• Nie Znaleziono Wyników

WZORY UŻYWANIA NARKOTYKÓW WŚRÓD OSÓB ZGŁASZAJĄCYCH SIĘ

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "WZORY UŻYWANIA NARKOTYKÓW WŚRÓD OSÓB ZGŁASZAJĄCYCH SIĘ "

Copied!
12
0
0

Pełen tekst

(1)

Janusz Sieroslawski

Zakład Badań

nad Alkoholizmem i Toksykomaniami Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

WZORY UŻYWANIA NARKOTYKÓW WŚRÓD OSÓB ZGŁASZAJĄCYCH SIĘ

DO LECZENIA W WARSZAWIE

WPROWADZENIE

W latach

dziewięćdziesiątych,

polska scena lekowa zdominowana

wcześniej

przez opiaty domowego wyrobu, leki

uspokajające

i nasenne oraz substancje wziewne

uległa

znacznym

przeobrażeniom.

Na

szerszą skalę pojawiły się

na niej substancje charaktery- styczne dla krajów zachodniej Europy, takie jak przetwory konopii czy amfetamina.

Dostępne są również, chociaż

w znacznie mniejszym zakresie, halucynogeny, kokaina, czysta heroina czy ecstasy.

Głównym źródłem

informacji o tych zmianach

były,

jak do- tychczas, badania ankietowe realizowane

wśród młodzieży

szkolnej (Sieroslawski 1996b).

Obecnie nowe tendencje na nielegalnym rynku substancji psychoaktywnych

zaczynają zaznaczać się

w strukturze substancji

używanych

przez narkomanów, tj. osoby

uzależ­

nione od narkotyków lub

nadużywające

ich w sposób

rodzący poważne

problemy.

Przedmiotem

artykułu

jest analiza wzorów

używania

substancj i psychoaktywnych przez osoby

zgłaszające się

do leczenia do placówek specjalistycznych w Warszawie w 1995 r.

Kryterium typologii wzorów

rodzaje substancji przyjmowanych w czasie ostatnich 30 dni przed

zgłoszeniem.

Jej celem jest próba odpowiedzi na pytania o

zróżnicowania społeczno-demograficzne

tak

wyróżnionych

kategorii narkomanów jak

również

poszu- kiwanie

różnic

w obszarze

zachowań

ryzykownych i ich konsekwencji.

Dane do analiz

pochodzą

z

badań

prowadzonych w ramach projektu "Multi-City Study" koordynowanego przez

Grupę

Pompidou (Rada Europy).

Istotą

tego projek- tu jest

stałe

monitorowanie sytuacji epidemiologicznej na podstawie wszystkich

dostępnych wskaźników

(Hartno li I 994a, 1994b).

Zgłaszalność

do leczeniajest pod- stawowym

wskaźnikiem

projektu, najlepiej wystandaryzowanym pod

względem

definicji i metody zbierania danych na potrzeby porównat\

międzynarodowych

(Hart-

(2)

Janusz

Sierosławski

noll 1994c, Stauffacher 1995). Dane zbierane

w sposób

ciągły

we wszystkich placówkach leczenia

uzależnieIi

lekowych w miastach

objętych

programem.

METODA I

MATERIAŁ

BADAWCZY

Zbieranie danych

dotyczących wskaźnika

popytu na leczenie w Warszawie

rozpoczę­

to w 1995 r. Dane na ten temat

pochodzą

z wszystkich placówek lecznictwa specjali- stycznego

uzależnieIi

lekowych w

mieście

i

obejmują cały

1995 r. Indywidualne kwe- stionariusze

wypełniane są

przy pierwszym, w danym roku, kontakcie potencjalnego pacjenta z

placówką, niezależnie

od tego, czy

podjęte zostało

leczenie.

Wskaźnik należy

zatem

interpretować

jako poszukiwanie leczenia a nie jego

podjęcie.

Zastosowanie iden- tyfikatora

składającego się

z

inicjałów

(dwie pierwsze litery nazwiska i imienia) oraz daty urodzenia

pozwoliło uniknąć

wielokrotnego liczenia tych samych osób,

jeśli

korzy-

stały

w danym roku z pomocy

więcej niżjednej

placówki. Kwestionariusz zawiera pod- stawowe dane

społeczno-demograficzne,

infonnacje o wzorze przyjmowania narkoty- ków w czasie ostatnich 30 dni

poprzedzających

kontakt z

placówką

(narkotyk podstawo- wy i ewentualnie dwa dodatkowe,

częstość

i sposób przyjmowania, okres

używania),

dane

dotyczące

przyjmowania narkotyków w iniekcjach, stosowania wspólnych z inny- mi

igieł

i strzykawek oraz infonnacje o

zakażeniach

HiV. Wszystkie dane,

włącznie

ze statusem

zakażeIi

HIV

pochodzą

z odpowiedzi badanych na kwestionariusz. Nie

były

one konfrontowane z danymi z innych

źródeł.

W 1995 r. do czterech warszawskich palcówek specjalistycznych lecznictwa

uzależ­

nień

lekowych (dwa

oddziały

detoksykacyjne, poradnia i punkt konsultacyjny "Monar")

zgłosiły się

w poszukiwaniu leczenia 834 osoby. Dane o

środkach używanych

przez nich w czasie ostatnich 30 dni przed

zgłoszeniem się

do placówki leczniczej zawarto w tabeli

l.

TABEI--A l

Konsumenci poszczególnych typów substancji w czasie ostatnich

30

dni

Pl"led

zgloszeniem - odsetki badanych

(N9134).

Opiaty

(głównie

domowego wyrobu) Stymulant y

(głównie

amfetamina) Przetwory konopii

(głównie

marihuana) Inne

(głównie

leki

uspokajające

i nasenne)

Narkotyk podstawowy

62,2 18,1 11,1 8,7

Wszystkie narkotyki

64,1 46,0 25,2 44,6 Najbardziej rozpowszechnionym

środkiem wśród zgłaszających się

do leczenia

pozostają

opiaty - zarówno gdy analizujemy narkotyk podstawowy jak

również,

gdy

uwzględniamy

informacje o wszystkich trzech przyjmowanych

środkach.

Warto jed-

nak

zwrócić uwagę, że środki

z grupy amfetaminy oraz leki

uspokajające

i nasenne

przyjmowane

były

przez blisko

połowę

badanych.

(3)

Informacji

dotyczących

wszystkich trzech substancji

używanych

przez badanych

stały się podstawą

do

wyróżnienia

trzech wzorów

używania

narkotyków:

- Wzór tradycyjny - opiaty,

głównie

domowego wyrobu przyjmowane jako jedy- ny

środek

lub

łączone

z innymi ale bez amfetaminy i przetworów konopii

TABELA 2

Spoleczno-demograficzna charakterystyka badanych i dane o wieku inicjacji używania

narkotyków - odsetki badanych (N=771)

Płeć

mężczyźni

78,8

kobiety 21,4

Wiek

do 19 lat 9,3

20-24 lata 31,6

25-29 lat 18,8

30-34 lata 19,2

35-39 lat 14,7

40 lat i

więcej

6,5

Wykształcenie

podstawowe lub

niższe

45,8

średnie

41,8

wyższe

4,0

nie dotyczy (nadal

się

uczy) 8,4

Źródło utrzymania

stałe

zatrudnienie 16,2

dorywcza praca lub

zasiłek

dla bezrobotnych 66,7

mne

17,2

Miejsce zamieszkania

Warszawa 71,7

inna

miejscowość

28,3

Wiek inicjacji

poniżej

15 lat 20,3

15-16 lat 33,6

17-18 lat 21,8

19 lat i

więcej

24,4

(4)

Janusz Sieroslawski - Nowy wzór - amfetamina lub przetwory konopi i, ewentualnie inne

środki

ale bez opiatów

- Wzór tradycyjny z elementami nowego wzoru - opiaty i amfetamina lub prze- twory konopii i ewentualnie inne

środki

Według

tych trzech,

wyżej określonych

wzorów, narkotyki

przyjmowało

771 osób, tj. 92,4% wszystkich

zgłaszających się

do leczenia. Analizy prezentowane w tym opracowaniu

ograniczają się

do tej grupy. Jej charakterystyka

społeczno-demogra­

ficzna wzbogacona o informacje o wieku inicjacji zawarta

została

w tabeli 2.

W badanej grupie blisko 80% badanych

stanową mężczyźni. Rozkład

wieku jest silnie

skośny.

Naj liczniej reprezentowanajest kategoria wiekowa 20-24 lata (32%), tylko

niespełna

10% badanych nie

przekroczyło

19 roku

życia.

Zdecydowana

więk­

szość

badanych lokuje

się

w kategorii

wykształcenia

podstawowego (46%) lub

śre­

dniego (42%), nadal kontynuuje

edukację

8% badanych. Dla

większości

podstawo- wym

źródłem

utrzymania jest praca dorywcza lub

zasiłek

dla bezrobotnych. Cho-

ciaż większość

badanych zalicza

się

do mieszkatlców Warszawy, to jednak 28% sta-

nowią

przyjezdni.

Około

20% badanych

rozpoczęło używanie

narkotyków w okre- sie

szkoły

podstawowej tj. przed

ukończeniem

15 lat, 55% w okresie

szkoły średniej

a 25% po przekroczeniu progu

pełnoletności.

WYNIKI

Prezentację

wyników zacznijmy od danych o rozpowszechnieniu

wyróżnionych

wzorów

używania

narkotyków (tabela 3).

TABELA 3

Wzory

używania

narkotyków - odsetki badanych

(N=771)

Wzór tradycyjny

Wzór tradycyjny z ele- mentami nowego wzoru Nowy wzór

opiaty,

głównie

domowego wyrobu przyjmowane 41,6 jako jedyny

środek

lub

łączone

z innymi ale bez

amfetaminy i przetworów konopii

opiaty i amfetamina lub przetwory konopii i 27,8 ewentualnie inne

środki

amfetamina lub przetwory konopii, ewentualnie 30,6 inne

środki

ale bez opiatów

Wzór tradycyjny,

bazujący

na opiatach przyjmowanych jako jedyny

środek

lub

łącznie

z innymi,

głównie

lekami

uspokajającymi

i nasennymi ale bez stymulantów lub przetworów konopii pozostaje na pierwszym miejscu pod

względem

rozpowszech- nienia. Na drugim miejscu lokuje

się

nowy wzór

bazujący

na

środkach względnie

nowych na naszej scenie lekowej (amfetamina, marihuana, haszysz, kokaina). Na ostatnim miejscu pod

względem liczebności

jest grupa osób

przyjmująca

zarÓwno

"nowe" narkotyki jak tradycyjne opiaty. Warto

zauważyć, że różnice

w liczebno-

(5)

TABELA 4

Cechy spoleczno-demograłiczne, wiek inicjacji a wzór używania narkotyków

- odsetki badanych

Wzór Wzór tradycyjny

tradycyjny z elementami Nowy wzór nowego wzoru

Płeć

*

mężczyźni

40,5 26,0 33,5

kobiety 41,6 37,0 21,4

Wiek *

do 19 lat 8,5 15,5 76, l

20-24 lata 21,9 21,5 56,6

25-29 lat 52,1 32,6 15,3

30-34 lata 57, l 34,0 8,8

35-39 lat 60,2 35,4 4,4

40 lat i

więcej

68,0 24,0 8,0

Wykształcenie

*

podstawowe lub

niższe

43,8 31,5 24,7

średnie

44,0 27,7 28,3

wyższe

48,3 34,5 17,2

nie dotyczy (nadal

się

uczy) 4,8 9,7 85,5

Źródło utrzyman ia *

Stałe

zatrudnienie 27,9 20,7 51,4

Dorywcza praca lub za-

siłek

dla bezrobotnych 43,0 32,8 24,2

Inne 35,6 23,7 40,7

Miejsce zamieszkania *

Warszawa 31,0 30,4 38,6

inna

miejscowość

64,1 21,5 14,4

Wiek inicjacji *

poniżej

15 lat 38,0 32,0 30,0

15-16 lat 33,9 31,0 35, l

17-18 lat 42,9 23,0 34,2

19 lat i

więcej

51, l 26,7 22,2

(6)

Janusz

Sierosławski ściach

tych grup nie

są duże.

Oznacza to,

że

proces zmian we wzorach przyjmowa-

nia środków

jest

już znacznie zaawansowany.

Pojawienie

się

nowego wzoru

wiązać się może

ze zmianami w obrazie

społeczno­

demograficznym konsumentów. Nowe

środki wkraczające

szeroko na rynek nielegalnych sub- stancji psychoaktywnych

mogą zdobywać popułamość wśród

innych kategorii

społecznych niż

substancje tradycyjne. W konsekwencji problem lekowy

może przemieszczać się

w nowe segmenty struktu!)' spolecznej. O

zasięgli zróżnicowaJl przekol1l!ią

dane z tabeli 4.

pokazluące dysttybucję

wzorów w poszczególnych kategoriach struktu!)' spo/eczno-demograficmej.

Praktycznie wszystkie zmienne

włączone

do analizy

różnicują

w sposób istotny staty- stycznie (test chi' p<O,OS)

rozkład

badanych ze

względu

na wzór

używania

narkotyków.

Nowy wzór bardziej rozpowszechniony jest

wśród mężczyzn, niż wśród

kobiet, natomiast wzór

przejściowy częściej spotkać można

u kobiet. Rozpowszechnienie wzoru tradycyjnego jest takie same u przedstawicieli obu

płci.

Interesujące zróżnicowanie

wprowadza zmienna wieku. W

miarę

przenoszenia

się

do starszych kategorii wiekowych

wyraźnie rosną

odsetki przedstawicieli wzoru tradycyjnego i

spadają

odsetki osób

używających

narkotyków

według

nowego wzo- ru.

Największa część zróżnicowania

lokuje

się

w

niższych

kategoriach wiekowych - do 29 roku

życia. Wśród

starszych spotykamy

już

tylko bardzo nielicznych przedstawicieli nowego wzoru, natomiast

znacząco

nad reprezentowane

osoby z pierwszej grupy. Nar- kOmani z pogranicza tych dwóch wzorów bardziej podobni

tu do grupy tradycyjnej, ich frakcje

również rosną

w

miarę

wzrostu wieku,

chociaż

w mniejszym stopniu.

Zróżnicowanie wprowadzone przez zmienną wykształcenia sprowadza się w za-

sadzie do

różnic między uczącymi się

a tymi, którzy

zakończylijuż

proces

kształce­

nia

się. Wśród

tych pierwszych zdecydowanie

przeważają

(86%) przedstawiciele nowego wzoru.

Rozkłady

w poszczególnych kategoriach

wykształcenia

u osób, które nie

chodząjuż

do

szkół są

podobne.

Różnice występujące

w kategorii

wykształcenia wyższego

nie

można uznać

za istotne ze

względu

na

małą liczebność

tej grupy.

Przedstawiciele nowego wzoru

niedoreprezentowani

wśród

osób o

utrzymują­

cych

się

z

zasiłku

lub

pracujących

dorywczo oraz nadreprezentowane

wśród

osób o

stałym

zatrudnieniu i w kategorii inne.

Przeciwną tendencję

notujemy w przypadku dwu

pozostałych

wzorów

używania

narkotyków.

Wzór oparty na nowych substancjach jest bardziej rozpowszechniony

wśród

mie-

szkańców

Warszawy,

niż wśród

osób przyjezdnych. Podobnie jest ze wzorem

łączą­

cym stare i nowe substancje. Przedstawiciele tradycyjnego wzoru

wyraźnie

dominu-

ją wśród

badanych

zamieszkałych

w innych

miejscowościach.

Istotne statystycznie,

chociaż słabe

i zarazem malo czytelne

zróżnicowania

wprowa- dza wiek inicjacji. Przedstawiciele wzoru tradycyjnego nadreprezentowani

są wśród

ba- danych, którzy zaczynali

używanie

narkotyków po ukol1czeniu

171a~

a szczególnie w wieku

19 lat i

więcej.

Inaczej jest z osobami

łączącymi

stare i nowe substancje.

Częściej

spotykamy ich

wśród

osób, u któ!)'ch wiek inicjacji przypada przed ukollczeniem 17 lal. Przedstawiciele nowego wzoru natomiast nadreprezentowani

w kategorii wieku inicjacji 15-18 lat.

Tradycyjni narkomani,

używający

opiatów w zdecydowanej

większości przyjmująje

w

drodze iniekcj i

dożylnych,

co stwarza

poważne zagrożenie zakażeniem

HIV, Jak poka-

(7)

zują

dane ztabeli 5.

wśród

badanych

używających

opiatów (dwa pierwsze wzory) blisko 100%

stosowało

iniekcje w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Odsetek

używają­

cych narkotyków w zastrzykach

wśród

przedstawicieli nowe wzoru wynosi! w odniesie- niu do ich

całej

biografii - 38%,

zaś

do ostatnich 30 dni przed badaniem - 28%. W obu przypadkach

różnice są

istotne statystycznie (test chi' p<0,05).

TABELA 5

Wzór

używania

narkotyków a zachowania ryzykowne i status H IV - odsetki badanych Wzór Wzór tradycyjny

Nowy tradycyjny z elementami

wzór nowego wzoru

Używanie

narkotyków w zastrzykach

chociaż

raz w

życiu'

tak 99,4 100,0 37,5

nie 0,6 62,5

Używanie

narkotyków w zastrzykach w czasie ostatnich 30 dni przed

zgłoszeniem"

tak 97,2 99,5 27,9

l11e 2,8 0,6 72,1

Dzielenie

się igłami

i strzykawkami w czasie ostatnich 30 dni przed

zgłoszeniem

(tylko dla

używających

narkotyków w zastrzykach w czasie ostatnich 30 dni)

tak 24,0 22,5 23,2

l11e 52,5 53,5 50,7

nie ustalono 25,0 23,9 26,1

Status HIV' (tylko dla

używających

kiedykolwiek narkotyków w zastrzykach)

testowany, HIV + 44,5 35,5 15,4

testowany, HIV - 41,7 49,5 43, l

testowany, rezultat nie znany 6,4 4,8 1,5

nie testowany 31,8 28,8 39,4

Status HIV' (tylko dla osób testowanych o znanym wyn iku testu)

HIV + 51,6 41,8 26,3

HIV - 48,4 58,2 73,7

(8)

Janusz Sierosławski

Zjawisko dzielenia

się igłami

i strzykawkami

okazało się

podobnie rozpowszech- nione

wśród

przedstawicieli wszystkich trzech wzorów, którzy

używali

narkotyków w iniekcjach w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Blisko 1/4 tej grupy, nieza-

leżnie

od wzoru

używania

narkotyków, to osoby, którym

zdarzyło się

w tym czasie

skorzystać

ze wspólnych

igieł

lub strzykawek. Nie stwierdzono tu istotnych staty- stycznie

różnic

(test chi' p<0,05).

Wśród

konsekwencji

używania

substancji psychoaktywnych w iniekcjach szczegól- nie dramatyczny wyraz

mają zakażenia

HIV. Dane zawarte w tabeli 5.

pokazują

na zna-

cząco wyższy wśród

przedstawicieli nowego wzoru odsetek osób, które nie

były

testo- wane na

obecność

w krwi

przeciwciał

HIV. Mniejszy jest za to odsetek osób, które nie

zapoznały się

z wynikami testu.

Różnice

te

jednak problematyczne ze

względu

na stosunkowo

małą liczebność

grupy nie testowanej, a szczególnie grupy o wyniku niezna- nym. Odsetek osób seropozytywnych jest

najwyższy wśród

osób

używających

narkoty-

kówwedług

wzoru tradycyjnego

anajniższy

u przedstawicieli nowego wzoru.

Prawidło­

wość

tajest istotna statystycznie (test chi' p<0,05)

niezależnie

od tego czy

analizę

prowa- dzimy dla wszystkich, którzy kiedykolwiek

używali

narkotyków w iniekcjach, czy

też

ograniczymy

do osób, które

były

testowane.

Wśród

osób

zgłaszających się

do placówek w poszukiwaniu pomocy

wyróżnić można

szczególnie

interesującązepidemiologicznego

punktu widzenia

grupę zgłaszających się

po raz pierwszy w

życiu.

Odsetek

zgłoszeń

pierwszorazowych

można traktować

jako

wskaźnik

narastania problemu. Jak przekonuje dane z tabeli 6. odsetek

zgłoszet\

pierw- szorazowych jest zgodnie z oczekiwaniami zdecydowanie

najwyższy wśród

osób przyj-

mujących

tylko nowe substancje. Ponad

połowa

z nich,

zgłosiła się

do leczenia pierwszy raz w

życiu.

Analogiczny odsetek

wśród pozostałych

nie przekracza 15%. Warto zauwa-

żyć

podobielistwa na tym wymiarze dwu

pozostałych

wzorów.

Wprawdzie dla

większości

badanych efektem

zgłoszenia było podjęcia

leczenia, to jednak odsetek osób, które nie

rozpoczęły

leczenia jest w sposób istotny staty- stycznie (test chF p<0,05)

zróżnicowany

ze

względu

na wzór przyjmowania narko-

TABELA 6

Wzór używania narkotyków a leczenie - odsetki badanych

Kontakt z lecznictwem *

pierwszy raz w

życiu

kolejny raz Efekt

zgłoszenia

*

Podjęto

leczenie Nie

podjęto

leczenia

Wzór tradycyjny

11,4 88,6

92,0 8,0

Wzór tradycyjny

Nowy z elementami

wzór nowego wzoru

13,2 50,9

86,8 49,1

85,2 63,9

14,8 36,1

(9)

tyków.

Wśród

przedstawicieli nowego wzoru odsetek osób, które

podjęły

leczenie jest naj

niższy

(64%) podczas gdy

wśród

osób

reprezentujących

tradycyjny wzór wynosi on ponad 90%. Osoby

łączące

elementy nowego wzoru i wzoru tradycyjne- go

pod tym

względem

bardziej podobne do narkomanów opiatowych.

DYSKUSJA

Dane zbierane w ramach programu "Multi-City Study"

odbiegają

znacznie od informacji

pochodzących

z systemu statystycznego lecznictwa psychiatrycznego. Ich analiza prowadzi do uzyskania odmiennego obrazu sceny lekowej w Warszawie. Na podstawie danych statystycznych psychiatrii

uzależnienia

od nowych substancji ta- kich jak amfetamina, przetwory konopii, czy halucynogeny

stanowią

w strukturze

uzależnień

w skali kraju zaledwie kilka procent

(Sierosławski

1996c,

Zakłady

... 1996), a w Warszawie

też

nie

przekraczają

10%.

(Sierosławski

1996a,

Sierosławski

et al 1995). Dane uzyskane w wyniku zastosowania metodologii Grupy Pompidou wska-

zująna

znacznie

wyższy udział

nowych substancji w strukturze

środków używanych

przez osoby

zgłaszające się

do leczenia. Decyduje o tym kilka czynników:

-

Różnice

w definicji badanej populacji (osoby

poszukujące

leczenia - osoby podej-

mujące

leczenie)

-

Różnice

w zakresie zbierania danych (ambulatoryjne i stacjonarne placówki specjalistyczne dla narkomanów - dwa nieaddytywne systemy dla placówek ambu- latoryjnych i stacjonarnych, ale

obejmujące całe

lecznictwo psychiatryczne)

-

Różnice

w konstrukcji

wskaźników

(informacje o wszystkich narkotykach

uży­

wanych aktualnie przez badanego - tylko informacje zakodowane w czwartej cyfrze IX Rewizji

Międzynarodowej

Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów).

System sprawozdawczy zastosowany w badaniu wydaje

się dostarczać

podstaw do budowania bardziej adekwatnego obrazu zjawiska.

Dzięki

jego zastosowaniu

jesteśmy też

w stanie

wcześniej wykrywać

nowe tendencje na scenie lekowej.

Zwiększający się

w ostatnich latach odsetek osób

uzależnionych

od amfetaminy w statystykach lecznictwa psychiatrycznego sugeruje,

że

zmiany te

znajdą

swój wyraz

również

w tych statystykach, tyle

że

dopiero za kilka lat. Warto

zauważyć, że

szczególnie istotnym czynnikiemjest tu poziom dostosowania oferty terapeutycznej do potrzeb specyficznych grup pacjentów.

Jak

wykazało

badanie znaczny odsetek osób z problemem amfetaminowym

poszukują­

cych pomocy nie podejmuje leczenia.

Można domyślać się, że

jednym z

ważniejszych

powodów jest

nieadekwatność

oferty terapeutycznej nastawionej na pacjentów

uzależ­

nionych od opiatów (Sieros/awski 1994). Brak odpowiedniej oferty powoduje zatem,

że

osoby

uzależnione

od amfetaminy w znacznej

części

nie

trafiają

do leczenia, nie

zatem wykazywane w statystykach. W efekcie powstaje

wrażenie, że

pomocy terapeutycznej, jak dawniej,

potrzebują głównie

osoby

uzależnione

od opiatów, nie podejmuje

się

zatem szerszych

działań

nakierowanych na stworzenie specyficznej oferty dla

uzależnionych

od nowych

środków

i problem nowych substancj i pozostaje nadal ukryty.

Silne

zróżnicowanie

dystrybucji

wyróżnionych

WZorów w poszczególnych katego-

riach

społeczno-demograficznych

odnotowane w badaniu zdaje

się potwierdzać tezę

o

(10)

Janusz

Sierosławski

pojawieniu

się

nowego,

jakościowo

innego, pokolenia narkomanów. Znaczny odsetek

zgłaszających się

do leczenia, którzy

używają

narkotyków

według

wzoru

łączącego

ele- menty nowego wzoru i wzoru tradycyjnego

sugenuą, że

nie

to dwa

zupełnie

odseparo- wane

światy

narkomanii. Otwartym pozostaje pytanie, czy

więcej

jest

wśród

nich trady- cyjnych narkomanów, którzy wzbogacili swój wzór przyjmowania

środków

o szerzej

dostępne amfetaminę

lub konopia, czy

też większość stanowią

reprezentanci nowego wzoru, którzy z czasem

przechodzą

na opiaty. Innym

interesującym

zagadnieniem

subkul- turowe

różnice między kręgami

tradycyjnych narkomanów i przedstawicielami nowego

wz0-

ru; a

także

relacje

między

nimi. Badanie tych problemów wymaga jednak zastosowania odmien- nej metodologii, opartej

nadanychjakościowych, zbliżonej

do

używanej

w badaniach etnogra- ficznych. Studia takie planujemy w 1997 r.

również

w ramach projektu "Mu Iti-City Study".

Ważnym

z perspektywy profilaktyki HIV ustaleniem badawczym jest znacznie

niższe

rozpowszechnienie iniekcyjnego

używania

narkotyków

wśród

przedstawicieli nowego wzoru

niż

w przypadku tradycyjnych narkomanów.

Również

odsetek osób

zakażonych

jest w tej grupie

niższy.

Wydaje

się, że

dla nowego pokolenia narkomanów

igła

i strzy- kawka

stanowić mogą

atrybuty subkultury, z

którą

nie bardw

chcą się identyfikować.

Nie bez znaczenia jest

też

pewnie wiedza o ryzyku

zakażet\

HIV, szeroko propagowana w ramach edukacji publicznej prowadzonej przez

różne

instytucje oraz mass-media. Hipotezy te wyma-

gają

wetyfikacji w badaniach prowadwnych innymi metodami.

Optymistyczny,jaksię

wyda- je obraz skali stosowania iniekcji

wśród

przedstawicieli nowego wzoru,

zakłóca

podobny jak w przypadku narkomanów tradycyjnych

zasięgużywania

wspólnych

igieł

i strzykawek,

wśród

tych, którzy

stOSIUą

iniekcje. Wydaje

się, że

zjawisko to obecnie

utraciło

swoje subkulturowe

podłoże

i wynika raczej z kwestii

dostępności igieł

i strzykawek w momencie, w którym

akurat potrzebne. O ile ogólnie

dostępność sprzętu

do iniekcj i

ocenić można

jako

dużą

(brak problemu z zakupem w aptekach, nie wygórowane ceny,

możliwość

otrzymania za danno w placówkach

prowadzących

programy wymiany

igieł

i strzykawek) o tyle nie zawsze jest on oferowany w czasie i miejscu gdzie

używane sąnarkotyki.

W przypadku narkomanów o skali stosowania czystego, sterylnego

sprzętu

decyduje w

większym

stopniu to, czy jest on w

zasięgu ręki

w momencie

użycia

narkotyku.

Często

osoby te nie

sąna

tyle zapobiegliwe by zawczasu

pomyśleć

o zaopatrzeniu

się

w

dostateczną ilość

sterylnego

sprzętu.

WNIOSKI

Wyniki badania

wskazują

na znaczny poziom zaawansowania zmian we wzorach

używania

narkotyków

wśród

osób

zgłaszających się

po pomoc do placówek lecznic- twa

uzależniet\

lekowych. Mimo znacznie mniejszej

popularności

iniekcyjnego

uży­

wania narkotyków

wśród

przedstawicieli nowego wzoru

niż wśród

tradycyjnych narkomanów, nie

można bagatelizować zagrożenia zakażeniami

HIV

wśród

tych pierwszych, bowiem zjawisko dzielenia

się igłami

i strzykawkami jest tam równie rozpowszechnione. Stawia to nowe wyzwania programom ograniczania szkód, które nie

mogą ograniczać się

do narkomanów opiatowych.

Znacznie

wyższy

odsetek nie

podejmujących

leczenia mimo

nawiązania

kontaktu

z

placówką

w grupie osób

używających

tylko nowych substancji

niż wśród

osób

(11)

używających

tradycyjnych narkotyków

skłania

do zastanowienia

się

nad dostoso- waniem oferty terapeutycznej do potrzeb osób

uzależnionych

lub

nadużywających

innych

niż

opiaty narkotyków. Wydaje

się, że

istnieje pilna potrzeba opracowania takich specjalnie dla nich dostosowanych programów pomocy.

Wyniki uzyskane w badaniu

ujawniają

ukryty w rutynowych statystykach lecznictwa problem znacznego rozpowszechnienia

wśród

narkomanów nowych substancji, szcze- gólnie amfetaminy.

Kwestią otwartą

pozostaje na ile jest on specyficzny dla Warszawy.

System sprawozdawczy zastosowany w badaniu dostarcza danych

umożliwiających peł­

niejszą

i bardziej

dokładną analizę

wzorów

używania

narkotyków. Lepiej

też służy

do wykrywania nowych tendencji na scenie lekowej. Przemawia to za

rozważeniem możli­

wości

wprowadzenia go do statystyki

państwowej,

co

umożliwiłoby

zbieranie i analizo- wanie danych na poziomie

całego

kraju. Dodatkowym argumentem jest

leżąca

u jego podstaw metodologia Grupy Pompidou stosowana szeroko w innych krajach Europy, co powoduje,

że

dostarcza odpowiednich danych do

porównań międzynarodowych,

istot- nych z perspektywy koordynacji

wysiłków

w zakresie zapobiegania (Report oL. 1993).

Janusz

Sierosławski

Drug using pat!erns among elients asking for drug treatment in Warsaw

Summary

In the 1990s marked changes have been noted in the Polish drug scen e, previously dominated by home-made opiates, tranquilizers and sleep-inducing preparations, as well as by volatile substances. Drugs typieal ofWestern European countries, such as cannabis or amphetamine, have appeared in considerable amounts in Poland. More- over, hallucinogens, cocaine, pure heroin or ecstasy are also avaiiable, although to a lesser exten!. Chan ges on the illicit psychoactive substance market begin to be re- flected in the stmcture of substances consumed by drug addicts.

The paper deals with an analysis of palterns of psychoactive substance use among persons demanding trea!ment in specialized drug treatment facilities in Warsaw in 1995.

The typology of patterns was based on the criterion ofthe type of substances used within 30 days prior to Ireatment demand. Analyzed data were obtained in the Multi-City Study, a research project co-ordinated by the Pompidou Group (Council ofEurope). The project is aimed at a continuous monitoring of epidemiological situation on the basis of all ava- ilable indiees. The first trea!ment demand is the essential, best standardized index in the projec!. Data are collected continually in all drug treatment facilities in the city, by means of a questionnaire filled in by the c1ient during his/her first visit to a facility in a given year.

In 1995 834 clients came to Warsaw drug treatment facilities. On the grounds of data covering no more than three substances three palterns of substance use were distinguished in a group of771 c1ients:

- the traditional paltem based on opiates, mostly home-made, used as the only drug or

associated with other substances, but without amphetamines and cannabis (41,6%);

(12)

Janusz

Sierosławski

- the traditional patlern with elements of a new patlern, including the use of opia- tes and amphetamines ar cannabis, and possibly other drugs (27,8%);

- a new patlern based on amphetamines ar callnabis used possibly with other drugs, but without opiates (30,6%).

The new drug using patlern is more often found in males, younger people (under the age of25), students ar those having a permanentjob, and residents ofWarsaw.

The new patlern seems to be less destructive and is characterized by a smaller proportion of injecting (27,9%) as compared to the remaining ones (almost 100%).

This is connected with a smali er percentage ofthe HIV-infected.

Among clients representing the new patiem of drug use there are more cases of undertaking treatment forthe firsttime in their life, and more instances of not under- tak ing treatment by those who have contacted drug treatment facilities.

Key words: drug treatment demand\drug abuse

PIŚMIENNICTWO

1. Hartnoll R. (1994a): Multi-City Network on Dntg Misuse Trends. Guidelines for City Re- ports and AllIlUal Updates. Council ofEurope. Strasbourg.

2. Hartnol R. et al (1994b) Multi-city study: Drug misuse trends in thirteen Europeon cities, Strasbourg, Co-operation Group to Combat Drug Abuse and lIIicit Trafficking in Drugs (Pompidou Group), Council ofEurope.

3. Hartnoll R. (1994c) Drug treatment reporting systems and jirsttreatment demand indiea- tOl'. Definitive protocol. Strasbourg, Councj[ of Europe.

4. Sierosiawski J.

(1994)

Rehabilitacja osób uzale..+nionych od substancji psychoaktywnych. W:

J. Ki-

WCISki, A. Oslrowska(red) Stan mhabilitacji

i

potrzeby mhabililacyjne asób o paszr;zegó/nych rodza- jach

niesprawności.

\\ydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa, ss. 258-275.

5. Sieroslawski J.,

Zieliński

A., Sieroslawska U., Szata W. (1995) "Warsaw, City Report".

Raport opracowany w ramach realizacji programu: "Joint Pompidou Group/UNDCP Pro- ject Extension ofthe Multi-city Network to Central and Eastem Europe".

6.

Sierosławski

J. (1996a)

Nm*omania w Warszawie -wielowskaźnikawa, ocena epidemiolo-

giczna. Alkoholizm i Narkomania, nr2(23) ss. 233-254.

7.

Sieroslawski J. (1996b) U..+)lIvanie narkotyków przez

miodzież szkolną.

\\yniki ogólnopol- skich bad .. , ankietowych. Serwis Informacyjny Narkomanii, (w druku)

8.

Sieroslawski 1..(1996c) Rozpowszechnienie

uzależnień

od

środków odurzających i

psychotro- pOll'ychw 1995

r.

Dane statystyczne lecznictwa. Serwis Infonnacyjny Narkomanii,

(w

druku) 9. Stauffacher M. (1995) Synthesis Report. Census and treatment demands in eleven Europe- on cities. Annual update 1993. Strasbourg, Pompidou Group: Group of Epidemiology Experts in Drug Problems, Council of Europe.

10. _

(1993) Report q(the International Narcotics Control BoO/ujor 1993. New York, United Nation Publication.

11. _(1996) Zaklady psychiatrycznej oraz neurologicznej opieki zdrolVotnej. Rocznik staty-

styczny. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa.

Cytaty

Powiązane dokumenty

performance does not satisfy, the addition of an extra type of input might increase network performance. As stated in the description of the method, upper extremity kinematics and EMG

12 M ożna się nad nią zastanaw iać np. ΧΙΧ -wieczność jako ciągle funkcjonujący układ odniesienia dla każdej paraleli sięgającej w przeszłość i jako

Лесковский Зверь оказывается нетрадиционным, но все-таки свя­ точны м рассказом.. В: O literatu rze

Если для Голосовкера основной закон мифологического мышления - закон вообра­ жения, то для Леви-Брюля - закон „партиципации”,

należy kobiety, jeśli projekt ma dotrzeć do mniejszościowych grup etnicznych należy zatrudniać członków tych grup, jeśli projekt skierowa- ny jest na młodocianych

leczenie przy zastosowaniu metadonu jest tylko jedną z form leczenia uzależnień opiato- wych i musi być powiązane z całym szeregiem oddziaływaó psychospołecznych

Zarówno wspominana już Alison Crocket, jak i Dagmar Hedrich z Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA, European Monitoring Cen- tre on Drug and

Większość przedstawionych wypisów źródłowych, również tych dotyczących wojsk I Rzeczypospolitej, pochodzi ze szwedzkich archiwów, wydawnictw źródłowych