View of PROTECTION OF PASSENGER RIGHT IN THE EU LAW

Pełen tekst

(1)Oeconomia 9 (4) 2010, 639–655. OCHRONA PRAW PASAERÓW W REGULACJACH UE Hanna Zawistowska Szkoa Gówna Handlowa w Warszawie Streszczenie. Potrzeba usuwania barier hamujcych tworzenie rynku wewntrznego z jednej strony, a z drugiej potrzeba wzmocnienia pozycji konsumentów na tych wszystkich odcinkach, na których mechanizmy rynkowe nie zapewniaj im dostatecznej ochrony, lega u podstaw powstania i rozwoju systemu ochrony prawnej konsumentów w UE. Na system ten skadaj si dwie grupy regulacji. Pierwsz s regulacje dotyczce wszystkich lub duej grupy konsumentów, niezalenie od tego jakie towary lub usugi nabywaj (regulacje horyzontalne). Do drugiej grupy naley zaliczy regulacje chronice jedynie nabywców okrelonych towarów lub usug (regulacje sektorowe). W rezultacie system ochrony prawnej konsumentów w UE jest w swej istocie zbiorem odrbnych, niepowizanych ze sob regulacji, tworzonych w celu eliminacji okrelonych róde zagroe . Harmonizacja tego systemu przez wydanie jednego aktu prawnego (kodeksu konsumenta) na obecnym etapie rozwoju rynku wewntrznego nie jest moliwa. Prawdziwo tej tezy potwierdzaj prowadzone na szczeblu UE prace nad stworzeniem kompleksowego systemu ochrony praw pasaerów. W pracy scharakteryzowano regulacje skadajce si na system ochrony prawnej pasaerów korzystajcych z poszczególnych rodzajów rodków transportu. Na przykadzie odpowiedzialnoci przewonika za odwoanie, opónienie i odmow wykonania przewozu wykazano, e specy ka poszczególnych rodków transportu uniemoliwia dokonanie penej uni kacji nawet w ramach jednego podsystemu, jakim jest ochrona prawna pasaerów w UE. Sowa kluczowe. prawo wspólnotowe, ochrona konsumentów, system ochrony prawnej pasaerów, odpowiedzialno przewonika, odwoanie, opónienie, odszkodowanie. WSTP W de nicjach turystyki zwraca si uwag na fakt, i podstawow jej cech jest zmiana miejsca pobytu. Dotarcie do miejsca docelowego wyjazdu turystycznego wie si z koniecznoci dokonania wyboru rodka transportu. W gr wchodz takie rodki transportu, jak samochód, autokar, kolej, samolot czy statek. Wybór rodka transportu uwaAdres do korespondencji – Corresponding author: Hanna Zawistowska, Szkoa Gówna Handlowa, Kolegium Gospodarki wiatowej, Katedra Turystyki, al. Niepodlegoci 162, 02-554 Warszawa, e-mail: zawistowska@tlen.pl.

(2) 640. H. Zawistowska. runkowany jest wieloma czynnikami, do których naley zaliczy odlego i pooenie miejsca docelowego, sposób organizacji podróy (wyboru dokonuje osoba zainteresowana, zleca t czynno porednikowi, podró jest elementem pakietu – zatem wyboru dokona organizator imprezy) oraz moliwoci nansowe nabywcy. Aby dotrze do miejsca docelowego, turysta moe wykorzystywa do tego celu wasny rodek transportu (np. samochód) albo naby usug przewozu od przedsibiorcy zajmujcego si wiadczeniem tego rodzaju usug lub te kupi imprez turystyczn bdc w swej istocie pakietem usug, w skad którego wchodzi usuga przewozu. Przedsibiorca wiadczcy usugi przewozu osób nosi nazw przewonika, natomiast korzystajcy z tej usugi – zwany pasaerem – jest jej konsumentem. Powszechne uznanie, e konsumenci s sabsz stron stosunków rynkowych uzasadnia wykorzystywanie przez pa stwa czonkowskie instrumentów prawnych do przywrócenia naruszonej równowagi. Regulacje krajowe majce na celu ochron konsumentów stay si barier hamujc tworzenie rynku wewntrznego UE. Potrzeba jej usunicia z jednej strony, a z drugiej potrzeba wzmocnienia pozycji konsumentów na tych wszystkich odcinkach, na których mechanizmy rynkowe nie zapewniaj im dostatecznej ochrony, lega u podstaw powstania i rozwoju systemu ochrony prawnej konsumentów w UE. Na system ten skadaj si dwie grupy regulacji. Pierwsz s regulacje dotyczce wszystkich lub duej grupy konsumentów, niezalenie od tego, jakie towary lub usugi nabywaj (regulacje horyzontalne). Do drugiej grupy naley zaliczy regulacje chronice jedynie nabywców okrelonych towarów lub usug (regulacje sektorowe). W rezultacie system ochrony prawnej konsumentów w UE jest w swej istocie zbiorem odrbnych, niepowizanych ze sob regulacji, tworzonych w celu eliminacji okrelonych róde zagroe . Harmonizacja tego systemu przez wydanie jednego aktu prawnego (kodeksu konsumenta) na obecnym etapie rozwoju rynku wewntrznego nie jest moliwa. Prawdziwo tej tezy potwierdzaj prowadzone na szczeblu UE prace nad stworzeniem systemu ochrony praw z korzystajcych pasaerów rónych rodków transportu. OCHRONA PASAERÓW W POLITYCE UE Transport osobowy jest wanym elementem rynku wewntrznego UE, dlatego jego funkcjonowanie jest przedmiotem zainteresowania organów Wspólnoty. Jak ju na wstpie wspomniano, transport odgrywa kluczow rol w turystyce. Naley jednak zauway, e turystyka jest obszarem, w którym dopiero traktat lizbo ski przyzna organom UE kompetencje do prowadzenia dziaa 1. Zgodnie z art. 195 Traktatu o funkcjonowaniu UE, Unia uzupenia dziaania pa stw czonkowskich, w szczególnoci przez wspieranie konkurencyjnoci w tym sektorze. Dziaania UE skierowane s na: • zachcanie do tworzenia korzystnego rodowiska dla rozwoju przedsibiorstw turystycznych; • wspieranie wspópracy midzy pa stwami czonkowskimi, w szczególnoci poprzez wymian dobrych praktyk2. 1. Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu UE. Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej. C 115/47, 9.05.2008. 2 Tame. Acta Sci. Pol..

(3) Ochrona praw pasaerów w regulacjach UE. 641. Parlament Europejski i Rada zostay upowanione do ustanawiania rodków uzupeniajcych dziaania prowadzone przez pa stwa czonkowskie skierowane na popraw konkurencyjnoci przedsibiorstw oraz zacienienie wspópracy w dziedzinie turystyki, z wyczeniem jednak uprawnienia do dokonywania harmonizacji prawa. Tym samym naley stwierdzi, e Komisja dziaajc na podstawie art. 195 traktatu nie ma moliwoci podejmowania dziaa legislacyjnych w obszarach majcych znaczenie dla turystyki, do których m.in. naley zaliczy transport pasaerski. Problematyka ochrony pasaerów wchodzi równie w zakres zainteresowania polityki transportowej i polityki konsumenckiej. W obu ww. obszarach Unia ma szersze uprawnienia ni w przypadku turystyki. UE dzieli w tych obszarach kompetencje z pa stwami czonkowskim (s to tzw. kompetencje dzielone)3, co w praktyce oznacza, e pa stwa czonkowskie mog wydawa regulacje, ale jedynie w takim zakresie, w jakim Unia nie wykonaa swojej kompetencji lub zaprzestaa jej wykonywania. Dla oceny miejsca problematyki ochrony pasaerów w polityce transportowej i konsumenckiej UE naley sign do dokumentów okrelajcych ich cele i kierunki. Cele i kierunki polityki transportowej UE zostay okrelone w wydanej w 2001 r. i zaktualizowanej w 2006 r. Biaej Ksidze dotyczcej transportu4. Z analizy tych dokumentów wynika, e ochrona pasaerów jest jednym z priorytetów tej polityki. Zwraca si w nich uwag na fakt, e wzmocnienie praw pasaerów transportu lotniczego spowodowao, e Europejczycy „s bardziej bezpieczni i ciesz si swobod wykonywania pracy i podróowania po caej Unii”5. Stwierdzono, e dziki przygotowywanym aktom prawnym podobne prawa bd przyznane pasaerom transportu kolejowego. Zauwaono, e „Przewozy autobusami dalekobienymi równie wyniosyby korzy z powicenia wikszej uwagi jakoci obsugi”. W objtych analiz dokumentach przewiduje si prowadzenie dziaa majcych na celu zbadanie moliwych sposobów podniesienia jakoci obsugi oraz „zapewnienia podstawowych praw pasaera we wszystkich rodzajach transportu, zwaszcza w odniesieniu do pasaerów o ograniczonej zdolnoci poruszania si”6. Z Komunikatu Komisji z 17.06.2009 r. zatytuowanego „Zrównowaona przyszo transportu: w kierunku zintegrowanego, zaawansowanego technologicznie i przyjaznego uytkownikowi systemu”7, stanowicego punkt wyjcia do okrelenia kierunków 3. Zgodnie z art. 2 Wersji skonsolidowanej Traktatu o funkcjonowaniu UE – kompetencje UE dziel si na trzy kategorie: I kompetencje wyczne – co oznacza, e jedynie UE moe stanowi prawo i przyjmowa akty prawnie wice, natomiast pa stwa czonkowskie mog to robi jedynie z upowanienia UE lub w celu wykonania wydanych przez UE aktów; II – kompetencje dzielone – co oznacza, e pa stwa czonkowskie i UE mog wydawa akty prawne, przy czym pa stwa czonkowskie mog wydawa w sprawach nieregulowanych przepisami UE oraz w sprawach, w których UE zaprzestaa wydawania regulacji prawnych; III – kompetencje do prowadzenia dziaa – co oznacza, e UE jest uprawniona do prowadzenia dziaa w celu wspierania, koordynowania lub uzupeniania dziaa pa stw czonkowskich. Turystyka naley do III z ww. obszarów kompetencji UE, natomiast polityka transportowa i konsumencka do II. 4 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego – Utrzyma Europ w ruchu – zrównowaona mobilno dla naszego kontynentu. Przegld redniookresowy Biaej Ksigi Komisji Europejskiej dotyczcej transportu z 2001. r. COM(2006) 314 wersja ostateczna. 5 Tame, s. 15. 6 Tame, s. 15. 7 COM(2009) 279 wersja ostateczna. Oeconomia 9 (4) 2010.

(4) 642. H. Zawistowska. w polityce transportowej UE po 2010 r., wynika, e ochrona pasaerów nadal pozostanie jednym z priorytetów polityki transportowej. Stwierdzono w nim: „…poprawa ogólnej jakoci transportu, w tym bezpiecze stwa osobistego, zmniejszenie liczby wypadków i zagroe dla zdrowia, ochrona praw pasaerów i dostpno regionów najbardziej oddalonych, musi pozosta istotnym priorytetem polityki transportowej”. Z powyszego wynika, e jednym z wanych zaoe polityki transportowej UE jest uznanie potrzeby okrelenia praw pasaerów i ich ochrona. Dostrzega si równie potrzeb ujednolicenia zakresu ochrony pasaerów, korzystajcych z rónych rodzajów rodków transportu. Za niezbdne uznaje si doko czenie tworzenia systemu ochrony prawnej pasaerów w UE. Przewiduje si w zwizku z tym kontynuowanie prac nad wydaniem rozporzdze regulujcych prawa i chronicych interesy pasaerów korzystajcych z usug transportowych w obszarach dotychczas nieregulowanych, do których zalicza si przewozy autokarowe i przewozy statkami pasaerskimi. Wybór formy rozporzdzenia jako narzdzia regulacji praw pasaerów umoliwia pen ich harmonizacj i tym samym zapobiega powstawaniu rónic w poziomach ochrony w poszczególnych pa stwach czonkowskich, stanowicych barier w prawidowym funkcjonowaniu rynku transportu pasaerskiego. Nie bez znaczenia dla ostatecznego ksztatu tych rozporzdze jest fakt, e w transporcie midzynarodowym zasady odpowiedzialnoci przewoników za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy przewozu (odwoanie, opónienie), szkody na osobie (mier, uszkodzenie ciaa, rozstrój zdrowia) oraz utrat lub uszkodzenie bagau pasaera w przewozach midzynarodowych s regulowane konwencjami midzynarodowymi, których UE jest stron. Konwencje te zostay opracowane odrbnie dla kadego z rodzajów transportu pasaerskiego. Istnienie odrbnych regulacji dla przewozów midzynarodowych pociga za sob utrzymywanie si zrónicowania zakresu i poziomu ochrony pasaerów w zalenoci od rodka transportu oraz rodzaju przewozu (krajowy czy midzynarodowy). Na marginesie naley zauway, e objcie tych samych zagadnie regulacjami midzynarodowymi i UE stwarza realne zagroenie wystpienia kolizji. Jak ju na wstpie wspomniano, ochrona praw pasaerów – jako konsumentów usug transportowych – ley równie w krgu zainteresowania polityki konsumenckiej UE. Zainteresowanie to wynika z uznania, i siy rynkowe na Jednolitym Rynku Europejskim nie zapewniaj dostatecznego, w miar jednolitego w poszczególnych pa stwach czonkowskich, stopnia ochrony interesów konsumentów, w tym równie i pasaerów, a w szczególnoci bezpiecze stwa nabywanych przez nich produktów i usug. Ogólne kierunki dziaa UE w zakresie ochrony konsumentów zostay okrelone w art. 169 traktatu8, gdzie zamieszczono katalog podstawowych praw konsumentów, do których zalicza si: 8 Art. 169 stanowi: „1. Dc do popierania interesów konsumentów i zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów, Unia przyczynia si do ochrony zdrowia, bezpiecze stwa i interesów gospodarczych konsumentów, jak równie wspierania ich prawa do informacji, edukacji i organizowania si w celu zachowania ich interesów. 2. Unia przyczynia si do osignicia celów okrelonych w ustpie 1 przez: a) rodki, które przyjmuje na podstawie artykuu 114 w ramach urzeczywistniania rynku wewntrznego; b) rodki, które wspieraj, uzupeniaj i nadzoruj polityk prowadzon przez pa stwa czonkowskie.. Acta Sci. Pol..

(5) Ochrona praw pasaerów w regulacjach UE. 643. • • • • •. prawo do bezpiecze stwa i ochrony zdrowia; prawo do ochrony interesów ekonomicznych; prawo do edukacji i informacji; prawo dostpu do efektywnego systemu dochodzenia roszcze ; prawo do reprezentacji. Konkretyzacja dziaa UE zakresie ochrony konsumentów nastpuje w dokumentach strategicznych. Obecnie takim dokumentem jest Komunikat Komisji zatytuowany „Strategia polityki konsumenckiej UE na lata 2007–2013. Wzmocnienie pozycji konsumentów, polepszenie ich dobrobytu oraz zapewnienie ich skutecznej ochrony”9. Przyjto w nim, e w latach 2007–2013 Komisja bdzie realizowaa nastpujce trzy gówne cele: 1) wzmocnienie pozycji konsumentów UE. Zapewnienie konsumentom decydujcej roli jest korzystne dla wszystkich obywateli, a take znacznie stymuluje konkurencj. Konsumenci majcy siln pozycj potrzebuj prawdziwych wyborów, rzetelnych informacji oraz zaufania, które zwizane jest z rzeczywist ochron i stabilnymi prawami; 2) zwikszenie dobrobytu konsumentów w odniesieniu do cen, wyboru, jakoci, rónorodnoci, przystpnoci oraz bezpiecze stwa towarów i usug. Dobrobyt konsumentów ley w centrum funkcjonujcych rynków; 3) skuteczna ochrona konsumentów przed powanymi zagroeniami, z którymi nie mog sobie poradzi sami. Wysoki poziom ochrony przed zagroeniami ma kluczowe znaczenie dla zaufania konsumentów10. Przyjto, e aby realizowa ww. cele polityka konsumencka UE skoncentruje si na nastpujcych obszarach priorytetowych: 1) lepsze monitorowanie rynków konsumenckich oraz krajowych polityk konsumenckich; 2) lepsze uregulowania prawne w dziedzinie ochrony konsumentów; 3) lepsze rodki egzekwowania prawa i dochodzenia roszcze ; 4) lepsze informowanie i edukowanie konsumentów; 5) konsumenci w centrum innych polityk i regulacji UE. W ramach pitego z ww. priorytetów zwraca si uwag na fakt, e wiele polityk realizowanych przez UE ma bezporedni wpyw na konsumentów. Naley do nich w szczególnoci polityka w dziedzinie transportu. Stwierdzono, e poczyniono postpy w zakresie uwzgldniania interesów konsumentów w uregulowaniach dotyczcych transportu. Parlament Europejski i Rada, stanowic zgodnie ze zwyk procedur prawodawcz i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Spoecznym, przyjmuj rodki okrelone w ustpie 2 litera b). 4. rodki przyjte na podstawie ustpu 3 nie stanowi przeszkody dla pa stwa czonkowskiego w utrzymaniu lub ustanawianiu bardziej rygorystycznych rodków ochronnych. rodki te musz by zgodne z traktatami. S one noty kowane Komisji”. Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu UE. 9 Komunikat Komisji do Rady Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego z 13.03.2007 r. Strategia polityki konsumenckiej UE na lata 2007–2013. Wzmocnienie pozycji konsumentów, polepszenie ich dobrobytu oraz zapewnienie ich skutecznej ochrony. COM(2007) 99 wersja ostateczna. 10 Tame. Oeconomia 9 (4) 2010.

(6) 644. H. Zawistowska. Celem na przyszo jest oparcie si na tych osigniciach dla nadania uwzgldnianiu interesów konsumentów bardziej systematycznego charakteru. Jeli chodzi o ochron pasaerów, przyjto, e bazujc na prawach pasaerów opracowanych w sektorze transportu lotniczego, Komisja zajmie si prawami pasaerów w innych sektorach transportu, w szczególnoci w odniesieniu do pasaerów o ograniczonej sprawnoci ruchowej. Z powyszego wynika, e regulacje prawne dokonujce harmonizacji praw i zasad ochrony pasaerów w pa stwach czonkowskich UE uznawane s za wany instrument realizacji celów polityki konsumenckiej. Reasumujc, naley stwierdzi, e ochrona pasaerów jest przedmiotem zainteresowania polityki turystycznej, a jednoczenie jest jednym z priorytetów polityki transportowej oraz instrumentem realizacji celów polityki konsumenckiej UE. Celem prowadzonych dziaa jest stworzenie skutecznego systemu prawnej ochrony pasaerów w UE, zapewniajcego jednolity poziom tej ochrony niezalenie od rodzaju przewozu (przewozy regularne, nieregularne) i rodka transportu. Pojawia si pytanie o stopie realizacji tak okrelonego celu.. CEL I ZAKRES OCHRONY PASAERÓW Nabycie usugi przewozu lub pakietu, w skad którego wchodzi taka usuga, wie si z koniecznoci zawarcia odpowiedniej umowy, tj. umowy przewozu albo np. umowy o imprez turystyczn. Powszechnie uznaje si, e konsument jest sabsz stron takiej umowy i tym samym istnieje potrzeba wykorzystania rodków prawnych dla wzmocnienia jego pozycji i przywrócenia naruszonej równowagi11. Zatem wydawanie przez UE regulacji okrelajcych prawa pasaerów i zasady ich ochrony ma na celu zapewnienie prawidowego funkcjonowania rynku przewozów pasaerskich przez wzmocnienie pozycji pasaerów. Drugim wanym celem harmonizacji regulacji prawnych, okrelajcych prawa pasaerów i zasady ich ochrony, jest potrzeba likwidacji „rozdrobnienia rynku wewntrznego przewozów pasaerskich”. Obecnie rynek ten w duej czci pozostaje rynkiem rozdrobnionym, skadajcym si z 27 „minirynków” krajowych. Powodem tego stanu rzeczy s brak zaufania konsumentów do handlu transgranicznego, a take przeszkody prawne i administracyjne spowodowane istnieniem rónic w poziomie i zakresie ochrony pasaerów. Jak ju wspomniano, w przypadku transportu pasaerskiego poziom ochrony pasaerów w duej mierze zaley od rodzaju rodka transportu, jakim przewóz jest dokonywany oraz rodzaju przewozu (transport krajowy, transport midzynarodowy). Zakres ochrony pasaerów sprowadza si do zapewnienia respektowania ich podstawowych praw jako konsumentów, gwarantowanych traktatem, o których bya wczeniej. Podstawowym instrumentem wykorzystywanym do tego celu s regulacje prawne, które naley podzieli na dwie grupy: – pierwsza to regulacje horyzontalne, tj. takie, które dotycz wszystkich konsumentów, w tym równie pasaerów; 11 Por. H. Zawistowska, Znaczenie ochrony prawnej konsumentów usug turystycznych dla rozwoju turystyki w Polsce. Monogra e i Opracowania nr 448, SGH, Warszawa 1999, s. 62–63.. Acta Sci. Pol..

(7) Ochrona praw pasaerów w regulacjach UE. 645. – druga to regulacje sektorowe (branowe), dotyczce nabywców poszczególnych rodzajów towarów i usug. Do tej drugiej grupy naley zaliczy regulacje chronice pasaerów. Regulacje sektorowe s z jednej strony uzupenieniem regulacji horyzontalnych na tych odcinkach, które nie zostay nimi objte, a z drugiej wzmocnieniem ochrony na tych odcinkach, na których regulacje horyzontalne nie zabezpieczaj nabywcom produktów oczekiwanego poziomu ochrony. To one wanie bd przedmiotem szczegóowej analizy. Na wstpie naley przypomnie, e analizowane regulacje UE majce na celu ochron pasaerów maj form rozporzdze , co oznacza, e obowizuj bezporednio we wszystkich pa stwach czonkowskich i nie wymagaj wdroenia. Tym samym przewidziany w nich poziom ochrony jest jednolity na obszarze caej UE. Przyjcie takiego rozwizania pozwala na eliminacj rónic odnonie do zakresu i poziomu ochrony pasaerów w poszczególnych pa stwach czonkowskich UE. Fakt, e problematyka ochrony pasaerów w przewozach midzynarodowych jest regulowana konwencjami midzynarodowymi, do których przystpia UE, w istotny sposób odbi si na ich ostatecznym ksztacie, poniewa znajduj si w nich bezporednie odwoania do tych konwencji. Konieczno odwoywania si do konwencji jest jednym z powodów dalszego utrzymywania si rónic w poziomach ochrony w zalenoci od rodka transportu. Jeli chodzi o zakres podmiotowy tych regulacji, to obejmuje on przewoników i pasaerów, jednak w ramach poszczególnych grup wystpuje zrónicowanie. Z kolei zakres przedmiotowy analizowanych rozporzdze obejmuje: 1) informacje, jakie powinien otrzyma pasaer; 2) odpowiedzialno przewonika za mier, uszkodzenie ciaa i rozstrój zdrowia pasaera; 3) odpowiedzialno przewonika za utrat lub uszkodzenie bagau pasaera w czasie przewozu; 4) odpowiedzialno przewonika za odwoanie, opónienie lub niedopuszczenie do przewozu; 5) dochodzenie przez pasaera roszcze z tytuu umowy przewozu. Z wyjtkiem przewozów lotniczych, gdzie kwestie ochrony pasaerów regulowane s wicej ni jednym rozporzdzeniem, w pozostaych rodzajach przewozów cao problematyki uregulowana jest w jednym akcie prawnym. Wskie ramy artykuu uniemoliwiaj omówienie wszystkich ww. obszarów ochrony, dlatego analizie zostanie poddany tylko jeden, zdaniem autorki – najbardziej interesujcy obszar tej ochrony, mianowicie odpowiedzialno przewonika wobec pasaera za odwoanie lub opónienie. Poniewa objte analiz regulacje dotycz rónych rodków transportu, dlatego ich charakterystyka zostanie przeprowadzona w podziale na poszczególne rodzaje przewozów, tj. przewozy: lotnicze, kolejowe, morskie i autokarowe.. Oeconomia 9 (4) 2010.

(8) 646. H. Zawistowska. OCHRONA PASAERÓW W PRZEWOZACH LOTNICZYCH Analiza regulacji prawnych UE majcych na celu ochron pasaerów korzystajcych z transportu lotniczego wykazuje stopniowe rozszerzanie zakresu podmiotowego i przedmiotowego tej ochrony. W pierwszej kolejnoci ochron objto pasaerów, którym odmówiono wejcia na pokad na skutek przyjcia rezerwacji na wiksz liczb miejsc ni ta, któr przewonik rzeczywicie dysponuje (tzw. overbooking)12. Kierujc si m.in. potrzeb ochrony interesów tej grupy klientów linii lotniczych, Rada przyja Rozporzdzenie nr 295/91 z dnia 4 lutego 1991 r. ustanawiajce wspólne zasady systemu odszkodowa dla pasaerów, którym odmówiono przyjcia na pokad w regularnych przewozach lotniczych13, ustalajce wspólne, minimalne zasady, stosowane w przypadkach zaistnienia overbookingu w tzw. lotach rozkadowych. Rozporzdzenie objo ochron tylko jeden rodzaj lotów – loty wykonywane na podstawie rozkadu lotów i taryfy przewozowej, oraz jedno ródo powstawania szkody – jakim jest odmowa wejcia na pokad. Dla eliminacji tej szkody przyznano pasaerom 3 rodzaje wiadcze : 1) ponowne wyznaczenie trasy lub zwrot ceny biletu; 2) odszkodowanie; 3) dodatkowe usugi. Poniewa rónica midzy regularnymi i nieregularnymi usugami transportu lotniczego zmniejsza si, uznano, e ochron naley obj nie tylko pasaerów lotów regularnych, ale równie pasaerów lotów nieregularnych, w tym take lotów stanowicych cz zorganizowanych wycieczek. Dlatego Rada i Parlament wyday Rozporzdzenie nr 261/2004 z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiajce wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasaerów w przypadku odmowy przyjcia na pokad albo odwoania lub duego opónienia lotów, uchylajce rozporzdzenie (EWG) nr 295/9114, które znacznie rozszerzyo zakres ochrony, obejmujc ni takie róda powstawania szkody, jak odmowa wejcia na pokad, odwoanie lotu lub jego opónienie. Rozporzdzenie to we wszystkich pa stwach czonkowskich weszo w ycie 17.02.2005 r., poniewa nie przewidziano moliwoci jego derogacji (wejcia w ycie w póniejszym terminie). Tym samym naley uzna, e zakres przedmiotowy ochrony uleg znacznemu rozszerzeniu, obejmujc nie tylko szkody, jakie ponosi pasaer na skutek odmowy wejcia na pokad, ale równie szkody spowodowane odwoaniem lotu oraz jego znacznym oprónieniem. Ochron zostali objci pasaerowie speniajcy nastpujce warunki: 1) miejscem ich odlotu lub przylotu jest lotnisko znajdujce si na terytorium pa stwa czonkowskiego, a przewonikiem lotniczym obsugujcym dany lot jest przewonik wspólnotowy; 2) posiadaj potwierdzon rezerwacj na dany lot i zjawili si w wyznaczonym czasie albo bez wzgldu na przyczyn zostali przeniesieni przez przewonika lotniczego lub organizatora wycieczek z lotu, na który mieli rezerwacj na inny lot. Z powyszego wynika, e ochron nie zostali objci pasaerowie niespeniajcy tych warunków. Z zakresu ochrony zostali równie wyczeni pasaerowie podróujcy bez12. Stosowana przez przewoników i hotelarzy praktyka podwójnej rezerwacji miejsc w celu uniknicia niepenego ich wykorzystania naraa klientów na powane kopoty w przypadku, gdy wszystkie osoby, które dokonay rezerwacji usug zechc z nich skorzysta. 13 Dz. Urz. WE L 36, 08.02.1991. 14 Dz. Urz. UE L 46, 17.02.2004. Acta Sci. Pol..

(9) Ochrona praw pasaerów w regulacjach UE. 647. patnie lub na podstawie taryfy znikowej, która nie jest bezporednio lub porednio dostpna powszechnie. Wyczenie to nie dotyczy jednak pasaerów posiadajcych bilety wydane przez przewonika lotniczego lub organizatora imprezy turystycznej w ramach programu lojalnociowego lub innego programu komercyjnego. Zakres uprawnie przysugujcych pasaerom speniajcym ww. warunki zaley od róda powstania szkody. Zestawienie tych uprawnie przedstawia tabela 1. Tabela 1. Uprawnienia przysugujce pasaerowi w przewozach lotniczych. Table 1. The rights of passengers in the air transport

(10) ródo powstania szkody 1 Odmowa wejcia na pokad. Odwoanie lotu. wiadczenia zasadnicze. wiadczenia dodatkowe. 2 – prawo do zwrotu nalenoci za bilet lub zmiana planu podróy (termin – najwczeniejszy lub dogodny dla pasaera); – jeli lot zastpczy jest na inne lotnisko ni to na które bya zrobiona rezerwacja – przewonik ponosi koszty transportu pasaera. – prawo do zwrotu nalenoci za bilet lub zmiana planu podróy (termin- najwczeniejszy lub dogodny dla pasaera); – jeli lot zastpczy jest na inne lotnisko ni to, na które bya zrobiona rezerwacja – przewonik ponosi koszty transportu pasaera.. Oeconomia 9 (4) 2010. Odszkodowanie. Ograniczenia odszkodowania. 3 – prawo do opieki (posiki, zakwaterowanie, transport, rozmowy telefoniczne; fax, e-mail). 4 – 250 EUR (trasa do 1500 km); – 400 EUR (trasa od 1500 do 3500 km); – 600 EUR (trasa powyej 3500 km). 5 Moliwo obnienia odszkodowania o 50%, jeli przewonik zaproponuje alternatywny lot i przylot do miejsca nastpi z opónieniem: a) o 2 godz. w przypadku lotów na 1500 km; b) do 3 godz. w przypadku lotów na trasie od 1500 do 3500 km; c) 4 godz. na trasie powyej 3500 km.. – prawo do opieki (posiki; rozmowy telefoniczne; fax; e-mail) – w przypadku gdy alternatywny lot nastpi co najmniej jeden dzie po planowanym starcie, równie zakwaterowanie i transport.. – 250 EUR (trasa do 1500 km); – 400 EUR (trasa od 1500 do 3500 km); – 600 EUR (trasa powyej 3500 km). Wyczenie prawa pasaerów do odszkodowania: I. W przypadku gdy zostali poinformowani o odwoaniu lotu: a) na 2 tygodnie przed planowanym terminem odlotu; b) w okresie od 2 tygodni do 7 dni i zaoferowano im zmian planu podróy umoliwiajc wylot najpóniej 2 godz. przed planowanym czasem odlotu i dotarcie do miejsca docelowego najwyej 4 godz. po planowanym czasie przylotu; c) w okresie krótszym ni 7 dni i zaoferowano im zmian planu podróy umoliwiajc wylot nie wicej ni na 1 godz. przed planowanym czasem odlotu i dotarcie do miejsca docelowego najwyej 2 godz. po planowanym czasie przylotu. II. Jeli odwoanie spowodowane jest zaistnieniem nadzwyczajnych okolicznoci, których nie mona byo unikn pomimo podjcia wszelkich racjonalnych rodków..

(11) H. Zawistowska. 648 cd. tabeli 1 Table 1 cont. 1 Opónienie a) dwie godz. przy trasie do 1500 km; b) 3 godz. przy trasach od 1500 do 3500 km; c) 4 godz. przy trasie powyej 3500 km. 2 Jeli opónienie wynosi 5 godz.: a) prawo do zwrotu nalenoci za bilet lub b) zmiana planu podróy (termin- najwczeniejszy lub dogodny dla pasaera).. 3 a) prawo do opieki - (posiki; rozmowy telefoniczne; fax; e-mail) b) jeli odlot nastpi jeden dzie po terminie ma prawo do zakwaterowania i transportu. 4. 5.

(12) ródo: Opracowanie wasne na podstawie Rozporzdzenia nr 261/2004 z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiajce wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasaerów w przypadku odmowy przyjcia na pokad albo odwoania lub duego opónienia lotów, uchylajce Rozporzdzenie (EWG) nr 295/91. Source: Regulation (EC) No 261/2004 of the European Parliament and of the Council of 11 February 2004 establishing common rules on compensation and assistance to passengers in the event of denied boarding and of cancellation or long delay of ights, and repealing Regulation (EEC) No 295/91.. Z zamieszczonego w tabeli 1 zestawienia wynika, e najszerszy zakres uprawnie przyznano pasaerom, którym odmówiono wejcia na pokad. W przypadku pasaerów, których lot jest odwoany, poziom ochrony pasaerów jest znacznie niszy, poniewa stworzono przewonikom moliwo wyczenia prawa pasaerów do odszkodowania. Wprowadzenie zasady, e pasaer nie ma prawa do odszkodowania, jeli odwoanie lotu nastpio z powodu „nadzwyczajnych okolicznoci, których nie mona byo unikn pomimo podjcia wszelkich racjonalnych rodków” bez wyranego ich zde niowania w praktyce, umoliwia przewonikom uwolnienie si od obowizku wypaty takiego odszkodowania. Wanymi z punktu widzenia interesów klienta kwestiami uregulowanymi przez analizowane rozporzdzenie s równie kwestie: – umieszczenia pasaera w klasie wyszej lub niszej ni ta, na któr mia pierwotnie rezerwacj. Wprowadzono zasad, e w przypadku umieszczenia pasaera w wyszej klasie przewonik nie ma prawa da od niego dopaty. Jeli natomiast pasaer zosta umieszczony w niszej klasie, to ma prawo do zwrotu czci ceny za bilet. Wysoko tego zwrotu zaley od dugoci trasy lotu i wynosi 30% przy trasach do 1500 km, 50% przy trasach od 1500 do 3500 km i 75% trasach powyej 3500 km; – traktowania w sposób priorytetowy osób o ograniczonej moliwoci poruszania si i towarzyszcych im osób oraz dzieci podróujcych bez dorosych opiekunów; – obowizku informowania pasaerów przez linie lotnicze o przysugujcych im prawach; – niedopuszczalnoci wyczenia lub ograniczenia odpowiedzialnoci przewonika lotniczego wynikajcej z analizowanego rozporzdzenia; – odpowiedzialnoci przewonika wobec pasaerów bdcych uczestnikami imprez turystycznych. Wprowadzono zasad, e rozporzdzenie nie narusza praw pasaerów wynikajcych z dyrektywy 90/314/EWG. Nie ma jednak zastosowania w przypadActa Sci. Pol..

(13) Ochrona praw pasaerów w regulacjach UE. 649. kach, gdy zorganizowana wycieczka jest odwoana z przyczyn innych ni odwoanie lotu. Z przedstawionych rozwaa wynika, e analizowane rozporzdzenie ujednolicio zakres ochrony pasaerów korzystajcych z transportu lotniczego w odniesieniu do szkód spowodowanych odmow wejcia na pokad, odwoaniem lub opónieniem lotu. Rodzaj i wysoko wiadcze przysugujcych pasaerom s zrónicowane w zalenoci od róda powstania szkody. Ponadto, stworzenie przewonikom moliwoci uwolnienia si od obowizku wypaty odszkodowania w przypadku odwoania lotu w praktyce znacznie obnia poziom ochrony interesów ekonomicznych tej grupy pasaerów.. OCHRONA PASAERÓW W PRZEWOZACH KOLEJOWYCH Kwestie odpowiedzialnoci przewonika kolejowego za odwoanie lub opónienie w przewozach kolejowych reguluje Rozporzdzenie (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r. dotyczce praw i obowizków pasaerów w ruchu kolejowym15. Jak podkrelono w preambule do rozporzdzenia, pasaer w ruchu kolejowym jest sabsz stron umowy transportu, dlatego jego prawa powinny podlega ochronie. Uznano, e wzmocnienie praw pasaerów korzystajcych z przewozów kolejowych powinno opiera si na istniejcym systemie prawa midzynarodowego w tej dziedzinie zawartym w zaczniku A do rozporzdzenia16. Za podane uznano objcie tak sam ochron pasaerów w krajowym ruchu kolejowym. Zakres podmiotowy rozporzdzenia obejmuje przewoników kolejowych posiadajcych licencj wydan zgodnie z dyrektyw Rady 95/18/WE z 19.06.1995 r. w sprawie wydawania licencji przedsibiorstwom kolejowym17 oraz pasaerów korzystajcych z przewozów kolejowy dokonywanych przez tych przewoników. Z powyszego wynika, e ochron nie zostali objci pasaerowie korzystajcych z przewozów dokonywanych przez przewoników niemajcych takiej licencji. Przyjto jednak, e wprowadzone rozporzdzeniem zasady dotyczce: dostpnoci biletów, biletów bezporednich, rezerwacji, odpowiedzialnoci wobec pasaerów za baga, obowizku posiadania ubezpieczenia z tytuu odpowiedzialnoci wobec pasaerów, zasad korzystania z przewozu przez osoby niepenosprawne, informacji dla osób niepenosprawnych oraz zapewnienie bezpiecze stwa pasaerom – stosuje si do wszelkich kolejowych usug pasaerskich dokonywanych na terenie Wspólnoty. Tym samym naley zauway, e na terenie UE poziom ochrony pasaerów korzystajcych z przewozów kolejowych jest zrónicowany w zalenoci od tego, czy przewozu dokonuje przewonik majcy licencj wydan zgodnie z zasadami okrelonymi w dyrektywie 95/18 WE czy te nieposiadajcy takiej licencji. 15. Dz. Urz. UE L 2007 Nr 315, s. 14. Przepisy ujednolicone o umowie midzynarodowego przewozu osób i bagau kolejami (CIV) do Konwencji o midzynarodowym przewozie kolejami (COTIF) z dnia 9 maja 1980 r., ze zmianami zawartymi w Protokole wprowadzajcym zmiany do Konwencji o midzynarodowym przewozie kolejami z dnia 3 czerwca 1999 r. (Protokó z 1999 r.) 17 Dz. Urz. UE L 1995 Nr 143 s. 70. Dyrektywa ta zostaa zmieniona dyrektyw 2004/49/WE Dz. Urz. UE L 2004 nr 164 s. 44. 16. Oeconomia 9 (4) 2010.

(14) 650. H. Zawistowska. Zakres przedmiotowy tego rozporzdzenia jest znacznie szerszy od rozporzdzenia omówionego w pkt 2 (por. tab. 2), poniewa uregulowano w nim kwestie (por. art. 1): – informacji dostarczanych przez przedsibiorstwa kolejowe, zawierania umów transportowych, wystawiania biletów i wdraania komputerowego systemu informacji i rezerwacji w transporcie kolejowym; – odpowiedzialnoci przedsibiorstw kolejowych i ich obowizku ubezpieczenia od odpowiedzialnoci wobec pasaerów oraz za ich baga; – obowizków przedsibiorstw kolejowych wobec pasaerów w przypadku opónie ; – ochrony i pomocy zapewnianej osobom niepenosprawnym oraz osobom o ograniczonej sprawnoci ruchowej podróujcym kolej; – okrelenia i monitorowania norm jakoci obsugi w odniesieniu do pocze , kontroli zagroe bezpiecze stwa osobistego pasaerów oraz rozpatrywania skarg; – ogólnych zasad dotyczcych egzekwowania przepisów. Z powyszego wynika, e w przypadku przewozów kolejowych przyjto nieco inne rozwizanie ni w przypadku przewozów lotniczych, polegajce na uregulowaniu w jednym akcie prawnym wszystkich kwestii zwizanych z prawami i obowizkami pasaera. Analizowane rozporzdzenie weszo w ycie 4.12.2009 r., jednake nie we wszystkich pa stwach czonkowskich. Artyku 2 ust. 4 przewiduje bowiem moliwo derogacji. Stanowi, e w odniesieniu do krajowych kolejowych pocze pasaerskich pa stwo czonkowskie moe w przejrzysty i niedyskryminujcy sposób przyzna zwolnienie ze stosowania przepisów tego rozporzdzenia na okres nieprzekraczajcy 5 lat, który moe zosta dwukrotnie przeduony, za kadym razem na okres nieprzekraczajcy 5 lat. Z powyszego wynika, e w pa stwach czonkowskich, które skorzystaj z tej moliwoci wprowadzone rozporzdzeniem zasady w stosunku do przewozów krajowych wejd w ycie póniej, nie póniej jednak ni w 2024 r.18. Z przytoczonego wyej okrelenia zakresu przedmiotowego rozporzdzenia wynika, e reguluje ono m.in. zasady odpowiedzialnoci przewonika kolejowego za opónienie, utrat poczenia, odwoanie pocigu. Zgodnie z tymi zasadami, przewonik zobowizany jest w danym wypadku powiadczy na bilecie odwoanie pocigu lub utrat poczenia. Odpowiada on za szkody, jakie poniós podróny, jeeli wskutek odwoania pocigu, jego opónienia lub utraty przez podrónego poczenia podró nie moe by kontynuowana tego samego dnia lub jeli wskutek zaistniaych okolicznoci od podrónego nie mona zgodnie ze zdrowym rozsdkiem wymaga kontynuowania podróy tego samego dnia. Szkody obejmuj racjonalnie uzasadnione koszty spowodowane powiadomieniem osób oczekujcych na podrónego w miejscu przeznaczenia. Przewonik jest zwolniony od odpowiedzialnoci, jeeli odwoanie pocigu, jego opónienie lub utrata poczenia s spowodowane jedn z nastpujcych przyczyn: 18. W Polsce obowizujca od 31 grudnia 2009 r. Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym (Dz.U. Nr 214, poz. 1658) wprowadzia wyczenia stosowania niektórych przepisów wymienionego Rozporzdzenia 1371 (m.in. dotyczcych odszkodowa za opónienie pocigu) w odniesieniu do pocze regionalnych. Do dnia 30 czerwca 2011 r. wyczone przepisy nie obowizuj take we wszystkich poczeniach krajowych i midzynarodowych ze stacjami pooonymi poza granicami UE. Acta Sci. Pol..

(15) Pasaer ma wybór midzy: a) zwrotem penego kosztu biletu na warunkach, na jakich zosta opacony, za cz lub czci niezrealizowanej podróy oraz za cz lub czci ju zrealizowane, jeeli taka podró jest ju bezcelowa w kontekcie pierwotnego planu podróy, wraz z zapewnieniem w odpowiednich przypadkach poczenia powrotnego do miejsca wyjazdu w najbliszym dostpnym terminie albo b) kontynuacj lub zmian trasy podróy, przy porównywalnych warunkach przewozu, do miejsca docelowego w najbliszym dostpnym terminie; albo c) kontynuacj lub zmian trasy podróy, przy porównywalnych warunkach przewozu, do miejsca docelowego w póniejszym terminie dogodnym dla pasaera. Jeli przewonik ma uzasadnione powody, aby przypuszcza, e opónienie przyjazdu do miejsca przeznaczenia przekroczy 60 minut w stosunku do umowy transportu W przypadku opónienia o ponad 60 minut pasaerom oferuje si take nieodpatnie: a) posiki i napoje odpowiednio do czasu oczekiwania, jeeli s one dostpne w pocigu lub na stacji lub mog zosta w rozsdnym zakresie dostarczone; b) o ile jest to zycznie moliwe, zakwaterowanie w hotelu lub innym miejscu oraz transport midzy stacj kolejow a miejscem zakwaterowania w przypadkach koniecznoci pobytu przez jedn lub kilka nocy albo jeeli niezbdny jest pobyt dodatkowy; c) o ile jest to zycznie moliwe, transport z pocigu do stacji kolejowej, do miejsca odjazdu zastpczego rodka transportu lub do miejsca przeznaczenia, jeeli pocig zosta unieruchomiony na trasie. wiadczenie dodatkowe 1) Nie tracc prawa do przewozu, moe da odszkodowania za opónienie, za które nie otrzyma zwrotu kosztów biletu; minimalna kwota odszkodowania wynosi: a) 25% ceny biletu w przypadku opónienia wynoszcego od 60 do 119 minut; b) 50% ceny biletu w przypadku opónienia wynoszcego 120 minut lub wicej.. Odszkodowanie. Pasaerowie nie maj prawa do odszkodowania jeli o opónieniu zostali poinformowani przed zakupem biletu lub jeeli opónienie w wyniku kontynuacji podróy innym poczeniem lub przez zmian trasy jest krótsze ni 60 minut. Ograniczenie lub wyczenie prawa do odszkodowania.

(16) ródo; Opracowanie wasne na podstawie Rozporzdzenia (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r. dotyczcego praw i obowizków pasaerów w ruchu kolejowym. Source: Regulation (EC) No 1371/2007 of the European Parliament and of the Council of 23 October 2007 on rail passengers’ rights and obligations.. wiadczenie zasadnicze.

(17) ródo powstania szkody. Tabela 2. Odpowiedzialno przewonika kolejowego za opónienie, utrat poczenia lub odwoanie pocigu Table 2. Responsibility of the railway company in the event of delays, missed connections or cancellations.

(18) 652. H. Zawistowska. a) okolicznociami zewntrznymi w stosunku do ruchu kolei, których przewonik mimo zastosowania niezbdnej w powstaej sytuacji starannoci nie móg unikn ani których skutkom nie móg zapobiec; b) win podrónego; lub c) zachowaniem si osoby trzeciej – jeli przewonik mimo zastosowania nakazanej sytuacj starannoci nie móg unikn takiego zachowania si i którego skutkom nie móg zapobiec; za stron trzeci nie uwaa si innego przedsibiorstwa eksploatujcego t sam lini kolejow. Tabela 2 zawiera zestawienie zasad regulujcych odpowiedzialno przewonika kolejowego za opónienie, utrat poczenia lub odwoanie pocigu. Z zamieszczonego w tabeli 2 zestawienia wynika, e nie wprowadzono zrónicowania zasad odpowiedzialnoci w zalenoci od róda powstania szkody. Rodzaj przysugujcych pasaerowi wiadcze zaley gównie od dugoci opónienia w dotarciu do miejsca docelowego. Bez znaczenia jest natomiast dugo trasy. W porównaniu do dotychczas obowizujcych zasad znacznemu rozszerzeniu ulegy uprawnienia pasaerów w przypadku opónienia, utraty poczenia lub odwoania pocigu. Naoenie na przewonika obowizku potwierdzanie tego faktu znacznie uatwia pasaerowi dochodzenie roszcze . Podobnie jak w przypadku przewozów lotniczych, stworzono przewonikom kolejowym moliwo wyczenia odpowiedzialnoci, jeli odwoanie pocigu, jego opónienie lub utrata poczenia nastpiy z powodów okrelonych w rozporzdzeniu (wina podrónego lub osoby trzeciej, okolicznoci zewntrzne w stosunku do ruchu kolei, których nie mona byo unikn ani których skutkom nie mona byo zapobiec).. TRANSPORT DROGOWY I MORSKI Jak wykazano w pierwszej czci niniejszego opracowania, zarówno w dokumentach okrelajcych kierunki polityki transportowej, jak i konsumenckiej wskazuje si na potrzeb doko czenia prac nad regulacjami majcymi na celu okrelenie i ochron praw pasaerów. Od 2008 r. trwaj prace nad dwoma projektami legislacyjnymi, dotyczcymi praw pasaerów korzystajcych z pocze autobusowych, autokarowych oraz morskich na trasach krajowych i midzynarodowych. Jak stwierdzi A. Tajani19, „Unia Europejska nie moe pozwoli na to, by pasaerom przysugiway róne prawa w zalenoci od tego, jaki rodek transportu wybieraj. Dziki dwóm nowym rozporzdzeniom ta kwestia zostanie uregulowana dla wszystkich rodzajów transportu. Pasaerowie bd mogli wybiera najbardziej odpowiadajcy im rodek przejazdu wiedzc, e niezalenie od tego wyboru przysugiwa im bd takie same prawa”. Tempo prac nad poszczególnymi projektami jest zrónicowane. Prace nad Rozporzdzeniem w sprawie praw pasaerów podróujcych drog morsk i po wodach ródldowych s ju na ko cowym etapie20. Nowe przepisy zakadaj m.in.: 19. Antonio Tajani by wiceprzewodniczcym Komisji Europejskiej odpowiedzialnym za sprawy transportu, obecnie odpowiada za turystyk. 20 Rozporzdzenie zostao ju zaakceptowane przez Parlament Europejski. Acta Sci. Pol..

(19) Ochrona praw pasaerów w regulacjach UE. 653. – zagwarantowanie pasaerom zwrotu kosztów lub transportu alternatywnego w przypadku odwoania usugi transportowej lub opónienia wypynicia przekraczajcego 90 minut; – waciw pomoc (w postaci np. zapewnienia przekski, posiku, napojów oraz, w razie potrzeby, noclegu do trzech nocy w cenie do 80 euro za noc) w przypadku odwoania usugi transportowej lub opónienia wypynicia przekraczajcego 90 minut; – rekompensat nansow wynoszc od 25 do 50% wartoci biletu – w przypadku opónienia dopynicia lub odwoania rejsu; – niedyskryminowanie osób niepenosprawnych lub osób o ograniczonej zdolnoci ruchowej oraz szczególn bezpatn pomoc dla tych osób zarówno w terminalach portowych, jak i na pokadzie statku, a take rekompensat nansow za utrat lub zniszczenie ich urzdze umoliwiajcych poruszanie si; – minimalne wymogi dotyczce prawa wszystkich pasaerów do informacji przed rozpoczciem rejsu i w jego trakcie, a take do informacji ogólnej na temat ich praw w terminalach i na pokadzie statku; – ustanowienie przez przewoników i operatorów terminali mechanizmów rozpatrywania zaale , dostpnych dla pasaerów; – ustanowienie niezalenych organów krajowych, które egzekwowayby stosowanie rozporzdzenia i mogyby, w razie potrzeby, nakada kary. Z kolei prace nad projektem rozporzdzenia dotyczcego praw pasaerów podróujcych autokarami s na znacznie wczeniejszym etapie. Warto jednak wskaza na gówne kierunki tej regulacji. W projekcie przewiduje si uregulowanie takich kwestii, jak: – zapewnienie moliwoci korzystania z transportu autobusowego przez osoby niepenosprawne, co pozwoli na likwidacj zjawiska dyskryminacji pasaera ze wzgldu na jego niepenoprawno; – rekompensaty i pomoc dla pasaerów w przypadku zakócenia w podróy (przerwania, odwoania, opónienia); – odpowiedzialno przewonika z tytuu mierci, uszkodzenia ciaa lub rozstroju zdrowia pasaera; – odpowiedzialno za utrat lub uszkodzenie bagau pasaera; – rozstrzyganie sporów i dochodzenie roszcze . Z przedstawionej charakterystyki tych projektów wynika, e ich wejcie w ycie z jednej strony spowoduje, e pasaerowie podróujcy drog wodn i transportem autokarowym bd korzystali z podobnej ochrony, co pasaerowie podróujcy samolotem lub kolej. Wanym jej elementem jest zapewnienie pasaerom rekompensaty w postaci odszkodowania oraz dodatkowych wiadcze (posików, noclegu, transportu) w przypadku wystpienia zakóce w podróy (odwoania, opónienia). Z drugiej jednak strony widoczne s rónice midzy tymi systemami. W rezultacie na system ochrony praw pasaerów w UE skadaj si cztery odrbne systemy – tworzone dla poszczególnych rodzajów rodków transportu i uwzgldniajce ich specy k.. WNIOSKI Z przeprowadzonej analizy wypywaj nastpujce wnioski. Oeconomia 9 (4) 2010.

(20) 654. H. Zawistowska. 1. Potrzeba budowania rynku wewntrznego staa si stymulatorem podejmowania na szczeblu UE dziaa majcych na celu usuwanie barier hamujcych ten proces lub zakócajcych prawidowe funkcjonowanie tego rynku. 2. Jednym z czynników zakócajcych funkcjonowanie rynku wewntrznego jest sabsza pozycja konsumentów. To uzasadnia potrzeb wykorzystania instrumentów prawnych do jej wzmocnienia i przywrócenia równowagi w relacjach wytwórcy produktów – konsumenci. 3. Brak równowagi w relacjach wytwórca produktu – konsument wystpuje w wielu obszarach, w tym równie w transporcie pasaerskim. 4. Specy k rynku przewozów pasaerskich jest due zrónicowanie poziomu ochrony pasaerów w zalenoci od rodka transportu, którym dokonywany jest przewóz oraz rodzaju przewozu (transport krajowy, transport midzynarodowy). W przypadku transportu krajowego i midzynarodowego czynnikiem powodujcym dalsze zrónicowanie zakresu i poziomu ochrony pasaerów s konwencje midzynarodowe, okrelajce zasady tej ochrony w przewozach midzynarodowych. 5. Przeprowadzona analiza wykazaa, e prowadzone na szczeblu UE dziaania legislacyjne majce na celu stworzenie skutecznego systemu prawnej ochrony pasaerów w UE, zapewniajcego jednolity poziom tej ochrony niezalenie od rodzaju przewozu (przewozy regularne, nieregularne) i rodka transportu, zmniejszyy istniejce rónice, ale ich nie wyeliminoway. 6. Zblienie nastpio, co do ogólnych zasad, na których powinna si opiera ochrona praw pasaerów (m.in. przez okrelenie w przepisach wiadcze przysugujcych konsumentom w przypadku zakóce w podróy). Nadal natomiast utrzymuj si rónice w zakresie rodzaju i wysokoci wiadcze przysugujcych pasaerom korzystajcym z rónych rodków transportu. 7. Wybór rozporzdzenia jako instrumentu harmonizacji umoliwi eliminacj rónic w poziomie ochrony midzy pa stwami czonkowskimi i tym samym likwidacj rozdrobnienia rynku przewozów pasaerskich. 8. Proces tworzenia systemu ochrony pasaerów w UE nie zosta jeszcze zako czony. Jednake stan zaawansowania prac nad jego doko czeniem uzasadnia wycignicie wniosku, e nastpi to w niezbyt odlegej przyszoci. System ten skada si bdzie z odrbnych podsystemów dotyczcych poszczególnych rodzajów rodków transportu. 9. Okrelenie praw pasaerów i ich ochrona s postrzegane przez przedsibiorców jako bariery utrudniajce ich funkcjonowanie i rozwój.. PIMIENNICTWO Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego – Utrzyma Europ w ruchu – zrównowaona mobilno dla naszego kontynentu. Przegld redniookresowy Biaej Ksigi Komisji Europejskiej dotyczcej transportu z 2001 r. COM(2006) 314 wersja ostateczna. Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego z 13.03.2007 r. Strategia polityki konsumenckiej UE na lata 2007–2013. Wzmocnienie pozycji konsumentów, polepszenie ich dobrobytu oraz zapewnienie ich skutecznej ochrony. COM(2007) 99 wersja ostateczna.. Acta Sci. Pol..

(21) Ochrona praw pasaerów w regulacjach UE. 655. Przepisy ujednolicone o umowie midzynarodowego przewozu osób i bagau kolejami (CIV) do Konwencji o midzynarodowym przewozie kolejami (COTIF) z dnia 9 maja 1980 r., ze zmianami zawartymi w Protokole wprowadzajcym zmiany do Konwencji o midzynarodowym przewozie kolejami z dnia 3 czerwca 1999 r. (Protokó z 1999 r.). Rozporzdzenie nr 295/91 z dnia 4 lutego 1991 r. ustanawiajce wspólne zasady systemu odszkodowa dla pasaerów, którym odmówiono przyjcia na pokad w regularnych przewozach lotniczych Dz.Urz. WE L 36, 08.02.1991. Rozporzdzenie nr 261/2004 z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiajce wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasaerów w przypadku odmowy przyjcia na pokad albo odwoania lub duego opónienia lotów, uchylajce rozporzdzenie (EWG) nr 295/91. Dz. Urz. UE L 46. 17.02.2004. Rozporzdzenie (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 padziernika 2007 r. dotyczce praw i obowizków pasaerów w ruchu kolejowym. Dz. Urz. UE L 2007, Nr 315. Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym. Dz.U. Nr 214, poz. 1658. Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu UE. Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej. C 115/47, 9.05.2008. Zawistowska H., Znaczenie ochrony prawnej konsumentów usug turystycznych dla rozwoju turystyki w Polsce. Monogra e i Opracowania nr 448, SGH, Warszawa 1999.. PROTECTION OF PASSENGER RIGHT IN THE EU LAW Abstract. The need to remove all the barriers, which restrain creation of internal market and need to strengthen consumers’ position on all these elds, on which market instruments does not provide the consumers with proper protection, underlie the creation and development of legal consumers’ protection in EU. That system consists of two groups of regulations. The rst group are the regulations concerning all, or big group of consumers, regardless of purchased goods or services (horizontal regulations), the second group are regulations protecting only consumer of speci c goods or services (sector regulations). As a result, legal protection system of consumers in EU is in fact the aggregation of separate, not connected regulations, which are created in order to eliminate certain sources of dangers. Harmonization of that system by issuing one single legal act (consumers code), at present stage of internal market development, is not possible. That thesis is con rmed by works, executed on EU level, aiming at creation of complex system of protection of passengers. In the article were characterized regulations, which consist on system of protection of passengers using different types of transport. On the example of carriers responsibility for cancellation, delay and refuse to transport, it has been shown, that peculiarity of different transport means will unable to do the full uni cation, even in the con nes of one subsystem like legal protection of passengers in EU. Key words: EU law, consumer protection, passenger right protection system; liability of transport company, cancellation or long delay, compensation. Zaakceptowano do druku – Accepted for print 13.09.2010. Oeconomia 9 (4) 2010.

(22)