Biblioteczka dla Osób Niepe∏nosprawnych
A B C . . .
Stan prawny 1 stycznia 2009 r.
Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
Biblioteczka dla Osób Niepe∏nosprawnych
Biblioteczka dla Osób Niepe∏nosprawnych
I P RA CODA WC Y
P RAC OWNIK A
© Copyright by Stowarzyszenie Przyjació∏ Integracji Wydanie III poprawione
Publikacja jest bezp∏atna
Wszelkie prawa zastrze˝one. Ka˝da reprodukcja lub adaptacja ca∏oÊci lub cz´Êci niniejszej publikacji, i to niezale˝nie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej, nagraƒ fonograficznych itp.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy.
ISBN 978-83-89681-68-3 Wydawca:
Stowarzyszenie Przyjació∏ Integracji, ul. Dzielna 1,
00-162 Warszawa, tel. 022 635 13 30
Publikacja finansowana ze Êrodków
Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacyjnego Osób Niepe∏nosprawnych Autor:
Anita Siemaszko Współpraca:
Teresa Ksieniewicz
Opracowanie redakcyjne:
Dorota Starzyƒska Korekta:
Małgorzata Denys, Roksana Iwanicka-Nowicka Ilustarcje:
Monika Duliasz
Przygotowanie do druku:
Magdalena Borek
ABC...
DLA PRACOWNIKA Z NIEPE¸NOSPRAWNOÂCIÑ
I PRACODAWCY
Stan prawny na 1 stycznia 2009 r.
DOTYCHCZAS W SERII UKAZA¸Y SI¢:
ABC... DLA ARCHITEKTA ABC... DLA NIEPE¸NOSPRAWNEGO
PRACOWNIKA I PRACODAWCY AKTYWNIE SZUKAM PRACY CO TRZEBA WIEDZIEå O KRUS
DOSTOSOWANIE BUDYNKÓW U˚YTECZNOÂCI
PUBLICZNEJ – TEORIA I NARZ¢DZIA JAK DOSTOSOWAå BUDYNEK JAK ROZPOCZÑå I PROWADZIå
W¸ASNÑ DZIA¸ALNOÂå GOSPODARCZÑ OCHRONA PRAW NIEPE¸NOSPRAWNEGO
KONSUMENTA
ODSZKODOWANIA – PORADNIK OSOBY POSZKODOWANEJ OSOBY NIEPE¸NOSPRAWNE – OD REHABILITACJI DO PRACY
PROJEKTOWANIE DLA WSZYSTKICH REHABILITACJA ZAWODOWA I SPO¸ECZNA ORAZ ZATRUDNIANIE
– WYCIÑG Z USTAWY I KOMENTARZE WSZYSTKO, CO POWINIENEÂ WIEDZIEå O EMERYTURACH
I RENTACH
Spis treÊci
Wst´p ... 5
I Pracownik z niepe∏nosprawnoÊcià 1. Czy osoba z niepe∏nosprawnoÊcià mo˝e pracowaç? ... 8
1.1. Trzy grupy inwalidzkie... 8
1.2. Orzeczenia ZUS... 9
1.3. Trzy stopnie niepe∏nosprawnoÊci ... 10
2. Uprawnienia pracownicze osób z niepe∏nosprawnoÊcià ... 12
2.1. Czas pracy... 12
2.2. Dodatkowy urlop... 13
2.3. P∏atne zwolnienia z pracy... 14
2.4 Praca w dwóch zak∏adach ... 16
II ABC... pracodawcy 1. Obowiàzki ... 17
1.1. Limit zatrudnienia ... 17
1.2. Obowiàzkowy wskaênik zatrudnienia ... 18
1.3. Obni˝ony wskaênik ... 18
1.4. Pracodawca wobec pracownika... 19
2. Uprawnienia: co mo˝esz zyskaç... 19
2.1. Op∏acalna wspó∏praca ... 19
2.2. Zwrot kosztów ... 19
2.3. Dofinansowanie wynagrodzeƒ ... 21
2.4. Zasady przyznawania dofinansowania wynagrodzenia ... 22
2.5. Zwrot kosztów wyposa˝enia stanowiska pracy ... 24
2.6. Refundacja kosztów zatrudnienia osoby pomagajàcej osobie z niepe∏nosprawnoÊcià w miejscu pracy... 24
2.7. Zwrot kosztów szkolenia pracownika z niepe∏nosprawnoÊcià ... 25
3. Zak∏ady pracy chronionej i aktywnoÊci zawodowej ... 26
3.1. Status pracodawcy zak∏adu pracy chronionej (zpch) i zak∏adu aktywnoÊci zawodowej (zaz) ... 26
3.2. Zwolnienia podatkowe ...27
3.3. Inne przywileje ... 27
3.4. Kto nie mo˝e liczyç na wsparcie?... 28
4 ABC... pracownika z niepe∏nosprawnoÊcià i pracodawcy
III Konflikt pracownika z pracodawcà
1. Zanim pójdziemy do sàdu ... 29
1. 1. Adresy Okr´gowych Inspektoratów Pracy... 29
1. 2. Gdy pracodawca nie p∏aci ... 30
2. Przed sàdem ... 31
2. 1. Roszczenia pracownika... 31
2. 2. Pozew ... 32
2. 3. Pe∏nomocnictwo ... 32
2. 4. Apelacje i za˝alenia ... 33
2. 5. Kasacja ... 33
2. 6. Koszty sàdowe ... 34
2. 7. Adresy Okr´gowych Sàdów Pracy ... 34
2. 8. Podstawa prawna ...39
5
Wst´p
Wst´p
Osoby z niepe∏nosprawnoÊcià stano- wià szczególnà kategori´ pracowni- ków, dlatego te˝ przepisy prawa, po- przez odmiennà regulacj´ niektórych uprawnieƒ i obowiàzków pracowni- czych dla tych osób, majà u∏atwiç im funkcjonowanie na rynku pracy.
Warto wiedzieç, ˝e system tworzony ustawami z lat 1991 i 1997, motywu- jàcy do zatrudnienia osób z niepe∏- nosprawnoÊcià, by∏ ma∏o skuteczny i nie dzia∏a∏ w interesie niepe∏no- sprawnego. Powodowa∏ ró˝nego ty- pu poczynania nastawione na zysk pracodawców. Ponadto jednostki bu- d˝etowe przez wiele lat w ogóle zwolnione by∏y z obowiàzku zatrud- niania osób z niepe∏nosprawnoÊcià.
Problemem pozostaje nadal niesta- bilnoÊç prawa i mnogoÊç przepisów.
Przyk∏adem jest choçby najwa˝niej- sza ustawa dla niepe∏nosprawnych pracowników, czyli Ustawa o rehabili- tacji zawodowej i spo∏ecznej oraz za- trudnianiu osób niepe∏nosprawnych (Dz.U. z 1997 r. Nr 123 poz. 776; Nr 160 poz. 1082; z 1998 r. Nr 99, poz.
628; Nr 106, poz. 668; Nr 137, poz.
887; Nr 156, poz. 1019; Nr 162, poz.
1118 i poz. 1126; z 1999 r. Nr 49, poz.
486; Nr 90, poz. 1001; Nr 95, poz.
1101; Nr 111, poz. 1280; z 2000 r. Nr 48, poz. 550; Nr 119, poz. 1249;
z 2001 r. Nr 39, poz. 459; Nr 100, poz.
1080; Nr 129, poz. 1444; Nr 154, poz.
1792 i 1800; z 2002 r. Nr 169, poz.
1387; Nr 200, poz. 1679 i 1683; Nr
241, poz. 2074; z 2003 r. Nr 7, poz.
78, i tak do 1 stycznia 2009 r. uchwa- lono w sumie ponad 50 zmian usta- wy!). Ostatnie zmiany w polskiej ustawie powsta∏y w wyniku wyda- nia rozporzàdzenia Komisji (WE) nr 800/2008 z 6 sierpnia 2008 r. uznajà- cego niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (ogólne rozporzàdzenie w sprawie wy∏àczeƒ blokowych) (Dz.U. UE L z 2008 r. nr 214, poz. 3). Te zmiany uwzgl´dniajàce przepisy unijne zo- sta∏y zawarte w Ustawie z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrud- nianiu osób niepe∏nosprawnych (Dz.U.
z 2008 r. Nr 237, poz. 1652);
MnogoÊç przepisów sprawia, ˝e pra- codawcy i osoby z niepe∏nospraw- noÊcià gubià si´ w tym legislacyjnym gàszczu.
Stàd nasza propozycja: informator zawierajàcy przydatne wskazówki skierowane zarówno do pracowni- ków niepe∏nosprawnych, jak i ich pracodawców.
Osoby z niepe∏nosprawnoÊcià w licz- bach:
ZbiorowoÊç osób z niepe∏nosprawno- Êcià w wieku produkcyjnym (18- -59/64 lata) liczy∏a 2192 tys. osób. Po- Êród nich znajdowa∏o si´ 516 tys.
osób aktywnych zawodowo (451 tys.
pracujàcych i 66 tys. bezrobotnych) oraz 1676 tys. osób biernych zawodo-
6 ABC... pracownika z niepe∏nosprawnoÊcià i pracodawcy
wo. W populacji osób w wieku pro- dukcyjnym aktywnych zawodowo by∏o 23,5%, a pracujàcych – 20,6%.
Stopa bezrobocia, okreÊlajàca udzia∏
bezrobotnych poÊród aktywnych za- wodowo, wynosi∏a 12,8%. Znacznie wy˝szy wspó∏czynnik aktywnoÊci za- wodowej i wskaênik zatrudnienia wyst´powa∏ wÊród m´˝czyzn (odpo- wiednio 19,9% i 17,5%) ni˝ wÊród kobiet (odpowiednio 10,6% i 9,3%).
Stopa bezrobocia wÊród kobiet by∏a identyczna jak wÊród m´˝czyzn (wy- nosi∏a 12,4%).
Sytuacja na rynku pracy osób z nie- pe∏nosprawnoÊcià jest znacznie trud- niejsza ni˝ osób sprawnych. W II kw.
2008 r. wspó∏czynnik aktywnoÊci zawodowej osób sprawnych w wie- ku produkcyjnym wynosi∏ 74,2%, podczas gdy niepe∏nosprawnych – 23,5%. Wskaênik zatrudnienia wy- nosi∏ odpowiednio 69,0% i 20,6%, zaÊ stopa bezrobocia – 7,0% i 12,8%.
W zbiorowoÊci osób w wieku pro- dukcyjnym udzia∏ osób ze znacznà niepe∏nosprawnoÊcià jest znacznie mniejszy, przy wyraênie wy˝szym odsetku osób z niepe∏nosprawno- Êcià lekkà (odsetki wynosi∏y odpo- wiednio: 18,5%, 39,6% i 41,9%).
W II kw. 2008 r. wÊród osób z niepe∏- nosprawnoÊcià w wieku produkcyj- nym aktywnych zawodowo by∏o 55,7% z lekkim stopniem niepe∏no- sprawnoÊci, 37,5% z umiarkowa- nym oraz 6,8% ze znacznym. WÊród osób pracujàcych udzia∏y te kszta∏to-
wa∏y si´ nast´pujàco: 57,0%, 36,0%
i 7,0%.
Stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci z natu- ry rzeczy ró˝nicuje aktywnoÊç zawo- dowà osób z niepe∏nosprawnoÊcià.
Wspó∏czynnik aktywnoÊci zawodo- wej osób z niepe∏nosprawnoÊcià w wieku produkcyjnym ze znacznym stopniem niepe∏nosprawnoÊci wyno- si∏ 8,4%, z umiarkowanym – 22,1%, zaÊ z lekkim – 31,7%.
Osoby z niepe∏nosprawnoÊcià nie sà tak dobrze wykszta∏cone jak osoby sprawne.
W II kw. 2008 r. wykszta∏cenie co najmniej Êrednie mia∏o 32,4% osób z niepe∏nosprawnoÊcià w wieku pro- dukcyjnym (wobec 58,1% dla osób sprawnych). Wykszta∏ceniem wy˝- szym legitymowa∏o si´ zaledwie 5,7% osób z niepe∏nosprawnoÊcià (wobec 18,9% dla osób sprawnych), a 27,3% mia∏o jedynie wykszta∏cenie gimnazjalne, podstawowe bàdê nie- pe∏ne podstawowe (wobec 12,8% dla osób sprawnych). Wykszta∏cenie za- sadnicze zawodowe mia∏o a˝ 40,3%
osób z niepe∏nosprawnoÊcià w wie- ku produkcyjnym (wobec 29,1% dla osób sprawnych).
W II kw. 2008 r. pracowa∏o 489 tys.
osób z niepe∏nosprawnoÊcià w wieku 15 lat i wi´cej, w tym 451 tys. osób w wieku produkcyjnym. WÊród pra- cujàcych osób z niepe∏nosprawnoÊcià przewa˝ali m´˝czyêni (313 tys. osób, w tym 297 tys. w wieku produkcyj- nym). Liczba pracujàcych zamieszka-
∏ych w miastach by∏a wy˝sza ni˝
na wsi (294 tys. mieszkaƒców miast,
7
Wst´p
w tym 279 tys. w wieku produkcyj- nym). Mieszkaƒcy miast stanowili 60,1% ogó∏u pracujàcych osób z nie- pe∏nosprawnoÊcià, a w przypadku zbiorowoÊci osób w wieku produkcyj- nym ich udzia∏ wynosi∏ 61,9%.
W przypadku osób w wieku produk- cyjnym wi´cej jest pracowników na- jemnych (67,4%), a mniej pracujàcych na w∏asny rachunek i pracodawców (22,8%, w tym 2,2% stanowili praco- dawcy) oraz pomagajàcych cz∏onków rodzin (9,8%), co potwierdza silniejszy zwiàzek z rolnictwem osób starszych (s∏abiej wykszta∏conych).
W sektorze prywatnym zatrudnio- nych by∏o 77,6% osób z niepe∏no- sprawnoÊcià pracujàcych w charak- terze pracowników najemnych, pod- czas gdy w publicznym – 22,4%
(w przypadku osób w wieku produk- cyjnym udzia∏y te wynosi∏y odpo- wiednio 78,3% i 21,7%) Wi´kszoÊç pracujàcych osób z niepe∏nospraw- noÊcià w wieku 15 i wi´cej lat stano- wili pracownicy najemni – w II kw.
2008 r. 64,6%, jednak znaczàce sà tak˝e odsetki osób pracujàcych na w∏asny rachunek i pracodawców (24,4%, w tym 2,5% stanowili praco- dawcy) oraz pomagajàcych cz∏onków rodzin (11,0%), co wynika z tego, ˝e znaczna cz´Êç osób z niepe∏nospraw-
noÊcià pracuje w rolnictwie indywi- dualnym.
Bardzo niepokojàcy jest fakt, ˝e ren- ta z tytu∏u niezdolnoÊci do pracy by-
∏a g∏ównym êród∏em utrzymania a˝
dla 65% osób z niepe∏nosprawnoÊcià w wieku produkcyjnym.
èród∏o: Badanie AktywnoÊci Ekono- micznej LudnoÊci, 2008 r., GUS.
Wed∏ug danych z 2008 r. pracowa∏o 451 tysi´cy osób z niepe∏nospraw- noÊcià. 167 tysi´cy osób z niepe∏no- sprawnoÊcià znajdowa∏o zatrudnie- nie w zak∏adach pracy chronionej, a 39 tysi´cy na otwartym rynku pracy.
Wspó∏czynnik aktywnoÊci zawodo- wej oraz wskaênik zatrudnienia nie- pe∏nosprawnych w Polsce jest trzy- krotnie ni˝szy ni˝ dla ludnoÊci ogó-
∏em. Z drugiej strony, w Polsce jest ok. 2 mln podmiotów gospodar- czych, w których w ogóle nie zatrud- nia si´ osób z niepe∏nosprawnoÊcià.
Dla ludzi z niepe∏nosprawnoÊcià pra- ca jest nie tylko drogà do usamo- dzielnienia ekonomicznego i popra- wy warunków bytu, ale tak˝e zasad- niczym sposobem integracji z oto- czeniem. Jej brak natomiast stanowi najistotniejszà barier´ w∏aÊciwego funkcjonowania w spo∏eczeƒstwie.
8 ABC... pracownika z niepe∏nosprawnoÊcià i pracodawcy
1. Czy osoba z niepe∏nosprawno- Êcià mo˝e pracowaç?
Ka˝dy ma prawo do pracy. Gwaran- tuje je Konstytucja RP. W myÊl art. 4 ust. 5 Ustawy o rehabilitacji zawo- dowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych z dn.
27.08.1997 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 z póên. zm.): „Zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepe∏nosprawnoÊci osoby, o której mowa w ust. 1 lub 2, nie wyklucza mo˝liwoÊci zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapew- niajàcego warunków pracy chronio- nej, w przypadku uzyskania pozy- tywnej opinii Paƒstwowej Inspekcji Pracy o przystosowaniu przez pra- codawc´ miejsca pracy do potrzeb osoby niepe∏nosprawnej”. Pozostaje wybór, czy chce si´ pracowaç. Nie mo˝e tego zabroniç ˝adna instytucja ani adnotacje typu: „Ca∏kowicie nie- zdolny do pracy”, „Praca – nie doty- czy”, „˚adna praca”, widniejàce na orzeczeniach. Niestety, te niefor- tunne sformu∏owania odstraszajà pracodawców, a potencjalnym pra- cownikom przeszkadzajà uwierzyç w swoje mo˝liwoÊci. Warto coÊ z tym zrobiç.
Poniewa˝ sprawa dotyczy orzeczeƒ 3 typów, to przedstawi´ garÊç informa- cji na temat ka˝dego z nich, opisz´
jakie pu∏apki mogà spotkaç przysz∏e- go pracownika i jak je omijaç.
1.1. Trzy grupy inwalidzkie Przez wiele lat w polskim prawie emerytalno-rentowym funkcjonowa-
∏o poj´cie „inwalidztwo”. Wiele osób wcià˝ ma wa˝ne orzeczenia dawnych komisji ds. inwalidztwa i zatrudnie- nia. Ustawa z 14 grudnia 1982 r. o za- opatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 z póên. zm.) przewidywa∏a trzy gru- py inwalidztwa:
• do I grupy zaliczano osoby ca∏ko- wicie niezdolne do pracy i samo- dzielnej egzystencji, co w praktyce oznacza∏o koniecznoÊç korzysta- nia przez nie ze sta∏ej pomocy in- nej osoby,
• do II grupy zaliczano osoby ca∏ko- wicie niezdolne do pracy,
• do III grupy zaliczano osoby cz´- Êciowo niezdolne do pracy.
„˚adna praca” – ten zapis widnieje czasem na orzeczeniach o grupie in- walidzkiej. Wiele osób przyzwycza- i∏o si´ do niego, a w∏aÊciwie do my- Êli, ˝e ma zakaz pracy. Tak sàdzà te˝
pracodawcy, którzy nie nadà˝ajà za stale zmieniajàcymi si´ przepisa- mi JeÊli ma si´ stare orzeczenie o I grupie inwalidzkiej z adnotacjà:
„˚adna praca”, to nie warto za ka˝- dym razem t∏umaczyç pracodawcy,
˝e ten zapis tak naprawd´ nie ma znaczenia. Warto natomiast zg∏osiç si´ do zgodnego ze swoim miejscem zamieszkania Powiatowego Zespo∏u ds. Orzekania o Niepe∏nosprawnoÊci
