B O C Z N IK I T E 0 L 0 G I C Z N 0 |i § |g I 0 N I C Z N E
T o m X X I V , z e s z y t 1 1977
K S .iH i_ .iK S o H ia S a B i p i r z
DU CH ŚW IATY A JE Z U S C H RY STU S W CZW A R TEJ EW ANGELII
W c z w a rte j E ^ lln g e lii \ k tó ra podobnie ja® E w angelie synoptyczne z a jm u g i się p a ś t |i i ą Je z u sa C h ry stu sa, sp o ty k am y k ilk a w y]|öw ie|§|jlo D u ch u S\m^pyjnji. jSjutpf m ów ił o N im : opisując scdjfię chrztu, k ied y to D uch Ś w ięty z stąp iłjn a - Je z u sa i pozostał n a N im (l,3g-33), w ręzm ow ie^Jezusa z N ikodem em i w ro zw ażap iu 2 n a jej ||j§||jfjgj| m ów i te ż o N im w w y p o w iedzi d o t M c M i l t u (4,23-24), alltakże p rzy w zm ian k ach o s ||r a m e n - ta c h (6,63| |^ 0 ||2 - 2 3 ; 1 J ||5 -8 ); w uw adze, że D f i h Śjl/ięty m iał |j r ć d a n j d o p iero po u ^ b i a m Je z u sa (7,39), i poi jf f i g g j jy fttw sta n iu . jg g y Jez u s p rzek azał D uf|§j|fjw ięteg(§|ppostołom (20.2,2). W przem ó w ien iu n a o statn iej w ieczerzy JjäZl|8Lzapow iedział p rz y jś c id jp u c h a S w ig lig o i Jeg o f u n k c je 3, a w P ie rw sz y m Liście św. J a n a je s t w zm ian k a o Jeg o działalności w śród w ie rn y c h (1 J 2,27; 3,9). J a k w idać, a u to r czw artej E w an g elii m ów ił o D u
chu Ś w ię ty m vg zw iązk u z osobą Je z u sa S |y s t u s a , p rzed e w szystkim je d n a k m iał n a u w ad ze Jeg o d ziałalność w K ościele. N ie k tó rz y egzegeci są w ięc p r z e k o n a n i , D u c h Ś w ię ty będ zie w K ościele s p e łn ia ł te fu n k cje, k tó re J e z u s sp e łn ia ł podczas sw ojego p o b y tu n a z ie m i4. C hcielibyśm y się p rzek o nać, czy ta k je s t rzeczyw iście (1), a :riiastępnie odpow iedzieć n a p y tan ie, sk ąd pochodzi n a u k a o D u ch u Ś w ięty m i w sp o m n ian e u jęcie Jeg o ro li:
od Je z u sa , ;|!|§§§E|elnej tra d y c ji, czy t e ż od a u t o r aüzJarälrteij E w angelii i li
stó w (2).
1 N a z w y : „«Kwarta E w a n g elia ”, „E w an gelia św . J a n a ”. „Jan’’ lub „listjfjlw . Jan a”
nas dzieli |
2 J 3 ^ .6 p g ^ $ P o r . R. S c h n alejk e mb u r g. D ie „ situ a tio n sg elö sten ” R ed estü ck e in Joh 3. ZN W 49:1958 s. 88-99; t e n ż e . Joh a n n eseva n g eliu m . Bd. 1. Freiburg 1965 s. 375 n. 393 n.
8 J 14,16-17.26; 15,26-27; 16,7-11.13-15.
* Zob. R. E. B r o w n . T he P a ra clete in th e F ourth G osp el. N T S 13: 1966/67 s. 113-132; t e n ż e . T h e P a ra clete in th e L ig h t of M odern R esearch. S tfiv 4 | | l B | s. 159-16Ö; A. M . K a l t h g a s s e r . D ie L eh r-E rm n erv n g s-B ezeu g u n g s- u n d JjM p M g s- , 1 1 1 1 ! d e s joh a n n e isch en G e ist-P a r a k le te n g e g en ü b er d e r C h ristu s-O ffen baru n g..
Sal. 33:1971 s. 0 0 -0 7 5 ; I. de la P o t t e r i e . L ’E sp rit S a in t d a n s l’E va n g ile d e Jean.
N T S 18:1,971/U2 s. 446-451; E. M a l a t e s t a . The S p irit P a ra c le te in th e Fourth G o sp el. B b 54:i§|73 s. 539-550^A rtykul H. Wimdischa (Jesus u n d d e r G e ist im Joh an n e se v a n g e liu m . W : A m ic itia e C orolla, R. H arris F estsch rift. London 1933 s. 303-318) nie b y ł m i dostępny.
4 8 K S . i j B H f f l i i G R Y G L E W I C Z
1. To, co H w a rta E w angelia rrppji o D uchu Ś w iętym , gjb^ginuje, poza inform acjam i o zstąp ien iu D ucha jffjfęteg o n a JezifiU ji Jego p rz ek azan iu apostołom , w ypow iedzi a u to ra lu b Je-zusa o pochodfzenjju D u ch a Ś w iętego oraz to, j ze O n udziela życia, uśw ięca’ poucza i bijoni apostołów i w ie r
n y c h 5. W szystko to w y ra ż a m yśl, że D uch Ś w ięty je s t k o n ty n u a to re m działalności Je z u sa C hrystusa.
T a m y śl zaczęła się przejaw iać, gdy b y ła m o w a o pochodzeniu D ucha Św iętego. T eocentryczne (3,34; 14,16.26; 1 J 3,24; 4,13) i ch ry sto cen ty czn e
^ 8 ,2 6 ; 16,7) w ypow iedzi o zstą p ie n iu D ucha Św iętego w y s tę p u ją w Jan o w ej E w angelii obok ta k ic h sam ych w ypow iedzi o pochodzeniu Je z u sa C h ry stusa. W zm ianki o p osłaniu (p em p o ) bard zo często w Ja n o w y c h pism ach odnosiły się do Jezusa, podobnie ja k słow a „d ać” (np. 3,16; 4,10: didom i) i „zstąp ić” (3,13; 6,38.41.42.51: katabaino), a tak że „ p rz y jść ” (erchom ai) 6.
P rz y pom ocy ty c h sam ych czasow ników , podobnie ja k Si? E w angeliach sy
noptycznych, k ilk ak ro tn ie w czw artej E w an g elii by ło określone przyjście Je z u sa z n ie b a n a ziemię.
W zw iązku z in te rp e la c ją T om asza i F ilip a apostołow ie dow iedzieli się, Iż p rz e z to, że poznali Jezusa, z n a ją i w id zą B oga O jca (14, 7). T e sam e słow a Jezu s po tem odniósł do D ucha Św iętego. Ś w ia t n ie u z n a łjje z u s a i nie uw ierzył, a w ięc „n ie w idzi an i n ie zn a” D u o h a Św iętego i dlafego n ie może Go otrzym ać; apostołow ie u w ierzy li Jezusow i, z n a ją w ięc D u ch a Św iętego (14,17), a O n n a n ic h zstąpi. Poznanie; to i w idzenie zostało określone ogól
nie znanym słow em gignosko (14,7.9.17) i dw om a s y n o n im a m i: horao (14,7.9) i theoreo (14,17)!,; w czw artej E w angpłii p iający rp i sp ecjąln e znaczenie. P o n ad to z j e c S t e i i |||i w iern y ch z Bogiem , k tó re było celem p rzy jścia zarów no Je zu sa C hrystusa, ja k i D ucha Św iętego, m ogło dokonać się przez C h ry stusa, a potem przez Du^ha^Swiętego. J a n w y raził je czasow nikam i: „o trzy m ać” 7, „b y ć” 8, „pozostaw ać” 9, a tak że szeregiem p rzy im k ó w połączonych z zaim kiem „ w y ” 10, m ających specyficzne d la czw artej E w angelii znacze
nie.
Z działalności D ucha Św iętego n a p ierw sze m iejsce w y su w a się u dzie
lan ie życia. P odobnie ja k J a n m ów ił o Jezusie, że je s t życiem (np. 11,15;
5 Problem , czy s jjjw i|f§ z u s a odnoszą się do sam ych apostołów , czy rów n ież do K ościoła i w iern ych , um aw ia M. J. L agrange (E vangile selon S ain t Jean. 4 ed. Paris 1927 s. 42.4 n.).
6 F. G r y g l e w i c z . S ło w o ciałem się stało. P och odzen ie Jezu sa C h rystu sa w N o w y m T estam encie. Lublin 1976 s. 98-112.
1 J 7,39; 14,17; 20,22; 1 J 2,27: łam bano.
8 J 14,16.17: eim i.
9 J 14,17; 1 J 2,27; 3^1) m eno. Zob. R. S c h n a c k e n b u r g . D ie Joh an n esbriefe.
2 Aufl. Leipzig 1963 s. 105-109; F. G r y g l e w i c z . C hleb, w in o i E u ch arystia w s y m bolice N ow ego T estam en tu . Poznań 1968 s. 118-124.
10 J 14,16: m e th ’h^tnon) J 14,17: p a r ’h y m in i en hym in .
D U C H S « | | | l | g | K J E Z U S C H R Y S T U S W C Z W A R T E J E W A ^ |f||§ § g ^ g 4 9
14,6; 17,3: zoe) i że „ k tó ry m chce, ty m życia u d ziela” (5,21; por. np. 10,28;
l f p : żębpoieo), ta k odnosi się to ró w n ież do DucHd Świętfego (6,qSi W uśw ięcającej ro§| D u ch a Swięteg© sp o ty k am y rów nież IB g ity n u IJ ję d jjp ła Jezu sa. Tajg j | | t z p o jęciem świątaśin* zfe chrztem , k u lte n O odpusz- c z e n iij i i g rz e c h ó ^ j C ||rz e s t je s t n ard d zeh iem się „z g ó ry ” (3,3.7: anothen), skąd p f th o d z ił J e z u s (3,31)|ja praw dziw y,. „w du§hu i w p ^ f c d z ie ” s p ra -
\ y g |^ a i || k u lt zapovk|pdziarg| g g lf k J e f ||s a z re a liz u je się d zięki D uchow i Sw i^teim u w iK o sc le le 11. p t z y ‘odp^fzęjj^niu grzechów ta k o n ty n u a c ja w y - st|§ p u j||jn a jw y ra 4 § ie j. J e ż u s lp o z a zachętam i, żeby n ie grzeszyć (np. 5,14;
por. 4,29.39), n ie je d n o k ro tn ie o d { |||||3 8 : ludziom g rzech y (np. 8,11; 1 J 1,9), a D u ch Ś w ię ty m ia ł robić toH§§ft> p i l i i apostołów (20,22-23), w ie m y też, ż fjw Jjjiśpiele is tn ia ła p ra k ty k a odpuszczania grzechów . W p rz e d sta w ie n iu tej ro li do Je z u s a i do D u ch a Ś w iętego odniesiono te sam e słow a: hagios p rz y o k reślen iu św{l|ij§§ti i a fie m i tas ham artias o odpuszczeniu grzechów . D ziałalność- D ucha S p ilte g o , zw łaszcza w o sta tn im aspekcie, J a n p rz e d s ta w ił w z o ru ją c się n a ‘Je z u sie . B ó g O jciec po słał Je z u sa n a św ia t po to, aby O n ,J||iiszczy3|§zj^ajeSiabła’’ „ab y każdy, k to w N iego w ierzy, n ie zginął, ale m iał życie w ieczn e’lj|3,16), a św ia t „ b y został p rzez N iego zb a
w io n y ” (3,17). G dy w ięc O n JSISpą d ziałałn cp |p p rzjB K zał ap o sto łom D u c h a Swigtego. k tó ry r r i p sprawiać,;; b y ich p race b y ły skuteczne, a grzech® wierfgFch p o p ełn ian e p o chrzcie n ie s ta ły się n ie p o k o n aln ą p rz e s z k o d ą » / osiągnięciu ostatecznego celu.
N a jb ffrrie lw Se fu n k c je D u ch a Sw|jfce§j§ tak że n aw iązy w ały |jb n aucza
n ia J i | i | s | l J i i i i j l u c z y ł 12 i nazy w an o Go nauczycielem (np. 11^28; 13,13);
ró w n ież będzie rffuczał D uch Ś w ię ty (14,26; 1 J 2,27; por. Ł k 12,12). J a k Je z u s n ie czynił lilie od siebie s a m e g o 13, ta k te ż D uch Ś w ię ty ngg będzie głosił w łaąijych nipLk (16,13); ja k Je z u s głosił to, co Bóg M u zlecił, ta k D uch Ś w ię ty b tl| §Bjt t idjttczał ty lk o to, co O n głosił; ja k Jezu s głosił p ra w d ę i ja k sam b y ł pBSwdą (14,6), ta k rów nież; D uch Ś w ięty doprow adzi w ie rn y c h do w szelkiej p ra w d y (16,13), bo sam je s t D uchem p raw d y ; ja k O n zaś u w ie l
b ił B oga Ojc|i_{jl_7.,4), ta k sam o uw ielb i Go D uch Ś w ięty (16,14). Spom iędzy słów określaj^cytH " n auczycielską działalność D ucha Ś w iętego (16,13-15) do Je z u sa b y ły odnoszone słow a „głosić” (np. 3,11; 6,63: laleo) i „o zn aj
m ić” 14, do B lju sa rów nież je d n a k odnosiło się słow o „p ro w ad zić” (hode- geo). W praw dzie § § io słow a cz w a rta E w an g elia do Je z u sa n ie odniosła, ale n a u k ę, którąjÓ n-^iiosił i w ed łu g k tó rej w ie rn i postępow ali, n azy w ała d rogą
11 R. S c h a a e J t e n b u r g . D ie A n b etu n g im G eist u n d W a rh eit im L ich te von Q u m ra n - T e a t f l l i b z 3 :1959 s. 88-94.
i* Np. J 8,20; 9 p i p 18,20: didasko.
13 J 5,19. Poniir 7,18; 11,51; 15,4;;|8,34 a fh ea u to u .
14 J ie,13Saä'5: an aggello. Zob. F. M u s s n e r. D ie joh an n eisch e P a ra k letsp riich e u n d die a p o siijSfc/ie T ra d itio n . BZ 5:1961 s. 56-70.
4 — R o c z . T e o lo g .- K a n o n , t. X X IV .
5 0 K S . F E L I K S G R Y G L E W I C Z
(14,4.5: hodos), a nadto Jez u s sam siebie z tą w łaśnie drogą id en ty fik o w ał (14,6); rów nież m yśl o C h ry stu sie jako przew o d n ik u w iern y ch w drodze do nieba b y ła w p ierw o tn y m K ościele bardzo p o p u larn a 1S. B rak w ięc w zm ian - jgglp Nim jako o tak im przew o d n ik u w ca B l in B Ig§|§ngelii trz e b a uw ażać za rzecz przypadkow ą.
Z arów no m yśl o o brońcy w ie rn y c h p rzed Bogiem , ja k i słow o, k tó re je w yraża, p a ra k le im 16, zostało w J a n egffięłi pism ach oji^ięsione do Jezu sa (1 J 2,1; por. J 14,16) i D ucha Św iętego (14,16.26; 15,26; 16,7). W zw iązku z ty m w y stęp u je r o p ililż to sam o pojęcie g rzechu i t o S H I i jego określenie (16,8.9; 20,23: ham artia). T u je d n a k zachodzi różnica pom iędzy działalnością Je zu sa i D ucha Ś w ię te g o : Jezu s przyszedł nie „po to, żeby św iat sądzić, ale by św iat zbkvös*=:(12,47; por. 3,16; 5 ||4 ; 10,9); D uch Ś w ięty postaw i św iat w s ta n oskarżengg i w y k ę jjp ip g fsjifjp jl (16,8-11).
D u ® Św ięty, ja k z tego w ynika, k o n t y n u u j dzieło Jezusa, nie je st to n ato m iast l S |H p o n iifm y m uosobieniggig17 choćby d jp e g o , że Jezu s był w cielonym S ynem Bożym , D uch S w if ts ' s i e d z i a ł a bez Iprcielenia — przez apostołów i wiernyjdh. Jezu s b y ł osobą, !którą m ożna by ło w idzieć i d o ty kać (1 J 1,1-3; p or|§§jl,14), podczas g |j§ jD u c h Ś w ięty §§|§j je s t w idzialny.
D uch Ś w ięty n ie je ś j też obecnością Jezu sa w Kościele. J e z u s i D uch Ś w ięty nie są postaciam i ta k zw iązanym i ze sobą ja k M ojżesz i Jo z u e lu b Eliasz i Elizeusz 18. Raczej D uch Ś w ięty to osoba, k tó ra będzie k o n ty n u o w ać dzieło Jezusa, a m ięd zy S |ru jfm i św iadczyć, żeNĘSfjrjest C h rjg jilsem , S ynem Bo
żym, Słowem , k tU fflS a ło się ciałem , o r if j|e d y n y m z b f lp jie le m św ia ta 19.
2. T akie ustawierfjfe sto su n k u D uchaiffw iętego do JeS k śffl ta k a red ak cja w ypow iedzi c z w a A j E w angelii o D ućhu Ś w ięty m , Je g o pochodzeniu i działalności każe postaw ić p y ta n ie : od kofęo pochodzi koncepcja, że D uch Św ięty, choć w zm ieiao n y ch w aru n k ach , po u w ielb ien iu Je z u sa będzie k o n ty n u o w ał w K ościele te fu n k cje, k tó re On spełniał: od sam ego Jezu sa, z tra d y c ji czy od a u to ra czw artej E w angelii?
16 C. S p i c q . V ie ch retien n e et p ć iiB ffn a tio n selon Ze N ou veau T estam en t.
P a r is 1972.
16 Zob. W. M i c h a e l i s . Z u r H erk u n ft des johan n eisch em S paraklet-T itels. CNT 11:1947 s. 147-162; J. G. D e v i e s. T he P rim a ry M eaning of P aracletos. JT S 4:1953 s. 35-38; M. M i g u e n s . El P äraclito. J e r u s ä lim 1963.
17 Zob. I. S i m p s o n . T he H oly S p irit in th e Fourth G ospel, E x p 9:1925 N ° 4 s. 292-299; E. S c h w e r e r . G eg en w a rt des G eistes und escĄMtologische H offnung bei Z arath u stra, sp ä tjü d isch e n G ru ppen , G n o stik e rn und d e n Z eu gen des Neuen T esta m en tes. W : N e o te s ^ n e n tic a . Z ü ric h 1963 s. 178.
18 R. E. B r o w n . The G ospel according to John. N ew YiiSk 1966 s. 1135-1144.
15 C. S p i c q . V ie ch retien n e et pere:gn:ination selon le N ou veau T esta m en t.
s. 92-96. R ó żn ice p o m ięd zy u w ie lb io n y m J e z u se m a D u ch em S w ip y m , p rz e d e w s z y s t
k im dotyczące ich p rz e b g j£ ß j& w w ie rn y c h , o m ą |f ia M a latas ta 547-550).
S U C H S W 1 Ę T Y A J E Z U S C H R Y S T U S W C Z W A R T E J E W A I ? f f i K f f l i 5 1
OdpowaBgfc n a to p y ta ip e nie n a l l j y do ła tw y c h , Ja n o w a bow iert|]FĘvgn|
gelia je s t
| | | J
zredagow ana, że tru d n o w n iej rozgraniczyć to, co ,pOchodzi od Jezu sa, od tego, co pfcWätäto w Kościelfe, l u b ! läylko n ależy do a u tö ra czw artej, E w angelii. W m e j Jezusow a; n a u k a j i l t ta k p rze p o jo n a sp ecy - i ię^n^rjj, sppsfft^eiti^myślenia, a tq !zfl:i$w ta k m ocno zw iązane z życiem g m in k ościelnych, jże dzisiaj p ra w ie n ie m a th y m ożliw ości o d d ||^ le n ia tego, co fljfjUfow i .w łą c z n ie Jezu so w e słow a, od kościelnej tra d y c ji, k tó ra tę n au k ę pr^Schijftväjjä;] i od red a k c y jn e g o w k ład u a u to ra, k tó ry w ty m w y p a d k u tr a g y c w k 3 |i[3 iB p |fe p re z e n to w ał. K ażdy asp ek t lig o , co czw arta E w angelia m ów i o D uchu S jiip ty m , m oże m ieć sw oje źródło w je d n y m z ty c h trz e c h etapów , p r z|i§jktj8j|; p r^ jp z ła Je z u so w a n au k a, zanim została sp isan a i dota r ła d l nas. Mgm§jj tak ieg o s ta n u m ożem y w skazać n a p ew n e elem en ty , k tó re z jafrą)i_dożą p raw d o p o d o b ień stw a pozw olą ustalić, co m oże pocho- d i f e j f j tra d y c ji albo od a u to ra czw artej E w angelii.
N ie u lega w ^tdL iw ościiile to, co p rzech o w y w ała k ościelna tra d y c ja , po - c łlld z i od J # f i i | | ; a to, co do ty c h m a te ria łó w zostało w p ro w ad zo n e i co
■w||hich je s t ig w o fflą , z tra d y c ji lu b od a u to r jj czw artej E w angelii ,1O pie- r a |p |g j j | n a tj§§h w y ty czn y ch m u sim y p rzy jąć,! j n lc a ła tre ść n a u k i cTliucjhu Sjf§§ftym pochodzi od Jezusa. Od N iego też pochodzi u jm o w an ie D ucha Ś w iętego jak o osoby, zap ew n e te ż odnoszenie d o 1 N iego ty c h s łó v || k tó re przjifltem odnoszono do Boga; w Ja n o w y m p ff lk a z ie sp o ty k am y d w a tak ie slIjw a ifto o p o ie H P i hodegeo 21. M yśl | j | | | | i j i i H $ D u ch a Ś w iętego i Jego p j 5 j j ś c iu ;;ró w n iy ynusi pochodzić od Jeäu sa. J ęzjs; zapew ne u żyw ał n azw y
„ flu c h S ir ię ty ” (14,26; 20,22), bo b y ła ojbjgg ogólnie u ży w a n a w okresie ju d aisty czn y m , sp o ty k am y ją w te k sta c h z Q u m rsii **, w pism ach ra b in i- stycznyciłi 23, taksjej w y s tę p u je o n a w całym N ow ym Testćunencie. Z ty c h śiairjiych racji, clflć jih e m a ją w ęższy zakres, Je filso w i m ożna p rzy p isać o k reślen ie „D uch ip eaw d y ” (14,17; 15,26; 1 6 ,1 3 ||1 J 4,6); n ie z a le in ie od söapityzm u zachojwianqgo w;..gneckim p rzek ład ziejB aw iązu je ono d q isp e c y - fieznej tre śc i sło w a:„ p ra w d a ” w y rażającej m yśl, że a b so lu tn ą p ra w d ą j ę p ewangelia,; ta r w « k tó rą Je zu s głosił i k tó ra Jeg o d o t g j | | j
K o ś c ||ln a t r ^ j f e j a , do k tó re j n ależała F g u e ż tradjgjpja Ja||pwggch
s0 J 6,63. Zob. R. B u i t m .ą n n . Zoopoieo. TW NT II 876 n.; J. L e a l . Spiritus e t caro in Jo 6,69. VD 30:1952 s. 257-264.
m J 1611. P o r. np. P s 25,4-5; 143,10; Mdr 9,10-12;f t , 10.
2» J. C o p p l l s . Le don d e l’E sp rit d ’apres le M te x te s de Q u m ran e t le qua- tr ie m e E van gile. H^^rti^iohes bi'bliques” 3:lS5i8 s. 209-223; O. B e t z . D er P a ra k let.
L eid en 1963 s. 173-181, I. d e l a P o 11 e r i e. Le P araclet. W: I. de la P o t t e r * S. L y o n n l j p L a ^ f ij s e lo n l’E sprit. P aris 1965 s. 97-105; A. R. C. L e a n e y . yfjjfl J oh an n in e P a ra 4 tefa la n d th e -Q u m n n i Scrolls. W: John and Q um ran. London M M s. 38-61.
23 p S c h ä f ü D ie V o rstellu n g vo m H e ilig e n ^ e is t in d e r rabf||jgfchen. L ite ra tu r. M ü n c & n l f l i l
5 2 K S . F E L I K S G K Y C fłle W I C Z
gm in, te s ło w n i k tó re pocBffdziły od Jezusa, ale zjfjsw ej stro n y do n ich w niosła pew n e elem en ty w lasnei W okresie sam odzielnego istn ię fiji Kościoła, a w ięc od m o m en tu sm'ierci i u w ielb ien ia Je z u s a do końca p ||H g i ^ g |||p p ę k u , täjla i§pytku j|§§|jh, kttMfzy n ie znali h eb rajsk ieg o języka, a n a co d z iiń p o S H Iw B i się-Tpiecfnhi, n a grecki ję zy k przełożono Jezusow e f f i c a . Z k e ^ ie ln e j^ ira d y p ji w ię jt pochodzi cała szata lite ra c k a
||ifflji|i|e d z i o D uchu Ś w iętym . Nie d a się określić tego, ile dzisiejsSy tek st grecki Jezu§6i§|fch w ypow iedzi zaw d, i ę i / a in te rp re ta c ji n ieu n ik n io n ej p rz y kfildiafe' tłu m fiz e n iu , ile w prow adzono do n ich uściśleń, u w y d a tn ie ń n iek tó ry ch jfc$ektów oraz a d a p tacji koniecznych w now ych w aru n k ach , w którjfch żyły gm iny kościelne, oraz ja k w iele p rz y ty m n aw iązy w an o do w łasnych zw yczajów , k u ltu i iig ty tu c ji, k tó re w y tw o rzy ły się w Kościele.
M odyfgjacje te je d p ik d o ty c z p y ty lk o sza^g1 jg y k o w e j, k tó ra zresztą, ja k się w yB au’. ijB I d spisaniem E w angelii nic b y ła uściślona, gdyż jeszcze ew angS iści i w prow adzali do nif§j pew n e zm iany. Np. w zap ew n ien iu po
m ocy a B I B l S w ie a b o pod<8jas|l>brony pfiii§ł sądem zam iast słow a „dać”
(Mk 1 3 , 1 1 jHm M t | | , 19) Ł u l||s z (12,12X-Wprąjwadził słow o „nauczać?’ 24.
J a n (14,tS):p0®ji0eił doljsłoWa ^<jlać”, aid Odniósł je n ie do obrony, letnf ra czej do EHieha Św iętego jako otirońcy Jb iu ro w y c h w yznaw ców ; słowo zaś
„nauczać” “w y k o rzy stał tam , gdzie m ów ił, że D uch Ś w ięty przypom ni w szystko, co było przedm iotem Jezusow ego n au czan ia (14,16). W ykorzystał też słowo „głosić” (16,13)ę występującemu.' M k 13,11 i M t 10,19-20, choć nie do obrony je odniósł, l e d l do źródła, sk ąd D uch Ś w ięty będzidiliCzerpał naukę, i do pełnego zak resu tej nauki. Te trz y słow a a u to r czw artej E w an
gelii przejął z trad y cji i p o w tó rzy ł w sw oim dziele.
R ozgraniczenie w czw artej E w angelii pom iędzy ty m , co p rzek azy w ała kościelna tradycja,iŚB Jym , co było w k ład em a u to ra, je s t tru d n y m p ro b le
m em , a n a drodze do jego ro zw iązan ia postaw iono zaledw ie p B rw sze kroki.
Są to próbyj okrelfenia słów i zw rotów ch ara k te ry sty cz n y c h dla a u to ra czw artej E w a n g e lii! w y z ip c z y ł ich 33li— g i Schw eizer, ro zszerzył do 50
24fefljiitA2,12: didasko. O dniu D a th a iS w ięte g etŁ u k a sz m ó w ił w inn ym kon tek ście, np. 1 1 , ® \ H n i e d f i e Duch Ś w ię ty będzie św iadczy! o J e zu sie i że ap ostołow ie o N injJłtmifoectw o w yd ają (J 15,Mt|£ ) , jest zbliżona do w y p ó w ied zi M t 1.0J20 (i paralel- nych M k 13.11; Ł k 12,12); oj zwIąziKgh jej z=bja<jyqją m ó w ił Lagrange (jw. s. 412-414).
O D u ch p S w iętyiń iiw; In nych częściach N ow ego T estam en tu poza Janem zob. G. W.
Lampe. T /ią jp c w Spirit,-in th e W ritin g s o f S t. L u ke. W : S tu d ie s in th e G ospels. M e
m o ria le R. H. L ig h fo o tB iic fo rd 1 9 0 s . 159-200; E. S c h w e i z e r . P n eu m a TW NT VI 3 9 4 - l j |j J. P r y k a. „ S p irit” amfjtĄ,Flesh.’’ in th e Q u m ran D o cu m en ts an d Som e N ew T esta m e n t T ex ts. R evue de Qum ran 5:1965 s. 345-360; A. J a n k o w s k i . Duch M o b U ib iA ica rrä& lvią : p r z y jd ź . Aff-~22,n. ACr 1:1969 s. 83-105: t e n E l. S en s trze c h p r z e n o s m P a w io w ych . SS H T 4:11971 s. 2R|37; t e n ż e . D uch S ip ięty a t z m a r tw y c h w sta n ie d a l. IftjH r 1:1973 s. 63f|?5; H. S. B e n j a m i n . P neum a in Johm an d Paul.
A C o m p a ra tive S tu d y of th e J S ltsIB ilfli P a rticu la r R eferen ce to t’B H oly 'S p irit. B TB 6:1976 sHfe-48.
d u c h Św i ę t y a j e z u s Ch r y s t u s w c z w a r t e j e w a n g e l i i
5 3
E. R uekstuhl. a do 82 RWHbr o w a f e ł WnWico] K.rERinh w y d aje się jed n ak , że choć greck ie S a w a w ypow iedzi o D uchu Ś w ięty m m ogą pocho
dzić z llfadycji, to je d n a k z ja k ą ś dozą praw d o p o d o b ień stw a m ożem y a u to ro w i czw artej E w an g elii przj||fisą§ słow a przez niego u lu b io n e 26. Je śli dzięki n im bliżej o k r e ś h i i ||| Ja n o w y w k ład w kościelną tra d y c ję , w te d y jeszcze lep ie j będ ziem y m ogli poznać c z w a rtą E w angelię.
Z a u lu b io n e trz e b a u zn ać te słow a i zw roty, k tó re często w y stę p u ją w czw artej E w an g elii i w J a n a M B H|listach. Dlffelimy je n a pięć g ru p w zależności od ich w ystęp o w aniaj jif an a i w cały m N ow ym T estam encie poza Ja n e m . Do p ierw szej z ty c h g ru p zaliczałby t e słow a i zw roty, k tó re w y s tę p u ją 27 ty lk o w czw artej j S p j B e l i i i w J a n o w y c h lista c h ; są to:
a m en a m en , a fh e a u to u , archon to u kosm ou, ek tou em ou, em fysa o , gen n e- th e n a i e k to u T h eo u , parakletos, p ro sk y n e te s m chrism a. W d ru g iej g ru p ie z duży m p raw d o p o d o b ień stw em zaliczam y do u lu b io n y ch przez J a n a te słow a i zw roty, k tó re u niego częściej w y stg p u ją n iż w in n y c h księgach N ow ego T e sta m e n tu łącznie; są to: alethes (1 7 -i—i 9), ap’arches (12 — 9), g en n eth en a i e k 28, e k to u p n eu m a to s (3 — 2),ko sm o s (102 -— 83), m a rtyreo (43 — 33), m eno (6j'!|3-'51), oudepo (2 — 1). W trzeciej g ru p ie są słowa, k tó |S do J a n o w y c h p raw d o p o d o b n ie należą; są to słow a i zw roty, k tó re w p ra w dzie częściej w y s tę p u ją w N ow ym Testam encie, ale u J a n a m a ją specy
ficzne, je m u ty łk i!w ła ś c iw e znaczenie; w śród ta k ic h są p rzed e w szystkim : aletheia, ham artia, dika io syn e, e k e in o s 29, e n w połączeniu z zaim kam i, e im i w połączeniu z jfjjęmo, ta erchom ena, krisis, laleo apo, lam bano e k 30, onom a, para to u patrcjH peri, sperm a 31. Z m n iejszą dozą praw d o p o d o b ień stw a (czw arta g ru p a) |§ ||ja n o w e u w ażam y te słow a, k tó re u J a n a lf S S lę - p u ją rzadziej niż w in n y c h księgach Nowego T e sta m e n tu ; są to słow a:
alethinos (13 — 15), anaggello ( 5 —§p), gignosko (82 — 139) 32, doxazo (2jjjJ—
25 E. S c h w e i z e r . Ego eim i. G ottin gen 1939 te 88-97; E R u e k s t u h l . Die lite ra risc h e E in h eit d es J oh an n esevan geliu m s. Freiburg 1951 s. 190-205; W. N i c o l . T h e S e m eia in th e F ourth G ospel. L eid en 1972 s. f p f f j
28 N iek tóre u lu b ion e sło w a autora czw artej E w an gelii zesta w ił JohnsH Ł ( j # . s. 63-67).
27 W o b liczen iach opieram y się na zestaw ach , jak ie zrob ił R. M orgenthaler (.Sta
tis tik d e r n e u te sta m e n tlic h e n W ortsch a tzes. Zürich 1958).
88 P ra w ie w y łą czn ie u Jana.
29 R. B u ltm a n n (Das E va n g eliu m des Johannes. 17. A u fl. G öttin gen 1962 s. 442) u w aża, że zaim ek ekein os odn osi s ię do dom yśln ego ok reślen ia p a rakletos. S łow o to ostatn i raz przed tem w y stą p iło w w . 7.
30 R u ek stuh l i Nicol; u w a ża ją ka ch a raW eiystyczn yid ia J i n a zw rot lam ban o tina.
31 M usser (jw. s. 58) poza w yliczon ym i tutaj i fflgU(ffi|O TO nnym i za typow o J a n o w e u w aża je szc ze |ł i a £ . : doxazo, kosm os, m a rtyreo , ||$£erj,jk nad to zw ro t a p ’a r
ches.
32 John ston (jw . s.| $$) u w aża to sło w o za charakterystyczne d la Janow ej lite ratury.
5 4 K S . |g j l§ § ® H S G R Y G L E W I C Z
3 8 )|||§ |jfao (29 — 33), zoe (49 — 86), theaom ai (9 — 13), thtor&o (28 — 33), horao (39 —!l!5), oupo (13 — 14), päier (155 — 260), p e m p o ~(32 — 47), p i- steuo (107 —41134), hiffjjkfo (33 — 47). Z'b&rdzio m ałą dozą praw d o p o d o b ień stw a (piąta grupjll do Jantjw yh, a raczej §§Ij§§do ogólnie u ż y w an y ch w Kościele słów iS lw rifb w należą t i f którgflw ystępują u J a n a co n ajm n ie j d w a ra z y rzadziej niż w N ow ym T estam er i » : są to ego (469 -S-1407), e n to onom ati (l§J|j§30), «wfoäötfry (3 — 8), jieristera 7), hydor (29“
51), pseudos 3 — 7). W s f jitk ie j|§ine słow a z frag m en tó w o D uchu S p ię ty m uw ażam y §§ pochdp p jce z kościelnej t r ääflcifr w śród n ic h zaś if f l t a tym i, k tó re w y stę p u ją ■§! każdyiB kontekście, ‘-sją- słowa, ktdjte m iały lub m ogły m ieć tre ść relig ijn ą : haima, akouo, a fie m i, baptizo, baptism a, deo- mai, didasko, didom i, dikaios, dynam ai, eiseręhom ai, ekppreuom ai, eleg- cho, Iesous, katiSM ^ ^ S a A o s , krateo, krino, | | go, .piello, hodegeo, oura- nos, p neum a, poreuom ai, proskyneo\ '-rema, s a g :, h yp o m im n esko , chreian echo, C hristos, 8 Jeleo.
S pośród u lu b io n y ch przez J a n a słów i zw g^tów do lin o w y c h trz e b a zaliczyć n a pod staw ie k ry tfE ó w E. R u ck stu h la i W. Nicola: a m en a m e n , a fh e a u to u i g en ń eth en a i e k to u TheBjiŁZ pieäö^szSjIgrlijipy, kathos i m a rtyreo z drugiej, ekein o s i para z trzeciej oraz oupo i hypago z czw artej grupy.
S pośród in n y ch zw rotów w spom niani a u to rz y do Jan o w y ch zaliczają: an w połączeniu z %j$j§.apekrithe bez u zupełniającego słojwa^jp isteu ein eis tina;
k o n stru k c je : houtos estin ho baptizon, td ||m e tjih a eBÜfe to zĘkpoioun, a ta k że ho p em psas ... ekeinos m o i eipen, ho parakletos ... ek e in o ś h y m a s dida- x | | i p o w tó rz e n ie : to p n eu m a katabainon kai m e n o n e p ’auton.
Szczegółowe w ejrzen ie w te k st pozw alaltią;podS ::aw ie zarów no u lu b io - näjffi: słów Jan o w y ch , ja k i k ry te rió w E. R u c k stu h la i W. N icola określić jako Jan o w e nffltępujące słow a i zw ro ty w l , f |- 3 3 : „w ydał ś w ia Ł c tv ib ”,
„ u jrz a ł” (2 razy), „gołębica”, „spoczął” (2 r a z y || „ten, k tó ry m nie posłał”,
„te n jest, k tó ry chrzci” oraz po w tó rzen ie: „D ucha zstępującego i spoczy
w ającego n ad N im ’’; w 3,5-6.8: „odpow iedział”, „zap raw d ę zap raw d ę” , „ n a rodzić się z” (3 razy), „z D u ch a” (3 razy); w 4|23-24: „czciciele” ifi razy),
„ p ra w d a ’ (2-razy), „p raw d ziw i”, „O jciec” ; w 6,§3: „D uch d aje życie” , „ ja ”,
„życie” ; w 7,39: „w ierzący w niego”, „jeszcze” [nie b y ł dany], „o” [Duęhu].
„jeszcze” [nie ffivielbiony]; w 14,16-17.26: „<B>rońca” (2 razy), „świKt”,
„przeb y w ać” , „O n ”, „prosić”, „O jciec” (2 razy), „w idzieć”, „znać”, (2 razy),
„posłać”, „w m f l n im ien iu ” , „ ja ” oraz zestaw y : „obrońca ... O n” , „w ” z za
im kiem osobow ym , „ je st ... p rz e b y w a ” ; w 15,26-27: „od O jca” (2 razy),
„O n ”, „św iadczyć” (2 razy), „obrońca” , „od p o czątk u ” , „o m n ie ”, „posłać”
oraz zestaw : „ o b ro ń ca... O n” ; w 16,7-11: „O n ”, „nie w ierzą w e m n ie ”,
„ob ro ń ca”, „wj|ać§|ł tego św ia ta ”, „ św ia t”, „<fy (6 razy), „g rzech ” ® razy),
„ s p r a w ie d liw i« ! (2 razy), „sąd ” (2 razy), ,-,pękłaś”, „iść”, „O jciec”, 7,-Ujrzeć” ,
„ j a ” ; w 16,13-15: „O n ” (2 razy), „m ów ić”, „dd sifebie”, „z m ojego” (2.razy),
Bu c h ś w i ę t y a j e z u s c h r y s t u s w c z w a r t e j e w aU B E B I I 5 5
„w ziąć z” (2 razy), „ p ra w d a ”, „o zn ajm ić”, „otoczyć chwałą'?, „ob jaw iać”
('S razy) oraz p o w tó rzen ie: „z m ojego w eźm ie i w am o b ja w ili w 20,22-23:
„w eźm ijcie D u ch a Ś w ięteg o ”, „k tó ry m [odpuścicie], „któryną” [zatrzym a
cie], ^łjthCĄćj’, „g rzech ” ; w 1 J 2,27: „n am aszczenie” (2 raSEyj,: „ trw a ć ”,
„ p ra w d z iw y ’-! »w w as” , „o” [w szystkim ], „k łam stw o ” i 1 4 ® # # : » j e s t ...
trw a ć ” ; w 1 J 3,9: „ trw a ć ”, „n a sie n ie ” ; w X J 5,6-8: „św iadczyć” (2 razy),
„ p ra w d a ” M v ^ i a ” (4 razy).
P o s z u l i i i B i i śladów a u to ra czw artej E w angelii w jego w łasnym dziele n ie m o ż m E H a b a n ijf f iv o d n e osiągnięcia. Z p fŁ so w aS fe je d n a k llż n y c h k ry te rió w d a je m ożliw ość zgodnego z 'rz eczy w isto ścią ro zg ran iczen ia tego, co Ja n o w e , od tego, co pochodziło z tra d y c ji, zw łaszcza że b a d a n ia p rz e p ro w ad zo n e n a p o d staw ie ty c h k ry te rió w d o p ro w ad zają do p ra w ie id en ty cz
n y c h w y n ik ó w 33. P rz y zastosow aniu je d n a k k ry te rió w E. R u c k stu h la i W.
N icola je s t m n ie jsz y zak res osiągnięć, np. w 4,23-24 i 1 J 2 ,2 7 |® 9 n ie w y k a z u ją o ne żad n y ch Ja n o w y c h śladów .
U lu b io n e J a n o w e słow a, jeżeli n a w e t o puścim y słow a g ru p y czw artej i p ią te j, k tó re m a ją m ałą lu b b ard zo m ałą dozę p raw d o p o d o b ień stw a p rz y n ależn o ści ty lk o do a u to ra czw artej E w angelii, rz u c a ją n a m w iele św iatła n a to, ja k re d a g o w a ł on te k sty p rz e ję te z tra d y c ji. W ykazu® one, że np. w rozm ow ie z N ikodem em w p ro w ad ził op z w ro t „z D u ch a”, w ro z
m o w ie z S a m a ry ta n k ą zw rócił u w ag ę n a czcicieli B oga i k u lt „w D uchu i w p ra w d z ie ”, B ł o n te ffip p fo w a d z il w yj|§H |ienia d |i p m f |e z stą p ie n ia D u ch a Ś w ięteg o i u w ie lb ie n ia Je z u sa (7,39).
N a p o d staw ie je d n y c h i d ru g ic h k ry te rió w m ożem y pow iedzieć, że z o m a w ia n y c h te k stó w J 6,63 nie w y k a z u je p ra w ie żad n y ch Ja n o w y c h in g e re n c ji, a in te re s u ją c e n a s fra g m e n ty P ierw szeg o L istu są ta k zred ag o w a n e , że w jjjw p ty lk o m eta fo ry c zn e o k reślen ia D ucha Św iętego n ależą do słów w y łą c z n ie Ja n o w y c h . O d w ro tn ą s y tu a c ję zau w ażam y w J 16,7-15, gdzie w sz y stk iJljpodstaw ow e słow a n ależą do a u to ra czw artej E w angelii.
S ty l a u to ra c z w a rte j E w an g elii c e c h u ją obrazow e o k reślen ia, n p . „o b ro ń ca”, inlam asiczeiiife” , „ n a sie n ie ”, specyficzne zw ro ty czasem nagrom adzone obok sieb ie (np. 1,33), w zm ocnienie re fe ro w an e j tre śc i przez zw rócenie n a n ią u w ag i n a p o czątk u zd an ia (np. 3,5) lu b w sam y m zd a n iu p rzez k ilk a
k ro tn e n a w ra c a n ie do p o d m io tu w częściach p a ra ta k ty c zn ie obok siebie p o sta w io n y c h (np. 15,26), p rzeciw staw ien ia, n p . ciało — D uch (3,6), św ia t — apostołow ie, p rz y jść n ie m oże — je s t ... p rz e b y w a (16,17).
Ja n o w y w k ład w treść p rzek azan ą z tffffy e ji ograniczał się przew ażnie ty lk o do w y sty lizo w an ia, np. słów Jaild C hrzciciela (1,33), teologicznego sfo rm u ło w an ia tego, co dotyczy c h rz tu ||3 ,5 -8 ) i k u ltu (4,23-24), p rzy jścia DijBH^;Sfifi4fe$go 6—17.36},- podai&e w y ja ś n fiń związafcj§l$-jz -i^żftijfeą
88 W yjątek sta n o w i J 7,39, gdzie n ä jljH lB iä o w a w sk azu ją kryteria R uckstuhla i N icola, a na in n e — słow a u lu b ion e p r z e|jlf§ ia .
5 6
p | H j g Ä ||5 B ||f l |n żjfpia J e z i||^ a o k re sg n , w k tó ry m ąjgł i działał Kościół (7 ,3 9 |l|H :R ä p i sw ych ingerencji;jaiAtor-EMwartej E w angelii u w y d a tn ił zna
czenie św ia d c z e n ia o osobie Je z u sa C h ry stu sa (1,32-33; 15,26-27) oraz sto
su n e k D u p h a;Ś w ięteg o ;do Boga O jca j i Je z u sa C h ry stu sa (15,26), a do k ład n iej opraSpwa§iSidową i nailipjici^łlBly działalność D u ch a Ś w iętego (16,7-15).
F rą g p jb n tjife D uchu Swieftlmal'Ü B te m ia äzereg elemejntów ch rzecijań - skiej rfoktryn;.. kLore czw arta Ey/arigelia przekazyw ała, a k tó re pochodzą z tra d y c ji k dMBłfelndtttlub przez m ąiod Jezy sa. P oza n azw am i: ,,D uch” „D uch Ś w ię ty ”, ,,D uch p iS w d jif było to ig rzed e w szy stk im p o jm o w an ie działal
ności D u c h a ą j l ^ H o n a wzór; d ziałaln o ści Jezusa. D uch Ś w ięty „spoczy
w ał” n a Jęzuiśię od ch w ili Jego c h rz tu aż do m om entu, k ie d y O n Go p rze
kazał apostołom ; dlatjego w ie rn i nie m ogli otrzym ać D u ch a Św iętego, do
póki Jez u s n ie p o w r ó c ttd o Ó jca (7,39; |||§ 7 ). D z ia ła ln o il D ucha Św iętego w K ościele, jä k gtesääE E radjäyjna n a u k a 34 (w k tó re j nie m a Ja n o w y c h in gerencji), p rz e ja w ia | | ę w k ilk u k ie ru n k a c h : O n u d ziela duchow ego życia i je ro zw ija (6,63) p i f l l chrzest, M ir y je s t konieczny do tego, żeby m ożna było w ejść d olfc-ólestw asB o^go (3,5), :p idez:|iturgicÄ jy k u lt (4,23-24) i od
puszczanie grzechów (20,22-23; 1 J 3,9); O n w ie rn y m u d ziela św iatła, by z r o z u m ie li( p j||||tu s o w ą n aukę, O n w y k aże w in ę tycłj, k tó rz y n ie w ierzą w Jezu sa, Blwtejfe obrońcą w ie ri||rc h U Bogal
J a k w idać z tego, a u to r czwarjtej E w angelii przek azał o trz y m a n y z tr a d y cji zasadniczy zrąb kościelnej n a u k i o D u ch u Św iętym . Jeg o in g eren cje sp o ty k am y w lk o w n iektagych fra g m en tach , przew ażnie zaś polegały one n a ta k im w ysjfflizow aniu tek stu , k tó rlg u w y d a tn ia ło jego teologiczną treść.
N a ty m tle dopiero m ożem y dać dop o w ied ź n a p y tan ie, sk ąd pochodzi ta k ie u ję c ie i* i|i| D ucha Św iętego w K ościele, w zorow ane n a działalności Jezusa. Z n an e z E w ln g e lii k o n tro w e rsje Jezu sa z Ż ydam i, nauczanie, z w ła s z c z a w d ru g iej części Jego publicznej działalności, skierow anej przew ażnie do uczniów w sk azu ją, że n ie ty lk o z tra d y c ji, ale n a w e t od J e zusa może pochodzić m yśl, że św iat n ie m oże przy jąć D ucha Św iętego, oraz sf f i f f i yanie całej JegOEd?iąłaljnj©śii n a K ościół i n a jego człj p f jów, a w ty m specjaln ejzw ró cen ie u w a g f h a p o m o cg jak iej D uch Ś w ię ty udzieli w iern y m , g d y ludzie będą ich prześladow ać. Tę działalność Jezus: m ógł sobie w y - obrazić ja jp llk o n ty n u a c ję "sw ojej działalności. M yśl tę o d Je z u s a p rz e ję ła kościelna tra d y c ja , a u to r tjpaś c z w artej E w angelii przelS§KJfWał ją n a s tę p n y m pokoleniom w iern y ch .
84 P och odzen ie tego słow n ictw a z k ościeln ej tradycji zasygnalizow ał S. Schu lz (U ntersuchungen zu r M ensch en soh n-C hristologie im Joh an n esevan geliu m . G öttingen 1957 s. 149).
D U C H r j p B Ę T Y « J E Z U S i Ü Ö j j S T U S W | j | | R | | U g ^ : E f l i g i l G E L I I 5 7
DER HEILIGE GEIST j l t l f i j j E S l S CHRISTUS Ig i M igR gN G E L IU M Z u s a f i i m e n f a s l ä f
A u f dem cdótat des f f i ä s ä f e f e e s : und der jaljtfmńeśscheR AupęejEuJtggn über l i i Ajdsanit= und j^falgabera =des H eilig en G e is t e f ib e s o o d e H Ober se|ijjijfj|jfeleb<«i*ł«r =tee ili- igende, b eleh ren d e und b ew a h ren d e F unktion, b ew e ist d er V erfasser, d ass der H eilige G eist d asselb e in d er K irch e erfü llt, w a s C hristus in sein e m ird isch en L eben erfü llte.
D ie B esch reib u n g d er H erku nft der L eh re üb er den H eilig en Geisit und sein er R olle w ird durch d ie A & r en z u g d e sjen ig e n gezeigt, w a s v o n Johan nes, von der kirch lichen T r a d itic » u m w as von Jesu s stam m t. D er V erfasser z ieh t in B etracht d ie von Joh b elie b ten W örter u n d A u sd rü ck e: a u f d iesem G rund h a t er gezeigt, dass d ie jo h a n n lf- sch en In gerenzen in das aus l||fg |j|ic h e n T radition stam m en d e Gut b e treffen fa st nich m eh r a ls die S tilisieru n g; in diesem G u t l i l i S m an auch d ie j e n ig ä ^ lt e ^ B iflie ig e n , die w ah rsch ein lich direk t von Je“sus stam m en.
