Kazimierz Majdański
"Familiaris consortio" owocem
Synodu o Rodzinie : historia
zwołania i prac synodalnych
Studia nad Rodziną 10/1-2 (18-19), 57-64
WSŁUŻBIE ŻYCIU LUDZKIEMU - XXV LAT PO FAMILIARIS CONSORTIO
Studia nad Rodziną UKSW 2006 R. 10 nr 1-2(18-19) abp Kazim ierz M A JD A Ń SK I
FAMILIARIS CONSORTIO OWOCEM SYNODU O RODZINIE -
HISTORIA ZWOŁANIA I PRAC SYNODALNYCH
Proszę m i pozwolić najpierw na słowa dziękczynnej radości z tego, że w chodzimy w 32. ro k akadem icki naszego Instytutu. Trzeba bym pow ie dział m oże p rzed e wszystkim w łaśnie ja, nazywany „założycielem ” Instytu tu, że to jest, ja k to określił w czasie swojej posługi Najwyższego Pasterza K ościoła Papież Jan Paweł II, Boże dzieło. Należy się za nie głęboka wdzięczność nas wszystkich: wdzięczność w obec Boga Najwyższego, R odzi ny Świętej i Jej O piekuna oraz O piekuna całego K ościoła Bożego, św. Jó zefa, Wybawcy tych, którzy wołali do Niego o wolność w obozowej otchłani niewoli. Jest z nam i niewątpliwie także grono Błogosławionych obozowych M ęczenników.
Wszystkich nas ogarnia radość 28. rocznicy pow ołania Biskupa polskie go z K rakow a n a Biskupa Kościoła Powszechnego w Rzymie. Natychm iast po swoim zgonie został ogłoszony świętym (Santo subito!) i coraz częściej mówi się o Nim „W ielki” . Czekamy z ufnością na potw ierdzenie obu tych tytułów przez Kościół.
Pozwolił Pan Bóg w zrastać dziełu Instytutu pod opieką błogosławiącego nam Sługi Bożego Jan a Pawła II.
D o m oderow ania pracam i Synodu Biskupów, o którym pragniem y dziś mówić, wyznaczył O n obecnego Papieża, który ta k pisał o Synodzie w liście pasterskim jako arcybiskup m onachijski, wtedy K ardynał Jó zef Ratzinger: „Właściwy powód, dla którego piszę, wiąże się z po trzeb ą przekazania a u tentycznej inform acji o Synodzie Biskupów, doniesienia prasow e bowiem dały o Synodzie zupełnie fałszywy obraz. D ało to okazję do krytyki i znie chęcenia, w większym nieom al jeszcze stopniu w śród duszpasterzy, niż w śród świeckich” .
A u to r analizuje przy tym w sposób charakterystyczny przyczyny tego sta nu rzeczy: „W idocznie prasa niem iecka od początku nastaw iła się na sche m at: Synod za albo przeciw «H um anae vitae»; całość więc chciano by oce niać jedynie w edług tego, czy w końcu encyklika zostanie potw ierdzona, czy odrzucona. Tylko w ten sposób m ożna np. zrozum ieć, że w jednym ze zna nych dzienników w iadom ość o m ojej w stępnej «R elatio» ukazała się pod tytułem : «R atzinger um acnia zakaz pigułki» [...]. Z tak zaw ężoną persp ek
tywą nie m ożna było zrozum ieć niczego z działania Synodu. Z godnie z tym schem atem Synod został przedstaw iony jako w alka przeciwników i zw olen ników kontroli urodzeń, którzy z kolei zostali utożsam ieni z przeciwnikam i i zw olennikam i encykliki”1.
W racam y do Synodu odbytego w roku 1980. N ie bez poważnych racji dw ukrotnie już organizow ał nasz Instytut sympozjum pośw ięcone adhorta- cji apostolskiej Familiaris consortio. Było to w dniach 13.02.1982 roku oraz 12.05.2001 roku. B ogata treść p rogram u obecnego sympozjum, sprzym ie rzonego z inauguracją 32. roku akadem ickiego naszego Instytutu, uzasad nia celowość podjęcia tego te m atu n a nowo, poniew aż jest on też na nowo aktualny i to, ja k się okaże, w m iarę realizow ania p rogram u obecnej sesji, aktualny w sposób niezwykły.
Proszono m nie o wypowiedź na tem at: „Familiaris consortio owocem Syno du o Rodzinie - historia zwołania i prac synodalnych”. Jestem zobowiązany najpierw zacytować własną bibliografię pozycji związanych z tym tem atem .
N a tem at bowiem Synodu Biskupów 1980 roku i adhortacji apostolskiej
Familiaris consortio pisałem w ielokrotnie. Ponieważ zaś nie je st obecnie
możliwe om ów ienie wszystkich aspektów zadanego m i tem atu, chciałbym odw ołać się do niektórych wcześniejszych publikacji.
N atom iast p o d koniec obecnej wypowiedzi zamieszczony zostanie wy m ieniony spis bibliograficzny.
O becnie zaś proszę m i pozwolić sięgnąć pam ięcią do przeżyć z okresu Synodu 1980, zgodnie z układem tem atu, jaki m i został zadany.
I. Historia zwołania Synodu
1. Synod o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym był zwoływany przez trzech kolejnych Papieży. Ogłosił go najpierw Papież Paweł VI, ale pow ołał go Pan Bóg do Siebie p rzed zrealizow aniem Syno du. N ie zdążył go zrealizować, choć zdążył ogłosić, Papież Jan Paweł I, k tó rego pontyfikat był niezwykle krótki. Z w ołał Synod i zrealizow ał go do p ie ro trzeci z kolei Papież, pow ołany z Polski n a Stolicę Piotrow ą, Sługa B o ży Jan Paweł II.
„[...] fakt zwoływania Synodu przez tych trzech Papieży zawierał w sobie wymowną symbolikę: symbolikę doniosłości, a naw et odwagi podejm ow a nej decyzji. - Tematyka Synodu została w powszechnej opinii uznana za wy jątkow o w ażną i za wyjątkowo tru d n ą ”2.
1 Rückblick auf die Bischofssynode, w: „Klerusblatt” z 15 I I 1981, 1.
2 Bp K. Majdański, Wprowadzenie do Sympozjum nt. adhortacji apostolskiej Papieża Jana Pawia II Familiaris consortio, AK 1984, R. 76, T 102, z. 449, s. 20.
2. N a początku m ojego posługiw ania pasterskiego w Szczecinie, podczas audiencji udzielonej m i w dniu 17 m aja 1979 roku, Ojciec Święty ośw iad czył, że m a zam iar pow ołać m nie na przew odniczącego W atykańskiego K o m itetu Rodziny, bym m ógł w spółpracow ać w zorganizow aniu Synodu o ro dzinie. Propozycja papieska była niezwykła. Chodziło bowiem o podjęcie systematycznych zajęć w W atykanie przez biskupa rezydencjalnego w dale kim Szczecinie, odpow iedzialnego jednocześnie za prow adzenie pow stałe go niedaw no Instytutu Studiów n ad R odziną w W arszawie-Łom iankach. Z m ojej strony nie było jed n a k w ahań, ale ja k się dow iedziałem po kilku m iesiącach milczenia, przedstaw iona została O jcu Św iętem u trudność: „Tego stanow iska nie pow inien zajm ować Polak”. Jednakże w ciągu kilku miesięcy nie przedstaw iono innego kandydata, choć Papież tego oczekiwał. W reszcie więc 15 grudnia 1979 r. wezwał m nie Ojciec Święty ponow nie i powiedział: „W racamy do pierw otnego zam iaru, bo Synod zbliża się już w ielkim i krokam i”.
Tak się też stało.
3. N ależy w spom nieć o dwóch zespołach, k tó re w spierały przygotowanie i prace Synodu. Był to wspom niany wyżej Papieski K om itet Rodziny, p e r sonalnie bardzo szczupły. U prosiłem więc P refekta K ongregacji, do której K om itet Rodziny należał, K ardynała O pilio Rossi, o przydzielenie nam do pracy jednego ze swoich w spółpracowników. C hodziło o Ks. p ra łata Józefa M ichalika, dziś Przew odniczącego K onferencji E piskopatu Polski.
D rugim zespołem bardzo wspom agającym prace Synodu byli pracow ni cy Instytutu Studiów n ad Rodziną. Byli to: dr n. m ed. M onika Wójcik, ks. prof. Jerzy Bajda, o. d r Józef M ajkowski SJ, ks. prof. Bronisław M ierzw iń ski i o. d r L eon M ońko SJ, krajowy duszpasterz rodzin w Polsce, który w czasie Synodu zm arł w Rzymie i tam został pochowany.
4. W przygotow aniach do Synodu zaproponow ałem pow ołanie audyto rów świeckich z różnych kontynentów świata, głównie m ałżonków . P ro p o zycja została chętnie zaaprobow ana i p o d jęta przez O jca Świętego. Z a p ro szenie ich do udziału w Synodzie Biskupów, było wydarzeniem bez p re c e densu, witanym początkow o ze zdziwieniem, ale okazało się bardzo zna czące dla przebiegu prac synodalnych.
In n ą istotną inicjatywą było przygotow anie Światowego D nia Rodzin, m ającego się odbyć w czasie trw ania Synodu.
Przed Synodem przewodniczący K om itetu Rodziny i jego współpracowni cy podjęli także szereg innych zadań, m.in. analizę stanu duszpasterstwa ro dzin w poszczególnych krajach, grom adzenie literatury światowej dotyczącej rodziny, sporządzenie ewidencji organizacji działających na rzecz rodziny, ko
ordynację prac tych organizacji na rzecz Synodu oraz przygotowanie publika cji zawierającej teksty Ojca Świętego, odnoszące się do małżeństwa i rodziny. W okresie poprzedzającym Synod przygotow ana została także Wystawa synodalna, o której jeszcze wspomnimy.
5. Papież Jan Paweł II ogłosił List, wzywający cały Kościół do modlitwy za Synod: „trzeba, by się zaangażow ał w jego prace cały Kościół. Trzeba, by cały Kościół był niejako n a Synodzie obecny: zwłaszcza m odlitw ą i ofiarą”, a zarazem wyjaśniający, co to m a być za w ydarzenie: „Trzeba, by Synod «ukazał, co to znaczy iść za Chrystusem w życiu m ałżeńskim i rodzinnym». Tak. Trzeba, by rodziny naszych czasów powstały. Trzeba, by szły za Chry stusem !” (List z 15.08.1980 roku).
Z ap ro sił też Papież rodziny całego świata n a Światowy D zień Rodzin 12.10.1980 roku.
W sierpniu tam tego roku zapytałem O jca Świętego (m iałem taki o b o wiązek): „Ojcze Święty, niepokoim y się, bo wiadom ość o D n iu R odzin p o w inna by już do rodzin dotrzeć, a jeszcze się nie u k azała”. Ojciec Święty o d powiedział: „Już się ukazała, ale dołączyłem jeszcze własną m odlitw ę”.
To je st Jego m odlitw a za rodziny, zaczynająca się od słów: „Boże, od któ rego pochodzi wszelkie ojcostwo w niebie i na ziem i...”, znana w naszym środowisku. Z najm y ją i m ódlm y się razem ze Sługą Bożym, „aby każda ludzka rodzina na ziemi [...] staw ała się prawdziwym przybytkiem życia i m iłości dla coraz to nowych p o koleń” .
II. Historia prac synodalnych
1. Synod odbywał się w Rzym ie od 26 w rześnia do 25 października 1980 roku.
W obradach brał zawsze udział Ojciec Święty, przysłuchując się pilnie głosom Ojców synodalnych, a także głosom audytorów.
G łów ną osobą Synodu był, poza O jcem Świętym, arcybiskup m onachij ski, K ardynał Józef R atzinger - re la to r tegoż Synodu, wspom agany przez dwóch innych kardynałów.
Czas relacji Ojców synodalnych był ściśle ograniczony.
2. Audytorzy zabierali głos niekiedy w czasie posiedzeń plenarnych, sys tem atycznie zaś w czasie posiedzeń popołudniow ych, prow adzonych przez biskupa - założyciela Instytutu w Łom iankach (43 audytorów rep rezen to w ało 20 krajów, było w śród nich 16 p a r m ałżeńskich, cztery m ałżeństw a by ły reprezentow ane przez jednego z m ałżonków ; było także dwóch księży, je d e n b ra t zakonny i cztery siostry zakonne).
W śród audytorów była także zakonnica, k tóra w sposób wybitny zajm o w ała się poradnictw em rodzinnym . Była to bł. M atka Teresa z Kalkuty.
A udytoram i Synodu zajął się na m oją prośbę ks. prof. Bronisław M ierz wiński, jednakże m oje z nim i kontakty były zaplanow ane i systematyczne.
Po zakończeniu Synodu okazało się, że pow ołanie audytorów m iało wy raźnie dobroczynny wpływ na przebieg o brad synodalnych.
W łaśnie świeccy audytorzy - m ałżonkow ie daw ali na Synodzie świadec two, że w ierność Bożem u zamysłowi o m ałżeństw ie i rodzinie je st nie tylko możliwa, ale że je st jedyną drogą do szczęścia w życiu rodzinnym .
Tak więc ukazywali na własnym przykładzie to, o czym uczył Papież P a weł V I w encyklice H um anae vitae: „W ybitną form ą m iłości dla dusz jest nie pom niejszać w niczym zbawczej nauki C hrystusa” (n. 29).
To w ażne i dla naszego In sty tu tu , pow ołanego, by służyć praw dzie o ro dzinie.
3. Założyciel Instytutu Studiów n ad R odziną został zobowiązany do przedstaw ienia w czasie I sesji plenarnej Wystawy, um ieszczonej w bezp o średnim sąsiedztwie A uli synodalnej. Jej scenariusz przygotow ałem razem z pracow nikam i naukowymi Instytutu. Wystawa obrazow ała nau k ę II So b o ru W atykańskiego o m ałżeństw ie i rodzinie, a także przedstaw iała boga tą w spółczesną bibliografię w tym zakresie. O praw ę artystyczną przygoto wali państw o B enedykt i H an n a Tofilowie z Warszawy.
W pierwszym przem ówieniu synodalnym zaprezentow ałem Wystawę i za prosiłem do jej zwiedzenia Ojca Świętego i Ojców synodalnych. Zaproszenie zostało przyjęte, a Wystawa cieszyła się dużym uznaniem i popularnością.
4. Szczególnym przeżyciem był także Światowy D zień Rodzin, który się odbył, ja k już wspomnieliśmy, 12.10.1980 roku. Część pierwszą stanowiła M sza św. p o d przew odnictw em O jca Świętego na Placu św. Piotra; m iała ona bogatą opraw ę liturgiczną. W tedy też m ałżonkow ie odnowili swoje przyrzeczenia m ałżeńskie. Część druga zaś, także w obecności Ojca Św ięte go, odbyła się w A uli synodalnej. Rodziny z różnych krajów składały świa dectw a o swoich różnorodnych dośw iadczeniach, zwłaszcza zaś o przezwy ciężaniu typowych dla w spółczesnego świata trudności. Spotkaniu towarzy szyły występy artystyczne. Świadectwa rodzin wywarły wielkie w rażenie na O jcach Synodalnych.
5. D o dalszych szczegółów odnoszących się do przebiegu Synodu ośm ie lam się odesłać wszystkich Czcigodnych Słuchaczy do p iętn astu pozycji bi bliograficznych, przekazanych zgodnie z zapow iedzią p o d koniec obecnej wypowiedzi.
Z ak o ń czen ie Synodu stało się początkiem przygotow ania realizacji j e go postulatów . Założyciel In sty tu tu w Ł om iankach został zaproszony przez O jca Św iętego do w spółpracy przy tw orzeniu now ego dykasterium w atykańskiego - Papieskiej R ady Rodziny. (W arto w spom nieć, że o d rę b ną K ongregację ds. rodziny p ra g n ął założyć już św. Pius X, jed n ak że nie zdołał tego uczynić, a jego odw ażny p ro je k t długo czekał n a urzeczyw ist nienie).
III. Owoce Synodu o Rodzinie
Owoce Synodu Biskupów roku 1980 są potrójne. Były nimi: - w spom niana Papieska R ada Rodziny,
- Instytut Studiów nad M ałżeństw em i R odziną przy U niw ersytecie L a terańskim w Rzymie (mający obecnie swoje filie w w ielu krajach),
- i wreszcie będąca tem atem dzisiejszej refleksji adhortacja apostolska
Familiaris consortio.
Ojciec Święty przywiązywał wielką wagę do faktu erygowania wyżej wy m ienionych dwóch nowych instytucji. M iał zam iar osobiście ogłosić te d e cyzje podczas audiencji generalnej w dniu 13 m aja 1981 roku. Przeszkodził straszliwy zam ach. Usłyszałem wtedy kom entarz: „To za rodziny”. Rozważ cie, D rodzy Przyjaciele, czy to nie ta k właśnie, choć do dziś zam ach nie zo stał wyjaśniony.
M oże nie należy się dziwić, że służba rodzinie i o brona życia kosztuje, czasem niem ało. A le nie trzeba się lękać. Zwycięstwo je st po stronie Boga Życia.
Tak też było i 13 m aja - ocaliła Pani Fatimska.
Z am ach odsunął czasowo także ogłoszenie adhortacji posynodalnej. U kazała się więc dopiero w święto Chrystusa Króla, 22 listopada 1981 roku.
To w spaniała data! ANEKS:
A bp K. M ajdański
Fragm ent bibliografii - p o d kątem Synodu 1980 i kom entarza do ad h o r tacji apostolskiej Familiaris consortio - ważniejsze pozycje:
1. „Ce pèlerinage constitue u n e m erveilleuse continuation du Synode” - Saint-Paul-H ors-les-M urs, le 9 novem bre 1980, „Tâches fam iliales” n r 153, Paris, D ecem bre 1980, s. 14-18.
2. „Le famiglie al S inodo”. Interventi, relazioni, testim onianze alla V A ssam blea G enerale del Sinodo dei Vescovi (26 settem b re - 25 o tto b re 1980) a cura del Pontificio C om itato p e r la Famiglia, L ibreria E ditrice Va ticana, Casa E ditrice M arietti 1981.
3. Świadectwa Synodalne, A K 1981, R. 73, T. 96, z. 434, s. 335.
4. [Przem ów ienie prezentujące wystawę synodalną], 1981, R. 73, T. 97, z. 435, s. 66-67.
5. Synod Biskupów 1980, A K 1981, R. 73, T. 97, z. 435, s. 68-79.
6. Z ad an ia rodziny chrześcijańskiej: tw orzenie w spólnoty osób i służba życiu. Refleksje n ad pierwszymi dw om a rozdziałam i III części adhortacji apostolskiej Jan a Pawła II Familiaris consortio, A K 1984, R. 76, T. 102, z. 449, s. 5-20. (L a form ation d ’u n e com m unaute de personnes e t le service de la vie. Réflexion sur les deux prem iers chapitres de la troisièm e p artie de l’E xhortation A postolique de Jean Paul II « Familiaris C onsortio », „Tâches fam iliales” Septem bre-octobre 1984, N° 171. s. 5-21.)
7. W prow adzenie do Sympozjum nt. adhortacji apostolskiej Papieża J a na Pawła II Familiaris consortio, A K 1984, R. 76, T. 102, z. 449, s. 20-23. (O publikow ane także w: W ychowanie do miłości, red. bp K. M ajdański, Warszawa 1987, s. 117-118.)
8. O d Synodu B iskupów 1980 do Św iatow ego S p otkania R odzin w r o ku 1994, w: D w adzieścia la t n au k o rodzinie - Twenty Y ears o f Family Sciences, W arszawa 1995, s. 102-109. (Tekst w jęz. ang.: F rom th e Synod o f B ishops in 1980 to th e W orld M eeting of Fam ilies in 1994, w: D w adzie ścia la t n au k o rodzinie - Twenty Y ears o f Family Sciences, W arszawa 1995, s. 294-301.)
9. Kościół w służbie rodziny, A K 1995, T. 124, R. 87, z. 516, s. 166-179. 10. Posługa w W atykanie 1980-1993, Ł om ianki 1997, broszura, 37s. 11. Il servizio in Vaticano 1980-1981/1981-1993, Ł om ianki 1997, broszu ra, 36 ss.
12. O calić P raw dę o rodzinie. S rebrny Jubileusz In sty tu tu Studiów U K SW w Ł om iankach, Ł o m ian k i 2000, s. 124-140.
13. Verso il Pontificio Consiglio p e r la Famiglia, L O R 27.06.2001. 14. G eneza i tło historyczne adhortacji apostolskiej Familiaris consortio, SnR 2002, n r 1(10), s. 5-10. (O publikow ane także w: Przyszłość idzie przez rodzinę. G eneza i tło historyczne adhortacji apostolskiej Familiaris consor
tio, „Nasz D ziennik” 23.11.2001, s. 10-11.)
15. K u Papieskiej R adzie Rodziny, „Nasz D ziennik”, 3.12.2001, s. 12. Archbishop Kazimierz Majdański: “Familiaris consortio” - the fruit of the Synod on the family - the history of its convention and synodal work The Synod concerning duties of the Christian family in the contemporary world was held in Rome in the days of September 26 to October 25, 1980. The prepara tion and proceedings of the Synod were aided by two teams: The Pontifical Family Committee and the employees of the Institute for Studies on the Family. Apart
from synodal debates which were regularly attended by John Paul II, key initiatives included the appointment of secular auditors from various continents, mostly mar ried people, the preparation of the Word Family Day which took place on October 12, 1980 and the preparation of the synodal exhibition.
The fruits of the Synod of Bishops are threefold. These are: the Pontifical Coun cil for the Family, The Institute of Studies on Marriage and the Family at the Late ran University in Rome (with branches in many countries at the present moment) and the apostolic exhortation “Familiaris consortio”.
