Grosfeld, Leon
Zagłębie Dąbrowskie w lutym 1919 r.
Przegląd Historyczny 57/4, 634-635
1966
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
M I S C E L A N E A
LEON GROSFELD
Zagłębie Dąbrowskie w lutym 1919 r.
D nia 10 lutego 1919 odbyło się w Sosnowcu zebranie tamtejszego oddziału To w arzystw a Przemysłowców K rólestw a Polskiego, w którym obok 22 przem ysłow ców i dyrektorów poszczególnych zakładów, wziął również udział przedstaw iciel jednej z w ojskow ych m isji alianckich, kapitan angielski Jonson. Celem zebrania było udzielenie angielskiem u kapitanow i inform acji n a tem at czterech interesu jących go zagadnień. Jeśli chodzi o straty, jakie kopalnie, huty i fabryki poniosły w w yniku w ojny w m aszynach, urządzeniach, surow cach i gotowych w yrobach oraz potrzeby, niezbędne dla częściowego choćby uruchom ienia zakładów, to Jonson pro sił o notatkę' pisem ną, k tórą Tow arzystw o m iało m u dostarczyć w ciągu kilku n a j bliższych dni.
Głównym natom iast tem atem zebrania było przedstaw ienie przez obecnych stosunków między pracodaw cam i i robotnikam i oraz „rozwoju i rozszerzania się bolszewizmu na tutejszym teren ie”. Przemysłowcy m alow ali sytuację w czarnych barw ach. Na czoło w ysunęli „w najwyższym stopniu bezwzględne, urągające w szel kiem u porządkow i zachowanie i postępowanie robotników , stosowany przez nich wobec właścicieli, dyrektorów i urzędników te rro r” oraz staw ianie daleko idących * żądań i postulatów . Przem ysłowcy oświadczyli, że w tych w arunkach nie są zupeł nie zainteresow ani w uruchom ieniu swych fabryk i zakładów, naw et gdyby za istniała możliwość rozwiązania trudności n a tu ry technicznej i gospodarczej. J e dyne w yjście widzieli w sprowadzeniu arm ii H allera z F rancji i rozlokow aniu jej w te j okolicy „dla przyw rócenia porządku” oraz w zaopatrzeniu przez Ententę k ra ju w dostateczną ilość środków żywności, sprzedaw anych ipo stosunkowo n i skich cenach. Dopiero po spełnieniu tych dwóch w arunków rozważą przem ysłow cy ew entualność uruchom ienia swych zakładów.
K apitan Jonson, k tó ry sporządzał dokładne notatki z wszystkich wypowiedzi, podkreślił, że ostateczne stanowisko wobec w szystkich poruszonych spraw zajmie gen. Botha, k tó ry w najbliższym czasie będzie konferow ał z przedstawicielam i T ow arzystw a Przemysłowców.
W innym nieoo św ietle przedstaw ił te same zagadnienia kpt. Jonsonowi kom i sarz rządow y (terenow y przedstaw iciel adm inistracji państw ow ej) n a zebraniu, które odbyło się nazajutrz, tj. 11 lutego 1919. K om isarz pomniejszył znaczenie boi- szewizmu i czerwonej gw ardii, starał się przedstaw ić stosunki między pracodaw cami i robotnikam i w lepszym świetle, przytaczane przez kapitana fak ty terro ru określał jako zjaw iska pojedyncze i bez większego znaczenia, które należy poło żyć n a k a rb głodu robotników i bezwzględnego postępow ania pracodawców.
Przeciw takiem u naśw ietleniu sytuacji protestow ali obecni n a zebraniu dy rektorzy zakładów, którzy uczestniczyli poprzedniego dnia w posiedzeniu Tow arzy stw a Przem ysłowców i zapew niali Jonsona, że jedynie charakterystyka sytuacji dana przez przemysłowców odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy. .
Ponieważ Jonson dał do zrozumienia, że zasięgnie on opinii również właścicieli kopalń, h u t i fabryk w Dąbrowie, Zaw ierciu, Częstochowie, Łodzi i W arszawie, przemysłowcy z Sosnowca postanow ili zainspirować swych kolegów z innych miast, by inform ow ali angielskiego kapitana w tym samym duchu.
Z A G Ł Ę B I E D Ą B R O W S K IE W 1919 R. 635
Wiadomości o powyższych w ydarzeniach zaczerpnięte zostały ze sprawozdania, jakie polski dyrektor jednego z zakładów, należących do Zjednoczonych H ut „K ró lew skiej” i „Laury" przesłał Generalnem u Dyrektorow i tego koncernu p. Ewaldo wi Hilgerowi. O wadze, jaką Geheimer Bergrat H ilger przykładał do wiadomości zaw artych w sprawozdaniu, świadczy fakt, że w ysłał je natychm iast do sekretarza stanu w niem ieckim m inisterstw ie spraw zagranicznych hr. von Brockdorff R antzau i podsekretarza stanu d ra Toepffera. O ryginał-m aszynopis znajduje się w P oli- ' tisches A rchiv des A usw ärtigen Amtes w Bonn w zespole Büro S taatssekretär, H andakten Toepffer-33, Polen-Litauen, KE 206808 — E 206811.
W ydaje się, że dokum ent powyższy nie tylko rzuca pew ne światło n a stosunki społeczne w Zagłębiu D ąbrowskim w lutym 1919 r., n a rolę i działalność różnych m isji alianckich, ale ujaw nia również intencje przemysłowców oraz pew ne rozbież ności między stanowiskiem związków kapitalistycznych, a terenowych organów w ła dzy państw ow ej. Poza tym uderza identyczność sform ułow ania celu sprow adzenia arm ii H allera do k ra ju , zawartego w nocie, jaką z polecenia m arszałka Focha w y słał do delegacji niem ieckiej w Spa gen. iNudant 26 m arca 1919 w spraw ie umożli w ienia arm ii H allera lądow ania w Gdańsku. Również i tam jest m ow a o „utrzy m aniu p o rz ą d k u ”.
