Marian Paździor
Konferencja przedstawicieli
Prowincji Republiki Federalnej
Niemiec - ds. Ochrony Zabytków oraz
Instytutu Ochrony Zabytków
Niemieckiej Republiki
Demokratycznej, Wartburg 1-2
marca 1990 r.
Ochrona Zabytków 43/4 (171), 232-233
1990
Badania naukowe w dziedzinie ko n serwacji zabytków. Z prac Komisji IV
[wersja rosyjska]. Warszawa 1987.
Materiały z narady Komisji VIII ds. Konserwacji Drewna Nidzica !985 r.
[wersja rosyjska]. Warszawa 1986.
Materiały z narady Kom isji X Orga -nizacja i Ekonomika Przedsiębiorstw K o nserwatorskich — Gdańsk 1980 [wersja
rosyjska]. Warszawa 1981.
Materiały z narady Komisji X — Or ganizacja i Екопспкка Przedsiębiorstw Konserwatorskich -Radziejow ice 1981 r [wersja rosyjska]. Warszawa 1982.
Materiały z narady Kom isji X - Orga - nizacja i Ekonomika Przedsiębiorstw K o nserwatorskich — Morawany 1983 r.
[wersja rosyjska] Warszawa 1985.
Materiały z narady K o m isjiX — Orga nizacja i Ekonomika Przedsiębiorstw K o nserwatorskich— Sopot 1984 r. [wersja rosyjska]. Warszawa 1985.
Materiały z narady Kom isji X I — Infor macja. Popularyzacja i Turystyka w Ochronie Zabytków — Kazimierz D o l ny 1983 r. [wersja rosyjska] Warszawa 1985.
Materiały z narady Kom isji X I — Infor macja. Popularyzacja i Turystyka w O ch ronie Zabytków— Toruń 1984r. [wersja rosyjska]. Warszawa 1985.
Materiały z narady Komisji X III ds. Konserwacji Zabytków Archeologicz nych Kraków-Mogi/any-Ka/isz 1986r.
[wersja rosyjska]. Warszawa 1987. I n f o r m a c j a o d z i a ł a l n o ś c i G r u p y R o b o c z e j
O działalności polskich komisji prob lemowych [wersja polska i rosyjska]. Warszawa 1 981.
Informacja o działalności Grupy R o boczej w latach 1978-1982 [wersja pol ska, rosyjska i niemiecka]. Warszawa 1983
Z działalności Grupy Roboczej w la tach 1978-1986 [wersja polska]. W ar szawa 1 988.
- Z działalności Grupy Roboczej w I półroczu 1983 r. I wersia D o ls k a
i rosyjska^ Warszawa 1984.
Z działalności Grupy Roboczej w 1983r. [wersja polska, rosyjska i hisz
pańska] Warszawa 1983.
Biuletyn Grupy Roboczej nr 1 [wersja polska i rosyjska]. Warszawa 1986.
— Plan pracy Grupy Roboczej na lata 1986-1990 [wersja polska i rosyjska]. Warszawa 1 986
— Informacja o działalności Grupy R o boczej w latach 1987-1989 [wersja po lska]. Warszawa 1989.
O p r a c o w a n i a . B i b l i o g r a f i e — Bibliografia wydawnictw o ochronie zabytków w C S R S za 1979 r. i Z S R R za lata 1979-1980 [wersja rosyjska]. W ar szawa 1 982.
— Bibliografia literatury z dziedziny ochrony zabytków w C S R S za 1980 r.
[wersja rosyjska]. Warszawa 1982.
Bibliografia literatury z dziedziny ochrony zabytków w Czechach w 1981 r. i na Słow acji w latach 1981 -1982 [w er sja rosyjska]. Warszawa 1983.
Z a g a d n i e n i a p r a w n e
Akty prawne o ochronie dóbr kultury w krajach socjalistycznych, tom I-II [w e rsja rosyjska]. Warszawa 1 9 8 1
— Prawne formy ochrony historycznych zespołów miejskich w krajach socjalis tycznych [wersja rosyjska i niemiecka]. Warszawa 1985.
— T. J a w o r s k i Polskie akty wykona wcze do ustawy o ochronie dóbr kultury i o muzeach [wersja polska]. Warszawa 1986.
Ustawa Czeskiej Rady Narodowej z dnia 30 marca 1987 roku o opiece nad zabytkami [wersja polska]. Przekład i opracowanie J.Pruszyński. Warszawa 1988.
J . P r u s z y ń s k i Ochrona zabyt ków na Kubie — przepisy prawne [wersja polska]. Warszawa 1990.
K o n s e r w a c j a z a b y t k ó w - J . К e h I, Wykaz środków i prepara tów chem icznych stosowanych przy
konserwacji zabytków [wersja polska]. Warszawa 1986.
— Konserwacja tkanin zabytkowych
[referaty w językach oryginalnych]. W ar szawa 1 988.
R ó ż n e
— Zabezpieczenie muzeów przed kra dzieżą ( urządzenia zabezpieczające w C S R S i Polsce) [wersja polska]. W ar szawa 1 981.
- J . Ś w i e c z y ń s k i , Środki i sposo by wykrywania przestępstw przeciwko dobrom kuitury [wersja polska i rosyjs ka], Warszawa 1985.
Wykorzystanie zabytków w ruchu tu rystycznym— Frombork 1985 r. [wersja rosyjska]. Warszawa 1986.
— Międzynarodowa Pracownia Urbani styczna — Jih/awa 1984 r. [wersja an gielska i niemiecka]. Warszawa 1986.
— E . W a n o t, Przegląd aktualnych opracowań Pracowni Dokumentacji F o togrametrycznej P K Z Oddział Konserwa cji Architektury Monumentalnej [wersja polska]. Warszawa 1989.
— Katalog prac z Plenerów Kowalstwa Tradycyjnego w Pszczynie [wersja pol ska], Warszawa 1983. W y d a w n i c t w a G r u p y R o b o c z e j o p u b l i k o w a n e p o z a S e k r e t a r i a t e m G e n e r a l n y m G r u p y R o b o c z e j 1. Vegyianyagok a mütârgyvédelemben, Chemicals in the protection of museum
objects. Budapest 1 980.
2. O . J a n k o v e c , Postup p/ânovité re- generace historickeho jâdra Pamatkové rezervace Tàbor. Praha 1 981.
3. M . В a ś e. Zakład ni predpoklady re- generace centrâlnich câsti mest historic keho pùvodu. Praha 1982.
4. J . H r û z a , A . D o l e ż e l , H. Ć e - r n â, Prostorovâ kompozice Prahy — za sady a pracovni metody. Praha 1983. 5. Metodika prùzkumù historickÿch mêst socialistickych stàtù z hlediska pa- mâtkové péce. Praha 1985.
KONFERENCJA PRZEDSTAW ICIELI PR O W IN C JI REPUBLIKI FEDERALNEJ N IEM IEC — DS.
O CHR O N Y ZA B YTK Ó W ORAZ IN STYTU TU O C H R O N Y ZA B YTK Ó W NIEM IECKIEJ REPUBLIKI
D E M O K R A TY C ZN EJ, W A R TB U R G 1-2 M A R C A 1990 r. 1
Na konferencji poruszono wiele spraw istotnych dla ochrony zabytków w nowej sytuacji politycznej Niemiec. Omówiono przede wszystkim różne rodzaje pomocy, z materialną włącznie, dla NRD na ochro nę zabytków. Uznano, ze należy przezna czyć określone środki na ratowanie zaby tkowych miast, zwłaszcza przy ich sanac ji. Nadzór powinny sprawować państ wowe służby konserwatorskie.
Rozważano również sprawę przyszłej or ganizacji służb ochrony zabytków.
1 K onferencja ta została z o rg a n izo w a n a 2 5 lat po ze rw a n iu w sp ó łp ra c y w zakresie o c h ro n y za b y tk ó w przez o b y d w a kraje R elację z mej p rz y g o to w a n o na p o d s ta w ie pu b lika c ji Konferenz der Landesdenkmalp- ftege der Bundesrepublik Deutschland und des In stituts fur Denkmalpflege der Deutschen Demokratis chen Republik W a rtb u rg . 1 -2 M a rz 1 9 9 0 — za m ie s z czonej w ..K u n s tch ro n ik H e ft 4, A pril 1 9 9 0 h e ra u s g e g eb e n v om Ze n tra lin s titu t fü r K u n s tgeschichte in M ü n c h e n
Wskazano na konieczność przywrócenia na terenie NRD dawnej struktury admini stracyjnej, tj. podziału na prowincje2 Uczestnicy konferencji doszli do wnios ku, że przywrócenie dawnej struktury nie powinno nastręczać trudńości — wystar czy przemianować dotychczasowe sta nowiska na wzór dawnych, obowiązują cych w prowincjach.
Reguły i zasady, obowiązujące w mię dzynarodowych działaniach na rzecz ochrony zabytków, powinny być także respektowane w zjednoczonych Niem czech.
Stwierdzenie to posłużyło do przyjęcia ustaleń, które będą obowiązywać we wszystkich prowincjach zjednoczonych Niemiec.
2 P ro w in c ja — tu taj na ozn a cze n ie te rytorium (das L a n d ). Term in bardziej o d p o w ie d n i niż ..kra j" lub ..kra in a"
Ustalenie zawarte w artykule 150 ustawy weimarskiej ..zabytki sztuki, historii i na tury. jak i krajobrazu podlegają ochronie Państwa, która to ochrona jest jego p o winnością", przyjęły w swych ustawach prowincje Baden-Würtemberg, Bawaria, Hesja, Nordrhein-Westfalen, Rheinland -Pfalz i Saarland Będzie ono również obowiązywało przyszłe, odtworzone prowincje w NRD. Zobowiązano także wszystkie gminy do respektowania prze pisów o ochronie zabytków.
W zjednoczonych Niemczech ochrona środowiska i ochrona zabytków będą traktowane łącznie.
Określenie ochrony prawnej, wymaganej dla nieruchomego lub ruchomego zabyt ku bądź innej starożytności — powinno być tak szerokie, aby obejmowało dzieła budowlane ważne dla miejscowego śro dowiska. ". Jest to cytat z referatu barona von Biegeleben, twórcy prawa o ochro nie zabytków dla Hesji z 1902 r w ygło
szonego na pierwszym zjeździe ochrony zabytków w Dreźnie 1900 r.
Przyjęto ważne ustalenia, że podział czy klasyfikacja zabytków według ich warto ści na kategorie jest niedopuszczalny. Współczesna definicja zabytku musi obejmować historyczne zespoły miejskie, historyczne założenia ogrodowe i par kowe, zabytki techniki i przemysłu. Musi również uwzględniać założenia zabytko wego budownictwa łącznie z jego w ypo sażeniem, jak również zabytki ruchome, wykopaliska i rezerwaty archeologiczne. Wpisanie zabytku kultury na listę zabyt ków lub do księgi zabytków następuje wyłącznie na podstawie fachowych i naukowych kryteriów, które mogą być zrewidowane przez naczelny organ ad ministracji państwowej. Organ ten z w a żnych powodów może również polecić wpisanie obiektu na listę zabytków. Skreślenie z listy należy do naczelnego organu.
Zabytki kultury mogą być objęte ochroną prawną bez względu na to, kto jest ich właścicielem — urzędy lub instytucje, zarządy zamków, gminy, kościoły, funda cje i inne osoby prawne i fizyczne. Ochronę zabytków w poszczególnych prowincjach organizują państwowe słu żby administracyjne oraz fachowe, nau kowe. Władzami ochrony zabytków niż szego szczebla mogą być władze okrę gów w prowincjach i miastach, wyższe g o — ministerstwo. Fachowe i naukowe organy urzędowe powinny być podpo rządkowane zwierzchniej władzy prowi ncji. Muszą być one merytorycznie nieza leżne.
Do najważniejszych zadań organów fa chowych ds. zabytków należy prowa dzenie badań i systematyczna inwentary zacja zasobów dóbr kultury, opracowa nie wniosków i wskazań konserwators kich, koniecznych do podejmowania de cyzji przez organa służb administracyj nych ochrony zabytków. Do zadań tych że organów należy również ochrona za bytków archeologicznych. Nie przewidu
je się utrzymywania własnych pracowni konserwatorskich.
W zjednoczonych Niemczech obowiązy wać będzie „zjednoczenie ochrony zaby tków wszystkich prow incji" w ramach jedności kultur zjednoczonej — w przy szłości — Europy. Berliński Instytut Ochrony Zabytków może stać się w przy szłości centralnym instytutem ds. badań naukowych (m.in. opracowywanie podręcznika Dehio, Corpus Vitrearum Medii Aevi, Meydenbauer-Archiv, M es sbildstelle).
Właściciele zabytków i wszyscy zobo wiązani do należytego utrzymania zabyt ków będą zobowiązani — zgodnie z ustawą o ochronie zabytków własnej prowincji — do respektowania wymagań odnoszących się do zabytków kultury, do troski o nie.
Państwo i władze komunalne powinny wydzielić odpowiednie środki finanso we, które utworzą fundusz interwencyjny służący ochronie zabytków. Z tego fun duszu będą też wypłacane odszkodowa nia.
Konieczne jest utrzymanie zagrożonych, historycznych ośrodków staromiejskich na terenie NRD. W tym celu niezbędne jest przeznaczenie odpowiednich środ ków finansowych — w ramach odbudo wy miast — na prowadzenie prac przy budynkach zabytkowych. To samo od nosi się do zabytkowych miast na pro wincji. Inwestorzy będą mogli korzystać z ulg podatkowych. Przyjęto, że dalsze uzgodnienia w tym zakresie powinny uwzględniać ustalenia opracowane i przyjęte na omawianej konferencji. Z ramienia Instytutu Ochrony Zabytków NRD ustalenia podpisał dr Peter Góral czyk — generalny konserwator zabyt ków, z ramienia Republiki Federalnej Niemiec — prof, dr Hans- Herbert Molier, przedstawiciel Zjednoczenia Ochrony Zabytków wszystkich prowincji.
K.Malinowski w artykule pt. Nowa usta wa o ochronie zabytków w Niemieckiej
Republice Demokratycznej, z 27 V11975 r.3> podaje zasadnicze cele, którym miała ona służyć: „zabytkom niemieckiego ru chu międzynarodowego, robotniczego, antyfaszystowskiego ruchu oporu i his torii N R D ma się nadać szczególne zna czenie, tak aby mogły one przyczynić się do zrealizowania idei socjalistycznego patriotyzmu i proletariackiego internac jonalizmu." Określono wówczas w ten sposób definicję zabytku: „zabytkami w rozumieniu tego prawa są przedmioty świadectwa politycznego, kulturalnego i ekonomicznego rozwoju, które z uwagi na ich znaczenie historyczne, artystyczne albo naukowe zostały w interesie socjali stycznego społeczeństwa uznane za za bytki przez właściwe organy państwo we "
Ustalenia przyjęte w Weimarze nie za wierają politycznych akcentów. Stwier dzono, że należy chronić dobra kultury jako dorobek i świadectwo kultury róż nych społeczeństw.
Na konferencji opowiedziano się za ze rwaniem z kategoriami i klasyfikacją za bytków. Określony obiekt jest albo nie jest zabytkiem. Nie ma bowien „lep szych" i „gorszych" zabytków.
Niestety, pokutuje to jeszcze u nas, a zwłaszcza w środkach masowego prze kazu. A przecież podział na grupy został zniesiony w Polsce w 1978 r.
maj 1990 r. Marian Paździor
11 К M a l i n o w s k i .Nowa ustawa o ochronie zabyt ków w Niemieckiej Republice Demokratycznej. „O -
c hrona Z a b y tk ó w " 1 9 7 6 . nr 3; por. t a k z e : M . P a i - d z i о X,Konserwacja zabytków architektury w Turyngii (1 9 4 5 1965)... O chron a Z a b y tk ó w ” 1 9 6 6 , nr 2, s s .9 2 -9 9 ;W . К а I i n o w s k i Kolokwium regionalne IC O M O S Komitetu Narodowego N R D.„O ch ro n a Z a b y tk ó w " 1 9 7 5 , nr 1, ss. 7 1 - 7 3 ; tenże, Konferencja na temat problem ów „rekonstrukcji" małych i średnich miast w NR D. „O ch ro n a Z a b y tk ó w " 1 9 7 6 , nr 1, s s .6 5 -6 6 ; W . K o r z e n i e w s k i , Problemy moderni zacji starej substancji mieszkaniowej na przykładach Goteborga, Berlina Zachodniego i N R D w końcu lat siedemdziesiątych...O c hrona Z a b y tk ó w " 1 9 8 3 , nr 3 - 4 , ss 1 7 4 -1 7 8 .
HISTORYCZNE M IA STO HOI AN. M IĘ D ZY N A R O D O W E S Y M P O Z JU M W W IE T N A M IE
Miasto Hoi An położone jest niecałe 20 kilometrów na południowy wschód od Da Nang, stolicy prowincji w Wietnamie Południowym, u ujścia rzeki Thu Bon do Morza Południowochińskiego. Jego his toryczny rodowód sięga okresu wczes nego królestwa Czarnów (IV -V I w.n.e.), kiedy pełniło ono funkcję głównego po rtu morskiego potężnego wówczas kró lestwa. Ten okres znany jest jednak z do kumentów sąsiednich ludów i z reliktów archeologicznych.
Przedmiotem zainteresowania współ czesnej nauki, władz i konserwatorów zabytków jest struktura osadnicza i port wykształcone w wieku XV, gdy miasto pod nazwą Faifo stanowiło główne cent rum morskiego handlu Wietnamu. Dys pozycja przestrzenna miasta i portu w y kształciła się wówczas wzdłuż rzeki, która niosąc masy mułu powoli odsuwała brzeg morza. Rozplanowanie ciągów ko
munikacyjnych, nabrzeży, zabudowa działek mieszkalnych sięgają tego czasu. Późniejsze nieuniknione przekształcenia w nader skromnym stopniu wpłynęły na charakter historycznej części miasta. W XVII w. kwitło tu życie holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Liczni kupcy chińscy, japońscy, z rejonu wysp indonezyjskich czy Filipin zasiedlali całe obszary miasta, choć dominowała lud ność wietnamska. Każda z nacji wniosła elementy własnych tradycji kulturowych, zwyczajów i technik budowlanych. Za chowały się one w zabudowie ponad 500 działek mieszkalnych. Zahamowanie rozwoju tego ośrodka w wieku XIX, także i naszym wieku niezbyt sprzyjającym Hoi An, utrwaliły tradycyjne struktury prze strzenne, socjalne i produkcyjne. Znacz na część 70-tysięcznej ludności Hoi An mieszka poza strefą historyczną. Począwszy od 1982 r. zespoły specjalis
tów Centrum Projektowania i Konserwa cji Zabytków z Hanoi (określane w Po lsce jako wietnamskie PKZ) rozpoczęły prace badawcze. Współpracuje z tymi ekipami zespół polskich konserwatorów kierowany przez arch. Kazimierza Kwiat kowskiego z lubelskiego oddziału PP Pracownie Konserwacji Zabytków. W 1985 r. odbyła się pierwsza konferenc ja poświęcona tematyce Hoi An. Miała ona charakter narodowy, a jej następst wem było wpisanie całej strefy historycz nej do rejestru narodowego. Nastąpiła intensyfikacja badań, opracowywania ekspertyz, pomiarów itp. Podjął prace naukowo-badawcze także Departament Muzeów i Konserwacji Zabytków Minis terstwa Kultury w Hanoi.
Po pięciu latach pracy, w ostatnim okre sie koordynowanej ze stroną japońską, zorganizowano międzynarodowe sym pozjum w Da Nang. Około 40 zagranicz
