Polskie obiekty na liście UNESCO. Wprowadzenie Przeczytaj Grafika interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Polskie obiekty na liście UNESCO

Wprowadzenie Przeczytaj

Graﬁka interaktywna Sprawdź się

Dla nauczyciela

(2)

Nie masz pomysłu na wakacyjne podróże? Z pomocą może przyjść Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO. Odnajdziesz na niej zarówno obiekty kulturowe, jak i przyrodnicze. Mają one globalne znaczenie, toteż warto je odwiedzić. W tym temacie poznasz obiekty z listy UNESCO znajdujące się na terenie Polski.

Twoje cele

Poznasz najważniejsze informacje o działalności UNESCO na rzecz Światowej Listy Dziedzictwa.

Opiszesz kryteria wpisu obiektów na listę UNESCO.

Wskażesz na mapie polskie obiekty z listy UNESCO.

Scharakteryzujesz krótko polskie obiekty z listy UNESCO.

Polskie obiekty na liście UNESCO

Źródło: Roman Polyanyk, Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie:

www.pixabay.com.

(3)

Przeczytaj

Powstanie UNESCO

Organizacja Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury (UNESCO) powstała 16 listopada 1945 roku na mocy podpisanego Aktu Konstytucyjnego. Wspiera działania służące rozwojowi

międzynarodowej współpracy kulturowej, oświatowej oraz naukowej. Dlatego tworzy prawo

międzynarodowe w tychże dziedzinach, które ma wskazywać na standardy współpracy, mobilizację ludzi na świecie do wspólnych działań oraz realizację celów polityki. Jednym z podstawowych celów UNESCO jest aktywizacja rządów państw oraz społeczności lokalnych celem ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego, współpracy w dziedzinie nauki i edukacji oraz tworzenia społeczeństwa informacyjnego.

Akty normatywne oraz liczne programy, które zostały podpisane w porozumieniu ze wszystkimi państwami uczestniczącymi w programie mają przyczyniać się do zwiększania ochrony dziedzictwa kulturowego oraz ożywiać współpracę międzynarodową w tejże dziedzinie. Podstawowymi dwoma narzędziami, które kształtują politykę poszczególnych państw w sferze dziedzictwa kulturowego oraz odnoszą się do działań ludzi na rzecz tej dziedziny są:

Konwencja Haska wskazująca podmiotom zarządzającym operacjami wojskowymi, że występują obiekty bezwzględnie podlegające ochronie prawnej - nie mogą one się znaleźć na obszarze objętym wojną,

Konwencja o Ochronie Światowego Dziedzictwa na skutek jej istnienia zostało zapoczątkowane powstanie Listy Światowego Dziedzictwa.

Lista Światowego Dziedzictwa to spis obiektów dziedzictwa kulturowego i naturalnego, które wyróżnia najwyższa powszechna wartość. Stanowią one również wspólne dobro ludzkości. Wszystkie działania związane ze Światowym Dziedzictwem wprowadza wyżej wspomniana Konwencja (Konwencja o Ochronie Światowego Dziedzictwa). Tekst konwencji przyjęty został 16 listopada 1972 r. na 17. sesji Konferencji Generalnej UNESCO w Paryżu. Weszła ona w życie z dniem 17 grudnia 1975 r. w momencie wyrażenia ostatecznej zgody na związanie się umową międzynarodową przez 20 państw. Pierwsza sesja Komitetu Światowego Dziedzictwa miała miejsce w Paryżu w 1977 r., gdzie zarazem rozpoczął się etap tworzenia Listy Światowego Dziedzictwa.

Pierwsze 12 wpisów na listę (w tym dwa z Polski - zespołu staromiejskiego w Krakowie i Kopalni Soli w Wieliczce) dokonano na II sesji w 1978 r. w Waszyngtonie. Polska podpisała dokument ratyﬁkacyjny 29 czerwca 1976 roku. Obecnie umowę Konwencji UNESCO podpisały 194 państwa. Obiekty znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa muszą odznaczać się różnorodnością kulturalną oraz bogactwem naturalnym. Państwa, w granicach których położone są te obiekty muszą je chronić przed zniszczeniem oraz przyczyniać się do zachowania ich pierwotnej postaci dla przyszłych pokoleń.

Warunkiem wpisu zabytku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jest uznanie jego wyjątkowości i spełnienie jednego lub kilku kryteriów, które wyróżnią dany zabytek na świecie. Dodatkowo miejsca, które proponowane są do wpisu na listę muszą odpowiadać wymogom autentyczności i integralności, które zostały zawarte w Wytycznych operacyjnych do realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa.

Aby obiekt mógł zostać wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa są następujące musi:

1. reprezentować arcydzieło ludzkiego twórczego geniuszu,

2. wykazywać ważną wymianę wartości ludzkich, na przestrzeni dziejów lub w obrębie obszaru kulturowego świata, w zakresie rozwoju architektury lub technologii, sztuki monumentalnej, urbanistyki lub projektowania krajobrazu,

3. reprezentować unikalne lub przynajmniej wyjątkowe świadectwa tradycji kulturowej lub cywilizacji, która żyje lub która przeminęła,

4. przedstawiać szczególny przykład typu budowli, zespołu architektonicznego lub technologicznego

Źródło: www.unesco.pl/unesco/misja‑unesco

(4)

albo krajobrazu, który ilustruje ważny etap (etapy) w historii ludzkości,

5. stanowić szczególny przykład tradycyjnego ludzkiego osadnictwa, zagospodarowania ziemi lub morza, reprezentatywny dla danej kultury (kultur) albo ludzkiej interakcji ze środowiskiem, szczególnie jeśli stało się ono zagrożone wskutek nieodwracalnej zmiany,

6. pozostawać w bezpośrednim lub namacalnym związku z wydarzeniami lub żywą tradycją, pomysłowością lub wierzeniami, albo z dziełami artystycznymi lub literackimi o uniwersalnym znaczeniu - członkowie komitetu uznają, że to kryterium powinno być stosowane w połączeniu z innymi kryteriami,

7. uwzględniać wyjątkowe zjawiska naturalne lub tereny szczególnego naturalnego piękna i o znaczeniu estetycznym,

8. reprezentować szczególne świadectwa ważnych etapów w historii Ziemi, które obejmują ślady dawnego życia, toczące się procesy geologiczne prowadzące do powstawania form ukształtowania terenu lub istotne zmiany formacji geomorficznych lub fizjograficznych,

9. reprezentować szczególny przykład toczących się procesów ekologicznych i biologicznych,

istotnych dla ewolucji i rozwoju lądowych, słodkowodnych, przybrzeżnych i morskich ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt,

10. obejmować najważniejsze i najistotniejsze siedliska przyrodnicze dla ochrony różnorodności biologicznej na danym obszarze, w tym te, w których występują gatunki zagrożone o uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki i ochrony przyrody.

Do końca 2014 roku Obiekty Światowego Dziedzictwa UNESCO były wybierane na podstawie sześciu kryteriów kulturowych (numer od 1 do 6) oraz czerech kryteriów naturalnych (numer od 7 do 10).

W momencie przyjęcia zmienionych wytycznych operacyjnych do realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa zaczął istnieć tylko jeden zestaw dziesięciu kryteriów.

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO obejmuje 1129 obiektów (stan na 2019 r.) w 167

Państwach‑Stronach Konwencji. Obiekty znajdujące się na liście przypisywane są do odpowiedniej kategorii, czyli: kulturowej, przyrodniczej lub mieszanej. W Polsce obecnie znajduje się 16 obiektów Światowego Dziedzictwa UNESCO, w tym 15 obiektów dziedzictwa kulturowego i jeden obiekt przyrodniczy.

Stare Miasto w Krakowie

Zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa w 1978 roku. Jest to 1 z 12 obiektów, który został umieszczony na liście jako pierwszy na świecie. Wpis obiektu na tę listę został dokonany na podstawie IV kryterium. W 2010 została utworzona strefa buforowa wokół obszaru wpisanego na listę. Stare Miasto Krakowa, dawnej stolicy Polski, położone jest u stóp Zamku Królewskiego na Wawelu. Obejmuje Stare Miasto w obrębie dawnych murów - Rynek, Wzgórze Wawelskie oraz dzielnicę Kazimierz ze Stradomiem.

W mieście kupieckim, jakim był Kraków, znajduje się największy w Europie rynek i liczne zabytkowe domy, pałace i kościoły, które posiadają piękne wnętrza. Dodatkowo ciekawą historię miasta ukazują pozostałości muru obronnego z XIV wieku, średniowieczna dzielnica Kazimierz z zabytkowymi synagogami, Uniwersytet Jagielloński oraz katedra gotycka, w której spoczywają królowie Polski.

(5)

Rynek Główny w Krakowie

Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: Obraz max_gloin z Pixabay.

Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni

Kopalnia w Wieliczce traﬁła na listę UNESCO w 1978 r. w pierwszej grupie obiektów z całego świata - tak samo jak Stare Miasto w Krakowie. W 2013 r. rozszerzono ten wpis o Kopalnię Soli w Bochni i Zamek Żupny w Wieliczce, na skutek czego została zmieniona nazwa wpisu na obecny. Wpis obiektów na tę listę został dokonany na podstawie IV kryterium. Złoża soli kamiennej w Wieliczce wydobywane są od XIII w.

Jest to najstarszy tego typu obiekt w Europie. Kopalnia obejmuje 9 poziomów. Pierwszy znajduje się na 64 metrach, a ostatni - na 327 metrach. Dokładnie 3 000 wyrobisk połączonych jest 360 kilometrami

chodników. Pod ziemią można zobaczyć Kaplicę św. Kingi (101 metrów pod ziemią), która jest największą podziemną świątynią na świecie. Dodatkowo znajdują się wyrzeźbione w soli ołtarze, posągi i inne dzieła sztuki. Natomiast Kopalnię w Bochni charakteryzują trzy szyby górnicze - Sutoris (z poł. XIII w.) - najstarszy istniejący w Polsce, Campi (z poł XVI w.) i Trinitatis (z pocz. XX w.) oraz podziemne kaplice i inne miejsca kultu religijnego.

Kaplica św. Kingi w podziemiach Kopalni Soli w Wieliczce

Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: Obraz Jacek Abramowicz z Pixabay.

Auschwitz‑Birkenau

Nazistowski obóz koncentracyjny i obóz zagłady (1940‑1945) na liście UNESCO znajduje się od 1979 r.

Reprezentuje sobą wszystkie obozy koncentracyjne i obozy zagłady na świecie. Wpis obiektu na tę listę został dokonany na postawie VI kryterium. Jest to największy obóz zagłady w dziejach ludzkości. Powstał

(6)

jako obóz dla więźniów politycznych, który z czasem rozrósł się i zmienił funkcję. Na terenie obozu występują ogrodzenia, druty kolczaste, wieże strażnicze, szubienice, komory gazowe i krematoria świadczące o okrucieństwie nazistów. Ukazują one warunki życia więźniów oraz ludobójstwo, które się tam dopuszczono. Przypuszcza się, że głodzono, torturowano i wymordowano tam ok. 1,5 miliona ludzi (większość z nich to byli Żydzi).

Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i obóz zagłady - Auschwitz-Birkenau

Źródło: By Dnalor 01 - Own work, CC BY-SA 3.0 at, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/at/deed.en, dostępny w internecie:

h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=26547566.

Puszcza Białowieska

Jest to obiekt transgraniczny - leży na pograniczu polsko‑białoruskim. Puszcza to jedyny obiekt

przyrodniczy z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO na terenie Polski. W 1979 roku na tę listę została wpisana część Białowieskiego Parku Narodowego. Dopiero w 1992 roku uzupełniono ten wpis o tereny położone na Białorusi. W 2014 roku ponownie rozszerzono obiekt (głównie na terenie Polski). Po ostatniej modyﬁkacji zmieniono nazwę (na obecną) oraz przekształcono kryterium wpisu - pierwotnie wpisano puszczę na podstawie kryterium VII, obecnie w oparciu o kryterium IX i X. W granicach obiektu znajduje się duże zbiorowisko lasów pierwotnych, na które składają się drzewa iglaste oraz liściaste. Teren obejmuje powierzchnię 141 885 hektarów. Jest to miejsce unikalne z punktu widzenia zachowania różnorodności biologicznej. Występuje tu ok. 800 gatunków roślin naczyniowych, ponad trzy tysiące gatunków roślin zarodnikowych i grzybów, 120 gatunków ptaków oraz 60 gatunków ssaków. Żyją tu 33 gatunki zwierząt chronionych. Występuje tu najliczniejsza populacja żubra europejskiego (symbol Puszczy Białowieskiej).

(7)

Puszcza Białowieska

Źródło: By Jacek Karczmarz - Praca własna, CC BY 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by/3.0, dostępny w internecie:

Stare Miasto w Warszawie

Zostało wpisane na listę UNESCO w 1980 roku. Jako podstawowe kryteria wskazano II i VI.

W uzasadnieniu napisano, że obiekt sanowi wyjątkowy przykład renowacji zabytków, które niemal

w całości zostały zniszczone. Podczas Powstania Warszawskiego w sierpniu 1944 roku 85% historycznego centrum Warszawy zostało zniszczone przez hitlerowskie wojska. Po wojnie zaczęto odbudowywać oraz odrestaurowywać kościoły, pałace oraz Rynek Starego Miasta. Wszystkie zabytki w obrębie obiektu wpisanego na listę pochodzą z okresu od XIII do XX wieku.

Część Starego Miasta w Warszawie

Źródło: By Adrian Grycuk - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en, dostępny w internecie:

Stare Miasto w Zamościu

Na liście UNESCO znajduje się od 1992 roku. Obiekt wpisano na podstawie IV kryterium. Miasto to zostało założone w XVI wieku przez kanclerza Jana Zamoyskiego. Budowa miasta była wzorowana na planach włoskich miast, które opierały się na teorii „miasta idealnego”. Miasto zostało zbudowane przez włoskiego Architekta Bernando Morando. Jest to renesansowa miejscowość, w której zachował się pierwotny układ ulic, liczne zabytkowe budowle oraz pozostałości po dawnych murach obronnych.

(8)

Stare Miasto w Zamościu

Źródło: By Maciej Ukleja - [1] - Own work, CC BY-SA 4.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/4.0, dostępny w internecie:

Zamek krzyżacki w Malborku

Zamek krzyżacki w Malborku został wpisany na listę UNESCO w 1997 roku na podstawie II, III i IV kryterium. Jest to największa twierdza w Europie. Istniał od XIII wieku ale zwiększony i urozmaicony został po 1309 roku w momencie, kiedy przeniesiono tu siedzibę Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego.

Zamek po raz pierwszy był odnowiony na przełomie XIX i XX wieku po wielu latach zaniedbania.

Następnie po II wojnie światowej zamek w wyniku zniszczeń został odrestaurowany.

Zamek krzyżacki w Malborku

Źródło: By Janusz Leszczynski - Flickr, CC BY 2.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by/2.0, dostępny w internecie:

Średniowieczny zespół miejski Torunia

Obszar został wpisany na listę w 1997 roku na podstawie II i IV kryterium. Miasto powstało dzięki działalności Zakonu Krzyżackiego, który w poł. XIII wieku zbudował tu zamek. Miał on służyć za bazę do podboju i ewangelizacji Prus. W późniejszym czasie miasto pełniło istotną funkcję handlową. W całym mieście znajduje się ponad 1100 budowli zbudowanych w stylu gotyckim. Miasto należy do Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego.

Średniowieczny zespół miejski Torunia

(9)

Źródło: By Ola Zaparucha - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en, dostępny w internecie:

Kalwaria Zebrzydowska

W Kalwarii Zebrzydowskiej znajduje się manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy. Zespół budynków wpisano na listę w 1999 roku na podstawie II i IV kryterium. Kościół i klasztor bernardynów oraz sanktuarium maryjno‑pasyjne u stóp góry Żar nazywane są „polską Jerozolimą”. Miejsce to jest celem pielgrzymek.

Kalwaria Zebrzydowska

Źródło: By Ludwig Schneider / Wikimedia. - Praca własna, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie:

Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy

Kościoły Pokoju zostały wpisane na listę UNESCO w 2001 roku na podstawie III, IV i VI kryterium. Są to największe w Europie budowle sakralne o konstrukcji szkieletowej, które zostały wzniesione w połowie XVII w. na Śląsku. Powstały w efekcie zawartego Pokoju Westfalskiego po Wojnie Trzydziestoletniej, który regulował kwestie religijne.

Kościół Pokoju w Świdnicy

Źródło: By Wisniowy - Praca własna, CC BY-SA 4.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/4.0, dostępny w internecie:

(10)

Drewniane kościoły południowej Małopolski

Zostały wpisane na listę UNESCO w 2003 roku na podstawie III i IV kryterium. Świątynie znajdują się we wsiach Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana i Sękowa. Są one drugim najstarszym skupiskiem drewnianych kościołów w Europie (zaraz po kościołach klepkowych z Norwegii). Większość z nich położona jest na Szlaku Architektury Drewnianej. Są one przykładem różnych aspektów tradycji budowlanych kościołów średniowiecznych w kulturze rzymsko‑katolickiej. Wybudowane zostały zgodnie z zasadami techniki zrębowej, która rozpowszechniana była w Europie Północnej i Wschodniej od

średniowiecza. Fundatorami kościołów były rodziny szlacheckie. Jako pierwszy został wybudowany kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Haczowie (woj. podkarpackie) - 1388 rok. Uznawany jest za najstarszą świątynię gotycką z drewna w Europie.

Kościół w Haczowie

Źródło: By Lucekbb - Own work, CC BY-SA 3.0, h p://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, dostępny w internecie:

Park Mużakowski

Wpisany w 2004 roku na listę UNESCO na podstawie I i IV kategorii. Jest to obiekt transgraniczny polsko‑niemiecki. Uznawany jest za światowej klasy arcydzieło sztuki ogrodowej. Jego powierzchnia wynosi 559,90 ha. Położony jest po obu stronach Nysy Łużyckiej, wzdłuż której przebiega granica polsko‑niemiecka. Park został stworzony przez księcia Hermanna von Pückler‑Muskau w latach 1815‑1844. Centralna część ogrodów wraz z budynkami znajduje się po niemieckiej stronie, zaś park po polskiej. Jego zwieńczeniem jest Góra Pana. Obie części połączone są dwoma mostami: Podwójnym i Angielskim. Charakterystycznymi miejscami parku są: Stary i Nowy Zamek, sztuczne odgałęzienie Nysy Łużyckiej, Park Górski, wąwozy i malownicze ścieżki zwane Drogą Helminy, Ścieżka Słowika i Droga Klementyny.

(11)

Nowy Zamek w Mużakowie

Źródło: By Biberbaer - Own work, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie:

Hala Stulecia we Wrocławiu

Wpisana na listę UNESCO w 2006 roku na podstawie I, II i IV kryterium. Jest to budowla wzniesiona z żelazobetonu w latach 1911–1913 przez architekta Maxa Berga na terenach Wystawy Stulecia, podczas której Niemcy prezentowali historię i gospodarczy dorobek Dolnego Śląska. Stworzył on wielofunkcyjną budowlę na planie koła. Wewnątrz Hali Stulecia stanęły największe na świecie organy. Obecnie ich część znajduje się we wrocławskiej Archikatedrze, a kolejna - w Częstochowie. Hala może pomieścić 6 000 osób na widowni.

Hala Stulecia we Wrocławiu

Źródło: By Robert Niedźwiedzki - Own work, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie:

Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat

Znajdują się na liście UNESCO od 2013 roku na podstawie III i IV kryterium. Zostały wpisane na podstawie seryjnego wpisu transgranicznego (polsko‑ukraińskiego). Jest to 16 cerkwi, z których osiem znajduje się na terenie Polski i osiem na Ukrainie. W Polsce są to: cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu, cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu, cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku, cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku (Podkarpacie), cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku, cerkiew Opieki Bogurodzicy w Owczarach, cerkiew św. Paraskiewy w Kwiatoniu i cerkiew

(12)

św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych (Małopolska). Cerkwie mają konstrukcję zrębową. Powstały w okresie od XVI do XIX wieku. Są to świątynie społeczności wyznania prawosławnego

i grecko‑katolickiego. Według typów architektonicznych wyróżnia się cerkwie halickie, łemkowskie, bojkowskie i huculskie.

Cerkiew św. Paraskiewy w Kwiatoniu

Źródło: By Ed88, CC BY-SA 3.0, h p://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, dostępny w internecie:

Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi

Na liście UNESCO znajduje się od 2017 roku na podstawie I, II i IV kryterium. Położona jest na Górnym Śląsku - jest to jeden z głównych regionów wydobywczych w Europie Środkowej. Obiekt znajdujący się na tej liście obejmuje w całości podziemną kopalnię (ze sztolniami, szybami, galeriami oraz systemem gospodarowania wodami podziemnymi). Dodatkowo obejmuje znajdującą się na powierzchni

przepompownię parową z XIX wieku. Jej zadaniem było odprowadzanie wody z kopalni od ponad 300 lat.

Odprowadzana woda wykorzystywana była do zaopatrywania miasta w wodę pitną oraz do użytku przemysłowego. Kopalnia w Tarnowskich Górach miała znaczący udział w produkcji cynku i ołowiu na świecie. Znajdujący się szlak turystyczny w Kopalni Srebra przebiega 40 m pod ziemią. Część trasy (300 metrów) trzeba pokonać łodzią.

Sztolnia Czarnego Pstrąga

Źródło: By Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej - Own work, CC BY-SA 4.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/4.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=61347055.

(13)

Kopalnie krzemienia pasiastego i neolityczne osady w Krzemionkach Opatowskich

Wpisane na listę UNESCO w 2019 roku na podstawie III i IV kryterium. Prehistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego oraz związane z nimi pradziejowe osady znajdują się nieopodal Ostrowca

Świętokrzyskiego w województwie świętokrzyskim. Oprócz Krzemionek wlicza się też kopalnie Borowina i Korycizna oraz neolityczną osadę na wzgórzu Gawroniec. Pochodzą one z młodszej epoki kamienia i wczesnej epoki brązu - IV–II tysiąclecie p.n.e. W kopalniach zachowała się bardzo dobrze podziemna architektura, która dostarcza bardzo dużo informacji. Wydobywany tu krzemień ze skał wapiennych służył do produkowania narzędzi. Kopalnie krzemienia pasiastego w Krzemionkach odkrył w 1922 roku geolog profesor Jan Samsonowicz, który urodził się w Ostrowcu.

Fragment neolitycznego chodnika w kopalni Krzemionki.

Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: h ps://pl.wikipedia.org/wiki/Krzemionki#/media/Plik:Krzemionki2.JPG.

Słownik

Lista Światowego Dziedzictwa

lista, na którą wpisane są obiekty dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego o wyjątkowej powszechnej wartości

Organizacja Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury

(UNESCO) organizacja wspierająca działania służące rozwojowi międzynarodowej współpracy kulturowej, oświatowej oraz naukowej

strefa buforowa

obszar, który oddziela z różnych powodów sąsiadujące tereny

(14)

Graﬁka interaktywna

Polecenie 1

Znajdź najbliższy obiekt UNESCO położony obok twojego miejsca zamieszkania. Jakie inne miejsce chciałbyś/chciałabyś odwiedzić? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

(15)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Wskaż, w którym roku rozpoczęło się tworzenie Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO.">

Wskaż, w którym roku rozpoczęło się tworzenie Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO.

1972 1975 1977 1979

輸

Ćwiczenie 2

Połącz obiekt z odpowiednim kryterium, na podstawie którego został wpisany na listę UNESCO.">

Połącz obiekt z odpowiednim kryterium, na podstawie którego został wpisany na listę UNESCO.

VI kryterium, VII kryterium, IV kryterium

Stare Miasto w Krakowie Auschwitz- Birkenau.

Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940- 1945)

Puszcza Białowieska

輸

Ćwiczenie 3

Wskaż, jakie konwencje regulują politykę państw w sferze dziedzictwa kulturowego oraz działań ludzi na rzecz tej dziedziny.">

Wskaż, jakie konwencje regulują politykę państw w sferze dziedzictwa kulturowego oraz działań ludzi na rzecz tej dziedziny.

Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego Konwencja Haska

Konwencja o Ochronie Światowego Dziedzictwa

Konwencja dotycząca podwodnego dziedzictwa kulturalnego

輸

(16)

Ćwiczenie 5

Rozwiąż krzyżówkę.">

Rozwiąż krzyżówkę.

1. Park położony na obu stronach Nysy Łużyckiej.

2. Nazwy podstawowych dwóch narzędzi, które kształtują politykę poszczególnych państw w sferze dziedzictwa kulturowego oraz odnoszą się do działań ludzi na rzecz tej dziedziny.

3. Kościół i klasztor jakiego zakonu znajduje się w Kalwarii Zebrzydowskiej.

4. Z jakiego okresu pochodzą zabytki w mieście Zamość?

5. Zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa na podstawie seryjnego wpisu transgranicznego (polsko‑ukraińskiego).

6. Miasto, w którym znajduje się największa twierdza w Europie.

1 2 3 4 5 6

Ćwiczenie 4

Źródło: Graﬁka – By Sławomir Milejski - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en, [online], dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=32110577.

輸

Ćwiczenie 6

Z poniższych nazw cerkwi oznacz kolorem zielonym te, które znajdują się na terytorium Polski, a kolorem żółtym - na terytorium Ukrainy.">

Z poniższych nazw cerkwi oznacz kolorem zielonym te, które znajdują się na terytorium Polski, a kolorem żółtym - na terytorium Ukrainy.

Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku

Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu Cerkiew Narodzenia Theotokos w Werbiążu Niżnym

Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Owczarach Cerkiew św. Ducha w Rohatyniu

Cerkiew św. Dymitra w Matkowie, Cerkiew Świętej Trójcy w Żółkwi Cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu

Cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku Cerkiew św. Jerzego w Drohobyczu

Cerkiew św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych Cerkiew Zesłania Ducha Świętego w Potyliczu

Cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku Cerkiew św. Michała w Użoku

Cerkiew św. Paraskiewy w Kwiatoniu

Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Jasinie

醙

(17)

Ćwiczenie 7

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.">

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Do końca 2014 roku obiekty Światowego Dziedzictwa UNESCO były wybierane na podstawie czterech kryteriów

kulturowych oraz czerech kryteriów naturalnych.

□ □

Zamek krzyżacki w Malborku został wpisany na listę UNESCO na podstawie dwóch

kryteriów.

□ □

Na terenie Polski położony jest jeden obiekt transgraniczny

z listy UNESCO.

□ □

Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni zostały wpisane na listę UNESCO w 1997 roku.

□ □

W Polsce obecnie znajduje się 16 obiektów Światowego Dziedzictwa UNESCO, w tym

15 obiektów dziedzictwa kulturowego i jeden

przyrodniczy.

□ □

醙

Ćwiczenie 8

W Polsce znajdują się również obiekty wpisane na Światową Listę Rezerwatów Biosfery UNESCO. Z pośród podanych niżej wybierz 4 rezerwaty, które na niej widnieją.">

W Polsce znajdują się również obiekty wpisane na Światową Listę Rezerwatów Biosfery UNESCO. Z pośród podanych niżej wybierz 4 rezerwaty, które na niej widnieją.

Rezerwat Biosfery Babia Góra Jezioro Gopło

Jezioro Łuknajno

Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie Rezerwat Biosfery Piekiełko

LKP Puszcza Notecka Lasy Spalsko-Rogowskie

醙

(18)

Ćwiczenie 9

Nanieś na mapę konturową nazwy obiektów wpisanych na listę UNESCO.">

Nanieś na mapę konturową nazwy obiektów wpisanych na listę UNESCO.

Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat, Zamek Krzyżacki w Malborku, Średniowieczny zespół miejski w Toruniu, Puszcza Białowieska, Hala Stulecia we Wrocławiu, Kopalnie krzemienia pasiastego i neolityczne osady w Krzemionkach Opatowskich, Stare Miasto w Warszawie, Park Mużakowski, Auschwitz- Birkenau, Stare Miasto w Zamościu

難

... ...

... ... ... ... ...

Ćwiczenie 10

Wybierz jeden z obiektów znajdujących się na liście UNESCO i wypisz poniżej 3 ciekawostki na jego temat.

Znalezionymi informacjami podziel się na forum klasy. Za pomocą głosowania wybierzcie najmniej oczywistą ciekawostkę.

難

(19)

Dla nauczyciela

Imię i nazwisko autora: Magdalena Fuhrmann Przedmiot: geograﬁa

Temat lekcji: Polskie obiekty z listy UNESCO

Grupa docelowa: III poziom edukacyjny, 4‑letnie liceum ogólnokształcące oraz 5‑letnie technikum, zakres rozszerzony, klasa III

PODSTAWA PROGRAMOWA Treści nauczania

(XV) Społeczeństwo i gospodarka Polski: rozmieszczenie ludności i struktura demograﬁczna, saldo migracji, struktura zatrudnienia i bezrobocie, urbanizacja i sieć osadnicza, warunki rozwoju rolnictwa, restrukturyzacja przemysłu, sieć transportowa, atrakcyjność turystyczna. Uczeń:

13) prezentuje wartości obiektów stanowiących dziedzictwo kulturowe Polski na przykładzie wybranego regionu lub szlaku turystycznego.

Kształtowane kompetencje kluczowe

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne Uczeń:

poznaje historię UNESCO,

rozumie istotę tworzenia listy światowego dziedzictwa,

rozpoznaje wszystkie obiekty w Polsce, które znajdują się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Strategie nauczania: asocjacyjna

Metody i techniki nauczania: Blended learning, IBSE Forma zajęć: praca indywidualna

Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, projektor multimedialny, zeszyt Materiały pomocnicze

Dziki S., Polska lista światowego dziedzictwa, „Aura” 2010, nr. 9, s. 24‑26.

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO, Spotkania z zabytkami, kultura, tradycje, pamiątki, r. 39, nr 9/10 (2015), s. 70‑71.

Strona internetowa UNESCO: www.unesco.pl Przebieg lekcji

Lekcja składa się z trzech części – w pierwszej uczniowie zapoznają się fragmentem e‑materiału,

następnie nauczyciel sprawdza zrozumienie tekstu. W drugiej części zajęć uczniowie lokalizują najbliższe sobie obiekty UNESCO. W trzeciej części nauczyciel wraz z uczniami zbiera informacje o poszczególnych obiektach znajdujących się na liście, w ten sposób nauczyciel ma wzbudzić w swoich podopiecznych ciekawość. Podczas wyboru najlepszej ciekawostki uczniowie powinni uzasadnić swoją decyzję.

(20)

Faza wprowadzająca

Sprawdzenie zadania domowego (opcjonalnie).

Przedstawienie celów lekcji.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z historią UNESCO i zasadami tworzenia listy światowego dziedzictwa.

W tym celu uczniowie czytają pierwszą część Przeczytaj.

Nauczyciel w formie ustnej sprawdza rozumienie przeczytanego tekstu.

W drugiej części lekcji nauczyciel prezentuje wszystkie występujące w Polsce obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa na podstawie graﬁki interaktywnej. Nauczyciel prosi uczniów

o zlokalizowanie ich miejsca zamieszkania i określenia odległości do najbliższego obiektu. Uczniowie mogą wykorzystać skalę zamieszczoną przy graﬁce lub inne źródła (np. Google Maps).

W trzeciej części lekcji nauczyciel prosi uczniów o rozwiązanie ćwiczenia nr. 10 z części Sprawdź się. Nauczyciel pilnuje, aby wybrane przez uczniów obiekty nie powtarzały się. Gdy uczniowie wybiorą obiekt i znajdą ciekawostki, nauczyciel kontroluje wymianę informacji między nimi. Głosowanie na najlepszą ciekawostkę może przebiegać w sposób zdeﬁniowany przez nauczyciela.

Faza podsumowująca

Przypomnienie celów lekcji.

Podsumowanie najważniejszych informacji zaprezentowanych na lekcji, szczególnie tych, które sprawiły uczniom największe trudności.

Praca domowa

Przygotowanie pracy pisemnej na temat dwóch wybranych polskich obiektów znajdujących się na liście światowego dziedzictwa, z uwzględnieniem rodzaju obiektu, jego historii oraz cech, które zadecydowały o wpisie na listę.

Wykonanie ćwiczeń z części Sprawdź się.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Graﬁka interaktywna zwarta w e‑materiale może być wykorzystana podczas powtórzenia materiału całego działu „Społeczeństwo i gospodarka Polski”.

Graﬁka interaktywna może posłużyć jako materiał pomocniczy w lekcjach dotyczących charakterystyki poszczególnych obszarów Polski.