• Nie Znaleziono Wyników

Wpływ wieloletniego nawożenia na zawartość N-ogółem w glebie lekkiej i plonowanie roślin

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wpływ wieloletniego nawożenia na zawartość N-ogółem w glebie lekkiej i plonowanie roślin"

Copied!
10
0
0

Pełen tekst

(1)

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X L N R 1 S . 155 - 163 W A R S Z A W A 1989

EDW A R D KRZYW Y, ELŻB IETA W E NG LIK O W SK A , JA N K R U PA

WPŁYW WIELOLETNIEGO NAWOŻENIA NA ZAWARTOŚĆ

N-OGÖLEM W GLEBIE LEKKIEJ I PLONOWANIE ROŚLIN

K atedra C hem ii R olnej A k ad em ii R olniczej w S zczecin ie

W STĘP

W wieloletnich doświadczeniach polowych prowadzonych zarówno

w kraju [

2

,

5

], jak i za granicą [

6

,

8

] wykazano, że stosowanie mineral­

nych nawozów azotowych nie wpływa istotnie na wzrost zawartości

N-ogółem w glebie.

Stwierdzany przez niektórych autorów [ 2- 4] wzrost zawartości

N-ogółem w glebie pod wpływem mineralnego nawożenia azotowego od­

nosi się do obiektów kontrolnych (bez nawożenia azotem), a nie do za­

wartości azotu ogółem, jaką charakteryzowała się gleba podczas zakła­

dania doświadczenia.

Ponieważ wyłączne nawożenie mineralne (z różnym nasileniem w za­

leżności od dawki i formy stosowanych nawozów azotowych oraz okresu

trwania doświadczenia) prowadzi do obniżenia zawartości N-ogółem

w glebie, powstaje pytanie jak mineralne nawozy azotowe wpływają

na zawartość N-ogółem w glebie, gdy się stosuje je na tle obornika lub

wapna.

W A R U N K I D O ŚW IA D C ZEN IA I METODY B A D A Ń

Badania przeprowadzono w ramach trwałego doświadczenia polowe-

go, założonego w 1964 r. w RZD Lipki na glebie brunatnej kwaśnej,

wytworzonej z piasku gliniastego lekkiego zwałowego, zalegającego śred­

nio głęboko (70 - 75 cm) na glinie zwałowej lekkiej, silnie spłaszczonej,

klasy użytkowej IVa, zaliczanej do kompleksu żytniego dobrego. Do­

świadczenie założono metodą podbloków losowych w 5 powtórzeniach.

W 1979 r. jesienią wszystkie poletka podzielono na dwie części. Jedna

część pozostała bez zmian, a na drugiej zastosowano wapno. Wielkość

poletek do zbioru po podzieleniu wynosi 14 m2.

(2)

1 5 6 E. K rzywy i inni

W doświadczeniu porównuje się 3-polowy płodozmian z ziemniakami,

owsem i żytem z 4-polowym płodozmianem z ziemniakami, owsem, łu­

binem na nasiona i żytem. Każdego roku uprawia się wszystkie rośliny

płodozmianów.

Schemat doświadczenia obejmuje obiekty I czynnika nawożenia or­

ganicznego: bez obornika, obornik; obiekty II czynnika nawożenia mi­

neralnego: O, NK, NP, NPK; obiekty III czynnika: bez CaC0

3

i z CaC03.

Obornik stosuje się co roku jesienią w dawce 30 t/ha, nawożenie mi­

neralne na 1 ha w ilościach N — 150 kg (w saletrze amonowej), P —

33 kg (w superfosfacie 46%) i К — 149 kg (w 40 lub 60% soli potaso­

wej), węglan wapnia zaś jesienią pod wszystkie rośliny. W latach 1980-

1982 zastosowano łącznie 4 t CaC0

3

na 1 ha. Pod żyto nawozy fosfo­

rowe i potasowe oraz 1/3 dawki azotowych stosuje się przedsiewnie,

a 2/3 dawki nawozów azotowych wiosną pogłównie; pod owies i łubin

całość nawozów fosforowych, potasowych i azotowych przedsiewnie,

a pod ziemniaki przed sadzeniem.

W omawianym doświadczeniu w 1982 r. po zbiorach wszystkich ro­

ślin obu płodozmianów pobrano z każdego poletka, z głębokości

0 - 2 0

cm,

średnie próbki gleby, w których oznaczono zawartość azotu ogółem me­

todą Kjeldahla.

Obliczenie statystyczne wykonano za pomocą analizy wariancji,

a istotność różnic oceniono testem qSNK [

1

].

Plony roślin podano z 1982 r., czyli z tego samego roku, w którym

pobrano próbki gleby. Nie podano plonów nasion łubinu ze względu

na awarię kombajnu poletkowego.

OM ÓW IENIE W Y NIK Ö W I D Y S K U S JA

Otrzymane z doświadczenia wyniki, dotyczące zawartości N-ogółem

w glebie, przedstawiają się inaczej, gdy porównamy je z obiektem „

0

й

(bez nawożenia w ogóle), inaczej zaś, jeżeli porównamy je z wyjściową

zawartością N-ogółem w glebie podczas zakładania doświadczenia.

W porównaniu z obiektem „0” (tab. 1 - 4 ) stwierdzono, że nawożenie

mineralne średnio w 57% badanych przypadków istotnie wpłynęło na

wzrost zawartości N-ogółem w glebie. W 1982 r. pod wpływem nawoże­

nia mineralnego nie stwierdzono istotnego zwiększenia plonów roślin.

Wapnowanie na tle nawożenia mineralnego w porówaniu z wyłącz­

nym nawożeniem mineralnym nie wpłynęło istotnie na wzrost zawarto­

ści N-ogółem w glebie. Wapnowanie natomiast istotnie zwiększało plo­

ny wszystkich uprawianych roślin.

Obornik w porównaniu z obiektem „

0

” spowodował istotny wzrost

zawartości N-ogółem w glebie i istotne zwiększenie plonów wszystkich

badanych roślin.

(3)

W ieloletnie naw ożenie a zawartość N w glebie 1 5 7

T a b e la 1

Wpływ nawożenia na zawartość N ogółem (m g/l00 g gleby).

Średnie z oznaczeń gleby pobranej po zbiorach roślin z 3- i 4-polowego płodozmianu Fertilization effect on the content o f total N (m g/100 g o f soil).

Means for determinations o f soil samples taken after the hervest o f crops cultivated in the 3- and 4-field crop rotation

Obiekty bez nawożenia mineralnego Treatments o f no mineral fertilization О Ca Obornik Farmyard manure O bom ik+C a Farmyard manure + Ca 52,66 52,80 74,76 75,08

Zwyżki lub obniżki spowodowane nawożeniem mineralnym Increments or decrements caused by the mineral fertilization

N K NP NPK + 2,08 + 3,90 + 4 ,3 0 + 3,34 + 2 ,5 2 +2,71 + 0 ,1 9 + 1.42 + 1.85 + 0 ,2 7 - 0 ,0 1 + 0 ,0 9 N IR 0,05 dla nawożenia mineralnego LSD 0.05 for mineral fertilization 2,30 2,42 -

-Zawartość N ogółem w glebie podczas zakładania doświadczenia wynosiła 59,0 mg N total content in soil at establishment o f the experiment amounted to 59.0 mg

Nawożenie mineralne na tle obornika w porównaniu z samym obor­

nikiem wpłynęło w 43% badanych przypadków na istotny wzrost za­

wartości N-ogółem w glebie i w 29% na istotne jego obniżenie, nato­

miast w 33% badanych przypadków spowodowało istotne zwiększenie

plonów roślin, a w 17% ich istotne zmniejszenie.

Wapnowanie na tle obornika i nawożenia mineralnego w porówna­

niu z obornikiem i nawożeniem mineralnym w 29% badanych przy­

padków wpłynęło istotnie na obniżenie zawartości N-ogółem w glebie,

a nie wpłynęło istotnie na plonowanie roślin.

W obiekcie „0” (bez nawożenia) po zbiorze ziemniaków, owsa i żyta

z 4-polowego płodozmianu stwierdzono średnio o 3,80 mg na 100 g gle­

by więcej N-ogółem w glebie niż po zbiorze tych samych roślin z 3-po-

lowego płodozmianu. Najwięcej N-ogółem w glebie było po zbiorze owsa

w 4-polowym płodozmianie, a po zbiorze łubinu nie stwierdzono wzrostu

zawartości N-ogółem w glebie. Średnie plony suchej masy bulw ziemnia­

ków, ziarna owsa i ziarna żyta z 4-polowego płodozmianu były mniej­

sze o 0,43 t/ha niż średnie plony suchej masy tych samych roślin z 3-po-

lowego płodozmianu.

W porównaniu z zawartością N-ogółem w glebie podczas zakładania

doświadczenia (59 mg) stwierdzono w obiektach „0” i NPK obniżenie,

a w obiektach z obornikiem wzrost zawartości N-ogółem w glebie.

(4)

Na-T a b e la 2

Wpływ nawożenia na zawartość N ogółem (mg''100 g gleby) Effect of fertilization on the N total content (mg,/100 g of soil)

Zawartość N ogółem w obiektach bez nawożenia N total content in treatments of no fertilization

j Zwyżki lub obniżki spowodowane — Increments or decrements caused

Rośliny Crops Rodzaj płodozmianu (3- lub 4-polowy) 3-or 4-field crop rotation i i i ! nawożeniem mineralnyma ! by mineral j fertilization

1

wapnem na tie nawożenia mineralnego by liming against j the background of mineral fertilization !

1

i obornikiem | by farmyard manure j nawożeniem mineralnyma na tle obornika by mineral fertilization j against the back-

1 ground of farmyard manure j wapnem na tie obornika i nawożenia mineralnego by liming against the background of farmyard manure i and mineral fertilization Łubin Lupine 4 53,20 4-3,30*

1

- 1 ,4 4 + 26,20* -2 ,4 6 * + 0,07 Żyto 4 ’ i 53,20 j + 1,40 1 + 0,47 J + 26,60* + 0,94 - 0 ,2 4 Rye 3 ii 49,70 +1,87 1 +0,12

1

+19,70* + 3,05* - 1 ,2 9 Ziemniaki 4 52,98 + 3,36* j - 1 ,7 6 1 +24,58* + 2,81* -3 ,0 1 * Potatoes 3 52,46 + 5,33* ! - 0 ,3 9

1

+12.92* + 9,99* + 0,64 Owies ! 4 57,26 j + 0,65 - 0 ,0 5 + 14,39* Î - 1 ,7 6 + 2,95 Oats 1 3 49,84 j + 8,07* - 0 ,7 9 + 30,30* ! - 4 ,4 8 * -4 ,1 4 *

a Zwyżki lub obniżki spowodowane nawożeniem mineralnym stanowią średnie z obiektów NK, NP i NPK Increments or decrements caused by mineral fertilization constitute means for NK, NP and NPK treatments * — Istotność przy poziomie 5%

(5)

W ielo letn ie n a w o żen ie a zaw artość N w g le b ie

159

T a b e la 3

Wpływ nawożenia na plony suchej masy roślin (t/ha). Średnie plony suchej masy roślin z 3- i 4-polowego płodozmianua Fertilization effect on yields of dry matter (t/ha) of crops cultivated

in 3- and 4-field crop rotation

Obiekty bez nawożenia mineralnego Treatments of no mineral fertilization О Ca Obornik j Farmyard manure Obornik + Ca Farmyard manure + Ca 1,60

j

2,12

j

4,024,02 4,06 Zwyżki lub obniżki spowodowane nawożeniem mineralnym Increments of decrements caused by the mineral fertilization

j

NK ' NP NPK - 0 .2 5 + 0,87 + 0,17

j

+0,72 + 0,24 I + 1 ,0 6 ; - 0 ,1 5 -0 ,0 8

+

0,01 - 0 ,0 4

+

0,01 -0 ,3 3 N1R 0,05 dla nawożenia mineralnego LSD 0.05 for mineral 0,41 0,48 I fertilization

j

il Bez plonów nasion łubinu

j

Without lupine seed yields

wożenie mineralne NPK na tle obornika minimalnie przyczyniło się do

wzrostu zawartości omawianego składnika. Natomiast 3-letnie wapno­

wanie, zastosowane pod koniec 19-letniego okresu prowadzenia doświad­

czenia, we wszystkich przedstawionych obiektach nie wpłynęło na za­

wartość N-ogółem w glebie.

Wprowadzona z obornikiem duża masa materii organicznej przyczy­

niła się do wzrostu ilości i aktywności mikroflory glebowej. Stąd azot

obornika w tym czasie podlegał w glebie soipcji i mineralizacji, a przy

systematycznym corocznym jego stosowaniu powyższe procesy prawdo­

podobnie nakładały się na siebie (działanie bezpośrednie i następcze),

ograniczając znacznie straty azotu z gleby w porównaniu z obiektami

z wyłącznym nawożeniem mineralnym, gdzie nie wprowadzono do gleby

materii organicznej.

Podobne wyniki dotyczące wpływu nawożenia mineralnego NPK czy

obornika na zawartość N-ogółem w glebie otrzymali i inni [

2

, 5, 7].

W niniejszej pracy na szczególną uwagę zasługuje wpływ łącznego

nawożenia obornikiem i nawozami mineralnymi NPK na zawartość

N-ogółem w glebie. Okazało isię, że coroczne stosowanie na 1 ha 150 kg

N w saletrze amonowej na tle 30 t/ha obornika nie przyczyniło się do

dalszego istotnego wzrostu N-ogółem w glebie, pomimo tak dużej masy

materii organicznej, jaką każdego roku wprowadzano.

(6)

T a b e la 4

Wpływ nawożenia na plony suchej masy roślin (t/ha) Fertilization effect on dry matter yields o f crops (t/ha)

Zwyżki lub obniżki spowodowane — increments or decrements caused

Rośliny Crops Rodzaj płodozmianu (3- lub 4-polowy) 3-or 4-field crop rotation Plon w obiektach bez nawożenia Yield in the no fertilization treatments nawożeniem mineralnyma by mineral fertilization wapnem na tle nawożenia mineralnego by liming against the background o f mineral fertilization obornikiem farmyard manure nawożeniem mineralnym» na tle obornika by mineral fertilization against the background of farmyard manure wapnem na tle obornika i nawożenia mineralnego by liming against the background of farmyard manure and mineral fertilization Żyto (ziarno) 4 1,64 + 0,94* + 2,01* + 2,09* + 0,97* 0,00 Rye (grain) 3 1,89 - 0 ,1 2 + 1,85* + 1,78* +0,88* - 0 ,4 8 Ziemniaki (kłęby) 4 1,32 - 0 ,2 3 + 0,72* + 3,31* - 0 ,3 2 + 0 ,2 9 Potatoes (tubers) 3 1,50 - 0 ,0 3 + 1,17* + 3,05* - 0 ,5 3 - 0 ,1 4 Owies (ziarno) 4 1,18 -0 ,1 1 + 0,77* + 2,99* - 1 ,0 9 * + 0,18 Oats (grain) 3 2,03 + 0,08 +0,79* + 1,33* - 0 ,3 6 + 0 ,3 0

a Zwyżki lub obniżki spowodowane nawożeniem mineralnym stanowią średnie z obiektów NK, N P i NPK Increments or decrements caused by mineral fertilization constitute means for the NK, NP and NPK treatments * — Istotność przy poziomie 5%

(7)

organicznej, charakterystyczny dla danej gleby stosunek С : N zmienia

się tylko w bardzo wąskim przedziale.

Na ścisłą zależność między działaniem azotu a zawartością węgla

w glebie zwraca również uwagę Rehbein [7], który podkreśla, że w y­

dajność nawozu azotowego zależy głównie od tego, w jakim .stopniu

zachodzi odtwarzanie próchnicy w płodozmianie.

W N IO SK I

W dziewiętnastym roku trwania doświadczenia stwierdzono, co na­

stępuje:

1

. W obiekcie „0” (bez nawożenia) odnotowano niższą o 10,7°/o zawar­

tość N-ogółem w glebie w stosunku do zawartości wyjściowej oraz

o

1 0

,

1

% mniejsze plony suchej masy roślin niż w początkowym roku

trwania doświadczenia.

2

. Wyłączne nawożenie mineralne NPK zwiększyło zawartość N-ogó-

łem w glebie o 8,2°/a i plon suchej masy roślin o 15,8% w stosunku do

obiektu „0”, a obniżyło zawartość N-ogółem w glebie o 3,5% w sto­

sunku do zawartości wyjściowej.

3. Trzyletnie wapnowanie na tle nawożenia mineralnego NPK, w po­

równaniu z nawożeniem mineralnym NPK bez wapna, wpłynęło na

obniżenie zawartości N-ogółem w glebie o 2,5% przy jednoczesnym

zwiększeniu plonów roślin o 72,8%.

4. Obornik spowodował istotny wzrost (o 42,0%) zawartości N-ogó­

łem w glebie i istotnie zwiększył plony suchej masy roślin (o 151%)

w porównaniu z obiektem „

0

”. Natomiast w stosunku do zawartości

wyjściowej azotu obornik spowodował zwiększenie plonu o 26,7%.

5. Nawożenie mineralne NPK stosowane na tle obornika w porów­

naniu z samym obornikiem spowodowało wzrost zawartości N-ogółem

w glebie tylko o 2,5% i nie wpłynęło na plonowanie roślin.

6

. Na wzrost zawartości azotu w glebie przy równoczesnym zacho­

waniu charakterystycznego dla danej gleby stosunku С : N można wpły­

nąć tylko przez zwiększenie zawartości materii organicznej.

LIT ER A TU R A

[1] E l a n d t R. S ta ty sty k a m a tem atyczn a w za sto so w a n iu do d o św ia d cza ln ictw a rolniczego. PW N, W arszaw a 1964 s. 197 - 199.

[2] G a w r o ń s k a - K u l e s z a A., L e n a r t S. W p ły w w ie lo le tn ie g o naw ożen ia organ iczn ego i m in eraln ego stosow an ego w zm ian ow an iu 3- i 4 -p o lo w y m na n iek tóre w ła ściw o ści ch em iczn e i stru k tu rę gleb y. Mat. konf. nauk. „N aw ozy o rgan iczn e”, S zczecin 1984 z. 2 s. 167 - 175.

[3] K u s z e l e w s k i L., Ł a b ę t o w i c z J. W p ływ obornika na p lon y roślin i w ła śc iw o śc i g leb y w w aru n k ach w zra sta ją ceg o poziom u n aw ożen ia m in era l­ nego w św ie tle trw a ły ch dośw iad czeń . Mat. konf. nauk. ,,N aw ozy org a n iczn e”, S zczecin 1984 z. 2 s. 53 - 59.

W ielo letn ie n a w o żen ie a zaw artość N w g le b ie

161

(8)

E. K rzyw y i inni

[4] S z a g a ł a J., W r ó b e l Z.. M a z u r T. W sp ółd ziałan ie n a w o zó w o rgan icz­ n ych i m in eraln ych w zm ian ow an iu na n iek tóre w ła śc iw o śc i gleby. Mat. konf. nauk. „N aw ozy organ iczn e”, S zczecin 1984 z. 2 s. 2 1 - 2 7 .

[5] M e r c i k S. W p ły w w ie lo le tn ie g o n aw ożen ia m in era ln eg o i organ iczn ego na zaw artość azotu i su b stan cji organicznej w gleb ie. Rocz. G lebozn. 1962 12 s. 281 -3 0 0 .

[6] R a u h e K., L e h n e J. B etra ch tu n g en zu d en E rgeb n issen des D au erd ü n ­ gu n g sv ersu ch es „E w iger R oggen b au ” in H a lle im H in b lick au f die E rhaltung der B oden fru ch tb ark eit. A. T haer A rch iv 1966 10 s. 3 - 33.

[7] R e h b e i n G. W irkung der G-ülledüngung a u f d en P fla n zen ertra g und den H u m u sgeh alt des B odens. Mat. konf. nauk. „N aw ozy o rgan iczn e”, S zczecin 1984 z. 2 s. 227 - 240.

[8] S t u m p e H., K o l b e G. D ie W irkung von S ta llm ist- und M ineraldüngung auf P flan zen ertrag und B o d en eig en sch a ften . A lb ert-T h a er-A rch iv 1968 12 z. 1 s. 79 - 96. Э. КШИВЫ, Э. ВЕНГЛИКОВСКА, Я. КРУПА ВЛИЯНИЕ МНОГОЛЕТНЕГО УДОБРЕНИЯ НА СОДЕРЖАНИЕ ОБЩЕГО N В ПОЧВЕ ЛЕГКОГО МЕХАНИЧЕСКОГО СОСТАВА И НА УРОЖАЙНОСТЬ РАСТЕНИЙ Кафедра агрохимии Сельскохозяйственной академии в Щецине Р е з ю м е В 1982 г. т.е. на 19-том году удобрительного опыта проводимого в сельскохозяйствен­ ной опытной станции Липки, определяли содержание общего N в почве. В сравнении с содержанием общего N при закладке опыта установлено его снижение в вариантах отсутствия удобрения и удобрения N PK , а существенное повышение в вариан­ тах со стойловым навозом. Минеральное удобрение N PK примененное на фоне стойлового навоза, равно как и известкование на фоне стойлового навоза, не дифференцировали со­ держания общего N в почве. Установленные количества общего N в почве в вариантах минерального удобрения N PK и органического свидетельствуют о том, что только соответствующее содержание органического вещества в почве (варианты со стойловым навозом) имеют решающее зна­ чение для содержания общего N в почве. В 1982 г. исключительное удобрение стойловым навозом или известкование повышало в высокосущественной степени урожаи культурных растений, тогда как исключительное минеральное удобрение не оказывало существенного влияния на урожаи.

(9)

W ielo letn ie n a w o żen ie a zaw artość N w g leb ie

163

E. K R Z Y W Y , E. W E N G L IK O W S K A , J . K R U P A

EFFECT OF L O N G -T ER M FER T IL IZ A T IO N ON THE TOTAL N CONTENT IN LIG H T SOIL A N D ON THE Y IE LD S OF CROPS

D ep artm en t of A g ricu ltu ra l C hem istry A gricu ltu ral U n iv ersity of Szczecin

S u m ma r y

T he to ta l N con ten t d eterm in ation s w ere carried out in 1982 a fter 19 y ears of the fe rtilizin g ex p e r im e n t carried out at th e E x p erim en t S tation Lipki.

A drop of th e to ta l N con ten t in th e trea tm en ts of N PK fe r tiliz a tio n and u n fertilized and its sig n ifica n t g row th in th e farm yard m anure fe r tiliz a tio n tr e a t­ m ents h a v e b een fou n d as com pared w ith th e sta te at esta b lish in g of th e e x p e ­ rim ent. T he m in eral N PK fe r tiliz a tio n and lim in g applied again st th e background of farm yard m an u re did not d iffe r e n tia te th e to ta l N con ten t in soil.

T he fou n d to ta l N am ounts in soil of p articu lar trea tm en ts w ith m in eral N P K and organic fertiliza tio n p rove th a t only appropriate am ount of organ ic m a tter in so il (treatm en ts w ith farm yard m anure) a ffected p o sitiv e ly th e to ta l N con ten t in soil.

In 1982 th e fe r tiliz a tio n e x c lu s iv e ly w ith farm yard m an u re or lim in g co n trib u ­ ted to a sig n ifica n t y ield in crem en ts of crops, w h erea s th e fe r tiliz a tio n e x c lu s iv e ly w ith m in eral elem en ts did not ex ert any sig n ifica n t effect on yield s.

D o c . d r h a b . E. K r z y w y P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w p a ź d z i e r n i k u 1987 r. K a t e d r a C h e m i i R o l n e j

A k a d e m i a R o l n i c z a w S z c z e c i n i e 71-434 S z c z e c i n , S ł o w a c k i e g o 17

(10)

Cytaty

Powiązane dokumenty

odbywających Karę pozbawienia wolności, pod red.. cowuje należne odszkodowanie, a jeśli czyn występny miał źródło w niecnym myśleniu, niech się przyczyni

graficzna1 zakładał, że „Celem wystawy jest upowszechnienie wiedzy o sposo- bach druku map na przestrzeni wieków, natomiast treścią wystawy jest syntetycz- ne

Existing literature was analyzed for effects of titanium alloy microstructure Ti6Al7Nb its corrosion resistance in simulated body fluids. It is associated with a

G.] współwyznaczają charakter nauczycielskich relacji z otoczeniem” (tamże). Wykorzystanie osobistej teorii działania pozwala kwestionować, pytać, za- stanawiać się, a

Among the divine boats known from literary tradition two vessels in particu- lar deserve special attention – a boat dedicated to the goddess Ninlil (má d nin-líl-.. la) and the boat

As far as I am aware, the representation of the Genius of Death as a Musicus mortalis in A Diary of a Three-day Pompa Funebris of a Right Honourable Józef Siemieński, Castellan of

jest bowiem tak, że człowiek słabo wi- dzący patrzy jakby przez bardzo przyciemnio- ne szkło, może on widzieć nawet bardzo ostro, ale ma tak wąskie pole widzenia, że patrzy na

Czymże innym bowiem ja k nie próbą ożywienia historii była wszechobecność tych dwóch słów w nazwach własnych tworzonych przez gorzowskich Pionierów już w 1945 r.,