te m y u stro jo w e i p ra w n e s z e s n a s tu o rg a n i zm ów p o lity c zn y ch X V II-w iecznej E urop y, s ą to C e sa rstw o N iem iec k ie , K sięstw o Ita lii, K ró lestw o Sycylii i N e ap o lu , k ró le s tw a F ra n c ji, H is z p a n ii, P o rtu g a lii, A nglii, Irla n d ii, Szkocji, B elgii, H o la n d ii, P o lsk i, W ęgier, D a n ii, Szw ecji i C zech. R o zp raw ę kończy C onclusio O peris a d L ekto rem , z a w ie ra ją c e ciek aw e u w a g i a u to r a w k w e stii p rzy szło ści p ra w a rz y m sk ieg o w E u ro
pie, sk ie ro w a n e osobno do ro d a k ó w i cudzoziem ców .
c z y n n ik ie m zbliżający m obce sobie o rg a n iz m y p a ń stw o w e m a być p r a wo rz y m sk ie , w k tó ry m a u to r zd aje się w idzieć p a n a c e u m d la k o n ty n e n tu u sc h y łk u w y niszczającej w ojny trz y d z ie s to le tn ie j, a w A n g lii - w og n iu w e w n ę trz n e j w ojny cyw ilnej. K o n ty n e n t zjedn oczon y je d n y m s y s te m e m p ra w n y m m u s ia ł z p e rsp e k ty w y D u c k a w y d a w ać się je d y n ie id eą. N a d u ż y ciem byłoby tw ierd z ić, iż p rz e w id y w a ł lu b p o stu lo w a ł zb liżen ie p o lity czn e i g o spodarcze w fo rm u le dzisiejszej U n ii lu b do niej zbliżonej. Z p ew n o śc ią n ie su g e ro w a ł ró w n ież E u ro p ie s y s te m u fe d era cji z d o m in u ją c ą ro lą głów n ego u c z e s tn ik a , w ro d z a ju M itte le u ro p y F rie d ric h a N a u m a n n a . Z n a m ie n n e, iż ja k o p o d d a n y K a ro la S tu a r t a (z u ro d z e n ia W alijczyk) n ie p ro gn ozo w ał ta k ż e rodzącej się dopiero im p e ria ln e j pozycji A nglii, a w k w e stia c h tw o rz ą cych się z a m o rsk ic h kolonii d o strz e g a ł b a rd z ie j p ro b lem y p ra w n e , ja k ie ze so b ą niosło ich is tn ie n ie . N iejak o a n ty c y p u ją c p o g ląd y d z ie w ię tn a sto w ie c z nej b ry ty jsk ie j d o k try n y 5 p ra w a narodów , w y ra z ił o s tro ż n ą o p in ię6, iż p r a wo rz y m sk ie m ogłoby lepiej n iż co m m o n la w słu ży ć ro z w ią z y w a n iu sporów p ra w n y c h z u d z ia łe m a n g ie ls k ic h kolonii, szczególnie ty c h o po dłożu h a n dlow ym , j a k rów n ież polity czn y ch , ze s p ra w a m i o crim e n laese m a ie s ta tis n a czele. N a sta w ie n ie ta k ie m o ż n a o d czytać p rz y opisie ju ry sd y k c ji a n g ie l skiego S ą d u A d m iralicji i S ą d u R ycerskiego.
3 Por. [o n lin e] <w w w .fe d e ra lis m i.it>.
4 A. D u ck , U ber G eb ra u ch u n d G e ltu n g d es „ius c iv ile ” d e r R ö m e r in d e n S ta a te n d er
c h r is tlic h e n F ü r s te n . Ü b e rs etzu n g , E in le itu n g u n d A n h a n g v o n F o cke T a n n e n H in r ic h s ,
G ö ttin g e n 1993.
5 R. P h illim o re , C o m m e n ta rie s u p o n I n te r n a tio n a l L a w , L o n d o n 1879, s. 34. 6 A. D u ck , II, 8, 389, por. też F. H in ric h s , D e U su..., s. XXXIX i n.
P o lity cz n y p o r tr e t k o n ty n e n tu A r tu r a D u c k a j e s t rzeteln y , a u to r s tro n i od k o m e n ta rz y k tó re m ogłyby p o k a z a ć jeg o o so b iste z a p a try w a n ie n a p rz e b ieg w y d a rz e ń w o m a w ia n y c h p a ń s tw a c h , p rz y czym is to tn ą część k ażd ego ro z d z ia łu sta n o w i p rz e g lą d w a żn iejszy ch w y d a rz e ń h is to ry c z n y c h o ra z a k tu a ln a s y tu a c ja p o lity c z n a i u stro jo w a . D u c k dobrze ro z ró ż n ia ł s tre fy w p ły wów i m ię d z y p a ń stw o w y c h za le żn o ści. P o lity c z n a n e u tra ln o ś ć n ie s t a ł a n a p rz eszk o d z ie d o k ła d n e m u opisow i re la c ji w zajem n eg o p o d p o rz ąd k o w an ia . R ów nież n a ty m p o lu D u c k n ie m a n ife s tu je sw oich sy m p a tii lu b a n ty p a tii, a jego re la c ja o p a r ta j e s t n a n ajlep sz ej m ożliw ej do u z y s k a n ia w ów czesnych w a ru n k a c h wiedzy. W idać to d obrze n a p rz y k ła d z ie o p isu R zeczpospolitej O bojga N arodów . D u c k w m ia rę d o k ła d n ie zrelacjo n o w ał h is to rię P o lsk i, n a s tę p n ie pow ołując się n a „uczonych p ra w n ik ó w ”, stw ie rd z ił, iż w ła d z a królów P o lsk i n ie p o d leg a ż a d n y m o g ra n ic zen io m z e w n ę trz n y m , choć z d r u giej s tro n y d o sk o n ale z d a w a ł sobie sp ra w ę z n ie m a ły c h (o g ran icze ń ) w e w n ę trz n y c h . P o lak ó w s c h a ra k te ry z o w a ł z r e s z tą tra f n ie ja k o n a ró d sp o sob n y b a rd z ie j do w ojny niż p is a n ia praw . Je sz cze w y ra źn iej n e u tra ln o ś ć D u c k a w id o czn a j e s t p rz y ro z w a ż a n ia c h n a te m a t ry w a li b ą d ź b yłych lu b a k t u a l n y ch w rogów A nglii, ta k ic h j a k F ra n c ja , H is z p a n ia czy N id erla n d y . T akże tu t a j p rz e d s ta w ie n iu r y s u h isto ry c z n e g o i k s z ta łto w a n ia się sy ste m ó w p ra w n y c h n ie m o ż n a za rzu c ić n ie rz e te ln o ś c i czy chociaż su b iek ty w n eg o n a s ta w ie n ia . O c en iając te n a s p e k t D e U su et A u th o r ita te , n a le ż y p rz y z n a ć a u to ro w i n a jw y ż sz ą n o tę z a b e z stro n n o ść i w y w a ż o n ą rz e te ln o ść n au k o w ej re la cji, choć n ie w ą tp liw ie D u c k w k a ż d y m c a lu p re z e n tu je się ja k o f a n a ty czn y o b ro ń c a św iętej w ład z y k ró lew sk ie j. M iejscam i d a w a ł je d n a k u p u s t swojej złości, choć je d y n ie n a w ła sn y m p o d w ó rk u , w yzyw ając od n ied o u czo n y c h sk ry b ó w ro d z im y c h c o m m o n la w y e r s szc z e g ó ln ie w ro g ic h p r a w u rz y m sk ie m u 7. W k o m e n ta r z u do a k tu a ln e j sk o m p lik o w an ej sy tu a c ji p oli tycznej w A nglii, k tó re j sa m ja k o z d e k la ro w a n y r o ja lis ta p a d ł o fia rą , s t r a ciw szy m a ją te k i pozycję zaw odow ą, ża lił się n a d n ie u c h ro n n y m za n ik ie m pozycji p ra w a rz y m sk ieg o w swojej ojczyźnie, co - j a k p o k a z a ły późniejsze w ieki - n ie m iało p rz e d s ta w ia ć się aż t a k źle. D uck, pom im o s z a c u n k u i n ie sk ry w a n e j d u m y z co m m o n la w i rodzim ego sąd o w n ic tw a , w ie lo k ro tn ie u b o lew a ł n a d o d rz u c e n ie m p ra w a rz y m sk ieg o w A nglii, p rz e k o n u ją c iż m o głoby ono sta n o w ić c e n n e u z u p e łn ie n ie s y s te m u , co p rzecież w pew n ej m ie rz e m iało m iejsce jeszcze z a ży cia a u to ra . S a m w iele l a t p ra k ty k o w a ł w s ą d ac h , gdzie j a k p is a ł [...] m a g n a m J u r i s C iv ilis R o m a n o r u m J u r is q u e
C o m m u n is A n g lia e c o m m u n io n e m & c o m m ix tio n e m h a b e n t8.
R zekom a id e a u n ifik acji Europy, k tó r ą p rób uje się odczytać z D e U su et
A u th o rita te n ie m a p o d staw politycznych, niem ożliw ych z re s z tą do re alizacji
w ów czesnych w a ru n k a c h , a n i ty m b ard ziej u ty lita rn y c h , m ający ch p ro w a
7 A. D uck, II, 8, 473. 8 Ib id em , II, 8, 472.
2 5 8 Ł u k asz M arzec
dzić do p o b u d z e n ia życia g ospodarczego. W w y n ik u p raco w iteg o p r z e d s ta w ie n ia i w pew nej m ie rz e p o ró w n a n ia (k o m p a ra ty s ty c z n y c h a r a k te r D e
U su a k c e n to w a ł o sta tn io E. B u c h e r9). D u c k zd aje się n a to m ia s t k o n s tr u
ow ać w izję s y s te m u p ra w n e g o pow szech neg o d la k o n ty n e n tu , o p a rte g o n a p ra w ie rz y m sk im . To e u ro p e jsk ie iu s c o m m u n e 10 sta n o w ić m iało p a n a c e u m n a sz e re g b o lącz ek tra p ią c y c h sie d e m n a sto w ie c z n ą E u ro p ę . J a k o c z y n n ik u jed n o licając y liczne p a r ty k u la ry z m y p ra w n e odgryw ało z d a n ie m D u c k a i s to tn ą ro lę w k s ię s tw a c h R zeszy o ra z w e F ra n c ji. P rze zw y cię żan ie ty ch ró żn ic D u c k u z n a je za p o ż ą d a n e , zaś p ra w o rz y m sk ie sta n o w i n a jle p sz y k u te m u śro d e k . D a le k i j e s t je d n a k od ig n o ro w a n ia p ra w n aro d o w y ch , a n ie k tó re z n ic h , j a k p raw o sa s k ie , o ce n ia b a rd z o w ysoko (o k reślił je p rz y m io t n ik ie m ce le b errim u m , a W eich b ild u z n a ł z a „praw o rz y m sk ie n a p is a n e w j ę z y k u s a s k im ”). P o w ta r z a j e d n a k s u g e s tię J . S ic h a r d a ,11 iż sa k s o ń s c y sędziow ie p o w in n i o p iera ć sw oje w y ro k i n a p rzy g o to w an y ch u p rz e d n io o p i n ia c h dok to ró w p ra w a rz y m sk ieg o . N o ta b e n e p r a k ty k a t a k a częściow o m ia ła p rzecież w R zeszy m iejsce p o p rzez tzw. A k te n v e r se n d u n g .
Z kolei ro z w a ż a n ia dotyczące roli p ra w a rzy m sk ieg o w e F ra n c ji, b ard zo o b szern e w s to s u n k u do pozostałych, poprzed zon e s ą e n tu z ja s ty c z n ą o ceną poziom u fran cu sk iej n a u k i i ju ry sp ru d e n c ji. W opinii D u c k a fran cu scy uczeni n ie m ieli sobie rów nych w znajom ości łacińsko- i grekojęzycznej lite r a tu r y o raz, j a k p isa ł [...] J u r is h u m a n i d iv in iq u e o m n is co g n itio n em 12. S am o zaś p raw o rz y m sk ie, je śli n a w e t zostałoby za p o m n ia n e przez in n e nacje, [...]
a p u d solos G allos reperiri p o ss e t13. Ta ocena, c h a ra k te ry s ty c z n a w oczach
A ng lik a, je s t bez w ą tp ie n ia n ajw y ż sza spośród w szy stk ich n aro d ó w p re z e n to w a n y ch w D e U su et A u th o rita te . P rzech o d ząc do m e ritu m , D u ck daje w y raz p rz e k o n a n iu , iż praw o rz y m sk ie, choć oficjalnie w e F ra n c ji n ie obow iązuje, w yw arło je d n a k zasad n iczy w pływ n a k s z ta łt zróżnicow anych p rzecież te r y to ria ln ie p ra w F ra n c ji. W sk azu je p o n ad to n a sw o istą „d y sk ry m in ację” p ro w incji północnych, gdzie obow iązyw ały lo k aln e p ra w a zw yczajow e, a nie p r a wo rz y m sk ie. T y tu łem p rz y k ła d u o m aw ia iu s a lb in a tu s , dziedziczenie po kądzieli, p rz e p a d e k m a ją tk u po sk a z a n y m i sze reg in n y c h 14.
O czyw iście D u c k m u s ia ł za ją ć sta n o w isk o w kluczow ej w jego, choć p rzed e w szystkim w cześniejszych czasach, k w estii konsekw encji p osłu g iw an ia się p ra w em rzy m sk im z p u n k tu w idzenia relacji do w ładzy i zw ierzch nictw a
9 E . B u c h e r, G e d a n k e n a u s A n la s s d e s E r s c h e in e n s z w e ie r M o n u m e n ta lw e r k e z u m
R ö m is c h e n R ec h t. D e u tsc h e Ü b e rs e tzu n g d e s „Corpus I u r i s ” u n d „The L a w o f O b lig a tio n s ” vo n R e in h a r d Z im m e r m a n n , A k tu e lle J u r is tis c h e P r a x is n r 68 (1997), s. 924. 10 Por. A. W ijffels, A r t h u r D u c k ..., s. 193 i n. 11 J o h a n n e s S ic h a rd u s (1 4 9 9 -1 5 5 7 ) b y ł u c z n ie m U lric h a Z a s iu s a , w y k ła d o w c ą p r a w a rz y m s k ie g o w T y b in d ze, w s p ó łtw ó rc ą w irte m b e rs k ie g o L a n d r e c h tu . 12 A. D uck, II, 5, 220. 13 Ib id em . 14 Ib id em , II, 5, 238 i n.
C e s a r s tw a N iem ieckiego. O d rz u c a z a s a d ę u n iw e rs a ln e j w ład z y c e sa rz y n ie m ieckich, podobnie j a k ro z p o w sz e c h n io n ą p rz ez C o n rin g a te o rię tra n s la c ji, p isząc [...] n o n d ic e n d a e rit T ra n sla tio se d n o va C o n s titu tio Im p e r ii. P o zo sta ją c e p o za R z e sz ą o rg a n iz m y p a ń stw o w e n a b y ły w olność i su w e re n n o ść - j a k p isze - ex v a riis T itu lis. In te re s u ją c o w y ja ś n ia d ra ż liw ą k w e stię s k u t
ków u z n a w a n ia i sto so w a n ia p ra w a rz y m sk ieg o z p u n k tu w id z e n ia e w e n tu aln eg o p o d le g a n ia z tego ty tu łu w ład zy c e sa rsk ie j, czem u ja k o za sa d z ie stanow czo zap rze cza . W sk a z u je jed n o cz eśn ie, iż t a o b aw a sp ow o d o w ała od rz u c e n ie b ą d ź n ie p rz y c h y ln e n a s ta w ie n ie do p ra w a rz y m sk ieg o w w ielu k ra ja c h . J e s t ono je d n a k szeroko sto so w an e w in n y c h z powodów, k tó re m o ż n a n a z w a ć ra c jo n a ln y m i. We F ra n c ji L eg es R o m a n a s n u lla m hab ere
a u th o rite te m in G a lia ex p o te sta te Im p e r ii R o m a n i se d ex Im p e rio R a tio - nis, e a sd e m q u e ex solo R e g u m co n se n su a d m is s a s 15. W H is z p a n ii p rzy jęcie
p ra w a rz y m sk ieg o n a s tą p iło n o n ex vi S a n c tio n is et Im p e r ii, se d ex e a ru m
J u s t i t ia et R a tio n e receptas fu is s e 16. N a ro d y śre d n io w ieczn ej i now ożytnej
E u ro p y p o słu g u ją się ty m p ra w e m , p o n iew aż p rz e w a ż a ją za ty m w zględy u ty lita r n e . Je d n o c z e śn ie - j a k tw ie rd z i - chociaż n ie p o trze b o w ały b y p o s łu giw ać się ła c in ą , o p isu jąc swoje p ra w a , c z y n ią to je d n a k często d la p ię k n a tego ję z y k a , j a k ró w n ież zn a czn ie sze rszej m ożliw ości w y ra ż e n ia m y śli niż w ję z y k a c h n arodow ych.
P ra w o rz y m sk ie m o ż n a sto so w ać w obec w sz y stk ic h lu d zi, a po n iew aż w iększość n a ro d ó w je p rz y ję ła , D u c k n a z y w a je iu s c o m m u n e , p rz y ta c z a ją c i p o p ie ra ją c w y b ra n e poglądy, iż obow iązu je n a całym św iecie. S zczególnie często cy tu je K a ro la M o lin a e u sa : „D as rö m isch e R e c h t is t so g e re c h t u n d v e rn u n ftg e m a s s , d a s e s d u rc h d e n G e b ra u c h u n d die B illig u n g f a s t a lle r c h ris tlic h e n v ö lk e r sch o n zu e in e m a llg e m e in e n R e c h t g ew o rd en is t”17. W sp o m in a p rzy k ład o w o , iż chociaż h isz p a ń s c y k rólow ie s ą od C e s a rz a c a ł kow icie n ie z a le ż n i, n a z y w a ją p ra w o rz y m sk ie p o w szechn ym , a w ła s n e p r a wo d o sto so w u ją do ju s ty n ia ń s k ie g o 18. W z m ia n k u je je d n a k o sporze, ja k i toczył się w H is z p a n ii o o b o w iązyw anie p ra w a rz y m sk ie g o 19. Z n a c z n a część h isz p a ń sk ie j ju ry s p ru d e n c ji u w a ż a ła w g jego re la c ji [...] J u s R o m a n u m p ro
J u r e C o m m u n i s it h a b e n d u m 20.
D u ck w sk a z u je , iż w sp ó łcześn i m u p ra w n ic y n a z y w a ją je p o w szech nym : „Alle R e c h ts k u n d ig e n n e n n e n d a s rö m isch e d a s g em ein e R ech t, u n d sooft sie vom g e m e in e n R e c h t sp re c h e n , w e rd e n sie so v e r s ta n d e n , d aß sie d a s rö m isch e R e c h t m e in e n ”21. R o zsze rza ró w n ież z a się g p ra w a rz y m sk ieg o
15 Ib id em , II, 5, 229. 16 A. D uck, II, 6, 276. 17 A. D u ck , U ber G e b ra u c h u n d G e ltu n g ..., s. 38. 18 A. D uck, II, 6, 2 7 6 -2 7 7 . 19 Ib id em , II, 6, 288. 20 Ib id em .
2 6 0 Ł u k asz M arzec
n a strefy k u ltu ry pozachrześcijańskiej. Z a k a n o n is tą A u g u stem B eroiusem p ow tarza, iż Żydzi pow inni posługiw ać się p ra w em rzym skim , kiedy praw o m ojżeszowe nie będzie w ystarczało22. Pow ołuje się ta k ż e n a J a n a L eu n c lav iu sa (szesnastow iecznego w ykładow cę g rek i w H eidelbergu, znaw cę bizantyjskiej lite ra tu ry praw niczej), pisząc „dass a u c h die T ü rk e n ein en Codex J u s tin ia n u s b e sitz e n u n d ih n bei ih re r E n tsc h e id u n g von R ech tsfrag en v e rw e n d e n ”23. T rzeba je d n a k nadm ienić, m oże z n u tk ą rozczarow ania, iż nie pok usił się o p rz ed staw ien ie pozycji p ra w a rzym skiego poza św iatem chrześcijańskim .
D u c k p rz y c h y la się do p o g ląd u , j a k p isze „w iększości u czo n y ch ”, iż n a ro d y p rz y jm u ją p ra w o rz y m sk ie , gdyż m oże ono o bow iązyw ać ja k o z a ró w no n a tu r a ln e , j a k i p ań stw o w e , bow iem z a w ie ra ono re g u la cje życia m ożliw e do z a a k c e p to w a n ia p rz ez w iększość n a ro d ó w 24. P rz y ta c z a o pin ię, iż z a s a d a
ig n o ra n tia iu r is nocet w p rz y p a d k u p ro sty c h , n ie p iśm ie n n y c h lu d z i m oże
m ieć zn a cze n ie p rz y lo k a ln y c h p ra w a c h stan o w io n y ch , j e d n a k n ie b ęd zie p o trz e b y jej sto so w a n ia w z a k re s ie p ra w a rz y m sk ieg o , bow iem j e s t ono to ż sa m e z p ra w e m n a tu r a ln y m 25.
Id e a p ra w a rz y m sk ieg o , ja k o w spólnego d la ch rześc ijań sk ie g o , a n a w e t p o za -ch rześcijań sk ieg o ś w ia ta , j e s t u A r tu r a D u c k a s iln ie w idoczna. M ożn a p o k u sić się o stw ie rd z e n ie , iż c a ła d w u to m o w a k o n s tru k c ja D e U su et A u -
th o rita te j e s t tej id ei w y razem . A u to r ja w i się ja k o g o rący zw o le n n ik s to so
w a n ia p ra w a rz y m sk ieg o , bolejąc je d n o c z e śn ie , iż w jeg o ojczyźnie n ie za ży w a ono ta k ie g o a u to ry te tu , j a k n a k o n ty n e n c ie . J e s t z n a m ie n n e , iż te n a n g ie ls k i p ra w n ik , o p isu jąc „c h rze ścija ń sk ie k ró le s tw a E u ro p y ”, n ie zap o m n ia ł o P o la k a c h , C zec h ach i W ę g rac h , choć je d n a k (co n a jw y ra ź n ie j n ie p rz e sz k a d z a ło p rz y to c zo n em u w e w stę p ie di T o rittie m u ) p o m in ą ł całk o w i cie Rosję. K ry te riu m w y z n a n ia n ie stan o w iło p rzecież b a r ie ry d la p r z e d s ta w ie n ia sy stem ó w zrefo rm o w an y ch , z A n g lią n a czele.
c h o c ia ż a u to r n ie m ógłby sobie n a w e t w yo brazić z b liż e n ia n aro d ó w E u ro p y n a m ia rę w sp ó łcz esn ą, m o ż n a z a s ta n a w ia ć się, czy w y m arzo n e p rz ez niego w spólne, p o w szech n e d la całego k o n ty n e n tu p ra w o sta ło się w d zisiejszy ch cz asem fa k te m , czy raczej p o zo staje w d alszy m c ią g u w sfe rz e oczekiw ań. S a m a u n ifik a c ja polity czn o -g o sp o d arcza, m im o e n tu z ja z m u B e n ia m in o C a ra v ita di Toritty, w yd aje się d a le k a od id e a łu . Z ap ew n e je d y n ie p ó łp ra w d ą byłoby s tw ie rd z e n ie , iż kło p o to m w tw o rz e n iu now ego iu s
c o m m u n e w in ie n j e s t b r a k p a m ię c i o w sp ó ln y ch k o rz e n ia c h eu ro p ejsk ie g o
p ra w a . Z n a m ie n n a je d n a k w ydaje się coraz częściej chęć p o s ta w ie n ia A r tu r a D u c k a w s z e re g u in te le k tu a ln y c h ojców zjed n o c zen ia k o n ty n e n tu . Z p e r sp e k ty w y p ra w n ik a ro m a n is ty t a k a re k o m e n d a c ja n ie w y d aje się p rz e s a d ą .
22 Ib id em . 23 Ib id em .
24 Ib id em , s. 3 8 -3 9 . 25 Ib id e m , s. 28.
Summary
Roman Law - the common law o f Europe in the views o f A rthur Duck
De Usu et Authoritate Juris Civilis Romanorum in Dominiis Principum Christia- norum, the work by A rtur Duck was published in London in 1653. Duck, one of the
leading civil lawyers, a royalist, high commissioner, M aster in Chancery, King«s Advocate and a chancellor of three dioceses wrote his book in exile in Oxford during the English Civil War. Although Duck was an Englishman, he admired Roman Law and believed it could unify and consolidate the legal systems of the C hristian Europe. He gathered many opinions according to which Roman law was in fact the real European ius commune, no m atter whether it was in force or not. He went beyond the borders of the C hristianity with his statem ents of how this law can be useful for Turks or Jews. His work shows deep knowledge of how the legal systems of 17th-century Europe were organized and influenced by Roman Law. Although his book has been forgotten for centuries, it is gaining much prominence nowadays, not only among legal historians, but also federalists who want to see Duck as a historical spokesman of the vision of Europe united by the one law. Beniamino Caravito di Toritto (La Sapienza University) is one of the examples, exposing the question of the unification through law.
