EUGENIUSZ DZILIŃSKI
CZY W POLSCE
WYSTĘPUJESARKOSPORYDIOZA U KONI?
Sarkosporydiozę
stwierdzano w Polsce u
bydłai
świń.Sarcocystis blanchardi wg
badańCie
ś1 i (1951)
występujeu 600/o
bydła; zaśSarcocystis miescheriana wg tego samego autora (1951) u 2,40/o, a wg N o- w icki ego (1936) u 370/o,
pogłowia świń.W
dostępnymmi polskim pi-
śmiennictwie
nie
znalazłemopisu ani jednego bezspornego przypadku wy-
stępowania
s arkosporydiozy u koni. C
ąk a
ła (1950) opis uje wprawdzie zmiany w
mięśniachszyjnych i piersiowych u konia, ale sam je
określajako
„przewlekłezapalenie
mięśnina tle domniemanej sarkosporydiozy".
Ta r ki ew i cz (1952) w swej pracy nad odczynem Biernackiego u koni opisuj e zachowanie
siętego odczynu u konia z
przewlekłymzapaleniem
mięśni,
przy czym podaje,
że„zapalenie
wywołane byłoprawdopodobnie przez sarkosporydia".
W
piśmiennictwie ubiegłegostulecia
dość częstoopicsywano schorze- nia spowodowane u koni przez sarkosporydia.
JużG i.i n the r (1859 i 1866) pisze o przypadkach
występowaniau
źrebiąttwardych guzów umiejscowionych w
mięśniachokolicy
krzyżowej,kulszo wej i biodrowej ,
uwypuklających się
na
zewnątrz.Zmiany te,
określanew
kręgachnie- mieckich hodowców jako „Eisballen", opisuje
dokładnienieco
późniejGer 1 ach (1866),
wiążącje przyczynowo z umiejscowieniem
sięwe wspomnianych
mięśniachsarkosporydii.
Takżew
podręcznikachchirurgii
ubiegłego
stulecia (Hoffman 1892, M 611 er 1893) opisywano po- dobne zmiany, jako stale
występująceschorzenie,
będące przyczynąza-
burzeń
ruchowych u
źrebiąt.S ie d am gr o t z k y (1872)
obserwowałw 13 przypadkach
obecnośćsarkosporydii u koni. Podaje on,
że pasożyty umiejscowiły sięw warstwie poprzecznej
mięśni przełyku,w
mięśniach gardła,szyi,
kończynoraz w przeponie. Zaa takowane przez
pasożyty mięśnie wykazywałycechy zaniku,
byłybardziej blade i bardziej
miękkieod
prawidłowych.W
mięśniach tych
nastąpiłrozplem
jądersarkolemy nie tylko we
włóknach,;wiadomości Parazytologiczne", t. VI nr 2/3, 1960
zaatakowanych, ale i w
sąsiadujących.Tkanka
łączna międzymięśniowa uległarozrostowi i
uciskałana
włókna mięśniowe, powodującu nich stopniowo zmiany zanikowe.
Fo 1 g er (1908) opisał dwa przypadki opanowania przez sarkospo- rydia
mięśni szyjnych, skroniowych • i
języka u koni. Zmiany te
spowodowały trudności
w przyjmowaniu pokarmu.
De Gr a a f (1924)
obserwowałsarkosporydia w
mięśniu dwubrzuścowym (m. digastricus), a Li en a u x (1924)
stwierdziłu konia liCT1lle guzy na szyi,
głowie, kończynachprzednich, na bokach i podbrzuszu.
wywołane
przez sarkosporydia.
Mo us su i Co quot (1908) obserwowali u 4-letniego konia twar- de niebolesne
obrzękina
głowie,szyi, bokach i mosznie.
Językw tym prz)'lpadku
byłtwardy i
powiększony.Autorzy ci, stwierdzili w
mięśniach obecnośćsarkosporydiów.
S c h u 1 t z (1887)
opisywałzmiany w
mięśniachbarku konia
uśpionego wskutek
porażenia kończynprzednich.
Mięśniete
byłypoprzera- stane
tkanką łącznąi
zawierałyliczne cewkowate
zwapniałetwory wiel-
kości
26 X 3 mm. Zmiany te autor
przypisywał działaniusarkosporydiów.
Sc he bit z i Hartwig (1950) stwierdzili u konia :mniany w
mięśniach szyi i
przyśrodkowejstrony miiednicy.
Dotyczyłyone
mięśni: zębatego brzusznego, czworobocznego, ramiennoglowowego oraz
mięśni: lędźwiowego
większegoi mniejszego. Autorzy obserwowali tworzenie
się obrzękówna podbrzuszu, napletku, wargach i
kończynach.Rozpoznanie kliniczne poparli oni badaniami histologicznymi, które
wykazaływ zmie- nionych
mięśniachmiositis sarcosporidica.
M ó c s y (1954)
opisałprzypadek inwazji sarkosporydii do
mięśniasercowego z
następowym porażeniem układu bodźczegoserca.
W przypadku opisywanym przez Freud en ber g a (1956) zmiany
wystąpiły
u
sześcioletniegokonia w
mięśniachszyjnych, piersiowych oraz udowych. Tkanka
mięśniowa została częściowo zastąpionaprzez
tkankę łączną.
W
mięśniach wykazującychzmiany, autor
stwierdzał szarożółteguzki
wielkościziarna prosa do ziarna grochu.
Równieżi w tym przypadku zmiany stwierdzone na sekcji potwierdzono badaniem histo- logicznym.
W preparatach mikroskopowych sarkosporydia
sądobrze widoczne
dzięki
intensywnemu barwieniu
siębarwnikami
jądrowymi.Cewy uwa-
żane
za
dojrzałą postać pasożyta leżą wewnątrz włókna mięśniowegooto- czone przez dwie torebki:
zewnętrzną-prążkowaną,i
wewnętrzną- ho-
mogenną,
od której
odchodząliczne wypustki ku
wnętrzu pasożyta,dzie-
ląc
je na komory
zawierającesierpowate sporozoity. Sarkosporydia le-
żąc wewnątrz włókien mięśniowych wywołują początkowo
tylko nie-
znaczne ich rozszerzenie wrzecionowatego
kształtu,natomiast zmiany nie
SARKOSPORYDIOZA KONIA
215
występują
w substancji kurczliwej i sarkolemie, a
prążkowanie mięśnizostaje zachowane. W okresie, gdy
pasożyty sąjeszcze
żywe,nie powo-
dują
one
żadnychodczynów ze strony organizmu, nawet przy bardzo znacznej inwazji (N ie ber 1 e i C o hr s). Z
chwiląobumarcia
pasożytów następujeuwolnienie
sięsilnie jakoby
działającychsubstancji toksycz-
nych, które
wywołująodczyn w postaci nacieku zapalnego. Obok
dużych jednojądrzastychmakrofagów,
układających się pierścieniowata wokółcew,
pojawiają sięlimfocyty, komórki plazmatyczne oraz - w
dużej ilości- granulocyty
kwasochłonne, przedzierające sięprzez
pierścieńhistiocytów
ażdo
wnętrza pasożyta.Prócz licznych fibroblastów pojawia-
ją się duże
komórki wrzecionowate ze stosunkowo
dużym pęcherzykowatym
jądrem. Leżąone
najczęściejogniskowa
między włóknamitkanki
łącznej.
Zie g 1 er (1925)
uważaje za
włókna mięśniowe ulegającere- generacji.
Oprócz odczynu zapalnego we
włóknach mięśniowychstwierdzono
przyćmienie miąższowe,
zwyrodnienie szkliste (Kit t) rozpadanie
się(segmentatio et fragmentatio) i
rozpływanie(Z i e g 1 er, S c h e b i t z, P a 11 as k e), rozplem
jąderkomórek
mięśniowychoraz zanik
włókien mięśniowych,a rozrost na ich miejsce tkanki
łącznej.W stadium
wcześniejszym wytwarzanie
sięjej
poprzedzałopojawianie
się rozległegona- cieku komórkowego, a w
późniejszym-
występowaniew przewadze
włókien
klejodajnych.
W naczyniach
leżącychna terenie
mięśni uległychinwazji stwierdza- no endarteriitis obliterans (Móc s y, 1954).
Obumarłe pasożytystopnio- wo
tracąpowinowactwo do barwników zasadowych. Kontury sporozoitów i przegród
stają sięcoraz mniej
wyraźne,a z ~zasem
następuje odkładanie
się wewnątrzcewy soli wapniowych. Proces ten
postępujeod obwodu ku
częściom środkowym. Pasożyt,który
uległzwapnieniu, ma w po- równaniu z
wielkością wyjściowąwymiary 2-3-krotnie
większei staje
się
dobrze widoczny
gołymokiem.
Zmiany
wywołaneprzez sarkosporydia spotykano
bądźwe wszyst- kich
mięśniach, bądźtylko w pewnych ich grupach.
Najczęściejstwier- dzano je w
mięśniach przełyku(S i e d am g r o t z k i, 1872, B e r g- m a n, 1913),
żuchwy(De Gr a a f, 1924, V i 1 j o en, 1921),
języka(Hoflich, 1908, Kitt, 1921, Moussu i Coquot, 1908), szyi (Lienaux, 1907, Freudenberg, 1956, Schebitz i Hartwigk, 1950).
Mięśnie miaływówczas zabarwienie szarawe z odcieniem
żółtawym i
wykazywałybrak ostrego
przejścia między tkanką zdrowąa ule-
głą
zmianom. W
świeżychprzypadkach inwazji tkanka
mięśniowai oko- liczna tkanka
łączna były obrzękłei surowiczo nacieczone. W stadiach
późniejszych
w
mięśniach występowałoogniskowo bardziej blade zabar-
wienie i
byłyone poprzecinane
biało-szarymi włóknistymipasmami.
W zmienionych
częściach mięśniwidoczne
byłyguzki
wielkościziarna prosa,
wystającena przekroju ponad
powierzchnię.Moussu i Coquot (1908)
wiążąz
obecnościąsarkosporydii w
mięśniach występowanietwar- dych niebolesnych guzów na szyi, podbrzuszu, mosznie i
kończynachoraz zgrubienia i stwardnienia warg. Zmiany takie
powodująu koni
porażenia poszczególnych grup
mięśniowych,z czym bywa
związane występowanie objawu
określanegojako „sztywny chód" (Mócsy, 1954).
W ocenie ze strony poszczególn:ych autorów
ekstensywności występowania sarkosporydiozy u koni
zaznaczają sięznaczne
różnice.Fi e- b i g er (1942)
określa tę ekstensywnośćna 50°/o. Bergman n (1913),
badając
w Sztokholmie 480 koni,
stwierdził obecnośćtego
pasożytau 670/o, Cs ok or (1913) w Wiedniu - u 100/o, Sabr a ze s i Mur at et (1911) w Bordeaux - u 900/o,
zaśMócsy (1954) - u 85°/o.
Sposób
zarażeniasarkosporydiami nie jest jeszcze
wyjaśniony.Praw- dopodobnie
dokładne wyjaśnieniepozycji systematycznej
wchodzącychw
grę pasożytówpozwoli na zbadanie drogi ich prz enikania do organizmu, rozwoju w nim, jak
teżpowstawania
towarzyszącychtemu procesowi zmian w
układachi tkankach. Udane niekiedy próby
zarażeniaprzez skarmianie
materiałem zawierającymsporozoity
dowodzą, żeinwazja przez przewód pokarmowy jest co najmniej
możliwa(S m i t h, Ko c h, Negr i i D ar 1 i n g, Er d ma n i inni). Sarkosporydioza
występujejednak u wielu
zwierząt roślinożernych,u których
należy wykluczyć zarażeniespowodowane za
pośrednictwem spożyciasporowitów zawar- tych we
włóknach mięśniowych. Równocześniez
obecnościąwe
włóknach
mięśniowychcyst z
dojrzałymisporozoitami obserwowano poja- wienie
siętych ostatnich .we krwi. W
związkuz tym istnieje
możliwośćprzenoszenia sarkosporydiozy przez owady
klujące.Przenoszenie odby-
wałoby się
przez wszczepienie
pasożytówdo krwi za
pomocą kłujki, bądźwskutek rozgryzienia owada przez
żywicielaostatecznego (Do f 1 ei n i Re ich en o w, 1953).
Ze
względuna
różną ocenę ekstensywnościsarkosporydiozy przez po- szczególnych autorów w
różnychkrajach, nasuwa
siępytanie, czy scho- rzenie to
występujew Polsce. W celu uzyskania odpowiedzi wykonano w czasie od 15 XII 1951 do 1 IV 1953 r. badanie
mięśni132 koni pocho-
dzących
z
różnychokolic Polski. Konie te
byłypoddawane sekcjom w
ZakładzieAnatomii Patologicznej Wydz. Wet. Próbki pobierano z na-
stępujących
miejsc:
mięśnie przyśrodkowejstrony
żuchwy, języka,skór- ne barku,
wyścielające jamęmiednicy, brzuszne,
mięsieńsercowy (koniu- szek),
nóżkiprzepony oraz
błona mięśniowa przełyku. Przełyk oglądanomakroskopowo po
usunięciu błony śluzowej,a
następniebadano , podob-
nie jak i inne wymienione
mięśnie, posługując się metodą stosowanąprzy
badaniu
mięsawieprzowego na
obecność włośni. Nożyczkamiwycinano
SARKOSPORYDIOZA KONIA
przeto skrawki
wielkościziarna pszenicy,
ściskanoje w kompresorium
i oglądanopod mikroskopem przy
powiększeniu50 X .
Mimo starannych
poszukiwańnie
udało się ustalić obecnościSarcocy- stis bertrami we
włóknach mięśniowych, choćbyw jednym przypadku.
Nie znaleziono
takżecew
pasożytaw zba danych histologicznie w ycin- kach
mięśniszkieletowych i
mięśniasercowego pobranych od 100 koni podd awanych ubojowi w
rzeźniwarszawskiej.
Ponieważwycinki
narządów nie
byłypobierane specjalnie w celu badania ich w kierunku sarko- sporydiozy, lecz w kierunku
niedokrwistości zakaźnejkoni, miejsca po-
Ryc. 1. Cewy Sarcocustis betrami we włóknach mięsnych. Barwienie hem.-eoz. Obj.
lOX, okuł. 2,5; a - przekrój podłużny, b - przekrój poprzeczny
brania nie
odpowiadaływ
pełni najczę;tszejlokalizacji cew. Badano jed- nak po kilka
mięśniz
każdegokonia, co przy
dużej różnorodnościmiejsc lokalizacji omawianych
pasożytów pozwoliłobyzapewne
łatwo ustalićich
obecność.
W 1952
r. badającdla innych celów wycinek blizny konia,
wałachalat 16, operowanego w Klinice Chirurgicznej Wydz. Wet., napotkano w
wyciętychwraz z
blizną mięśniachtwory
podługowate,silnie
barwiące
się hematoksyliną(ryc. 1). Twory te
zostałyrozpoznane jako Sarcocy-
stis, przypuszczalnie S. bertrami Do f 1 ei n. Niestety, nie
udało sięustalić,
czy
koń,od którego
pochodził:badany
materiał, wykazywałrów-
nież
w innych
mięśniachpodobne twory. Pobrana próbka bioptyczna
została
utrwalona w 4-procentowej formalinie, pokrajana na mikrotomie d0
zamrażaniai zabarwiona
hematoksyliną-eozyną.W obrazie mikro- skopowym stwierdzono szerokie pasma tkanki
łącznejubogiej w elemen- ty komórkowe, a
obfitującewe
włókna. Występująceobok tkanki bliz- nowatej
włókna mięśniowe,nawet
zawierającecewy, w znacznym stop- niu
zachowały prążkowanie. Wokółcew stwierdzono tylko niewielkie na- cieki
złożonez histiocytów, limfocytów oraz nieznacznie uwydatniony
Ryc. 2. Sarcocystis betrami. Dobrze widoczne sporozoity i prążkowanie mięśni.
Barwienie hem.-eoz. Obj. 40X, okuł. 2,5X
rozplem
jąder włókien mięśniowych. Nasuwało się wrażenie, żetkanka
łączna przerastająca
pasma
włókien mięśniowych zawierającychcewy nie
byław danym przypadku
związanaprzyczynowo z
sarkosporydiozą.Zdają się
o tym
świadczyćdobrze zachowany rysunek cew, ich intensyw- ne barwienie
się,jak
równieżtylko nieznaczny odczyn miejscowy
wokół pasożytów(ryc. , 2). Przyczyny
występowaniaw danym przypadku tkanki
łącznej wśród włókien mięśniowych należy
raczej
doszukiwać sięw
ura-zie
(mógłnim
byćnp. ucisk
uprzęży).SARKOSPORYDIOZA KONIA
219
Aczkolwiek opisany tu przypadek nie pozwala na
dokładniejszeroz- pozhanie gatunku Sarcocystis
występującegow badanym materiale, to jednak stanowi on niezbity dowód
występowaniatego
pasożytau koni
również
na terenie naszego kraju.
Autor nie wdaje
siętutaj w
ocenę systematycznąSarcocystis stwier- dzonego u konia.
Zresztąsystematyka Sarcocystis do tej pory jest dys- kutowana. Re ich en o w (1952), F ie big er (1942)
zaliczajątego
pasożyta
do gromady Sporozoa, podgromady - Sarcosporydia. We n- y o n (1952) nie
uważaSarcosporydia za pierwotniaki, Sp i n d 1 er
i Zimmerman (1945)
uważająje raczej za grzyby typu Aspergillus, a Bi o c ca (1949), Mil h 1 p ford (1952) i inni
zaliczająSarcocystis do
pasożytów
bardzo
zbliżonychdo Toxoplasma.
Otrzymano 29 I 1960 Z Katedry Anatomii Patologicznej Wydz. Wet. SGGW w Warszawie
LITERATURA
1. Bergman n A.: Ztschr.
f.
Fleisch- u. Milchhyg. 23: 169, 1913.2. Bi o c ca E. (cyt. G. Piekarski): Lehrbuch d. Parasitologie, Berlin, 1954, 109.
3. Cąkała S.: Met. Wet. 9: 518, 1950.
4. Cie ś 1 a E.: Annales UMCS, vol. VI, 9: 193, 1951.
5. Csokor (cyt. Ostertag): Handbuch d. Schlachtvieh und Fleischbeschau. Stuttgart 1932, 476.
6. Do f 1 ei n F., Re ich en o w E.: Lehrbuch d. Protozoenkunde. Jena 1953, 1042.
7. Fi e big er J.: Die tierischen Parasiten d. Haus- u. Nutztiere sowie des Menschen. Berlin 1947, 107.
8. Freud en ber g F.: Tieriirztliche Umschau, 3: 91, 1956.
9. F ii Ig er A.: Ztschr. f. Inf. Krankh. d. Haust. 4: 102, 1908.
10. De Gr a a f: Tijschr. Diergeneesk. Bd 51, 355, 1924.
11. G i.i n the r F. u. K.: Die Beurteilungslehre d. Pferdes, Hannover 1859, 187.
12. G i.i n the r K.: Die topographische Myologie d. Pferdes. Hannover, 1866, 206.
13. Ho f fm a n L.: Tierarztliche Chirurgie. Stuttgart 1892, Bd. 2.
14. Li en eau x: Soc. de Med. vet. du Brabant, 1907.
15. Móc s y J.: Hutyra, Marek, Maninger, Mócsy - Spezielle Pathologie u. The- rapie d. Haustiere. Jena 1954, Bd. II, 700.
16. Mo us su et Co quot: - Rec. Med. Vet. t. 85: 445, 1908.
17. M ii 11 er H: Lehrbuch d. allgemeinen Chirurgie u. Operationslehre f. Tierarzte.
Stuttgart 1893, 201.
18. Mi.i h 1 p hord H. (cyt. G. Piekarski)): Lehrbuch d. Parasitologie, 1954, 109.
19. N o wicki R., Przegl. Wet. 1936, 285.
20. Si e dam gr ot z k y O.: Wochenschr. f. Tier- u. Viehzucht, Bd. 16: 97, 1872.
21. Sabrazes J. et Muratet L.: C. R. Soc. Biol. t. 67: 395, 1911.
22. Sc he bit z H., Hartwig k
H.:
Tieriirztl. Umsch. 19/20: 351, 1950.7
23. Sc hu 1 t z R., Rec.
de med.vet. t. 64: 456, 1887.
24. Sp i n d 1 er L.
A.,Zimmerman H. E. :
J. of Parasitol.vol. 31: 13, 1945.
25. Tarki ew i cz S.:
Annal. UMCS,sectio DD,
vol.VI, 19: 366, 1952.
26. Zie g 1 er M.:
Część „Mięśnie"w Joest E. - Handbuch d. speziell. patholog.
Anatomie der Haustiere, Bd V, Berlin 1929, 502.
E. D71LIŃSKI