• Nie Znaleziono Wyników

Die Geschichte Polens : ein Beitrag zum Verftändnis der polnischen Frage

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Die Geschichte Polens : ein Beitrag zum Verftändnis der polnischen Frage"

Copied!
81
0
0

Pełen tekst

(1)

A o u - i - f i

® i e

®efcf)i<i>fe ^ o le n é

g i n Q 3 e iir a g

g u m Q 3 e rftć m b n tó b e r p o tn ifc fy e n 'J r a g e .

33ort

D r . g e r m a n u S a e n i c f e ,

D ireltor ber ftönigl. griebrid)(d)ule (ffit)tnna(tum unb SRealjcfjuIe) in (Sumbinnen.

B e r l i n

S S e ib n ta n n fd je 9 3 u if)i)a n b lu n g

1909.

(2)

■ U l B ib lio te ka G łów na

U n i w e r s y t e t u G d a ń s k i e c j o

1100173443

il 8h

1100173443

(3)

Q S o r t o o r t

g ü r f t iö ü lo to Rat meRr al§ e in m a l bie D ftm a rfe n fra g e al§

bie to id jtig fte g ra g e u n fe re r in n e rn iß o lit if beseitfjnet, unb fie ift nicRt bloß bie ioicRtigfte in n e re fffrage I ß r e u f f e n g , fo n b e rn aucR eine ber ioicR tigften be§ g a n g e n b e u t f c E j e n i R e i d ) e § . SeRr ric h tig fc£)reibt ber 9teicRgiaggabgeorbnete SBöIgl über eine S tn b ie n fa R rt in bie D f tm a r f : „ 'D ie S tn fte b e lu n g g fo m m iffio n ift eine in n e re üingelegenReit beg R reuffifdjen 33unbesftaate§, aber um b e n ® a m ft f u m b a g n a t i o n a l e 3 3 o i f g t u m erfolge reicf) burcR gutäm bfen, b ebarf iß reuffen ber m o r a l i f et t en U n t e r f t ü t s u n g b e g g a n g e n b e u t f c R e n S S o l f e g , u nb baß ißreuffen biefe ntoralifcR e U n te rftü g u n g brauefjt, u nb bafi eg fie ü e rb ie n t, bas if t ber ftä rtfte (S in b ru d u nb bie toicRtigfte oolitifcR e © rfa R ru n g , bie to ir oon u n fe re r D ftm a rfe n fa R rt Reim*

genom m en Raben1) . " SRnlicR äußerte ficR gleicRgeitig ber $ rä = fib e n t ber S fn fie b e lu n g g fo m m iffio n , D r. © ram fcR , in einer ü ln * fpracRe: „U n fe re A rb e it ift n id )t n u r u m fa n g re id ), fo n be rn aud) müReOoll u n b b o rn e n re id ), u nb fie m u ff e rfo lg lo g fe in , t r e n n t o i r n i c f ) t b e n n ö t i g e n I R ü d R a l t R a b e n a n b e n 9ERän*

n e r n b r a u n e n i m fR e id ). S ie to irb bon u ng nicRt gu ©nbe gefüRrt toerben; m enn fie fru d jtb a r to e ite rg e fü ijrt toerben unb tre n n fie fru cR tbring e nb bleiben fo tl a ls ein © re n g to a ll gegen ba§ iß o le n tu m , b a n n m u f b a g g a n g e IReicR b a R i n t e r ft e i t en . $ c b e r m uß IRetter u nb R e ife r fe in , u nb bie to irtfcR a ft*

fie le n u n b n a tio n a i*R o iitifc R e n B ie le u n fe rs S tre b e n g m uffe n einen fRefonangboben fin b e tt in gang D e u tfd )Ia n b 2) . " D ie fe lb e ülnficRt öerficRt ein angefeRener g o rfc R e r: „ D b in u n fe re n £)ft=

m a rfe n ber tatfäcRlicR OorRanbene beutfdfe IR a tio n a lfta a t . . . auf bie D a u e r RerrfcRen to irb ober bag e rft in ber iß ija n ta fie oorRanbene © ro R g o ie n , b a ru n t breRt ficR im l e g t e n © ru n b e

x) 9Jtiind)encr Jtcuefte 9tacf)ridtten (3 u m 190 9 ).

2) itölnifcRe 3 eü un9 (3 u m 19 0 9 ).

(4)

4 SBorroort.

ber ® a n tg f; bag eg ü b e rb a u e t roieber ein ¡Samgf gemorbett ift, b eru ht ju n t S e t! b a ra u f, bag m a n fid ) im beutfcgen 9iettf) ber S ra g m e ite nicht b ö llig H a r ift, nicgt e in fie fjt, bag big jn einem gem iffen © ra b e and) fü r ben Sfagern u n b <5d)»naben g il t : tu a re s a g i t u r 3) . "

S a g ift eg in ber S a t, mag u n fe re r O ftm a r te n g o titii in e rfter fReiije n o t tu t, S S e r f t ä n b n i g f ü r b i e g o l n i f c g e g r a g e , u nb ju biefem 3Serftänbni§ m ödjte ber foigenbe fu r je S tb rig ber g o tn ifd je n ©efc£)icf)te in befdjeibener SBeife beitragen.

S e r SSerfaffer f ü llt e fid ) $u einem fotd)en iBerfucge urn fo rnegr gebrungen, atg er bie erfte fcgone S u g e n b je it in sJhiffifcg*i|3oieu, feinem © e b u rtg ta n b e , jugebracgt gat u nb bie g o tn ifd fe n 3Jer=

g a ttn iffe u n b ben gotnifcgen E g a ra tte r bietteicgt etmag beffer b eu rte ile n gu to n n e n g la u b t, atg einer, ber bem gotnifcgen SBefen g a n j fe rn ftefjt.

E g ganbett ficg geute »Hd)t rnegr b a ru n t, ob ißreugen bon bem nacg O fte n borgefcgobenen S o fte n ju rü d m e id je n fa n n , ob eg bie 6 00 9 J litlio n e n , bie eg a u f bie O ftm a rfe n bermenbet gat, b e rio re n geben u n b berfcgnterjen f o i l: lo ir fin b e in m a l b o rt unb gaben n u n m e h r bie geitige iß fticg t, bag E rm orbene urn jeben iß reig §u gatten. „ Q n ber SSorgatte beg f a i f e r g rie b ric g * iO lufeuntg in ißofen ftegt eine © ru g g e bon SJtanget: g rie b e burcg SBaffen gefcgügt. S ie g a g t n irg e n b io o beffer g in im IReicge alg gierger. S B ir merben ben ^ rie b e n n u r geniegen, »oenn m ir ig n fcgügen burcg S cgm ert u nb S d jitb , bag S cgm ert beg ©efegeg u n b ben S c g itb ber S irb e it u nb E in ig f e it 4) . "

Scgmacge © e m ü te r aber, bie etioa fic^ m o ra tifcg beengt fügten, bag m ir ü b e rga u gt u n fe rn fffug golttifcgeg © ebiet gefegt gaben, feien a n foigenbe Satfacgen e rin n e rt.

1. S a g © ebiet bon ber E ibe big über bie SBeicgfet g in a ug m a r big gur S S ö I f e r m a n b e r u n g bbtt germ anifcgen (Stäm m en bem ognt u nb ift b a n n m ügetog bon ben nad)rücfenben S ta m e n befegt m orben. „9 iic g t burcg bie Überm acgt beg Scgm erteg im

3) §einricf) 3 im m e r: „atanbgloffen eines Ä eltiften ju m S ^ u tftre if in igofen» 2Beftpreugen unb äur O jtm artenfrag e. © erlin , Sßeibmannfdfe SBmgganblung, 1 9 0 7 .“ <5. 3.

4) Äolniftge 3 e itu n g (fju n i 19 0 9 ).

(5)

SBonoort. o

ft’ampfe m it einem ebenbürtigen (Gegner, n id )t burcf) bie fieg*

reiche «tftad)t höherer f u f t u r fin b bie © tarnen in ben SBefiß D ftetbienS g etom m e n: in bie burcf) S tusw anberung . . . ent®

b lö k te n © ebiete rüctten fie ein u n b tie fe n ficf) f)äu§lic£) nieber, bie jitrü cfg e biie b en e n © e rm a n e n , fo w e it fie n id jt bernicptet wur®

ben, b o ttftä n b ig a ffim itie re n b . . . s) .//

2. 3 u r S e it t a r l § b e S © r o ß e n gerieten bie beiben fetjr

»erfcfjieben gearteten « N a tio n a litä te n , Deutfcfje u nb © tarnen, t)a rt a ne ina n be r, u nb h ie rbe i je iiijn e te ber weitfcf)auenbe Ä a ife r m it ric h tig e m «Btide b ie « ß o litif ü o r, bie feine «Nachfolger in a lle g u t u n ft e itttja lte n m u ß te n ; e§ g a lt n ic fjt n u r , bem w e ite rn SSor®

b rin g e n ber © tarnen e in ©nbe ju machen, fo n b e rn aucf) ben frü h e r b e u t f c t j e n «Befiß Wieder §u gew in n en u nb bie tje ib n ifd je

«Bebötferung bem © h rifie n tu m ju ju fü tjr e n .

3. © e it D t t o b e m © r o ß e n befaßen bie beutfctjen K ö nige bie S e tjn S ß e rrli^ ie it über «ßolen u n b übten fie m it Unter®

bredfungen gegen 3 5 0 3 ah r e ^a n 9 ®nS. w ü rb e n ffsoten ficfjer o ö ttig o e rb e u tfd jt tjaben, w enn n id jt im S a ß te 100 0 ber iugenbtict)® f)ßantaftifd)e S a ife r D tto I I I . ba§ oon ilfm m it bem ü otnifctjen iQ erjog gem e in fa m gegrünbete © rz b iS tu m © n e f e n bem b is h e rig e n w o h ltä tig e n © in ftu ß ber beutfdjen ©r§biö§efe

«Dlagbeburg in fcßwerer SBerbtenbung entzogen hätte. ® ie fe r g e h le r m uß endlich e in m a l g u t gemacht werben, w enn auch m it oiet größeren O p fe rn , atS bam atS n ö tig gewefen w a re n.

4. S e m «Niedergänge ber i ) o f ) e n f t a u f i f c i ) e n äßettherr®

fcßaft entfp ra d ) n ich t etwa e in «Niedergang ber b e u t f c ß e n

« B o t t S f r a f t ; biefe entfa ltete fiel) bie tm e hr gleichzeitig in groß®

a rtig e r SSeife u n b zeigte fid ) u. a. b a rin , baß Weite ©ebiete im D fte n be§ «ReidjeS beutfd) u n b cEjrifttict) W ürben. ' f c e i n r i d j b e r S ö w e hatte bie fla w ifd je n S ander bon D fth o tfte in b is H ä lfte bon S o m m e rn , 9 t t b r e c £ ) t b e r 9 3 ä r «Brandenburg unter®

ta n ig gem ad)t, u n b beutfdje «Ritter, «Bürger u nb «Bauern ftröm®

ten feitbem in groß e r 3 a h t in biefe ©ebiete. S n © d jle jte n grün de te n bie m it beutfd)cn g ü rfte n tö c h te rn berm ä htte n pot®

nifcßen « ß i a f t e n über ta u fe nd beutfche D ö rfe r u nb © tä b te unb b erw anbetten bie borhanbenen fia w ifd je n O rtfc p a fte n in beutfche. 5

5) S - 3 tm m e r a. a .D . S . 115.

(6)

6 SBorroort.

23i§ nad) U n g a rn u nb S ie b e n b ü rg e n fdjoben fid) beutfdje 2tn=

fie b le r, fogen. S a u f e n , eigentlich Seute aug g ta n b e rn unb bont «ttieberrheitt, bor. g n 5ßreu&en enbiicf) u n te rw a rf ber

© e u t f d j o r b e n (1 2 3 0 — 1283) bie ein^eim ifc^e S e b ö ife ru n g u nb fc£)uf einen btüfjenben S ta a t, ber in ber g o tg e je it and) S ib la n b , ^ o m e re tte n , © fttila n b u nb (1 4 0 2 ) bie S ie u n ta rf erlnarb u nb a u f bie $ o ifg m ir tfd ) a ft unb © e fittu n g m enigfteng 91orb=

Üblen§ (SJtafomieng) ben größ ten © in ftu fj getnann.

5. glicht b to fj in S chlefien, fo n b e rn auch in © r o h * unb S i e i n p o t e n rie fe n bie fm lnifchen d ü rfte n , ft ö f t e r unb M a g n a te n fetbft jah ire iche beutfdje S ä u e rn , § a n b m e rfe r unb H a u fie u te in g S a nb , ba fie ohne bie § it fe biefer fu ttu r e ti w e it höher ftehenben (£1 erneute m irtfd ja fttic h Sugrunbe gegangen m ären.

6. S in e §meite fd)lbere S e rfä u m n ig beg beutfd)en gleichet m a r eg, bah eg ben © e u t f d j o r b e n b or bent erften u nb gmeiten

© h b rn e r g-rieben (1 41 1 u nb 1466) ohne jebe beutfdje § it fe lie h , atg er bon Ißnien a n g e g riffe n m ürbe. SSknit b a n n g rie b * rieh ber © ro h e p n ä c h ft SBefipreuhen an fid ) nahm , fo m ar bieg, bon u n fe rm heutigen S ta n b fm n fte aug angefehen, n id jtg m eiter ai§ eine gerechte S S iberbergeltung. 38ag bie © e rm a n n t fchon in ben U rze ite n befeffen u nb mag fie burd) ben © e u tfd jo rb e n mieber in ih re n S e fi£ gebracht hatten, bag m ar burch g r ie b r id j ben ©rofeen aufg neue ertoorben m orben. Stuch © heobor S in b n e r geht in fe in e r © a rfte tlu n g ber erften © e ilu n g ißoteng bon bem ric h tig e n © eb a nfen aug, bah biefe © e ilu n g , mie bie © in g e lagen, eigentlich etrnag S e ib ftb e rftä n b tid )e g m a r 6). „ 3 )ia n fa n tt fa g e n ,"

behauptet © ie tric h S d jä fe r, „ fa u n t je hat ein S ta a t ju einer g em altfam b urchgefütjrten © rm e rb u n g e in gröhereg n a tu riid je g unb gefchichtticheg Siecht befeffen, al§ g rie b rid ) ber © ro h e gu feinen {m tn ifd je n S a n b e n 7) . " ©g mare n a tü rlic h g ru n b fa tfd ), biefe jm ln ifch e n © rm e rbungen bon 1772 u nb bie bon 1793 unb 1795 atg © rge b niffe b e u tfd )*n a tio n a ie r S e ftrebungen h in fte tle n öu m o tte n ; fie m aren burd)aug ü r e u h ifc h ^ a r tifu ta r iftifd je r 2 trt.

© e n n „ b ie g ra g e ber ^ N a tio n a litä t ftan b bam atg m ehr im h in te r»

e) 3BeItgef(^icbtc feit ber Sölferroanbening, 23anb V I, © . 3 3 5 . 7) 2ßeltgef<f>ic5te ber SReujeit I I 3, S . 28.

(7)

ätorroort. 7

g ru n b ; ber breufeifche S ta a t eignete fiel) neue gotnifche U n te r*

ta u e n m it gleicher, m enn n icht m it größ erer S B ere itto illig le it mie beutfehe an, m enn eg n u r U n te rta n e n m a re n 8) " . SBenn SBigm ard Ü Ä in ifle r g rie b rid ) SBithelm g I I . getreten märe, i)ätte er S fterreich u n b » u fe la n b fiel) im O r ie n t bereichern ta ffe n , aber atg S a u fg re ig b a fü r © ntfehäbigung b e rta n g t, „ f e i eg auch n u r a u f beut © ebiete ber botnifchen (fra g e , an metd)er m a n b a m a lg ©efchm ad fa n b , u nb m it «Recht, fo lan g e m a n S a n d ig u nb $ h o r n n icht befafe u nb an bie beutfehe (fra g e noch nidE)t b a d jte 9) " .

7. SBenn aber „(ßreufeen fic£) (heute) entfehtöffe, bag b e u t f d f e » o t f g t u m in m eiten S tre d e n fe in e r O ftm a rle n rü d * h a ltlo g ber g o tn ifd )e n S lffim ita tio n a u g j u t i e f e r n , menn bag beutfehe » o ltg tu m im Reiche ben fd)m ähtichen » e r s ie h t. . . g ut*

hiefee, mag märe b a m it gem onnen? » ic fjtg at§ eine © a lg e n frift fü r bag beutfehe » o lfg tu m . © ta u b t im © rn fte e in Sftenfd), ber bie © efd)id)te n a tio n a le r »em egungen le n n t . . ., bafe bag in * jm ifchen gem attig g e ftä rlte fß ote n tu m fief) ju frie b e n geben m ürbe, ja bafe eg bie D b e rlin ie atg e nb g ültige © re n je annefemen m ürbe?

¿m ifchen O b e r u nb ©tbe fifeen noch Weine » e fte nicht b ö ttig a ffim itie rte r © tarnen, bie SBenben in ber O b e r* u nb lie b e r * laufife. S ie m ürben in einem halben S a tm hu n be rt, m enn n icht frü h e r, oon bem g e trä ftig te n (ß o le n tu m m it frifd )e m Stfefeetit e rn fttid ) b e rta n g t merben, unb eg ift jm e ife th a ft, fo lächerlich) bag b ie lte id )t fjeutigentagg manchem h a rm to fe n 'Oeutfchen tie f feinten im S chm abenlanb W ingen mag, ob bie © t b l i n i e grofe*

B otn ifd je © etüfte g a n j befriebigen to n n te 10) “ , ©g ift g a r nicht abjufehen, mofein bag ® eu tfcf)tu m n id )t btofe in ben O ftm a rie n , fo n b e rn auch im gangen »eiche tarne, menn bem » o rm ä rtg * b rä n g e n beg ^ o te n tu m g jefet nicht e rn fttid ) Spalt geboten m ü rb e ! h o ffe n tlic h fin b aber bie B e ite n fü r im m e r ü orü be r, bon benen

» ig m a r d 11) W agt: „ ® ie öffentliche M e in u n g m ar in ben ge*

Bitbeten S tä u b e n ‘O eutfd )la n bg ohne g ro e ife l a u g u fte n b u rg ifd ), 8) »ism arcf, ©ebanien unb (Erinnerungen I 2, S . 298 f.

9) SBismari a. a. O . I 2, ® . 300 f.

10) §>■ 3 im m c t a. a. £>. S . 104 f.

11) a .a . O . I I 2, S . 28.

(8)

8 SSortDort.

i n b e t r e i b e n U r i e i l S i o f i g i e i t , Welche fid ) frü h e r beit I ß o i o n i S m u S u n b f^ ä te r bie fü n ftlic fje 33egeifterung fü r bie battertbergifd^e 93ulgarei a ls b e u t f d ) e S S t a t i o n a l i n t e r e f f e u n te rfd jie b e n lie f). S ie äRacfje ber t r e f f e m ar in biefen beibeit etwa§ analogen Sagen betrübenb e rfo lg re id j u nb bie öffentliche

® u m m h e it fü r ih re S B irfu n g fo em pfänglich wie im m e r ."

2ltleS in a lte m : baS beutfcfje 33oIf f;at aus m ehr a ls aus einem © ru n b e baS u n zw eife lha fte e cf) t , baS iß o ie n tu m , fo w e it eS fid ) in n e rh a lb ber © re n je n beS SieidjeS befinbet, bem iö e u tfifw tu m j u a ffim ilie r e n ; auS biefem Siecht e n tfp rin g t aber zugleich bie ernfte P f l i c h t bazn. © n g lä n b e r u nb g ra n z o fe n I;aben ja eine ähnliche Slufgabe m it bem S e ite n tu m zu lö fe n gehabt, jene in äBaleS u nb g r la n b , biefe in ber B re ta g n e . 2BaS w ir oon ih n e n le rn e n fö n n e n , lefe m a n bei ig e in rid ) g im rn e r ita d ) 12).

U nb bie @5efc£)icf)te ißolenS le h rt noch etw as anbereS, baS geeignet ift, fchwache © ern ü te r zu beruhigen. S ie zeigt, bafj.baS leichtlebige, babei liebenS m ürbige u nb ritte rlic h e h o ln ifd je SSolf nicht fo w o lji einen tragifchen, a ls o ie lm e ljr f e i B f t b e r f d j u l * b e t e n U n te rg a n g gehabt f)at, einen U n te rg a n g , ber n icht etwa e rft burch bie leisten © re ig n iffe ü or ben T e ilu n g e n h erbeigeführt W orben ift, fo n b e rn g a ljrh u n b e rte la n g borb ere ite t W ar burch ben

© Ija .r a l t e r be§ 33ol!eS. ® ie iß olen gehören eben zu b e n S ta tion e n, bie nad) ihwer ganzen n a tü rlic h e n SInlage nicht bazn gefcfjaffen fin b , a u f bie ® a u e r ih re ^aolitifcfje S e lb ftä n b ig fe it zu W ahren, © in anbereS berartigeS SSotf fin b z- 33. bie S lrm e nie r, bie im m e r w ieber in bie S lb ljä n g ig fe it bon fra ftb o lle re n 9 ta d)b arn gerieten u nb heu tig en ta gs e b e n fa lls a u f b re i (Staaten b e rte ilt fin b , a u f S tu fjla n b , tß erfien u nb bie S m rfe i. $ u r SSegrünbung beS Sa^eS aber, bah ber p oInifd )e 23o lfS d)a ralte r eS gewefen ift, ber baS U n g lü d beS e in ft m ächtigen (Staates berurfacf)te, fei n u r folgenbeS bem e rlt.

1. S chon frü h z e itig Zei9 te fid ) in $ o le n ber b ö l l i g e Ü D i a n g e l j e b e S b o l i S t ü m l i c h e n © e f a m t g e f ü h l S . $ e r b e ri)ä ltn iS m ä h ig zctfjlreicfje 31bel he rrf<hte über eine z ttw lfm a l gröbere 8 a h l bon S eibeigenen; ein S R itte lfta n b , ber in anberen

u>) a. a.£>., befonbers in bem brüten Ä a p ite l: „2Bas m ir non (£ng- lanb lernen tönnen.

(9)

Sorroort. 9

S ta a te n bie fefte © ru n b ta g e ber N a tio n hübet, m a r i)ier fo g u t roie g a r nicht ü orlja n be n . fa m i)in§u, baß biefer Stbel frei) burtf) eine ungem öfm liche © e l b f t f u d j t a ugjeidjnete, bie bie id jiim m fte n fo lg e n hatte. S e n n fie m ar fjau^tfädflidE) der © ru n d , baß dag S and §un ä djft (Jahrhunderte la n g in Set)n§ab£)ängig!eit non S e u tfc h la n b blieb, beffen K ö nige im m e r m ieber bie burd) ben fß a rte ijm ift be§ Slbelg geftörte 9iui)e u nb O rd n u n g e in ig e r­

m aßen i)er§uftetien ß a tte n ; u nb m e ite rß in, atg fief) ^ o le n üon S e u tfch la n b u n a b h ä n g ig gem ad)t hatte, ü erljin b e rte bod) bie gegenfeitige © ife tfu d )t beg |m in ifd )£ n 91bel§ dag S luffom n te u eineg e in h eim ifd)e n § e rrfd )e rg e fch ie d )tg ; m a n m anbte fid) an augm ärtige g ü rfte n h ä u fe r, an 33öl)men, S ita u e n , U n g a rn , $ r a n f - reid), © a d jfe n , u nb bejog üon b o rt her £ e rrfc h e r, bereu £ ä n b e bod) mieber burch h u n d e rte rle i 9 tü d fid )te n gegen ben Slbel (P a c ta c o n v e n ta ) gebunben m areu u nb baher n icfjtg G nfledlicljea au§ - richten to n n te n . 2Bäf)renb fe rn e r in ben anderen S ta a te n

© uroß ag bie m itte la lte rlic h e n © ta u b e , n a m e ntlich beg Slbelg, oou fä h ig e n § e rrfd )e rn , fe i eg burch © e m a lt, fei eg a u f gütlichem üSege b a h in gebracht m ürben, baß fie p m h e fte n beg © e fa m t- rool)Ie§ a u f einen großen S e il ih r e r V orrechte » e r n t e t e n , ge­

la n g bieg in $ o le n n ic h t: h ie r m ar ü ie lm e h r ber n ad te © goigntug u n ü b e rm in b lid ), u n b bie ^ e r r iffe n lje it unb fß a rte im u t beg 9tbel§

nahm in fo hofjem iOtaße ju , baß fd )tie ß lid ) in fo lg e beg lib e ru m v e to g ru n b fä ß lid ) jeder einzelne © b e lm a n n eine «Partei fü r fich au§machte. S in e fold)e g ü g e llo fig le it, oerbunben m it abfeßeu- lid je m SSerrat u n b grob er 3Sefted)uug bei jeder m id jtig e n © ta a tg - a ftio n , m ußte über f u r j ober la n g ben o ö llig e n g u fa m m e n b ru d ) beg © ta a te g herb eifü h ren .

2. gebe N a tio n ift m ehr ober m in d e r üon anderen f o l t e r n abhängig in bejug a u f ih re n © h r a d ) f d ) a h , ih re S i t e r a t u r u nd i h r m i r t f d ) a f 1 1 i d j e g S e b e n ; aber feine N a tio n ift auf biefen (gebieten fo u n fe lb ftä n b ig geblieben mie die h o ln ijd je . iö ta n nehme ein polnifcheg Sejcifon j u r £ a n b , u n b m a n m irb ftau n en , mie niete la teinifch e u nb beutfeße SBörter in bie h o ln ifd )e @ßrad)e, beten g o rm e n fü lle u nb S chönheit fo n ft g a r n ich t in Stbrebe g efte llt m erben fo ll, übergegangen fin d ; bie m it ©, % und &

anfangenben S Börter fin d fa ft fä m tlic h S ehn- ober g re rn b m ö rte r.

(10)

1 0 © ortuort.

äßic fe ijr bie p o ln ifd je S ite ra tu r bon bet la te in ifd je rt unb fra tt»

jö fifd fe n abhängig gewefen ift, lo irb in bet folgenbett „© efcf)id)te Iß o le n g " a u g g e fü ljrt w e rb e n ; einen w ir f t id j g rofjen N a tio n a l*

bicE)tet, bet a u f eigenen fjü fje n ftef)t (9 lb an t D tid ie w ic j) , haben bie iß olen e tft nad) ben T e ilu n g e n f)etüorgebrgd)i. E benfo tu itb bie „@ efd)id)te iß o te n g " b a rtu n , baff bie ifM e n fa ft alte g o rt=

fd fritte be§ 2 iderbau§, bet $ n b u ftrie , be§ § a n b e t§ u nb 3 n = genieurw efeng ^ a i)rl)u n b e rte la n g te b ig lid ) ben iSeutfcfjen, in ben lebten ^ a iirg e ljn te rt audf ben g ra n jo fe n berbanlett (bgl.

oben D t . 5). Stuf fid) a lle in angetoiefen, w ü rb en fie tä n g ft in bie e rb ä rm lid ifte n ¿fuftcinbe ju rü d g e fu n fe n fe in , Junta! fie !eine E rfittb u n g g g a b e befitsen. ® e iri ® e u tfd ftu n t a lle in oetba n fe tt fie, bafj fid) im b orige n ^ a ljr liu n b e r t ein behäbiger u nb angefelfener ü ü titte lfta n b bei ilfn e n Ijerauggebilbet l)at.

3. ® ie D e fo rm a tio n Ifatte attd) in iJM e n E in g a n g gefnnben u nb fid) in t m efentlitfien a u f bie ja l)Ire id )e n ® eutftf)en geftügt, bie ja bie Spaufüträger be§ geiftigen Sebeng im Sanbe w aren.

D ber fd jo n u n te r © ig t§ m u n b I I . D u g u ft (1 5 4 8 — 1572) unb u n te r © te ftlia n 33ätI)ort) m ad)ten bie S e f u ü e n bag faolnifcfje D eid) ju m @ d )au f)Ia | il)re r SEätigieit, bon bem S ra fa u e r © ta=

n ig ta w ig o fiu g , bem ® a rb in a lb ifd )o f bon E rn tla n b , geförbert,

„ b e r E o lig n t)g , ,beg g iftig fte n ‘¡Dtenfcfien', $ o b bejubelte, u nb bem J ie jje rlia fj bie edfte, w ahre D tenfdienliebe w a r. D e r SBiberftanb ber ebange!ifd)en iB ürgerfchaften unb S lbligen w a rb gebrochen.

M i t ber D e fo rm a tio n ift aber auch if jr iQ auütträger, bag S e u tfd )*

tu m , u n te rb rü d t w orben, u nb b a m it ba§ bürgerliche E lem ent.

D e n n bag © täbtew efen ber ö ftliclje n Sanbe ift beutfdjen Ur=

fp ru n g g u nb w a r bantalg ohne bie D e u tfd fe n n id )t lebengfäliig.

^ g ra e tite n fin b an ifire © te ile getreten. Eg w a r eine b erf|ä ng n i§ * b olle SBenbung fü r ißoleng E n tw id e lu n g 13) " . D iefe SBenbung la g n u n n id )t etwa b a n n , baff ißolen w ieber fa ttjo lifd ) w ü rb e ; eg la u t eben n icht m ehr ber re in e S a th o lijig u tu g auf, fo ttb e rn ber Q e f u i t i g m u g m it a lle n feinen ftaatgfeinblidhen 23eftre=

b u n g e n ; benn nad) ber Sinfcfjauung ber $ e fu ite n „ h a t ber

© t a a t n u r S3ered)tiguug a ls W iener ber ® ird)e. © ein e g o r n t 13) D ietrid) S diäfer a. a. O . I 3, S . 176.

(11)

Sßorroort. 1 1

ift g le ich g ü ltig , rnenn er n u r ben e r fü llt, © h r ifti u nb beg fßahfteg §errfc£)aft ju fö rb e rn u nb j u ftü |e n . © ie b a rf gem alt*

fam geänbert merben, menn fie biefem ffm e d b ie n t14) “ . S ie geiftlichen (je fu itifc h e n ) unb bie meltlicEjen M a g n a te n fßoleng haben in gleicher SBeife am U ntergange iljre g © ta a te g gearbeitet.

„© § fd)ien bieg S anb üon ber emigen iß o rfic h t ju n t m arnenben fB eifpiel au§erfel)en, m ohin bie ungezügelte ¡g e rrfd ja ft öon Jgunfern u nb fß rie fte rn ein S8oli fü h re n m u ff.“

«Dian ta n n m it iö e ftrm m th e it Behaupten, bah ein neu er*

ftanbeneg polnifcheS 9ieicl) fehr h alb bagfelbe © cfjicffal e reilen m ürbe, mie e§ bag 1795 ju g ru n b e gegangene fReid) gefunben hat. S e r © h a ra fte r eine§ K o lle g ä n b e rt fich fo m enig, m ie ber eineg ltR enfd)en: mieber m ürben bie fß a rte im u t, b ie g m a l gmifchen 51bel (bem a lte n 93efih) u nb S e m o fra tie (bem gefaulten M it t e l*

ftanbe), m ieber ber SDiangel an © e lb ftä n b ig fe it unb S a tfr a ft, mieber bie ftaatgoerneinenbe A rb e it ber S e fu ite n b a h in fü h re n , bag bag iß o lf feine p o litifc h e F re ih e it an bie 97acf)barn oerlöre.

S e r © ebanfe, bag ^oInifci)e 9Uetc£) mieber erftehen §u la ffe n , ift ja in Ö fterreich u nb auch S tu fjla n b §u berfdjiebenen fflia le n unb in berfii)iebenen g o rn te n in g Sluge gefaxt m o rb e n ; e§ fü ll hier nicht näher b a ra u f eingegangen merben, m a n m ag bag N ö tig e b a rü b e r in S ig m a n fg „© e b a n ie n unb © rittn e ru n g e n "

nachlefen. § ie r fei n u r nochm alg b a ra u f htngem iefen, bah

„ S e u t f c h l a n b ber S anbegteile, bie ilju t aug bem a lte n fm l*

nifchen © taatgm efen ju g e fa lle n fin b , n icht e n tra te n fa n n . Ö fte r*

reicl) unb fR ufftanb. bleiben, mag fie fin b , auch ohne p o ln ifd je n A n te il, g ü r S e u tfc h la n b m ären (sunächft) D ftfire u h e u u nb

© d jle fie n b e rlo re n , m enn fßofen u nb SBefthreuhen m ieber fm lnifch m ü rb e n ; bie fR eid jg h au h tftab t fe lb ft märe gefährbet. Stuf bem üßoben u nferg fReicheg fin b , anberg alg je n fe itg ber © re n je , S e u tfd je u n b fßoten fo u n te re in a n b e r gem ifcht, bah © o n b e ru n g u n m ö g lid ) i f t 15) " .

S ie S ö fu ng ber h oln ifch e n g ra g e ift baburch aufgehalteu m orben, bah bie ^reuhifcEje ^Regierung fich nicht gleid) geblieben

14) £)ietrich Schäfer a. a. £>. 1 3, S . 124.

15) CDietrid) Schäfer a. a .O . I I 8, S . 374 f.

(12)

1 2 ® ortoort.

ift ir t her V e h a n b fu n g ber ißolen. © ie totrb aber auch tn e ite rijin baburcf) erfcfjmert, baff bie V o te n in fo lg e ih re r O o rtre fflid je n geiftig en u nb fö rd e rlic h e n S tuS biibung in ben beutfdjen S p u le n u nb beim M i l i t ä r bie geiftige u nb bhhfifche ® r a ft e rla n g t haben, u m ficf) gegen ih re eigenen S e ljre r u nb S B otjitäter, eben bie beutfchen, h eftig g ur 28ef)r gu fe^en. S e r V a ffe n in ftin ft ift eben größ er a ls bie S a n fb a rfe it, a u f bie fo toenig gerechnet

» e rb e n b a rf, m ie b a ra u f, bah a n b re rfe itS iß reuhen aiS m oberner S u itu r fta a t je m a ls bie b o ln ifcfje n U n te rta n e n bon © d fu le unb

§ e e r auSfchliefjen to irb . © o m it b le ib t nichts ü b rig , a ls bah bie breuhifche R e g ie ru n g ficf) in ih re m fe ig e n © hfte m ber a lU fe itig e n fjö rb e ru n g beS S e u tfd jtu m S nie m ieber b e irre n ia h t, bah bie ®eutfd£)en ber D ftm a rfe n gegen baS iß o ie n tu m feft gu*

fa m m cn h a lte n , u nb bah bie S e utfcfjcn beS gangen Reiches ih re T e iln a h m e an ben V o rg ä n g e n in u n fe re r D ftm a rf una u S ge fe |t fu n b tu n . 9 iu r fo to irb ber enblidfe © ie g e rru n g e n toerben!

V e ba u eriicfj ift a lte rb in g S , bah bie beutfchen V e ftre b u n g e n feinen V e ifta n b an ber fa tljo lifd je n S irc tje n ie itu n g fin be n . SBie gang anberS hat ficf) biefe gu ben fettifchen V ö lfe rre fte n in E n g fa ttb u nb ^ ra n fre ic f) gefte lft, too fie fo g a r fre im ü tig u nb m it beut beften E rfo lg e an ber V e rb re itu n g ber © brachen ber beiben groben N a tio n e n m itg e to irft h a t! ®aS m inbefte, baS m a n bon ber fa th o lifch e n <53eiftücEjfeit berfangen b ü rfte , märe eine un=

befangene © te ü u n g ben M a fjre g e in ber d reuhifcijen R e g ie ru n g gegenüber16). V o n ben beutfchen S a tljo iife n in ben d o ln ifd je n SanbeSteifen b a rf m a n aber m it V ecijt e rm arten, bah fie unbe*

fchabet ber S in fjä n g lic h fe it an ih re Sfirche tre u unb feft gu ih re m V a te rla n b e ftehen!

© o fei benn biefeS Vuch ber Ö ffe n tiic fffe it übergeben m it bem SBunfdje u nb in ber H o ffn u n g , bah ber neue ü teidjS fangler, b. V e th m a n n igoffm eg, in ben © b ü re n feines V o rg ä n g e rs m eiter m anbeln toerbe gum ©egen ber beutfchen fh ü tu r a r b e it in ben D ftm a rfe n , bie fd jlie h lic h gum erfefjnten 3 ie fe fü h re n m u h !

® u nt b i n n e n , im © egtem ber 1909.

__________ 3>er iö e r fa ffe r .

16) © g l. | j . 3in tm er a. a. £>. S . 40 unb fonft öfter.

(13)

I. ‘P o le n u n t e r öem § e rrfd )e rg e fd )le d )te b e r P i a f t e n 960 ( ? ) — 1370.

1. ißotcn in ^Ibfjänßigfeit t»om beutfcfjen 9iextf)t' 960 (? ) — 1306.

(3)ie 3 c it ber S a ^ e n tö n ig e : O tto I. ber ©rofee 9 3 6 — 9 7 3 ; O tto I I . 973 bis 9 8 3 ; O tto I I I . 9 8 3 — 1 0 0 2 ; §einri(f) I I . 1002— 1024.)

§ 1 . TO ietfcbislaro I. 960 (? ) — 992. [ ® r e r o b e r t

© r o ß p o l e n u n b » i t b ß f ) r i f t . — S S i S t u m i ß o f e n . ] 3 m 9. 3 a f)ri)U ttb e rt ta rn in tu ja m ie n ba§ ^ürftengefcE)lecE)t ber

^ i a f t e n auf, ba§ üon einem a rm e n SSauern abftam m en fo ltte .

©§ batte feinen ätteften SBobnfit) in ® r u f c f j m i | am © oplofee.

IBon f»ier aus eroberte ber erfte e in ige rm a ß e n befannte 'S 'ilrft biefe§ §aufeS , TO i e t f d ) i § t a m I. ober T O i e S f o I. [m jeS fo], ba« S anb m eftlid) b is §ur O ber, baS fp ä te rfjin fogenannte

© r o ß p o l e n . iS a m it m ürbe er iftacbbar be§ beutfdjen Üleicfjeg, bas bam atS u n te r O tto I. bem © ro ß e n eine m acfjtüoiie S te llu n g einnaßm . T O a rfg ra f © ero g in g ban n aucf) gegen TOietfcßiSiam m it 9Baffengem alt ö o r u nb jm a n g i f)n, bem S a ife r ben £el)nSeib ju le ifte n u nb fü r bie eroberten ©ebiete einen T r ib u t gu gablen.

U m n u n feine % e rrfd )a ft ü o r m eiteren A n g riffe n gu ficßern, nah m ber piaftifcbe p r f t (9 66 ) baS © b t i f t e n t u m a n : er erreichte baburd), baß ib m O tto I. ba§ bem © rg b iS tu m TOagbe*

b ü rg u n te rfte llte B is tu m ^ o f e n ü b e rtru g . S o m it^ t r a t ißoien (u n te r biefern ta r n e n faßte m a n fp ä te rb in bie fla m ifd )e n S tä m m e an ber SBartbe u nb SBeicßfel gufam m en) in ben a b e n b t ä n * b i f c b e n f u l t u r f r e i s ein, b. b- i eine ^e gie bu n ge n rid jte te n fid) u n te r bem © in flu ß be§ beutfcben SBefenS u nb ber rö m ifd je n

¡ft'irdje meßr nad) SSeften a ls nad) D fte n ; ty e t gemannen o ie l*

(14)

1 4 I. ^o lett unter bem fjerrfcfjergefdjledjte ber ipiaften.

m e ^r b k Ütuffen über bie Sßölfer beg griecgifcg*fatgotifd)en 93e=

fe n n tn iffe g bie O berganb. SSifdjof S g ie tm a r bon TOerfeburg berichtet in fe in e r © g ro n if, baff 50lietfc£;i§Iaro in © egenm art ber benachbarten beutfcgen 9 J ia rfg ra fe n fid^ meber gu fegen, nod; ben

^ e l j angubegatten geinagt gäbe; aber gang gu tra u e n m ar ig m nicgt, m enn er aucg in bem fu rchtba re n Stufftanbe ber © tarnen gmifcgen O ber u nb ©tbe u n te r O tto I I . (9 82) a u f beutfcger

© eite [taub.

§ 2 . » o le g la w I . 9 9 2 — 1 0 2 5 . [ ® r e r m e i t e r t b a g d ie iä ) , m a c g t © n e f e n g u r § a u g t f t a b t u n b m i r b f ö * n ig . ] © e in fü g n e r, aber tre u lo fe r © o g n S S o t e g t a m I. er*

m eiterte fo fo rt feine fre rrfc g a ft über O f t g o m m e r n , mo er bag S ig tu m fo tb e rg grünbete, u nb u m ficg aucg ben 33efig i ß r e u g e n g gu ficgern, fanbte er O tto g I I I . g re u n b , ben 93ifcgof 21balbert bon iß rag , b o rtg in , ber bag S anb gunäcgft bem © g riffe n * tu m g ufüg ren fo ttte ; aber S tbalbert m ürbe 997 in © a m ta n b er*

fcgiagen u nb fe in Seicgnam in ber neuen § a u g tfta b t © n e f e n beigefegt. 9?acgbem SSotegtam nocg © g ro b a tie n , bag fgätere f t e i n g o l e n , im ©ebiete ber obern SBeicgfet, fe rn e r © e g t e * f i e n u nb h a g r e n erobert gatte, m a r er § e r r eineg gem attigen iReicgeg u nb fo n n te b a ra n benfen, fieg bon S e utfcgtan b u nab*

g ängig gu rnaegen. h ie rb e i ta rn ig m ber fegmärnterifeg heran*

tagte, jugenbtidge f a i f e r O t t o I I I . n u r gu fegr entgegen, © r grünbete näm tieg im h e re in m it bem £ ergog (1 0 0 0 ) bag © rg*

b ig tu m © n e f e n u nb orbnete ig m bie S tig tü m e r f r a f a u fü r fte in g o te n , S re g ta u fü r © egtefien u nb fo lb e r g fü r S o m m e rn u n te r ; babureg befreite er aber ißoten bon ber fircglicgen O b e r*

gogeit 9)iagbeburgg u nb b e rg in b erte b a m it bie meitere ißer*

b re itu n g beg ©)eutfcgtumg im O ften. 2Iucg begrüßte er bam atg 33otegtam in feierlicher © e rfa m m tu n g atg „ g r e u n b unb iBunbeg*

genoffen beg röm ifegen 3Sotfg// u nb e rfa n n te ig n babureg gerabegu atg gleichberechtigt an. ffia ife r § e in ric g I I . gatte b o tta u f gu tu n , um bag meitere U m ficg gre ifen beg tßotengergogg bureg m egrere getbgüge gu b e rg in b e rn ; im m e rg in fo n n te er ig m bie S a u f i g nicht b ore ntga tten . 9?acg bem 2mbe beg f a ife r g (102 5) magte eg 93oteglam fo g a r, fid ) atg äugereg flie g e n fe in e r U n * a b h ö n g ig fe it in © nefen gum f ö n i g e frö n e n gu taffen.

(15)

1 . Pölert in 9lbt)ängig!eit nom beut[d)en «Reiche. 1 5

( I)ie 3 e it ber J ta n te n tö n ig e : Ä onrab I I . 1024 1 0 3 9 ; peintid) I I I . 1039 bis 1 0 5 6 ; § e in rid ) IV . 10 5 6 — 1 1 0 6 ; §ein rid) V . 1106— 1125. — D e r

Sacftfe £ o ti)a r 1125— 1137.)

§ 3. S n n c v c uni» äufeere « B irte n 1 0 2 5 — 1 1 3 8 . [33 r e t i § = l a w b o n 33ö f» rrte tt e n t r e i ß t © d f l e f i e n 1 0 3 8 . S a f i m i t [ t e i l t b a g «Reid) t r i e b e t £)er.] U n te r ben fcf)Wacgen Nach­

fo lg e rn SSoleglaWg I . g in g en bie m eiften © roberungen w ie b e t

» erlore n , u nb S ijro n fa m ftfe fotoie in n e re «ßarteifel)ben b ra u te n

«(Jolen an ben )Ranb be§ U n te rg an g g. S « biefe B i t t e n g riffe n bie g r a n i e n f ö n i g e n te ß tm a ig fr a ftb o ll ein. © ie erneuerten bie O beriefin§herrlicĘ )Ieit u nb [te ilte n bie ö r b n u n g w enigfteng je it weife per. S n bie fu rd jtb a rfte «Bebrängnig geriet aber $ o le n , al§ 1038 ber füi»ne § e r jo g « B r e t i g l a W b o n ) 8 ö i ) m e n in ba§ 2 a n b einbrad) u nb „ w ie ein © tu r m w in b " a lle g berfjeerte;

er fegte «Bteglau, S ta fa u u nb © nefen in 33ranb, n a fjn t bie

©ebeine feines 2 a n b § m a n n § S tbalbert m it fid ) nad) ‘Sßtag1) u nb fd flu g © d f l e f i e n j u 93öf)men. © rft m it fg ilfe S a ife r ¡§ein*

rid )§ I I I . lo n n te ber p o ln ifd )e fc e rjo g t a f i m i r , S R e f t a u r a * t o r (b. 1). B ie b e r fje rfte lle r) p b e n a n n t, feine 2 ä n b e r ju r ü d erobern.

[ « B o l e g l a t o I I . w i r b 1 0 7 6 f ö n i g . 9 3 o l e § l a W I I I . e r o b e r t S o m m e r n b i g § u r S n f e i « R ü g e n u n b b e * f t i m m t 1 1 3 8 f f i t a i a u g u t i p a u p t f i a b t . ] S a fim ir g «Rad)*

fo lg e t « B o l e g l a w I I . b e r U n i j n e je r t if j Wieber bag SSanb m it ® e u tfd )la n b , inb e m er, bag fd)Were 3 e r w ü r fn i8 S tu fe t

§ e in rid )g IV . m it «ßapft © re g o r V I I . benugenb, bie 2ef)ng*

pflid£)t gegen ben S a ife r bera djte te ; er lie f) fid ) 1076, ai§ § e in * rid ) I V . nad) ta n o f fa aufbra d), b on ben «8ifd)öfen be§ 2anbe§

ju m K ö n i g e frö n e n , ©benfo eig e nm a djtig tr a t ffw te rfjin 33 o * l e g l a w I I I . © d j i e f m u n b p r S e it S a ife r § e in rid jg V . auf, ber fid) fd jtie fjtid ) (1 1 1 1 ) frie b lid ) m it if)tn b ertra g en m uffte.

«Boleglaw I I I . m ad)te aucf) in « P o m m e r n neue © ro b e ru n g e n : er berief ben 33ifd)of O tto bon «Bamberg b o rtg in , u m bie im m e r nod) fje ib n ifd ) gebliebene «Bebölferung p d jriftia n ifie re n , u n b

i ) D ie jetjt in ffinefen gegeigten « R e l i q u i e n finb unecht.

(16)

1 6 I. S tilen unter bem Serr)cf>ergeici)[eci>te ber tpiaften.

n a ijm D ftfm m m e rn m it Diügen üon f ö n ig S o tfja r bon © acfjfen ju S e ^ tt; aber ben Ä ö n ig ö tite l toagte er bod) n id )t anjunetym en.

U m ben fo rtto ä ijre n b e n S n tb e rfrie g e n ein ©nbe §u fegen, be»

ftim m te er gegen Stuêgang fe in e r R e g ie ru n g (1 1 3 8 ), baf) fo rta n ftetë ber ü lte fte tß ia ft al§ © e n i . o r ben STitel eineö ® r o f f = f ü r ft e n fü fjre n , in Ä r a t a u , ber § a u f)tfta b t fle in fm le n ë , refi»

bieren n nb bie D b e ra u ffid )t über bie anberen ï e ilf ü r f t e n Çaben fo ltte .

(® ie 3 e it ber Sobenftaufen : fto nrab m . 1138— 1 1 5 2 ; griebrtd) I. 33ar=

boroffa 1152— 1 1 9 0 ; $einricf) V I. 1190— 1 1 9 7 ; oon S c h a b e n 1198— 1208 unb ber 2ßelfe O tto IV . 1198— 1 2 1 5 ; griebrid) I I . 1215 bis 1 2 5 0 ; Ä onrab IV . 1250— 1254. — In te rre g n u m 1256— 1273. — D ie 3 e it ber Ä a ife r aus oerfcbiebenen S äu fe rn : K u b o lf oon S absburg 1273— 1 2 9 1 ; ülbolf oon ütaffau 1292— 1 2 9 8 ; 2IIbred)t I. oon Öfterreid) 129 8 — 1308.)

§ 4. Xeiifürftentümev, © m io ra t unb böf)mifif)e ftevrfrtjaft 1 1 3 8 — 1 8 0 6 . [© cf) I e f i e n m i r b 1 1 6 3 f e l b f t ä n b i g n n b b e m ® e u t f d ) t u n t g e t o o n n e n ; e b e n f o g e i ) t f ß o m m e r n ü e r I o r en. — $ a § © e n i o r a t § e i n r i d ) ê I. f 1 2 3 8 u n b

§ e i n r i d ) 3 I I . f 1 2 4 1 . ] $ r o g ber S e ftim tn n n g e n 33oleg=

Iam§ I I I . h ö rte n bie T e ilu n g e n u nb bie 23ruberfriege and) in ber g o lg e g e it n id )t auf. © cffon fe in © o ljn 2 8 I a b i § I a m I I . m adfte ben SSetfud), feine b re i SSrüber auë iljr e n © e b ie tëa n te ilen

§u o e rtre ib e n ; er m ürbe jebocf) m it § ilf e ber © e iftlic ^ fe it unb beâ Sibelê, beren (S in flu fj burd) bie T e ilu n g e n n u r gem innen to n n te , fe lb ft auffer Sanbeê getrieben u nb fe in A ra b e r 3 3 o I e § » l a m IV . §um © ro fjfü rfte n erhoben. ® a ra n änbertett and) bie g e lb jü g e ber f a ife r f o n ra b I I I . nnb g r ie b r id j S öarbatoffa n id )t§ . t i e f e r fegte n u r burd ), bafj © d f l e f i e n 1163 oon fßolen g e tre n n t u nb ben b re i © öffnen 2BIabi§Iam § I I . übergeben m ürbe.

® e r Ifie rb u rd ) fieï) abjm eigenbe 2Ift ber fß iaften fanb aud) ferner»

I)in an ® e u t f d ) I a n b einen ü iü c ffja it unb beförderte beê^alb bie beutfdje (S inm anberung in @ d)Iefien a u f a lle SSeife (f. § 7 , 2 ) . S « berfelben B e it machte £>einrid) ber Söme mette © roberungö»

§üge nad) S o m m e r n h in e in , fo baf; and) biefeë S anb bem

® e u tfd )tu m gemonnen m ürbe u nb ben fßolen n u r fß om erellen oerblieb. S m ü b rig e n fegten fiel) bie T e ilu n g e n fflolenê u nb im

(17)

2. Erntete 3 uitänbe bis etroa 1306. 1 7

¿ u fa m m e n fian g e b a m it bie K äm pfe u m ba§ © e n i o r a t fo rt.

G in foldfeä m a r aber fcfjon begtfalb eine 97otm enbigfeit, m eii bie fe in b lic ije n 97ad)barn oon a ile n © e ite n über ba§ gerrü tte te ß a nb Verfielen u nb einzelne S e ile babon an fict) riffe n . @o Bereinigte iöergog i j b e i n r i d ) I. b e r b ä r t i g e Oon 33re§iau atg S e n io r nocf) e in m a l fa ft gang ^ o te n unb © d jie fie n unb ijin te r lie fj biefen S3efi| 1238 feinem ta b fe rn © ofjne S j j e i n r i d ) I I . b e m f f r o m ^ m e n . S e r fanb jebod) fd fo n 1241 in ber S H on go ien fd flad ft bei S i e g n i g al§ SSorfam pfer G urobag gegen 2 lfie n feinen S o b , unb iß oien v e rfie l m ieber in eine groffe 3 a f)i bon S e i l f ü r f t e n * t ü m e r n (5 in © d fle fie n , fb a te r fo g a r 11 in üHeberfddefien a lle in ; 2 in © ro ffb o ie n , 2 in S ftafom ien, 1 in S le in b o le n ).

[ S i e b ö l f m i f d j e n $ r f d ) e m i g l i b e n i n i f l o l e n u m 1 3 0 0 . ] ® e füf)t fe in e r eigenen llttfä fjig fe it rie f ber b o ln ifd fe ütbef fd jiie ffiic t) einen frem ben ¡gerrfd fe r in g S a n b : ö tto fa r g I I . S o ijn S ö n ig SB e n g e t I I . b o n S S ö f i m e n aug bem Sgaufe ber Sßrfdfem igliben, ber bie SBiberftrebenben in einem fu rge n $elb=

guge u n te rm a rf u nb gur Sputbigung gmang. G r m ürbe 1300 in

© nefen g e frö n t u nb nad) S lne rfe m tun g ber beutfdfen £el)ng*

bofjeit and) bon ® ö n ig S ltbre d jt I. b on Ö fte rre id) m it © ro ffb o te n belehnt. Slber er m ar nicf)t ber SJtann, bag gerriffene ißotenreid) m ieber a u fg u rid jte n ; ebenfomenig fe in g teidfgearteter bermeidj®

lichter © o fjn u n b S tadffolger SB e n g e f I I I . , ber 1306 b u rd f

?Iiörb erf)a n b fie l, ißoten fa m m ieber u n te r bie Sgerrfcfjaft ber fß iaften.

2. Snnere 3uftänbc big etma 1306.

§ 5 . ©taatgteben. [ © e f d f t e d i t g * u n b . ¡ Ü r e i g b e r * 6 a n t e . ] Gg fd fe in t, baff in ben ätteften Q titz n bei ben poi=»

nifcfyen © ta m m e n bag © e f d ) I e d ) t , b. I). bie berm anbten %a*

m itie n , in fo m eit ein ©angeg bifbete, atg a lle s © ru n b e ig e n tu m in u n g e te ilte m SSefi^e beg gefam ten © efdjte d jtg ficf) befanb unb bon einem S i t t e f t e n gu g e m e in fd ja ftfid fe r 9 c u |u n g berm a ltet lourbe. S e n n nod) bie fb äteren iftedftggebräudfe unb G rb fd ja ftg * beftim m ungen, ü b e rlja u b t a lle b rib a te n u nb ö ffe n tlid je n 3tecl)tS=

b e rf)ä ltn iffe beuten a u f biefe © e f d ) t e d ) t g b e r b ä n b e f)in , bie fiel) ban n im 12. unb 13. 3 J fc i)n n b e rt burd) 3Serejitfltp»a. bon

3 «ent de, ©eid)td)te Polens.

(18)

m ehreren © enteinben §u f r e i § » ober © d j u ß b e r b ä n b e n (opóle) erw e iterte n . S ie je a lfo m uß ten j . 35. bie 33uße fü r einen in iíjre n t 33egirfe b org efallen e n S o tfd jla g a u fb rin g e n ober einem 33eftof)íenett ben e rlitte n e n © (haben erfeßen. Stuf bie fre iS b e m bänbe b e rte iíte n bie d ü rfte n aud) bie erforb e rlicß en Abgaben u nb S ie n fte 2). S ieS gefdw h fe lb ft b a n n nod), a ls fe it bem 12. 3 a í)rí)U ttb e rt a llm ä h lic h baS © o n b e r e i g e n a u ffa m .

[ § o ß e r u n b n i e b e r e r S l b e t ; f m e t e n u n b p o r i g e o b e r © H a b e n . ] Q m Sinfange fd)einen alte f r e ie n gleich»

berechtigt gemefen §u fein. Q m S aufe ber Q e it ergebt fid) jebocß ein höherer « b e i, bie © c h i ach t a (©efcßlechter ?), nach ein ige n Q o rfd je m bieííeicht g e r m a n ic e , m ahrfcheintid) aber © roherer eines a nb e rn p o ln ifd je n © tam m eS , über einen n ie b e m Slbet bie SB l a b t ) f e n 3), bie a lfo Sllteingefeffene gemefen fe in mögen!

S ie fe r a ls biefe flehen bie f m e t e n (k m ié c i*), bie ¿ w ar perfön»

lieh fre i bleiben, aber le in e n § e e rb ie n ft le ifte n u nb einem © ru n b » . h e rrn ju Q inS u nb anberen S ie n fte n ö e r^ flic fjte t fin b . SDIandje fin fe n nod; tie fe r, ju ben p o r i g e n ober leibeigenen © H a b e n , herab, ttm g e fe h rt [teigen manche p o rig e u nb fm e te n , ähnlich mie bie S ftin ifte ria le n im SSeften © uropaS , ¿um n ie b e m SIbet em hor. © in 3 3 ü r g e r f t a n b if t nicht borhanben.

§ 6 . [ $ e r Q ü r f t , W e l t l i c h e u n b g e i f t l i d j e 33e»

a m t e . ] 9tn ber topiße beS 33olfeS ftef)t ber ju n ä d jft u n n n tfc h rä n lt herrfdjenbe Q ü r f t , beffen höchfter 35eamter ber i ß a l a t i n ober SB o je w ö b e (H e e rfü h re r) ift. S a S S anb ift in f a f t e t l a » n e i e n g e te ilt: in ih n e n gebietet ber f a ft e i l a n a u f fe ine r 33urg (g ró d ), r u f t ben « b e i feines SSegirfS ¿um fr ie g e auf, f l i e ß t baS Siecht, b e rte ilt bie S ie n fte u nb fa m m e lt bie Slbgaben ein. S e r Q ü rft e rn e n n t n icht bloß biefe W eltlichen B e am te n , fo n b e rn auch a lle höheren © e i f t l i e h e n , bon benen er biefelben Abgaben u n b S ie n fte b e rla n g t, w ie 00m « b e i, u nb g re ift eigenm ächtig in bie firchliche n SSerhältniffe ein. S e r 5)3 aß ft ift b a rü b e r ungehalten,, baß iß m i)iix fo geringe 33efugniffe ju fte ß e n ; er berm ag n ich t

2) O p o l e bebeutet eigentlich Abgabe, Steuer.

3) b. t). atta^tbaber.

4) f t m i é t f d ) heißt bet © an;bauer, ber eine gante ober ÜSauot-

fwfe befitjt. r

1 8 I. 'holen u n t e bcm $erríd)ergeícblecf>te ber ^ ia fte n .

(19)

2. in n e re 3u(tänbc bis ctoo 1306. 1 9

e in m a l bie gefam te © e iftlid jfe it g u r ülnnahnte beg S ö lib a tg gu bemegen u n b ih re V ilb u n g fo gu fö rd e rn , baß fie fiel) einiger®

m aßen über bie beg V o l t eg ergebe. S ie fe g geigt fd jo n bam a lg ben E lja ra ite r, ben eg auch m e ite rljin bem aljrt h a t: eg if t ta p fe r, ru h m b e g ie rig u nb g a ftfre i, aber u n b o tm ä ß ig , Ieibenfc£)aftlid^ unb im S S irtfdjaftgm efen u n o rb e n tlid ). E r ft 1215 gelang eg bem (£r§bifd)of H e inrich ® i e t l i ß b o n © n e f e n , einem © tubien®

genoffen beg m ächtigen V aPfle3 Snnoceng I I I . , bie ß o ln ifd je Ä ird je in beffen © in n e u n a b h ä n g ig gu machen. S e r 3 ö I i b a t m ürbe bon n u n an a llg e m e in a n e rfa n n t, ber V ifd jo f burch bag S o m la ß ite l gem ählt, bem t le r u g eigene © e ric h tS b a rfe it unb

^Befreiung bon a lle n S e iftun g en gugeftanben.

[ © t e i g e n b e V i a c h t b e g 21 be 1 §.] © e it ber S e it ber Dielen S e ilu n g e n beg fReic£)e§ e rh ie lt auch der 21 b e i im m e r beträchtlichere V orrechte. U m n äm lich gur SBürbe eineg ©roß®

fü rfte n gu gelangen, h a lle ber V em erber fid) einen n tö g lid jft großen In h a n g gu berfdCjaffen. S ie g gefdjal) fü rg erfte burd) V e rle ih u n g bon V o rre ch ten an einzelne ü lb lig e, fp ä te r auch an ben gefam ten Slbelgftanb. S a g u nah m bie g a l)! der hohen 23 e®

a m t e n g u ; benn jeher S e ilfü r ft e rn a n n te feine eigenen SBoje®

moben u nb S a fte lla n e , u nb rnaren biefe b ig ije r jebergeit abfeß®

bare H ofbeam te gemefen, fo m ürben fie jeß t gu ftä n b ig e n Sand®

fchaftgbeam ten, bie ih re m d ü rfte n gegenüber im m e r fe lb ftä n b ig e r a u ftra te n . Sßengel I I . ü b e rtru g aug biefem © ru n b e bon feinem

¡geim atlanbe V ö l)m e n bie E in fe ß u n g abhängiger V e am te n , ber

© t a r o f t e n ( tlte fte , 2 lm tgteute, S anbbögte), a u f V o te n . S ie E in r id jtu n g fo b ie ler H o fh a ltu n g e n unb bie V e rm e h ru n g ber V e am te n u n b ber üibeigborredjte fteigerte b a n n m ieber bie 2In®

fb rü d je an bie fm e te n (V a u e rn ), deren m irtfc h a ftlid je Sage b a ru n te r le ib en m uß te, g un ta l ber S anbbau, n u r m it hölgernen p flü g e n u n b fo n ftig e n u n b o llfo m m e n e n üld e rg e räten betrieben, m enig e rtragreich m ar. 31uf bie S a u e r m uß te n folcße 97otftänbe auch bie E in iü n fte ber d ü r fte n fdgm ätern. S e g h a lb m ar eg fü r biefe bon ber höchften S S id ß ig ie it, b e u t f c h e V a u e r n m it ih re r hohem K u ltu r im Sande a n fä ffig gu machen.

§ 7. Scutfdje Solonifation. [ S e r d e u t f d j e D r b e n i n V r e u ß e n , b o n V o t e n g u e r f t b e g ü n f t i g t , b a n n ge®

2*

(20)

2 0 I. '¡Polen unter bem Serrfdjergefdjledjte ber prüften.

a t.] S m S o rb e tt bon iß olen e ntftanb fo g a r ein b ö ttig h e u tig e r S ta a t, fre ilic h b urdjauS m iber ben S S itlen be§ d ü rfte n , ber bie 93erantaffung bagu gegeben f)atte. © ieS m ar ein p o l*

Ttifc^er STetifürft, £ erg og f o n r a b b o n a f t a f o m i e n , ber gegen bie fjeibnifcEjen unb räub erifcfie n ißreuften ben beutfdjeu iR itte ro rb e n gu £ ilf e rie f, © e r % od)m ei[tet ^ e r m a n n bon S a lg a n a l)m ben fü n f an u nb lie ft fid ) bon S a ife r g r ie b r id j I I . m it bem S u tm e r Sanbe unb a lte n nodj gu erobernben p re u ftifd je n

© ebieten belehnen. ©S if t b e fa n n t, baft ber S rb e n 1 2 3 0 — 1283 bie i ß r e u f t e n in fu rd jtb a r b lu tig e n S ü m p fe n u n te rto a rf unb ba§ S anb fe it 1234 bont i ß a p f t (© re g o r IX . ) gu Setjen nahm , m oburd) er bon jebem m e tttid je n ¡g e rrfd je r u n a b h ä n g ig mnrbe.

ift fe rn e r b e fa n n t, burcft meldje meifen E in ric h tu n g e n baS ö rb e n S la n b ra fd j g e rm a n ifie rt u nb c ijr iftia n ifie r t mürbe. S ie potnifcfje n d ü rfte n Ratten baS gange U n ternehm en a n fa n g s e ifrig u n te rftü ftt, fp ä te r fatjen fie aber ein , baft iftn e n burd) ben neuen, ü beraus blütjenben S ta a t ber 3Beg g u r D ftfee unb nam entlich a u f bem m id jtig e n S ß e id jfe lftrom berlegt m orbeu m ar. SSon ba an fd jrie b fid ) bie löbliche f^ e in b fd ja ft gegen ben O rb e n her.

[ S d j t e f i e n m i r b e i n b e u t f d j e S S a n b . ] © ie beutfdje a ta d jb a rfd ja ft m irfte troftbem a u f ben Tcorben P o l e n s übe rau s g ü n ftig ein, nicftt btoft in m irtfcfta ftticfte r, fo n b e rn auch in fir d j*

iid^er u n b fitttid je r ig in fid jt. SSeit g rü n b tid je r jebodj m a r bie

© e rm a n ifie ru n g in S d j t e f i e n , baS fe it H e i n r i c h I- b e m b ä r t i g e n (§ 4) g röftte nteitS ein gang beutfcfjeS S anb m ürbe,

© r u nb feine a ta d jfo tg e r, bie im m e r beutfdje g ra u e n gu © e*

m a tjtin n e n nahm en u nb fetber nicht m ehr iß o in ifd ) fp ra d je n , rie fe n aus a lte n © e ite n © e u tfd jta n b S , befonberg auS © fjü rin g e n u n b g ra n fe n , S lnfie bter h eröei. © ie fe g rü n b e te it gaijtreictje

© ö rfe r u nb S ta b te , lichteten SBätber, tro d n e te n S ü m p fe aus, legten 28ege a n u nb bebauten ba§ S anb m it einem g ro ß e m , e ifern en P flu g e . SRit ben §ergögen m etteiferten bie S tö fte r, bie g. © . fd jo n frü h e r (fe it 114 0 ) ftäm ifcfje u nb nieberbeutfdje

© ö rfe r angelegt h atten. Stber fetbft in © r o f t * unb S t e i n * p o l e n nahm en bie p ia ftifd je n g ü rfte n be§ 13. u nb 14. ,gafjr=

hunbertS gahtreiche © e u tfd je in ih re m Sanbe auf. g n ber heutigen $ r o b in g i ß o f e n fin b a tte in 106 beutfdje © o rfa n ta g e n

(21)

2. 3m tere 3 u itörtbe bis etroa 1306. 2 1

irrt 13. urtb 149 im 14. B a fjrh u n b e rt n a d jto e ig b a r; baneben in t 13. S d l)ri)u n b e rt 29 m tb im 14. Q a h rh u n b e rt 48 beutfdje

© ta b tg rü n b u n g e n .

§ 8. [ ® o r f f i e b l u n g e n . ] ® ie B e fie b lu n g a u f bem Sanbe e rfolgte in ber SBeife, baff bet polnifcffe © r u n b lje tr b urd) einen U n te rn e h m e r (S o fa to r) eine A n p h t ^ o lo n ifte n herb eifü h ren lieh-

® iefe e rh ie lte n in © d jle fie n xtnb fA e in p o le n je eine f l ä m i f c h e igufe p ettoa 60 SRorgen, in © ro fjp o le n , g u ja m ie n unb 9ftafo=

m ien je eine f u l m i f ^ e ijju fe p ettoa 3 0 b o r g e n ; ber S o fa to r befam bag 3mei=» big SDreifadje, fe rn e r Ve bom $ in g ber An=

fie b le r u nb B e fre iu n g Oon bem © r u n b jin g , ber bei ben Am»

fie b le rn 12— 18 © ro fd je n jä h rlic h betrug. ® ie beutfdjen ® ö rfe r beftanben im © egenfat) p ben fla to ifd je n 9iunb® u nb R a u fe n * b ö rfe rn aug © e l j ö f t e n , bie nebeneinanber in B e th en lagen, u n b h in te r benen ficf) bie zugehörige g e lb m a rf angbehnte. ® e r S o fa to r ift ber erbliche © d j u l t h e i f j ( © ifju lje ) u nb ü b t m it 7 (Schöffen bie niebere © e rid jtg b a rfe it a u g ; bie groß en ® erid)tg=

tage h ä lt bagegen ber © ru n b lje rr felbft jä h rlic h b re im a l ab.

[ © t a b t f i e b e l u n g e n . ] ® ie © rträ g e ber beutfchen igufen m ürben in fo lg e befferer B e m irtfc h a ftu n g erheblich größ er alg bie ber flatoifchen B a u e rn g ü te r, © in e fjrolge baöon m ar, bah bie A a tu ra lro irtfc h a ft p r ü d g in g u nb m ehr ber © e lb m irtfd ja ft iß la h machte. D e r ¡ganbel m ürbe le b h afte r unb fü h rte p neuen

© t a b t g r ü n b u n g e n , bie in ähnlicher SBeife mie bie ® ö rfe r o o r ficf) gingen. $ n ber -¡Bitte lie g t ber oierecfige S R arftpiafs, oon bcffen © den p a ra lle le © tra g e n auggef>en. ® e r S o fa to r ift h ie r ber B o g t , bem 7 ©¿hoffen fü r bie © e ric f)tg b a rfe it unb ber Diät fü r bie ftä b tifd je n A ngelegenheiten p r © e ite ftehen;

e rft im 14. 3 n h r hu n b c rt fo m in t ein B ü rg e rm e ifte ra m t auf, bag b a n n bie © te llu n g beg B o g tg m efentlich änberte. ® e n neuen

© tä b te n , in benen fid } tßolen unb ® eutfd)e n ie b e rlie fje n , m ürbe n a tü rlic h aud) beutfd)eg B e d jt p g e b illig t, u nb jm a r bag 5 B a g = b e b u r g e r B e t f j t 5). A u f fold)e SBeife gelangte barnaig iß olen p einem gem iffen SBohlftanbe, u nb bei u n g e ftö rte r © n tm id e lu n g

6) O f t audj in ber g o rm , rote es in S t e u m a r l t in Stplefien unb in Ä u l m in 2Be[tpreuf;en fid) ausgebilbet patte.

(22)

E)ätte eg bem S e u tfc b tu m ebertfo gemonnen merbert form en, mie eg in © R ie fte n tatfäcfjlicf) gefcEjeijen ift.

2 2 I. )ßoIen unter bem $err[d)erge[d)le(i)'te ber tpiaften.

3. Die Begtünbung öeg ©inbeitgftaateg 1 8 0 6 — 1 87 0 .

( I) ie 3 e it ber Ä a ife r aus oerfefnebenen S e x rfd je rp u fe rn : S ttbre^t I. oon ßfterreicb 1298— 1 3 0 8 ; geinridj V II. non ßuiem b urg 1308— 1 3 1 3 ; ßubtotg non Oberbatiern 1314— 1347 m it griebricij bem Gdjönen non 'babsburg

1314— 1 3 3 0 ; f ta r l IV . non fiurem burg 1347— 1378.)

§ 9. ä ö la ö ig la m I . g lie n la n g 1 3 0 6 — 1 3 3 3 . [ ® r ft e i l t b i e p i a f t i f c l f e £ e r r f d ) a f t m i e b e r f ) e r ; b e r l i e r t 1 3 0 9 f ß o m e r e l l e n ; m i r b 1 3 2 0 i n S r a f a u g e f r ö n t . ] © d jo n b o t bem g rlö fd fe n ber tfd)ed)ifcben fß rfd )e m ig lib e n g in g einer ber piaftifegen § e rjö g e , S S l a b i g l a m © I l e n l a n g , a n bie 3B ieberf)erfteItung fßoleng u n te r bem a lte n SQerrfdjergefcCjiecfjte.

Siber e r batte b a rte S üm pfe §u hefteten, epe eg ih m gelang, fa ft a lle S e ile fßoleng j u bere in ige n . 57ur C o r n e r e i l e n m it S a n d ig , beffen fid ) 1309 ber beutfe^e D rb e n bem ächtigt hatte, m uffte er aufgeben, n nb Ü D I a f o m i e n bemaprte feine © e lb ftä n b ig * fe it nod) big ju m Slugfterben beg b o rtig e n p ia ftifd je n § e rjo g * baufeg (1 5 2 6 ). B e i ben S ü m p fe n u m g r o f f p o l e n banbeite eg fid) n a m e ntlich u m ben © egenfag jm ifd )e n ben beutfepen nnb ben fiam ifeben U n te rta n e n , ber in jm ifd fe n im m e r fd fro ffe r h e tb o r*

getreten m ar. S ie S e utfd )e n e rfa m tte n b o rt S j o e i n r i d ) I. b a u

© l o g a u alg ih re n S ierra an, bie fßolen bagegen u n te rftiig te n ben n a tio n a l g e fin n te n §er§og n nb fegten eg fd flie fflic h burd), bag er bie D b e rpa n b befam . 3 m © tn b e rftä n b n ig m it fßapft Q o b an n X X I I . ( in S lbign o n) lie g er fid) alg 2 8 1 a b i g ! a m I.

132 0 in S r a f a u ju m S ö n i g e frö n e n nnb befunbete m it biefem

© e g ritte n ic |t n u r, baff fßolen §u n a tio n a le r g in b e it em por*

gemaebfen fei, fo n b e rn auch feine bolle U n a b g ü n g i g f e i t b o n S e n t f cp 1 a n b erm orben habe. S ie § e rrfd )a ft machte ig m a lle rb in g g noch e in m a l S ö n ig S o b a i t n b o n B ö h m e n , ber abenteuerliche © o p n S a ife r £ e in rid )g V I I . , ftre itig , ber fiep alg eigentlichen Becptgnachfolger ber fß rfd je m ig lib e n betrachtete n nb m itte n burd) fßolen p in b u rd ) bie bielbefungene „R e ib e n *

(23)

3. D ie Segtünbuttg bcs ©inbettsftaates. 2 3

ja g b " gegen bie S ita u e r u n te rn a h m ; aber auci) biefe ©efafer g in g oorüber.

§ 10. ta fim ir I. Der ©rofse 1 8 3 3 — 1 3 7 0 . [(S r g i b t

© d j l e f i e n 1 3 3 5 u n b i ß o n t e r e l l e n 1 3 4 3 a u f , er ® io e i t e r t a b e r d a g ü te id ; n a d j O ft e n .] SBlabiglam I, fta rb im 2 llte r bon 73 ^ a fjre rt unb U n te rlie fe dag ifteid) feinem jugettb®

lidbjen u nb fra ftb o lle n ©ofene Ä a f i m i r I. b e m © r o f f e n , ber Idolen o o r a lle m im S n n e rn ju feftigen fuefete; er oerjicfetete bafjer, u m m it Sofeann bon SSöfemen ju n t g-rieben äu fom m en, 1335 e n b g ü ltig a u f © c f e l e f i e n , dag feitbem bei Siöfjm en unb b a m it bei D e u tfd fla n b blieb, © benfo e in ig te er fiel) m it bem beutfefeen D rb e n 1343 halfen, bafe biefer f ß o m e r e l l e n , S E n lm u n b ä R i c f e e l a u befealten b u rfte . D a fü r eroberte er im D fte n bie ruffifefeen g ü rfte n tü m e r ^»alitfcfe ( © a l i j i e n ) m it Semberg unb dag S and u m den m ittle re n D n jefer ( t l e i n r u f e l a n b ) m it tije m . @r fö rd e rte ben fa n d e t nad) biefen öftlicfeen San®

bern, oon betten aug er e in ft big ang fd fm a rje SReer borju®

b rin g e n feoffte.

[ D e r © i n 1; e i t g ft a a t , e r f e f e t o e r t b u r d ) b i e $ o 11 o ® q u i e n b e § 3 1 b e l ö , g e f ö r d e r t b u r d ; b i e © t a r o f t e n , d a g 9 t e d ) t g b u d ) u n b d a g S g e e r m e f e n . ] ^ m I n n e r n fjatte ber Ä ö n ig einen fefemeren © ta n b . © e iftlid fe e it u nb 31bel featten fiel; d a ra n gemöfent, junädfet in ben einzelnen S anbegteilen, b a n n fe it 1365 and) fü r dag g an je fReid) ju H o l l o q u i e n (S efferedjungen) ju fa m m e n ju tre te n u nb f)ier ju ben m idfeigften fe o litifd je n fr a g e n entfdjeibenbe S te llu n g §u neunten. D a ra u g feaben fid ; fqäterffen bie S anbtage e n tm id e lt. 3Citbrerfeits er®

feölfee H a fin tir feinen © in flu fe baburd), bafe er den (6) @ t a ® r o f t e n alg fö n ig lic fje n S ta tth a lte r n bie gefamte ÜR ilitär® , ffebil®

u n b rid fe e rlid fe © e m a lt fotoie die 3Sertoaltung ber D o m ä n e n ü b e rtru g , m ährend bie bigfeerigen t m t e r ber SSojetooben unb H a fte lla n e ju blofeen ÜSürben ofene B e de u tun g feerabfaufen.

fö r d e r te er fefeon fe ierb uri^ den © infe e itgfta at, fo nod) m ehr b urd ) © in fü fe ru n g eineg gem einfam en 9 i e d ) t g b u d ) e g , dag er a u f © ru n d der ©emofenfeeitgreefete der einzelnen ^ ro b in ^ e u burd) g e iftlid fe u nb m e ltlid ie M a g n a te n p fa m m e n fte lle u liefe; eg m ürbe (1 3 4 7 ) a u f dem H o llo q u iu m §u a S 5 i f d ^ l i § a (ö ftlid ) tio n H ra fa u )

(24)

2 4 I I . ^Bolen m it U ngarn Bereinigt, bann unter ben ^agiellonen.

fü r K te in g o le n u nb a u f bem gu S e t r i f a u (öftlicg oon K a lifc g ) fü r © r o b o te n angenom m en. 3)a er ben gogen SSert ber 2 ) e u t - f c£) e tt m ögt e rfa n n t gatte, belief) er ig n e n gmar ig re eigenen 9íecf)te, Oergflicgtete fie aber, a n fta tt in ättagbeburg Oon n u n an bei ben im Sanbe fcgon beftegenben beutfcgen fftecgtSobergöfen bie legten g n tfcg eibu n ge n eingugolen. 3 u m £ e e r e § b i e n f t e gog er n ic fjt blo g ben Slbel, fo n b e rn a lle (S runbbefiger geran, auá) bie © e iftlic ijfe it, bie ficg n a tü rlic h Oertreten la ffe n b u rfte , u nb bie B ü rg e r ; aber ba§ K o llo q u iu m gu fß e trifa u fegte bocg feft, bag ber niebere 21bel (bie S itte rfc g a ft), u m nidgt ü b e rla fte t gu toerben, fü r auS m ärtige KriegSgüge m enigftenS eine S e lo g - n u n g e rg a lte n fo llte .

[ S S o g i f a g r t S g f l e g e . U n i ü e r f i t ä t K r a f a u 1 3 6 4 . ] (Sbenfo u m fic g tig fo rgte K a fim ir fü r ipa n be l u nb ©etoerbe, fü r öffentliche © icg e rg e it, fü r \8 u n a g m e ber ÜDMngeingeit unb in § - befonbere fü r bie S ä u e rn , fo baff er ber „ S a u e r n f ö n i g "

g e n a nn t m ürbe. ® e n g r i e cgi f e g e n K a tg o life n ( in K le in - ru ffla n b ) u nb ben S u b e n gegenüber, bie fe it bem 12. S agi'=

g u n b e rt üornegm licg au§ 'S e u tfd jla n b in g rofjen © cgaren e in - gem aubert m areit u nb eine eigene © e ric g tS b a rfe it u n te r ben SBofemoben e rg ielte n , bemieS er S u lb fa m fe it. Gsnblicg legte er (1 3 6 4 ) nocg ben © ru n b g ur U n io e rfita t K r a f a u , u nb unter- fe in e r R e g ie ru n g Oerfaffte b ereits ein anfegnlicger ©efcgicgt- fcgreiber, Q a n f o O o n í E f c g a r n f ó m o in © nefen, bie (Öefcgicgte fe ine r S e it.

I I . p io le n m it U n g a r « b e r e in ig t 1370— 1382;

b a n n u n t e r bem g e rrfd g e r^ a u fe b e r 3 a g te E o n e n 1386— 1572.

1. Soicn, ein Stebenlanb Ungarns 1370— 1382.

(D ie ber Ä atfer aus oerfäuebenen g ä u fe rn : ber Surem burger Ä a r ll V . 1347— 1 3 7 8 ; fein S ofm SBengel 1378— 1400.)

§ 11. Submig ber ®rof$e oon Ungarn, König oon Solen 1370— 1382. [ ® r f i e g e r t 1 3 7 4 e i n e r S f o c g t e r b e n g o l - n i f c g e n S i g r o n . ] iSa K a fim ir I. feinen © o g n gatte, gemann

Cytaty

Powiązane dokumenty

Quandoquidem fidelitates Vestrae Rescripto Nostro XXVIII Mensis Aprilis Anno currenti emanato debite parendo, non solum ab opere coepti pro usu Evangelicae

[r]

Również sekw encje tRNA archebakterii za sa ­ dniczo różnią się od sekw encji tRNA z innych organizm ów (np. trójka iJnpCm, zam iast trójki TtyC* w ramieniu

potów, czasem zadowalano się stw ierdzeniem , że każda cecha przynosząca korzyść gatunkow i zostaje u trw alo n a przez dobór.. P rz y ­ jęciu tego tłum aczenia

Osobliwością wśród nich były, wywodzące się z P aleodictioptera H exaptero- idea, owady otw artej przestrzeni, unikające za­.. zwyczaj lasów pierw otnych,

Obecność kobaltu nieodzow na przy wiązaniu azotu przez

Dziś żadna nauka n ie m oże się pom yślnie rozw ijać w odosobnieniu od warsztatów innych nauk.. Brak samodzielnych studyjów psychologicznych u nas, niewątpliwie

W oda, z topienia śniegu tego pochodząca, schodząc w głąb ziemi, cedzi się w piaskach; wydobywając się przeto na powierzchnię, jest zupełnie czystą i