277
Copyright 2013 Psychologia Spo ecznaAnaliza wybranych zmian
w funkcjonowaniu spo ecznym osób rozbawionych
Kuba Kry!
1, Bogdan Wojciszke
21 Instytut Psychologii PAN
2 Szko a Wy!sza Psychologii Spo ecznej, Wydzia Zamiejscowy w Sopocie
Rozbawienie, w odró"nieniu od niektórych innych pozytywnych emocji, mo"e pe ni# funkcj$ facylita-tora !mia o!ci w kontaktach spo ecznych (Kry!, 2010). W dwóch badaniach zaprezentowanych w niniej-szym artykule autorzy eksploruj% mo"liwe mechanizmy kryj%ce si$ za t% w a!ciwo!ci% emocji rozbawie-nia. &mia o!# wynikaj%ca z do!wiadczania rozbawienia mo"e mie# inne pod o"e ni" !mia o!# wi%"%ca si$ z do!wiadczan% dum% (badanie 1), a osoby rozbawione okazuj% si$ bardziej zdystansowane do siebie (bada-nie 2).
S owa kluczowe: rozbawienie, "mia o"# spo eczna, pozytywne emocje, humor, spo eczne funkcje emocji,
psychologia pozytywna
Kuba Kry!, Instytut Psychologii PAN, ul. Jaracza 1, 00-378 War-szawa, e-mail: kuba@krys.pl
Bohdan Wojciszke, Szko a Wy"sza Psychologii Spo ecznej, Wy-dzia Zamiejscowy w Sopocie, ul. Polna 16/20, 81-745 Sopot, e-mail: bogdan.wojciszke@ewps.edu.pl.
Przedstawione badania by y Þ nansowane z grantu promotorskiego MNiSW, numer N N106 3239 39. Korespondencj$ mo"na kierowa# do Kuby Krysia.
Rozbawienie to przyjemna emocja do!wiadczana w trakcie wydarzenia humorystycznego (Martin, 2007), a tak"e w trakcie spo ecznej lub poznawczej zabawy (Griskevicius, Shiota, Neufeld, 2010). Podobnie jak inne emocje, rozbawienie mo"e mie# ró"n% intensywno!#. W j$zyku polskim nie atwo wskaza# synonimy dla emocji rozbawienia, cho# bliskie znaczeniowo s% emocje o!ci (mo"na czu# si$ rozweselonym) oraz rozradowania. J$zyk angielski dostarcza takich poj$# jak amusement,
mirth, hilarity, cheerfulness oraz merriment, z których
wszystkie zawieraj% w sobie komponent zwi%zany z ró"-nymi stopniami rozbawienia. Rozbawienie b$d%ce przy-jemn% emocj% zwi%zan% z humorem (i cz$sto nies usznie z nim uto"samian%) stanowi tylko jedn% z czterech sk ado-wych humoru (Martin, 2007). Pozosta e trzy komponenty humoru to: (1) kontekst spo eczny humoru, (2) poznaw-cze przetwarzanie humoru, oraz (3) wokalno-behawioral-na ekspresja !miechu, która cz$sto wi%"e si$ z humorem (cho# nie tylko z nim: Ekman, 1997; Szarota, 2006).
Rozbawienie jest emocj% do!wiadczan% powszechnie chyba we wszystkich kulturach (np. Darwin, 1872), emo-cja ta znana jest prawie ka"demu cz owiekowi, badania Krysia (2011) wskazuj% za!, "e m odzi ludzie deklaruj% do!wiadczanie 12–16 epizodów rozbawienia dziennie. Mimo tego rozbawienie jest przedmiotem niewielu ba-da' i publikacji. Liczne badania eksplorowa y funkcje pozytywnego nastroju, równie" w kontek!cie spo ecz-nym, jednak dopiero naj!wie"sze prace ró"nicuj% efek-ty poszczególnych pozyefek-tywnych emocji (Griskevicius, Shiota, Neufeld, 2010; Christie, Friedman, 2004; Goetz, Frenzel, Stoeger, Hall, 2010; Herring, Burleson, Roberts, Devine 2011; Shiota, Keltner, John, 2006). Niniejsza pra-ca wpisuje si$ w nurt bada' nad zró"nicowaniem efektów poszczególnych emocji pozytywnych i jest kontynuacj% wcze!niejszych docieka' nad facylitowaniem !mia o-!ci w trakcie do!wiadczania rozbawienia (Kry!, 2010). Przedmiotem naszych rozwa"a' s% mechanizmy odpo-wiadaj%ce za wzrost !mia o!ci osób do!wiadczaj%cych rozbawienia.
S
PO ECZNEFUNKCJEPOZYTYWNEGOAFEKTU Pionierk% bada' nad spo ecznymi funkcjami pozytyw-nego afektu jest Alice Isen. W klasycznych ju" badaniach (1970; Isen, Levin, 1972) uczestnicy znajdowali drobny pieni%"ek w automacie telefonicznym (w grupie kontrol-nej takiego pieni%"ka nie znajdowali) podrzucony tamprzez eksperymentatorów. Szcz$!ciarze okazywali si$ bardziej sk onni do pomocy (noszenia ci$"kich ksi%"ek; zbierania rozsypanych papierów). St%d si$ wnioskuje, "e pozytywny afekt powsta y po znalezieniu pieni%"-ka zwi$ksza sk onno!# do zachowa' altruistycznych. Odczuwanie pozytywnych emocji mo"e równie" okaza# si$ pomocne w rozwi%zywaniu zada' problemowych, a tak"e przy wyszukiwaniu wskazówek potrzebnych do skutecznego podejmowania decyzji (Estrada, Isen, Young, 1997). Pozytywne emocje wp ywaj% na skuteczniejsze rozwi%zywanie problemów dzi$ki uelastycznieniu pro-cesów poznawczych, zwi$kszeniu innowacyjno!ci i kre-atywno!ci, przy braku strat w efektywno!ci i spójno!ci my!lenia (Isen, 2001). Isen i wspó pracownicy postuluj%, "e dzieje si$ tak dzi$ki zwi$kszonej produkcji dopaminy w trakcie prze"ywania pozytywnych emocji (Ashby, Isen, Turken, 1999), która odpowiada za zwi$kszon% elastycz-no!# poznawcz%.
Inne badania Isen pokaza y, "e pomocno!# ro!nie wraz pozytywnymi emocjami powsta ymi dzi$ki odniesionemu sukcesowi (Isen 1970; Isen, Horn, Rosenhan, 1973) czy otrzymanemu podarkowi (Isen, Clark, Schwarz, 1976; Isen, Levin, 1972; Levin, Isen, 1975), jednak okazuje si$, "e pomocno!# nie ro!nie, je!li akt pomocy zagra"a dobre-mu nastrojowi (Batson, O’Quin, Fultz, Vanderplas, Isen, 1983; Isen, Levin, 1972; Isen, Simmonds, 1978). Erez i Isen (2002) pokazali te", "e pozytywny afekt wzbudzo-ny otrzymaniem podarunku b%d( te" spisywaniem sko-jarze' dla dziesi$ciu pozytywnych s ów wp ywa na mo-tywacj$ – uczestnicy w pozytywnym nastroju osi%gn$li lepsze wyniki w postawionych im zadaniach (rozwi%zy-wanie anagramów; test sk adaj%cy si$ z 50 pyta'), byli bardziej wytrwali w jego realizacji, a tak"e relacjonowali wi$ksz% motywacj$ do wykonania tych zada'. Podobne wyniki uzyskali Isen i Reeve (2005), których badani w dobrym nastroju (wzbudzonym otrzymaniem torebecz-ki z akociami) mieli silniejsz% wewn$trzn% motywacj$. Isen, Nygren i Ashby (1988) pokazali tak"e, "e pozytyw-ne emocje nasilaj% subiektywpozytyw-ne odczuwanie poniesiopozytyw-nej straty.
Pozytywne emocje zwi$kszaj% te" inkluzywno!# kate-gorii poznawczych (Isen, Daubman, 1984) oraz kreatyw-no!# badanych (Isen, Daubman, Nowicki, 1987; Isen, Labroo, Durlach, 2004). Z perspektywy niniejszego arty-ku u wa"na jest uwaga, "e w badaniach z 1987 roarty-ku (Isen, Daubman, Nowicki, 1987) jednym ze sposobów wzbu-dzania pozytywnych emocji by o pokazywanie badanym urywków Þ lmu komediowego, omawiany efekt dotyczy zatem równie" rozbawienia. Podobnie istotny dla niniej-szych rozwa"a' jest wynik badania, w którym uczestnicy okazali si$ bardziej kreatywni i podawali mniej typowe
skojarzenia po wzbudzeniu pozytywnego afektu mi$dzy innymi przy pomocy krótkiego Þ lmiku komediowego (Isen, Johnson, Mertz, Robinson, 1985).
K
ONCEPCJAPOSZERZANIA/
BUDOWANIAZASOBÓW Pomys y badawcze Isen s% z powodzeniem rozwija-ne przez zespó Barbary Fredrickson, która zapropono-wa a koncepcj$ poszerzania/budozapropono-wania zasobów – TheBroaden-and-Build Theory of Positive Emotions (1998,
2001). Fredrickson zauwa"y a, "e naukowcy zwyczajo-wo skupiaj% si$ na emocjonalno!ci negatywnej i to na niej opieraj% wi$kszo!# swoich modeli emocji. I tak na przyk ad modele emocji jako tendencji do pewnych za-chowa' (np. Frijda, 1986; Lazarus, 1991; Levenson, 1994) powstawa y g ównie jako modele reakcji w trakcie prze"ywania negatywnych emocji (np. jako wbudowane w cz owieka programy typu ucieczka b%d( atak), pod-czas gdy reakcje cz owieka na pozytywne emocje cz$sto s% mniej specyÞ czne behawioralnie i Þ zjologicznie oraz maj% te" zupe nie odmienne pod o"e poznawcze. Wed ug Fredrickson pozytywne emocje zamiast zaw$"a# nasze zachowania do pewnej konkretnej wi%zki reakcji beha-wioralnych, raczej poszerzaj% repertuar naszych my!li i dzia a' w danym momencie, co z kolei przyczynia si$ do budowy istotnych dla cz owieka zasobów – poczynaj%c od zasobów intelektualnych, poprzez Þ zyczne, spo ecz-ne a" do zasobów psychologicznych (Fredrickson, 1998, 2001, 2003). &wiadome prze"ywanie dojrza ych emocji pozytywnych mo"e by# fundamentalnym czynnikiem zdrowego rozwoju cz owieka.
Teori$ Fredrickson potwierdzaj% badania pokazuj%ce, "e emocje pozytywne (w tym rozbawienie) w przeciwie'-stwie do emocji negatywnych wi%"% si$ z globalnym prze-twarzaniem informacji oraz poszerzaj% repertuar zacho-wa' (Fredrickson, Branigan, 2005; Fredrickson, 2003). Prze"ywanie pozytywnych emocji, w tym rozbawienia, przyspiesza uspokojenie akcji serca po stresuj%cym wy-darzeniu (Fredrickson, Mancuso, Branigan, Tugade, 2000). Prze"ywanie pozytywnych emocji stanowi rów-nie" podstaw$ niez omno!ci psychicznej (resilience), która wraz z umiej$tno!ci% precyzyjnego i specyÞ cznego rozpoznawania w asnych pozytywnych emocji mo"e od-grywa# istotn% rol$ w radzeniu sobie z trudnymi sytuacja-mi (Cohn, Brown, Fredrickson, Mikels, Conway, 2009; Tugade, Fredrickson, 2004; Tugade, Fredrickson, Barrett, 2004). Cz$stsze prze"ywanie pozytywnych emocji ani"eli negatywnych mo"e z kolei u atwi# nowym wspó miesz-ka'com pokojów w akademikach u o"enie wzajemnych pozytywnych relacji (Waugh, Fredrickson, 2006).
Fredrickson i Losada (2005) badali prze"ywanie emocji w grupach, wykazuj%c, "e najbardziej optymalna
propor-cja prze"ywanych emocji pozytywnych do negatywnych waha si$ w okolicach trzech do jednego. Wynik ten jest zgodny z tez% Fredrickson (2011), "e zdrowe prze"y-wanie emocji wymaga prze"ywania równie" emocji ne-gatywnych (a przynajmniej nieunikania ich). Unikanie za wszelk% cen$ prze"ywania emocji negatywnych i zast$powanie ich wy %cznie emocjami pozytywnymi Fredrickson nazwa a podej!ciem Pollyanny i jest wobec takiego stylu krytyczna. Fredrickson przygotowa a te" ze wspó pracownikami interwencj$ polegaj%c% na zliczaniu aktów doznanej "yczliwo!ci, która to interwencja pod-nosi subiektywny dobrostan osób j% stosuj%cych (Otake, Shimai, Tanaka-Matsumi, Otsui, Fredrickson, 2006). W innym zespole badawczym (Cohn, Fredrickson, 2010; Fredrickson, Cohn, Coffey, Pek, Finkel, 2008) wraz ze wspó pracownikami rozwin$ a w asn% technik$ medyta-cyjn% mi o!ci–"yczliwo!ci, która wi%"e si$ z aktywnym prze"ywaniem pozytywnych emocji, oraz wykaza a jej skuteczno!# w budowaniu niez omno!ci psychicznej.
Johnson, Waugh, Fredrickson (2010) uwa"aj%, "e bu-dowanie zasobów poznawczych w trakcie prze"ywania pozytywnych emocji (wywo anych Þ lmikiem wzbudzaj%-cym rozbawienie) mo"e by# powi%zane z cz$st% ekspresj% mimiczn% pozytywnych emocji – mianowicie szczerym u!miechem (nazywanym te" u!miechem Duchenne’a). Inne badania (Johnson, Fredrickson, 2005) pokaza y, "e prze"ywanie rozbawienia obni"a efekt tendencyjno!ci w rozpoznawaniu twarzy w asnej rasy. Rozbawieni biali uczestnicy badania równie trafnie rozpoznawali twarze bia e, jak i o ciemnym odcieniu skóry, podczas gdy w po-zosta ych warunkach (negatywna emocja, warunek neu-tralny) rozpoznawanie twarzy o innym odcieniu skóry ni" w asna by o znacznie mniej trafne ani"eli rozpoznawanie twarzy bia ych.
Badacze rozwijaj%cy koncepcj$ budowania–poszerza-nia zasobów pokazuj% ró"nymi metodami, "e prze"ywa-nie pozytywnych emocji wi%"e si$ z lepszym funkcjono-waniem i rozwojem cz owieka. Z punktu widzenia opisa-nych w niniejszym artykule docieka' wa"ny jest te" fakt, "e w eksperymentach dokumentuj%cych swoje tezy ba-dacze ci niejednokrotnie pos ugiwali si$ manipulacjami wzbudzaj%cymi rozbawienie.
F
UNKCJEPOZYTYWNEGONASTROJU CZYPOSZCZEGÓLNYCHPOZYTYWNYCHEMOCJI?
W wielu badaniach wnioskuje si$ na temat ca ych grup emocji (np. funkcji pozytywnego afektu b%d( te" funk-cji pozytywnego nastroju) na podstawie eksperymentów, w których wzbudza si$ zjawisko z najni"szego poziomu afektywnego, czyli emocj$. Czy takie rozci%gni$cie za-wsze mo"na uzna# za trafne? Cz$st% praktyk% w badaniachnad emocjami, jest wzbudzanie jednej (rzadziej dwóch) konkretnej emocji pozytywnej – np. wdzi$czno!ci, rado-!ci czy rozbawienia – a nast$pnie rozszerzenie interpreta-cji otrzymanego wyniku i wyci%ganych wniosków na ca y afekt pozytywny (np. Fredrickson, 2001; Fredrickson, Branigan, 2005; Isen, Clark, Schwartz, 1976; Isen, Levin, 1972; Isen, Reeve, 2005; Levin, Isen, 1975). Sugerujemy, "e podobnie jak automatyczne rozci%ganie spostrze"e' z emocji negatywnych na emocje pozytywne mo"e pro-wadzi# do wniosków nie do ko'ca trafnych, tak rozci%-ganie interpretacji funkcji jednej emocji pozytywnej na ca y nastrój pozytywny mo"e równie" by# obarczone ryzykiem b $du. Mog% o tym !wiadczy# badania ujaw-niaj%ce jako!ciowe ró"nice mi$dzy (1) rado!ci%, zadowo-leniem, dum%, mi o!ci%, wspó czuciem, rozbawieniem oraz podziwem (Shiota, Keltner, John, 2006), a tak"e mi$dzy (2) entuzjazmem, zadowoleniem, mi o!ci%, roz-bawieniem, troskliwo!ci%, podziwem oraz odczuwaniem szcz$!cia (Griskevicius, Shiota, Neufeld, 2010), jak rów-nie" mi$dzy (3) odczuwaniem przyjemno!ci, dumy, oraz zadowolenia (Goetz, Frenzel, Stoeger, Hall, 2010), oraz mi$dzy (4) tak bliskimi sobie emocjami, z których obie wi%"% si$ ze !miechem, jak rozbawienie i rado!# (Herring, Burleson, Roberts, Devine, 2011), a tak"e mi$dzy (5) roz-bawieniem i zadowoleniem (Christie, Friedman, 2004).
Zasadne wydaje si$ zatem pytanie o funkcje poszcze-gólnych pozytywnych emocji, a nie tylko zgeneralizo-wanego pozytywnego afektu. Trafn% ilustracj% tego pro-blemu s% badania Griskeviciusa, Shioty i Neufeld (2010), którzy dociekali, jak zmienia si$ atwo!# ulegania argu-mentom silnym b%d( s abym w zale"no!ci od wzbudzonej pozytywnej emocji. Jeszcze do niedawna przyjmowano, "e pozytywny nastrój nasila uleg o!# wobec s abej argu-mentacji (Bless, Mackie, Schwarz, 1992; Bohner, Crow, Erb, Schwarz, 1992; Innes, Ahrens, 1991; Mackie, Worth, 1989; Sinclair, Mark, Clore, 1994; Worth, Mackie, 1987). Griskevicius i wspó pracownicy (2010) porównali ule-g o!# wobec s abych arule-gumentów osób odczuwaj%cych entuzjazm, zadowolenie, dwa rodzaje mi o!ci: partnersk% i opieku'cz%, rozbawienie oraz podziw, a do eksperymen-tu wprowadzili równie" warunek neutralny. We wszyst-kich siedmiu warunkach (sze!# pozytywnych emocji oraz warunek neutralny) silne argumenty równie silnie wp y-wa y na opinie badanych. Natomiast w przypadku, gdy oceniany tekst wsparty by argumentami s abymi, poja-wi y si$ istotne statystycznie ró"nice w skuteczno!ci per-swazji. Odczuwanie podziwu b%d( mi o!ci opieku'czej os abi o si $ s abych argumentów (w porównaniu do wa-runku kontrolnego), natomiast odczuwanie rozbawienia, entuzjazmu b%d( mi o!ci partnerskiej spowodowa o, "e badani silniej ulegali s abym argumentom (w porównaniu
do warunku kontrolnego). W przypadku emocji zadowo-lenia uleganie s abej perswazji nie ró"ni o si$ od warunku kontrolnego. Badania te, obrazuj%c ró"nice mi$dzy po-szczególnymi emocjami pozytywnymi, stanowi% zach$t$ do podj$cia prób ró"nicowania emocji pozytywnych.
Funkcja przygotowawcza rozbawienia
Cho# teoretycy emocji prowadz% d ugie dyskusje i spory, to wydaje si$, "e wi$kszo!# z nich jest zgodna, i" emocje wyewoluowa y, poniewa" pe ni% jak%! adapta-cyjn% funkcj$ (Ekman, 1992; Fischer, Manstead, 2008; Fiske, 2002; Keltner, Haidt, 1999; Lazarus, 1991; Shiota, Campos, Keltner, Hertenstein, 2004; Tomkins, 1984; Tooby, Cosmides, 1990). Do!wiadczanie emocji musia o pomaga# w przetrwaniu i sukcesie reprodukcyjnym.
Wielu badaczy akcentowa o intrapersonalne funkcje emocji (Ekman, 1992; Levenson 1999; Tooby, Cosmides, 1990) i ich wp yw na pami$#, percepcj$ oraz uwag$, a tak"e próbowa o zmie!ci# swoje analizy w perspek-tywie ewolucyjnej. Z drugiej strony cz owiek jest istot% spo eczn%, dla której uczestniczenie w sieciach spo ecz-nych znacz%co zwi$ksza szanse prze"ycia i rozpropago-wania genów. Cz owiek od pocz%tku istnienia naszego gatunku wytwarza , zbiera i dzieli si$ zasobami, rozpo-znawa i zwalcza zagro"enia czy wychowywa potom-stwo w grupie. Mo"na zatem przypuszcza#, "e funkcjo-nowanie w diadach i wi$kszych grupach silnie wp yn$ o na ukszta towanie emocji. St%d coraz cz$!ciej akcentuje si$ spo eczn% stron$ prze"ywania emocji oraz ich funk-cje w regulacji zachowa' spo ecznych (Averill, 1980; Barrett, Campos, 1987; Keltner, Haidt, 1999).
Keltner i Haidt (1999) dokonali przegl%du prac po!wi$-conych spo ecznym funkcjom emocji i zaproponowali cztery poziomy analizy, które porz%dkuj% i u atwiaj% bada-nie tych"e funkcji. Badacze ci proponuj%, by emocje bada# na poziomach: indywidualnym, diadycznym, grupowym oraz kulturowym. Na ka"dym z tych poziomów wskazuj% ró"ne funkcje potencjalnie pe nione przez emocje. Na po-ziomie indywidualnym, interesuj%cym dla prowadzonych w niniejszym tek!cie rozwa"a', emocje mog% pe ni# dwie funkcje. Po pierwsze, funkcj$ informacyjn% – prze"ywa-na emocja informuje jednostk$ o specyÞ cznych zmia-nach w otoczeniu i warunkach spo ecznych, np. gniew dostarcza informacji o niesprawiedliwo!ci wydarzenia (Solomon, 1990), mi o!# informuje o poziomie zaanga-"owania wobec drugiej osoby (Frank, 1988), a szcz$!cie sygnalizuje du"y potencja danej sytuacji (Nesse, 1990) (patrz te": Campos i in., 1989; Clore, 1994; Schwarz, 1990; wszystkie pozycje za: Keltner, Haidt, 1999). Po drugie, funkcj$ przygotowawcz% – zmiany zwi%zane z prze"ywanymi emocjami przygotowuj% jednostk$ do
reakcji na zmieniaj%ce si$ otoczenie – zarówno do radze-nia sobie z problemami, jak i do skorzystaradze-nia z rodz%cych si$ szans, np. z o!# wi%"e si$ z d%"eniem do ataku, strach z tendencj% do ucieczki, a wstr$t z d%"eniem do wyplucia/ odsuni$cia si$ od obiektu emocji (Frijda, 1986; patrz te": Clore, 1994; Levenson, 1992; Schwarz, 1990; wszystkie pozycje za: Keltner, Haidt, 1999).
Wa"niejsz% od funkcji informacyjnej, i znacznie cz$-!ciej analizowan% przez badaczy emocji, wydaje si$ funkcja przygotowawcza emocji. Prób$ odpowiedzi na pytanie o wp yw rozbawienia na tendencje behawioralne podj% Kry! (2010, 2011), testuj%c hipotez$ o zwi$kszonej !mia o!ci spo ecznej osób rozbawionych. Osoby rozba-wione okaza y si$ bardziej !mia e w sytuacjach zarówno rzeczywistych (wywiady radiowe lub telewizyjne), jak i wyobra"onych, a ten wzrost !mia o!ci nie by prostym efektem polepszenia nastroju. Poni"ej przedstawiamy dwa badania próbuj%ce odpowiedzie# na pytanie o me-chanizmy kryj%ce si$ za nasilaniem !mia o!ci osób roz-bawionych.
B
ADANIE1. S
AMOOCENA,
POCZUCIESKUTECZNO!CIINIE!MIA O!" Kry! wnioskuje, "e jedn% z funkcji przygotowawczych emocji rozbawienia mo"e by# zwi$kszanie !mia o!ci osób do!wiadczaj%cych tej emocji zarówno w sytuacjach rze-czywistych, jak i wyobra"onych (Kry!, 2010). W pierw-szym badaniu autorzy postanowili sprawdzi#, jakie zmia-ny w funkcjonowaniu spo eczzmia-nym rozbawionej jednostki mog% wi%za# si$ z jej zwi$kszon% deklarowan% !mia o-!ci%. W tym celu uczestnicy badania, po uprzedniej mani-pulacji eksperymentalnej emocjami, wype niali kwestio-nariusze mierz%ce samoocen$ oraz poczucie skuteczno!ci. Mierzone by y równie" nie!mia o!#, poziom l$ku, nastrój oraz prze"ywane przez uczestników emocje. Za w %cze-niem samooceny do puli weryÞ kowanych zmiennych !rednicz%cych przemawiaj% prace Zimbardo (2002), po-kazuj%ce, "e niska samoocena wi%"e si$ z nie!mia o!ci%. Natomiast w %czenie do analizy poczucia skuteczno!ci motywowane jest pracami Schwarzera (1997), wed ug którego poczucie skuteczno!ci prowadzi do podejmowa-nia !mia ych zachowa'. Przeprowadzone badanie mia o pomóc w odpowiedzi na pytanie o to, jakie mechanizmy mog% po!redniczy# w zwi$kszonej !mia o!ci osób rozba-wionych.Metoda
Osoby badane. W badaniu udzia wzi$ y 262 osoby
(109 kobiet, 152 m$"czyzn, 1 osoba nie zaznaczy a p ci) mieszkaj%ce w miasteczku studenckim w Cz$stochowie b%d( w )odzi.
Procedura. Uczestnicy zostali poproszeni o pomoc
w badaniach nad równoleg ym wykonywaniem kilku zada' pami$ciowych w jednym czasie. Uczestnicy otrzy-mywali zestaw arkuszy w postaci zwartej ksi%"eczki. W pierwszej fazie badania uczestnicy zostali poproszeni o przeczytanie albo zestawu dowcipów (warunek rozba-wienia), albo fragmentu naukowego raportu, z którego wynika o, "e studenci z )odzi (b%d( Cz$stochowy – w za-le"no!ci od miejsca zbierania danych) plasuj% si$ wyso-ko w porównaniu ze studentami z innych polskich miast na wielu wymiarach kompetencji i zdolno!ci (warunek duma), b%d( te" zestawu porad z podr$cznika savoir-vi-vre’u (warunek neutralny). Wszystkie trzy zestawy tek-stów/informacji stanowi% za %cznik nr 1.
W drugiej fazie eksperymentu uczestnicy odnosili si$ do zestawu twierdze' umieszczonych pod jednym zbior-czym has em „Jakie masz odczucia po wykonaniu pierw-szego zadania?”. Na skali od 1 (w ogóle nieprawda) do 7 (stuprocentowa prawda) uczestnicy musieli odnie!# si$ do nast$puj%cego zestawu stwierdze': (1) „Zadanie nie wzbudzi o we mnie silnych emocji”. (2) „Odczuwam ekscytacj$”. (3) „Odczuwam dum$”. (4) „Odczuwam rozbawienie”. (5) „Odczuwam wzruszenie”. (6) „Zadanie pogorszy o mój humor”. (7) „Zadanie poprawi o mój hu-mor”.
W trzeciej fazie zadaniem uczestników by o odniesienie si$ do trzech stwierdze' wzorowanych na Stanfordzkim
kwestionariuszu nie"mia o"ci (SKN) Zimbardo (2002).
(1) „Uwa"am, "e jestem osob% nie!mia %” –
zdecydo-wanie zgadzam si$; zgadzam si$; nie zgadzam si$; zde-cydowanie nie zgadzam si$. (2) „Jak bardzo jeste!
nie-!mia a/-y, gdy czujesz si$ nienie-!mia a/-y?” – potwornie
nie"mia a/y; bardzo nie"mia a/y; do"# nie"mia a/y; troch$ nie"mia a/y; umiarkowanie nie"mia a/y; tylko nieznacznie nie"mia a/y, oraz (3) „Na ile jeste! nie!mia a/y w
porów-naniu ze swoimi rówie!nikami (w podobnym wieku, tej samej p ci, z podobnego !rodowiska)?” – wiele bardziej
nie"mia a/y; bardziej nie"mia a/y; mniej wi$cej tak samo nie"mia a/y; mniej nie"mia y/a; du!o mniej nie"mia y/a.
Nast$pnie uczestnicy wype niali kolejno Skal$
uogól-nionej w asnej skuteczno"ci (Juczy'ski 2009; Schwarzer
1993), Skal$ samooceny Rosenberga (Dzwonkowska, Lachowicz-Tabaczek, )aguna, 2008) oraz kilka pozycji z Inwentarza stanu i cechy l$ku (Spielberger, Strelau, Tysarczyk, Wrze!niewski, 2006). Na koniec badani od-powiadali na kilka pyta' dotycz%cych tekstu czytanego w pierwszej fazie badania. Celem tej cz$!ci by o jedynie uwiarygodnienie deklarowanego celu badania, wi$c dane zebrane w tej fazie nie b$d% poddane dalszej analizie.
Wyniki i dyskusja
Manipulacja przynios a po"%dany skutek – tabela 1 przedstawia zebrane wskazania dla poszczególnych emo-cji. Osoby czytaj%ce dowcipy wskaza y, "e prze"ywa y rozbawienie oraz odrobin$ ekscytacji. Studenci czytaj%-cy skrót raportu informuj%cego o ich wysokich kompe-tencjach odczuwali przede wszystkim dum$. Wreszcie osoby czytaj%ce rady z podr$cznika savoir-vivre’u odczu-wa y lekkie rozbawienie, co mo"na t umaczy# tez% teorii niespójno!ci (np. Deckers, Salais, 1983; Nerhardt, 1970, 1975; Koestler, 1964; Shultz, 1972, 1974), której zwo-lennicy twierdz%, "e sytuacje trudne, niezrozumia e czy po prostu dziwne mog% wzbudza# rozbawienie – zadanie polegaj%ce na czytaniu rad savoir-vivre’u mo"e by# ode-brane jako dziwne1.
Interesuj%cy jest wynik wskazuj%cy, "e do!wiadczanie dumy nie wi%"e si$ z wyra(nym podniesieniem nastroju (mierzonym jako ró"nica mi$dzy wskazaniami polepsze-nia nastroju i pogorszepolepsze-nia nastroju) – u osób do!wiadcza-j%cych dumy zmiana nastroju jest taka sama, jak w wa-runku zbli"onym do neutralnego. Pozwala to stawia# py-tania o przyjemno!# i pozytywno!# do!wiadczania dumy, jednak temat ten wykracza poza ramy niniejszego u i nie b$dzie tutaj dalej rozwijany.
Trzy twierdzenia wzorowane na SKN korelowa y ze sob% (0,51 < r < 0,61) i stworzy y wska(nik o satysfak-cjonuj%cej rzetelno!ci (* = 0,75) nazwany dalej
deklaro-wan% "mia o"ci%. Wska(nik ten zosta utworzony wed ug
nast$puj%cego wzoru2:
gdzie P1, P2 i P3 to wskazania dla kolejnych trzech pyta' wzorowanych na SKN.
Wska(nik ten okaza si$ ró"nicowa# trzy grupy bada-nych: badani rozbawieni oraz ci, u których wzbudzono dum$, deklarowali wi$ksz% !mia o!# od badanych w wa-runku neutralnym (dla porównania warunków rozbawie-nia i neutralnego t(170) = 2,22; p = 0,028; dla porównarozbawie-nia warunków dumy i neutralnego t(156) = 1,67; p = 0,097). Okazuje si$ zatem, "e deklarowana !mia o!# pobudzana 1 W innym przeprowadzonym badaniu (Kry!, 2011) uczestnicy
oceniaj%cy chi'skie ideogramy równie" twierdzili, "e odczuwa-j% lekkie rozbawienie. St%d wnosimy, "e wykonywanie czynno!ci dziwnej mo"e wzbudza# lekkie rozbawienie.
2 Zasada konstrukcji wzoru opiera a si$ na przydzieleniu
ka"-demu pytaniu tej samej wagi oraz rozci%gni$ciu wyniku na skali 0–100%. &mia o"# = 1 1 2 1 3 1 3 5 4 *100%, 3 P P P ! !
prze"ywanym rozbawieniem jest równie silna jak dekla-rowana !mia o!# pobudzana dum% (cho# by# mo"e traf-niejsze b$dzie okre!lenie "mia o"# pobudzona
zwi$kszo-nym poczuciem kompetencji). Dalsze analizy pokazuj%
jednak, "e w obu przypadkach nasilenie !mia o!ci docho-dzi do skutku na mocy ró"nych mechanizmów.
Analiza korelacji dla ca ej przebadanej próby pokazu-je, "e miara deklarowanej !mia o!ci najsilniej wi%za a si$ z miar% poczucia skuteczno!ci, co przedstawia tabela 2. Jednak zale"no!# !mia o!ci od poczucia w asnej sku-teczno!ci nie jest taka sama we wszystkich warunkach. W warunku neutralnym zmiany zarówno poczucia sku-teczno!ci, jak i samooceny pozwalaj% w równym (cho# umiarkowanym) stopniu przewidywa# zmiany deklaro-wanej !mia o!ci. W warunku dumy zmiany poczucia sku-teczno!ci odpowiadaj% za zmiany deklarowanej !mia o!-ci, a wprowadzenie samooceny do modelu nie poprawia jego dopasowania. Natomiast w warunku rozbawienia poczucie skuteczno!ci przestaje pozwala# przewidywa# zmiany deklarowanej !mia o!ci, gdy do modelu wprowa-dzi# samoocen$. W grupie osób rozbawionych model ten wyja!nia deklarowan% !mia o!# w stopniu najwy"ej nie-wielkim. W tabeli 3 przedstawione zosta y wska(niki + oraz skorygowane R2 dla testowanych modeli.
Analiza mediacji, w której zmienn% po!rednicz%c% by a zmiana nastroju, a zmienn% niezale"n% i zale"n% by y od-powiednio aktywizacja emocji (rozbawienie kontra neu-tralna) oraz deklarowana !mia o!#, pokaza a, "e zmiany nastroju nie po!redniczy y we wzro!cie !mia o!ci. Mo"na zatem przypuszcza#, "e zwi$kszona !mia o!# osób do-!wiadczaj%cych dum$ ma inne pod o"e (po!redniczy w tym procesie poczucie w asnej skuteczno!ci) ani"eli zwi$kszona !mia o!# osób rozbawionych (po!rednicze-nie samooceny oraz innych (po!rednicze-niezidentyÞ kowanych w opi-sywanym badaniu czynników). Otrzymane rezultaty mog% by# interesuj%ce ze wzgl$du na wskazanie ró"nych mechanizmów kryj%cych si$ za zjawiskiem !mia o!ci w zale"no!ci od prze"ywanej emocji (rozbawienia b%d( dumy), cho# pozostawiaj% niedosyt w wyja!nieniu o!ci osób rozbawionych – zaproponowany model wyja-!nia !mia o!# osób rozbawionych w stopniu co najwy"ej umiarkowanym. Dalsze dociekania w tym obszarze wy-daj% si$ konieczne.
B
ADANIE2. D
YSTANSDOSIEBIEInnym mo"liwym po!rednikiem wp ywu rozbawienia na wzrost !mia o!ci w kontaktach spo ecznych mo"e by# zwi$kszenie dystansu do w asnej osoby. Przes anki ku temu maj% charakter bardziej popularnonaukowy ani"eli naukowy, jako "e fenomen dystansu do siebie, cho# ter-min ten spotykany jest cz$sto w mowie potocznej, nie ma
swojego odpowiednika w psychologii empirycznej. Na korzy!# weryÞ kowanej w ni"ej opisanym badaniu tezy mog% jednak !wiadczy# reß eksje Olesia (2006) twierdz%-cego, i" poczucie humoru to w a!ciwo!# obrazuj%ca dy-stans wobec siebie, !wiata i innych ludzi. Wed ug niego dystans do siebie to zdolno!# wzi$cia w cudzys ów czego! wa"nego i dostrze"enia drugiej tego strony – komicznej, groteskowej. Dystans do siebie mo"e stanowi# warstw$ ochronn% przed !wiatem, jak równie" przed samym sob%. W podobnym tonie wypowiada si$ Zijderveld (2008), pi-sz%c, "e humor i !miech s% w du"ej mierze zwi%zane ze !wiatem spo ecznym, ale w swawolnej weso o!ci wykra-czaj% poza ten !wiat, uwalniaj%c ludzi od tego, co powinni my!le#, odczuwa#, mówi# i robi#. Cho# nie ma tu bezpo-!redniego odwo ania do nabrania dystansu, wspomniane uwolnienie si$ cz owieka od tego, co powinien, mo"e by# poj$ciem niedalekim od nabrania dystansu.
May (1953, za: Ruch, 1998) twierdzi, "e humor jest zdrowym sposobem na poczucie dystansu mi$dzy czy-im! Ja a problemem; humor jest sposobem na spojrze-nie z perspektywy na jaki! problem. Natomiast Allport (1961) utrzymywa , "e jednostki dobrze dopasowane charakteryzuj% si$ szczególnym stylem humoru: niewro-gim, Þ lozoÞ cznym oraz autoironicznym. Cho# przywo a-na przez Allporta autoironia nie jest poj$ciem to"samym z dystansem do siebie, mo"na domniemywa#, "e zjawiska te s% pokrewne. Cho# termin dystans do siebie pozostawia w naukowej psychologii wiele w%tpliwo!ci, celem niniej-szego badania by o sprawdzenie, czy osoby rozbawione nabieraj% wi$kszego dystansu do w asnego Ja.
Metoda
Osoby badane. W badaniu udzia wzi$ o 241 osób
(145 kobiet, 92 m$"czyzn, 4 osoby nie zaznaczy y swojej p ci) mieszkaj%cych w miasteczku studenckim w Cz$stochowie.
Procedura. Uczestnicy zostali poproszeni o pomoc
w badaniach prowadzonych do pracy magisterskiej, któ-rej tematem jest autopercepcja. Uczestnicy otrzymywali arkusz z kilkoma zadaniami. W pierwszej fazie ekspery-mentu uczestnicy mieli za zadanie zastanowi# si$ chwil$ nad sam%/samym sob%. Polecenie mia o nast$puj%c% tre!#: „Spróbuj przez chwil$ spokojnie zastanowi# si$, jakim je-ste! cz owiekiem. Po!wi$# na to prosz$ 10 sekund. Gdy ju" masz w wyobra(ni swój typowy obraz, to podpisz prosz$ krzy"yk na !rodku kartki swoim imieniem, swoj% ksyw%, lub po prostu podpisz go: «Ja»”.
W drugiej fazie eksperymentu uczestnicy mieli za za-danie przeczyta# jeden z tekstów, który pos u"y równie" do manipulacji stanem emocjonalnym w badaniu 1. By y
to albo zestaw dowcipów (warunek rozbawienie), albo zestaw informacji o wysokim poziomie zdolno!ci cz$sto-chowskich studentów – (warunek duma), albo zestaw rad z podr$cznika savoir vivre’u (warunek neutralny).
W trzeciej fazie badani zostali poproszeni o graÞ czne wskazanie dystansu do w asnego Ja. Polecenie mia o na-st$puj%c% posta#: „Spróbuj teraz przez chwil$ zastanowi# si$, czy jeste! osob%, która ma dystans do samej siebie. Innymi s owy zastanów si$, jak atwo jest Ci zdystanso-wa# si$ od swoich niedoci%gni$#, swoich wad czy swoich zalet. Gdy ju" to przemy!lisz, to wró# prosz$ na pierw-sz% stron$ i namaluj prosz$ drugi krzy"yk – im bardziej potraÞ sz nabra# dystansu do siebie tym DALEJ namaluj nowy krzy"yk od istniej%cego krzy"yka (czyli Twojego typowego Ja)”.
Nast$pnie uczestnicy ponownie wskazywali dystans do siebie, lecz tym razem miar% by y deklarowana gotowo!# zrobienia dziwnych (wymagaj%cych dystansu do siebie) rzeczy w trakcie imprezy studenckiej. Polecenie mia o nast$puj%c% tre!#: „Wiemy ju" czy i jak bardzo potraÞ sz nabra# dystansu do siebie. A czy w trakcie dobrej impre-zy potraÞ (a)by!…,? Zaznacz prosz$, cimpre-zy by (a)by! w stanie to zrobi#”. Stwierdzeniami, do których badani mieli si$ odnie!# by y: (a) „Za o"y# du"y czerwony nos klauna?”, (b) „Zamieni# si$ ciuchami z kim! p ci prze-ciwnej?”, (c) „Ta'czy# na stole?”, (d) „Za!piewa# piosen-k$ karaoke”, (e) „Za o"y# si$, "e poca ujesz w policzek kogo! obcego?”. Uczestnicy dokonywali ocen gotowo!ci do powy"szych zachowa' na skali od 0 [w ogóle bym tego
nie zrobi (a)] do 10 [bez problemu móg bym/mog abym to zrobi#].
Wyniki i dyskusja
Pi$# pyta' dotycz%cych mo"liwo!ci podj$cia dziw-nych zachowa' (w za o"eniu wymagaj%cych dystansu do siebie) okaza o si$ ze sob% korelowa# (0,14 < r < 0,50) i stworzy o jeden wska(nik nazwany dalej dystansem do Ja (jego rzetelno!# osi%gn$ a satysfakcjonuj%cy poziom
' = 0,73). Wska(nik ten istotnie korelowa z dystan-sem deklarowanym graÞ cznie w trzeciej fazie badania (r = 0,43; p < 0,001).
Nie wszystkie ró"nice osi%gn$ y istotno!# statystycz-n%. W przypadku miary opartej na pi$ciu twierdzeniach dystans osób rozbawionych by wi$kszy ani"eli dystans osób odczuwaj%cych dum$ t(159) = 2,43; p = 0,016, jednak porównanie do warunku neutralnego nie ujaw-nia takiej ró"nicy t(161) = 1,25; p = 0,21. W przypad-ku miary graÞ cznej dystans osób rozbawionych jest wi$kszy ni" osób w warunku neutralnym t(152) = 2,62;
p = 0,01, ale ró"nica ta maleje dla porównania z
osoba-mi, u których wzbudzono dum$ t(155) = 1,72; p = 0,09.
Natomiast je!li wystandaryzowa# obie zmienne zale"ne i na podstawie wystandaryzowanych wska(ników dy-stansu skonstruowa# zagregowany wska(nik dydy-stansu, okazuje si$, "e ró"nice mi$dzygrupowe staj% si$ wyra(ne
F(2, 226) = 4,83; p = 0,009; (2 = 0,041. Tabela 4
przedsta-wia omaprzedsta-wiane parametry.
Zatem zgodnie z postulatami Olesia (2011) i Maya oka-zuje si$, "e osoby rozbawione deklaruj% czasem wi$kszy dystans do w asnej osoby. Oczywi!cie aktualnym pozosta-je pytanie o trafno!# mierników dystansu do Ja. Dystans do Ja jest poj$ciem, z którym nie spotkali!my si$ w psy-chologii empirycznej, cho# jest ono cz$sto u"ywane w j$-zyku potocznym – szczególnie w kontek!cie rozbawienia i humoru. By nabra# wi$kszej pewno!ci, nale"a oby prze-prowadzi# kolejne badania eksploruj%ce ten w%tek pre-zentowanego projektu oraz sprawdzi# trafno!# zastosowa-nych miar dla zmienzastosowa-nych zale"zastosowa-nych. Warte empirycznego sprawdzenia wydaje si$ rozumowanie zak adaj%ce powi%-zanie nie!mia o!ci z autokoncentracj% oraz postuluj%ce, "e zwi$kszenie !mia o!ci osób rozbawionych mo"e wynika# z odci%gni$cia uwagi od w asnej osoby. Sprawdzenie tej hipotezy wymaga jednak odr$bnych docieka'.
P
ODSUMOWANIEIDYSKUSJAPrzeprowadzone badania empiryczne wskazuj%, "e !mia o!# mo"e mie# ró"ne (ród a – zwi$kszona o!# osób do!wiadczaj%cych dumy by a powi%zana ze zwi$kszonym poczuciem w asnej skuteczno!ci, a u osób rozbawionych efekt ten by cz$!ciowo zapo!redniczony zmianami w samoocenie osób rozbawionych. U osób roz-bawionych stwierdzono równie" zwi$kszony dystans do w asnego Ja. Zarazem pokazano, "e !mia o!# osób rozba-wionych nie zawsze bywa zapo!redniczona podwy"szo-nym nastrojem.
Wad% przedstawionych tu bada' s% niewielkie si y uzy-skanych efektów. Liczne nieudane próby eksperymental-ne przeprowadzoeksperymental-ne w niniejszym projekcie pokaza y, "e wbrew pozorom bardzo trudno jest wzbudzi# w warun-kach eksperymentalnych szczere i naturalne rozbawienie. Autorzy s%dz%, "e opisane wy"ej mechanizmy nabieraj% znacznie wi$kszej mocy w warunkach naturalnych: gdy rozbawienie odczuwane jest spontanicznie i szczerze. Ogl%danie rysunków satyrycznych, wspominanie za-bawnych wydarze' b%d( czytanie dowcipów zazwyczaj bawi%, ale (po)waga sytuacji eksperymentalnej znacznie os abia do!wiadczan% emocj$ rozbawienia. W przysz ych eksperymentach konieczne wydaje si$ zastosowanie ma-nipulacji silniej wzbudzaj%cej rozbawienie badanych.
Prezentowane wyniki stanowi% pocz%tek dalszych ba-da'. Po pierwsze, interesuj%ce wydaj% si$ mechanizmy le-"%ce u pod o"a zwi$kszonej !mia o!ci osób rozbawionych
– opisane zale"no!ci wyja!nia y !mia o!# w stopniu co najwy"ej umiarkowanym. Podobnie zidentyÞ kowana wcze!niej (Kry!, 2010, 2011) funkcja przygotowawcza rozbawienia – zwi$kszona !mia o!# – wydaje si$ by# tyl-ko jedn% z mo"liwych funkcji przygotowawczych roz-bawienia. Rezultaty bada' Cohena, Nisbetta, Bowdle, Schwarza (1996) nad kultur% honoru na po udniu USA pokazuj%, "e rozbawienie mo"e równie" pe ni# funkcj$ roz adowuj%c% napi$cie. Podobnie analiza emocji wzbu-dzanych przez wydarzenia niespójne (opisana w bada-niu 1) ujawnia, "e rozbawienie mo"e pe ni# funkcj$ oswa-jaj%c% zdarzenia dziwne/niespójne. Cho# przes anki te wymagaj% dopiero rzetelnego rozwini$cia w postaci serii bada', to wydaje si$, "e rozbawienie nie tylko facylituje relacje spo eczne poprzez zwi$kszenie !mia o!ci w kon-taktach z innymi, lecz mo"e ono tak"e by# adaptacyjn% form% radzenia sobie z sytuacjami dziwnymi, trudnymi czy potencjalnie wywo uj%cymi agresj$. By# mo"e rozba-wienie b$d%ce reakcj% zast$pcz% dla gniewu jest czynni-kiem roz adowuj%cym spiral$ agresji. Pozostaje aktualne pytanie o natur$ tych dwóch rodzajów rozbawie' – czy to jest ta sama emocja, czy mo"e dwie ró"ne emocje, któ-re oznaczamy tym samym s owem. Wszak rozbawienie mo"e by# emocj% niejednolit% o zró"nicowanych funk-cjach dla naszego "ycia spo ecznego.
L
ITERATURACYTOWANAAllport, G. W. (1961). Pattern and growth in personality. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Ashby, F. G., Isen, A. M., Turken, A. U. (1999). A neuro-psychological theory of positive affect and its inß uence on cognition. Psychological Review, 106, 529–550.
Averill, J. R. (1980). A constructivist view of emotion. W: R. Plutchik, H. Kellerman (red.), Emotion: Theory, research, and experience (s. 305–339). New York: Academic Press. Barrett, K. C., Campos, J. J. (1987). Perspectives on emotional
development. II. A functionalist approach to emotions. W: J. D. Osofsky (red.), Handbook of infant development (s. 555–578). New York: Wiley.
Batson, C., O’Quin, K., Fultz, J., Vanderplas, M., Isen, A. (1983). Inß uence of self-reported distress and empathy on egoistic versus altruistic motivation to help. Journal of Personality and Social Psychology, 45, 706–718.
Bless, H., Mackie, D., Schwarz, N. (1992). Mood effects on attitude judgments: Independent effects of mood before and after message elaboration. Journal of Personality and Social Psychology, 63, 585–595.
Bohner, G., Crow, K., Erb, H., Schwarz, N. (1992). Affect and persuasion: Mood effects on the processing of message content and context cues and on subsequent behaviour. European Journal of Social Psychology, 22, 511–530.
Boucher, J., Osgood, Ch. (1969). The Polyanna hypothesis. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 8, 1–8. Campos, J. J., Campos, R. G., Barrett, K. C. (1989). Emergent
themes in the study of emotional development and emotion regulation. Developmental Psychology, 25, 394–402. Christie, I. C., Friedman, B. H. (2004). Autonomic speciÞ city of
discrete emotion and dimensions of affective space: A multi-variate approach. International Journal of Psycho physiology, 51, 143–153.
Clore, G. (1994). Why emotions are felt. W: P. Ekman, R. J. Da -vidson (red.), The nature of emotion (s. 103–111). New York: Cambridge University Press.
Cohen, D., Nisbett, R. E., Bowdle, B., Schwarz, N. (1996). Insult, aggression, and the southern culture of honor: An experimental ethnography. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 945–960.
Cohn, M. A., Fredrickson, B.L. (2010). In search of durable positive psychology interventions: Predictors and conse-quences of long-term positive behavior change. The Journal of Positive Psychology, 5, 355–366.
Cohn, M. A., Fredrickson, B. L., Brown, S. L., Mikels, J. A., Conway, A. M. (2009). Happiness unpacked: Positive emo-tions increase life satisfaction by building resilience. Emotion, 9, 361-368.
Czapi'ski, J. (1985). Warto"ciowanie – zjawisko inklinacji po -zy tywnej (o naturze optymizmu). Warszawa: Wydawnictwo Pol skiej Akademii Nauk.
Czapi'ski, J. (1988). Warto"ciowanie. Efekt negatywno"ci (o naturze realizmu). Warszawa: Wydawnictwo Polskiej Aka-demii Nauk.
Darwin, C.R. (1872). The expression of the emotions in man and animals. London: John Murray.
Deckers, L., Salais, D. (1983). Humor as a negatively ac -celerated function of the degree of incongruity. Motivation and Emotion, 7, 357–363.
Dzwonkowska, I., Lachowicz-Tabaczek, K., )aguna, M. (2008). Samoocena i jej pomiar: Polska adaptacja skali SES M. Ro -senberga. Podr$cznik. Warszawa: Pracownia Testów Psy cho-logicznych PTP.
Ekman, P. (1992). An argument for basic emotions. Cognition and Emotion, 6, 169–200.
Ekman, P. (1997). K amstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce, ma !e)stwie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Erez, A., Isen, A. M. (2002). The inß uence of positive affect on components of expectancy motivation. Journal of Applied Psychology, 87, 1055–1067.
Estrada, C. A., Isen, A. M., Young, M. J. (1997). Positive affect facilitates integration of information and decreases anchoring in reasoning among physicians. Organizational and Human Decision Processes, 72, 117–135.
Estrada, C., Isen, A. M., Young, M. J. (1994). Positive affect inß uences creative problem solving and reported source of practice satisfaction in physicians. Motivation and Emotion, 18, 285–299.
Fischer, A. H., Manstead, A. (2008). Social functions of emotion. W: M. Lewis, J. Haviland, L. Feldman Barrett (red.), The handbook of emotion (s. 456–468). New York: Guilford. Fiske, A. P. (2002). Moral emotions provide the self-control
needed to sustain social relationships. Self and Identity, 1, 169–175.
Frank, R. H. (1988). Passions within reason. New York: Norton. Fredrickson, B. L. (1998). What good are positive emotions?
Review of General Psychology, 2, 173–186.
Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broadenandbuild theory of po -sitive emotions. American Psychologist, 56, 218–226. Fredrickson B. L. (2003). The value of positive emotions,
American Scientist, 91, 330–335.
Fredrickson, B. L. (2009). Positivity: Groundbreaking research reveals how to embrace the hidden strength of positive emotions, overcome negativity, and thrive. New York: Crown Pub lishing Group.
Fredrickson, B. L. (2011). Love: A new lens on positive emo -tions research. Referat wyg oszony na 2011 Emotion Pre-conference przed dorocznym spotkaniem Society for Per-sonality and Social Psychology, San Antonio, USA.
Fredrickson, B., Branigan, C. (2005). Positive emotions broaden the scope of attention and thought-action repertoires. Cog-nition and Emotion, 19, 313–332.
Fredrickson, B. L., Cohn, M. A., Coffey, K. A., Pek, J., Finkel, S. M. (2008). Open hearts build lives: Positive emo-tions, induced through loving-kindness meditation, build consequential personal resources. Journal of Personality and Social Psychology, 95, 1045-1062.
Fredrickson, B. L., Joiner, T. (2002). Positive emotions trigger upward spirals toward emotional well-being. Psychological Science, 13, 172-175.
Fredrickson, B. L., Levenson, R. W. (1998). Positive emotions speed recovery from the cardiovascular sequelae of negative emotions. Cognition and Emotion, 12, 191-220.
Fredrickson, B. L., Losada, M. (2005), Positive affect and the complex dynamics of human ß ourishing. American Psy cho-logist, 60, 678–686.
Fredrickson, B. L., Mancuso, R. A., Branigan, C., Tugade, M. M. (2000). The undoing effect of positive emotions. Motivation and Emotion, 24, 237-258.
Fredrickson, B. L., Tugade, M. M., Waugh, C. E., Larkin, G. R. (2003). What good are positive emotions in crises? A pros-pective study of resilience and emotions following the terrorist attacks on the United States on September 11th, 2001. Journal of Personality and Social Psychology, 84, 365-376.
Frijda, N. (1986). The emotions. Cambridge: Cambridge Uni-versity Press.
Goetz, T., Frenzel, A. C., Stoeger, H., Hall, N. C. (2010). Antecedents of everyday positive emotions: An experience sampling analysis. Motivation and Emotion, 34, 49–62. Griskevicius, V., Shiota, M. N., Neufeld, S. L. (2010). Inß uence
of different positive emotions on persuasion processing: A functional evolutionary approach. Emotion, 10, 190–206.
Herring, D. R., Burleson, M. H., Roberts, N. A., Devine, M. J. (2011). Coherent with laughter: Subjective experience, behavior, and physiological responses during amusement and joy. International Journal of Psychophysiology, 79, 211–218. Innes, J., Ahrens, C. (1991). Positive mood, processing goals
and the effects of information on evaluative judgment. W: J. Forgas (red.), Emotion and social judgments (s. 221–239). Elmsford: Pergamon Press.
Isen, A. M. (1970). Success, failure, attention, and reactions to others: The warm glow of success. Journal of Personality and Social Psychology, 15, 294–391.
Isen, A. M. (1987). Positive affect, cognitive processes, and social behavior. W: L. Berkowitz (red.), Advances in expe-rimental social psychology (s. 203–253). New York: Aca-demic Press.
Isen, A. M. (2001). An inß uence of positive affect on decision making in complex situations: Theoretical issues with prac-tical implications. Journal of Consumer Psychology, 11, 75–85.
Isen, A. M. (2008). Some ways in which positive affect inß uen-ces decision making and problem solving. W: M. Lewis, J. M. Haviland-Jones, L. F. Barrett (red.), Handbook of emo-tions (s. 548–573). New York: Guilford Press.
Isen, A. M., Clark, M., Schwartz, M. F. (1976). Duration of the effect of good mood on helping: ‘Footprints on the sands of time’. Journal of Personality and Social Psychology, 34, 385–393.
Isen, A. M., Daubman, K. A. (1984). The inß uence of affect on categorization. Journal of Personality and Social Psycholo gy, 47, 1206–1217.
Isen, A. M., Daubman, K. A., Nowicki, G. P. (1987). Positive affect facilitates creative problem solving. Journal of Perso-nality and Social Psychology, 52, 1122–1131.
Isen, A. M., Horn, N., Rosenhan, D. L. (1973). Effects of success and failure on children’s generosity. Journal of Personality and Social Psychology, 27, 239–247.
Isen, A. M., Johnson, M., Mertz, E., Robinson, G. (1985). Posi-tive affect and the uniqueness of word association. Journal of Personality and Social Psychology, 48, 1413–1426.
Isen, A. M., Labroo, A. A., Durlach, P. (2004). An inß uence of product and brand name on positive affect: Implicit and explicit measures. Motivation and Emotion, 28, 43–63. Isen, A. M., Levin, P. F. (1972). The effect of feeling good on
helping: Cookies and kindness. Journal of Personality and Social Psychology, 27, 384–388.
Isen, A., Nygren, T. E., Ashby, F. G. (1988). Inß uence of posi-ti ve affect on the subjecposi-tive uposi-tility of gains and losses: It is just not worth the risk. Journal of Personality and Social Psy cho logy, 55, 710–717.
Isen, A., Reeve, J. (2005). The inß uence of positive affect on intrinsic and extrinsic motivation: Facilitating enjoyment of play, responsible work behavior, and self-control. Motivation and Emotion, 29, 297–325.
Isen, A., Simmonds, S. (1978). The effect of feeling good on a helping task that is incompatible with good mood. Social Psychology Quarterly, 41, 346–349.
Johnson, K. J., Fredrickson, B. L. (2005). We all look the same to me: Positive emotions eliminates the own-race bias in face recognition. Psychological Science, 16, 875–881.
Johnson, K. J., Waugh, C. E., Fredrickson, B. L. (2010). Smile to see the forest. Facially expressed positive emotions broaden cognition. Cognition and Emotion, 25, 299–321.
Juczy'ski, Z. (2009). Narz$dzia pomiaru w promocji i psycho-logii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Keller, M. C., Fredrickson, B. L., Ybarra, O., Cote, S., John-son, K., Mikels, J., Conway, A., Wager, T. (2005). A warm heart and a clear head: The contingent effect of weather on mood and cognition. Psychological Science, 16, 724–731. Keltner, D., Haidt, J. (1999). The social functions of emotions at
four levels of analysis. Cognition and Emotion, 13, 505–522. Koestler, A. (1964). The act of creation. London: Hutchinson
and Co.
Kry!, K. (2010). May amusement serve as a social courage engine? Polish Psychological Bulletin, 41, 67–73.
Kry!, K. (2011). Spo eczne funkcje rozbawienia. Nieopub li-kowana rozprawa doktorska. Instytut Psychologii PAN, War-szawa.
Lazarus, R. S. (1991). Emotion and adaptation. New York: Ox ford University Press.
Levenson, R. W. (1992). Autonomic nervous system differences among emotions. Psychological Science, 3, 23–27.
Levenson, R. W. (1994). Human emotions: A functional view. W: P. Ekman, R. Davidson (red.), The nature of emotion: Fundamental questions (s. 123–126). New York: Oxford Uni-versity Press.
Levenson, R. W. (1999). The intrapersonal functions of emotion. Cognition and Emotion, 13, 481–504.
Levin, P. F., Isen, A. M. (1975). Further studies on the effect of feeling good on helping. Sociometry, 38, 141–147.
Mackie, D., Worth, L. (1989). Processing deÞ cits and the mediation of positive affect in persuasion. Journal of Perso-nality and Social Psychology, 57, 27–40.
Martin, R. A. (2007). The psychology of humor: An integrative approach. Burlington: Elsevier Academic Press.
May, R. (1954). Man’s search for himself. New York: Random House.
Nerhardt, G. (1970). Humor and inclinations of humor: Emo-tional reactions to stimuli of different divergence from a range of expectancy. Scandinavian Journal of Psychology, 11, 185– 195.
Nerhardt, G. (1975). Rated funniness and dissimilarity of Þ gures: Divergence from expectancy. Scandinavian Journal of Psychology, 16, 156–166.
Nesse, R. (1990). Evolutionary explanations of emotions. Hu -man Nature, 1, 261–289.
Ole!, P. (2006). Do dyskusji dla czasopisma Diametros. Dia-metros, 7, 155–159.
Otake, K., Shimai, S., Tanaka-Matsumi, J., Otsui, K., Fred-rickson, B. L. (2006). Happy people become happier through kindness: A counting kindnesses intervention. Journal of Happiness Studies, 7, 361–375.
Rosenberg, E. L. (1998). Levels of analysis and the organization of affect. Review of General Psychology, 2, 247–270. Ruch, W. (1998). The sense of humor: Explorations of a
perso-nality characteristic. Berlin: Mouton de Gruyter.
Schwarz, N. (1990). Feelings as information: Informational and motivational functions of affective states. W: E. T. Higgins, R. M. Sorrentino (red.), Handbook of motivation and cog-nition (s. 527–561). New York: Guilford Press.
Schwarzer, R. (1993). Measurement of perceived self-efÞ cacy. Psychometric scales for cross-cultural research. Berlin: Freie Universität Berlin.
Schwarzer, R. (1997). Poczucie w asnej skuteczno!ci w podej-mowaniu i kontynuacji zachowa' zdrowotnych. Dotych-czasowe podej!cia teoretyczne i nowy model. W: I. Heszen--Niejodek, H. S$k. (red.), Psychologia zdrowia (s. 175–205). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Shiota, M. N., Campos, B., Keltner, D., Hertenstein, M. (2004). Positive emotion and the regulation of interpersonal relationships. W: P. Phillipot, R. Feldman (red.), Emotion regulation (s. 127–156). Mahwah, NJ: Erlbaum.
Shiota, M. N., Keltner, D. (2005). What do emotion words represent? A commentary on Sabini and Silver. Psychological Inquiry, 16, 32–36.
Shiota, M. N., Keltner, D., John, O. P. (2006). Positive emotion dispositions differentially associated with Big Five personality and attachment style. Journal of Positive Psychology, 1, 61–71.
Shultz, T. R. (1972). The role of incongruity and resolution in children’s appreciation of cartoon humor. Journal of Expe-rimental Child Psychology, 13, 456–477.
Shultz, T. R. (1974). Order of cognitive processing in humor appreciation. Canadian Journal of Psychology, 28, 409–420. Sinclair, R., Mark, M., Clore, G. (1994). Mood-related per-suasion depends on (mis)attributions. Social Cognition, 12, 309–326.
Snyder, C. R., Lopez, S. J. (2002). The future of positive psychology: A declaration of independence. W: C. R. Snyder, S. J. Lopez (red.), Handbook of positive psychology (s. 751– 767). New York: Oxford University Press.
Solomon, R. C. (1990). A passion for justice. Reading: Addison--Wesley.
Spielberger, C., Strelau, J., Tysarczyk, M., Wrze! niewski, K. (2006). Inwentarz Stanu i Cechy L$ku STAI. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Szarota, P. (2006). Psychologia u"miechu. Analiza kulturowa. Gda'sk: Gda'skie Wydawnictwo Psychologiczne.
Tomkins, S. S. (1984). Affect theory. W: K. Scherer, P. Ekman (red.), Approaches to emotion (s. 163–195). Hillsdale: Erl-baum.
Tooby, J., Cosmides, L. (1990). The past explains the present: Emotional adaptations and the structure of ancestral envi-ronments. Ethology and Sociobiology, 11, 375–424.
Tugade, M. M., Fredrickson, B. L. (2004). Resilient individuals use positive emotions to bounce back from negative emotional experiences. Journal of Personality and Social Psychology, 86, 320-333.
Tugade, M. M., Fredrickson, B. L., Barrett, L. F. (2004). Psy-chological resilience and positive emotional granularity: Examining the beneÞ ts of positive emotions. Journal of Personality, 72, 1161–1190.
Waugh, C. E., Fredrickson, B. L. (2006). Nice to know you: Positive emotions, self-other overlap, and complex under-standing in the formation of a new relationship. The Journal of Positive Psychology, 1, 93-106.
Worth, L., Mackie, D. (1987). Cognitive mediation of positive affect in persuasion. Social Cognition, 5, 76–94.
Zijderveld, A. C. (2008). Humor i !miech w tkance spo ecznej. W: P. Sztompka, M. Bogunia-Borowska (red.), Socjologia codzienno"ci (s. 628–655). Kraków: Znak.
Zimbardo, P. (2002). Nie"mia o"# (t um. A. Sikorzy'ska). War-szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Z
A #CZNIK1
Z
ESTAWYTEKSTÓW B$D#CEELEMENTAMIBADA%2
I3
Dowcipy (warunek rozbawienie)
Baca s yszy krzyki z podwórka: – Czego tam?
– Bacoooo! Potrzebujecie drewna? – Nieeee!
Rano baca budzi si$, wychodzi na podwórko, patrzy: – O kur..! Gdzie moje drewno?!
– Babciu, widzia a! gdzie! moje tabletki? By y ozna-czone LSD.
– Wnusiu… chrzani# tabletki, widzia a! smoka w kuchni?
Student pyta kumpla:
– Co ty jeste! taki smutny? – Wywalili mnie z uczelni… – A za co?!?
– A sk%d mam wiedzie#? Pó roku mnie tam nie by o! Profesor Þ lologii polskiej na wyk adzie:
– Jak pa'stwo wiecie, w j$zykach s owia'skich jest nie tylko pojedyncze zaprzeczenie. Jest te" podwójne zaprze-czenie. A nawet podwójne zaprzeczenie jako potwierdze-nie. Nie ma natomiast podwójnego potwierdzenia jako zaprzeczenia.
Na to g os z ostatniej awki: – Dobra, dobra…
Prawdziwe studiowanie zaczyna si$ w miejscu, gdzie Google nie wie, o co chodzi.
Co si$ otrzyma po skrzy"owaniu s onia z kangurem? Ogromne dziury w ca ej Australii.
Informacje o studentach z odzi (warunek duma)
Jedna z renomowanych Þ rm doradczych a na pocz%tku 2011 roku badania potencja u studentów
w 12 o!rodkach akademickich w Polsce. Wyniki tej analizy wypad y korzystnie dla osób studiuj%cych na Politechnice )ódzkiej (wyniki analizy nie by y jeszcze upowszechniane).
W testach my!lenia syntetycznego i analitycznego stu-denci z Politechniki w )odzi wypadli odrobin$ lepiej ni" przeci$tny polski student uczelni technicznych (cho# ró"-nica ta nie jest du"a, to jednak jest istotna statystycznie). Najwi$ksze zalety osób studiuj%cych na P) (w porówna-niu do innych uczelni technicznych w Polsce) to:
– wysoki poziom zdolno!ci intelektualnych, – wysoka kreatywno!#,
– ponadprzeci$tna sumienno!#, – posiadane kompetencje mi$kkie.
W!ród wad osób studiuj%cych na P) pojawi y si$: – niska maj$tno!#,
– niska mobilno!# (gotowo!# do przenoszenia si$ do innych miast).
Zarówno studenci, jak i studentki P) wypadaj% nadzwy-czaj dobrze w testach i zadaniach mierz%cych zdolno!ci przywódcze.
Generalnie potencja osób studiuj%cych na Politechnice )ódzkiej zosta oceniony wysoko (Politechnika )ódzka zaj$ a jedno z wy"szych miejsc w rankingu).
Rady savoir-vivre’u (warunek neutralny)
Dobre maniery przy stole to bardzo wa"ny element ka"-dego posi ku – nie tylko s u"bowego.
Kiedy! zasady obowi%zuj%ce przy stole by y bardzo ry-gorystyczne, ale czasy si$ zmieniaj%, a wraz z nimi lu-dzie – i zmienia si$ równie" kodeks dobrych obyczajów. Niektóre regu y pozosta y jednak do dzisiaj i warto o nich pami$ta#.
Je!li gospodarze prosz% nas o punktualne przybycie, bo zaplanowali gor%ce danie, bezwzgl$dnie dostosujmy si$ do ich pro!by.
Nie nale"y upomina# si$ o nast$pny kieliszek alkoholu. Nie mo"na podczas posi ku poprawia# fryzury albo ma-kija"u.
Nie wypada gestykulowa#, trzymaj%c w r$kach sztu#ce. Kieliszki chwytamy za nó"k$. Sch odzone napoje utrzy-muj% wówczas w a!ciw% temperatur$.
Gdy nie wiemy, do czego s u"% podane sztu#ce, zerknij-my dyskretnie na zachowanie s%siadów.
Nie mo"na nikogo namawia# i zmusza# do picia alkoholu. Nale"y je!# estetycznie, aby nie sprawia# swoim sposo-bem jedzenia przykro!ci innym.
Tabela 2
Korelacje mi$dzy poczuciem "mia o"ci, poczuciem uogólnio-nej w asuogólnio-nej skuteczno"ci oraz samoocen% badanych
Poczucie
skuteczno ci Samoocena !mia"o # *** p < 0,001 0,331***
Poczucie skuteczno ci 0,411***
*** p < 0,001.
Nie mo"na rozmawia# z pe nymi ustami ani dmucha# na zbyt gor%ce potrawy.
Potrawy podaje si$ zawsze z lewej strony siedz%cego go-!cia, tylko napoje i zupy z prawej. Opró"nione talerze za-bieramy z prawej strony, czyste podajemy z lewej. Kiedy mo"na sprz%ta# nakrycie go!cia? Je"eli nó" i wide-lec le"% na talerzu skrzy"owane lub stykaj% si$ ko'cami tworz%c odwrócon% liter$ V, znaczy to, "e nasz go!# jesz-cze b$dzie jad . Gdy sztu#ce le"% równolegle, mo"emy sprz%tn%# nakrycie.
Tabela 1
Nasilenie prze!ywania poszczególnych pozytywnych emocji, zmiany w nastroju, ogólne pobudzenie emocjonalne w trakcie czytania trzech ró!nych tekstów oraz "mia o"#, samoocena i poczucie skuteczno"ci po ich lekturze
Neutralny Rozbawienie Duma
M SD M SD M SD
Brak silnych emocji 05,43a 02,10 04,51bb 02,1 05,29a 1,80
Ekscytacja 01,76a 01,30 02,71bb 01,6 02,49b 1,60 Duma 01,97a 01,60 02,00ab 01,3 03,58b 2,00 Rozbawienie 03,37a 02,00 04,42bb 01,7 02,67c 1,80 Wzruszenie 01,28a 00,80 01,6b0b 01,2 01,78b 1,40 Pogorszy"o nastrój 01,29a 00,90 01,49ab 01,2 01,68b 1,40 Polepszy"o nastrój 02,88a 02,10 04,54bb 01,9 03,12a 2,00 Zmiana nastroju* 01,56a 08,80 03,01bb 10,3 01,44a 0,50 !mia"o # 53,3a0 19,00 60,0bb0 20,0 58,9b0 22,00 Samoocena 02,91a 00,43 03,00ab 00,49 03,02a 0,44 Poczucie skuteczno ci 03,04a 00,41 03,07ab 00,40 03,13a 0,39
Pogrubione zosta y te parametry afektu, których wskazania w te!cie t dla jednej próby by y istotnie statystycznie wi$ksze od 2 (p . 0,001). Natomiast indeksami a, b, lub c oznaczone zosta y podobie'stwa w nasileniu poszczególnych parametrów (sprawdzane testem t dla prób niezale"-nych, p < 0,05).
* Wska(nik zmiana nastroju skonstruowany zosta jako ró"nica mi$dzy deklaracjami polepszenia nastroju a deklaracjami pogorszenia nastroju w trakcie wykonywania zadania.
Analysis of selected changes
in the social functioning of amused individuals
Kuba Kry!
1, Bogdan Wojciszke
21 Polish Academy of Sciences, Institute of Psychology 2 Warsaw School of Social Science and Humanities, Faculty in Sopot
A
BSTRACTAmusement, unlike some other positive emotions, may facilitate social courage in the interpersonal rela-tions (Kry!, 2010). In two experiments we explore possible mechanisms underlying this effect. The social courage of amused people may have different roots than the social courage of people experiencing pride (experiment 1) and amused participants turned out to be more distanced to their self (experiment 2). Keywords: amusement, social courage, positive emotions, humor, social functions of emotions, positive
psychology
Z o"ono do druku: 31.12.2011 Z o"ono poprawiony tekst: 8.03.2013 Zaakceptowano do druku: 25.03.2013 Tabela 3
Poczucie w asnej uogólnionej skuteczno"ci oraz samoocena jako predyktory deklarowanej "mia o"ci w trzech warunkach eksperymentalnych
Model Predyktor Neutralny Rozbawienie Duma
R2 R2 R2
1 Poczucie skuteczno ci 0,34** 0,11 0,22** 0,04 0,51*** 0,25
2 Poczucie skuteczno ci 0,27**
0,16 0,10** 0,10 0,48*** 0,25
Samoocena 0,27** 0,30** 0,06***
Wszystkie przedstawione R2 to R2 skorygowane. * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001.
Tabela 4
Dystans do Ja – miara graÞ czna, miara oparta na pi$ciu stwierdzeniach oraz wska*nik zagregowany oparty na wystanda-ryzowanych dwóch pierwszych miarach
Rozbawienie Duma Neutralny
M SD M SD M SD
Miara graÞczna (milimetry) 65,0a 30,0 057,1ab 26,0 053,0ba 25,0
Pi ! twierdze" 7,30a 02,3 06,44ba 02,2 06,87ab 02,1
Wska#nik zagregowany 0,24a 00,9 –0,12ba 00,8 –0,12ba 00,8
