Janusz Sieroslawski
Zakład Badań
nad Alkoholizmem i Toksykomaniami Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
WZORY UŻYWANIA NARKOTYKÓW WŚRÓD OSÓB ZGŁASZAJĄCYCH SIĘ
DO LECZENIA W WARSZAWIE
WPROWADZENIE
W latach
dziewięćdziesiątych,polska scena lekowa zdominowana
wcześniejprzez opiaty domowego wyrobu, leki
uspokajającei nasenne oraz substancje wziewne
uległaznacznym
przeobrażeniom.Na
szerszą skalę pojawiły sięna niej substancje charaktery- styczne dla krajów zachodniej Europy, takie jak przetwory konopii czy amfetamina.
Dostępne są również, chociaż
w znacznie mniejszym zakresie, halucynogeny, kokaina, czysta heroina czy ecstasy.
Głównym źródłeminformacji o tych zmianach
były,jak do- tychczas, badania ankietowe realizowane
wśród młodzieżyszkolnej (Sieroslawski 1996b).
Obecnie nowe tendencje na nielegalnym rynku substancji psychoaktywnych
zaczynają zaznaczać sięw strukturze substancji
używanychprzez narkomanów, tj. osoby
uzależnione od narkotyków lub
nadużywająceich w sposób
rodzący poważneproblemy.
Przedmiotem
artykułujest analiza wzorów
używaniasubstancj i psychoaktywnych przez osoby
zgłaszające siędo leczenia do placówek specjalistycznych w Warszawie w 1995 r.
Kryterium typologii wzorów
sąrodzaje substancji przyjmowanych w czasie ostatnich 30 dni przed
zgłoszeniem.Jej celem jest próba odpowiedzi na pytania o
zróżnicowania społeczno-demograficznetak
wyróżnionychkategorii narkomanów jak
równieżposzu- kiwanie
różnicw obszarze
zachowańryzykownych i ich konsekwencji.
Dane do analiz
pochodząz
badańprowadzonych w ramach projektu "Multi-City Study" koordynowanego przez
GrupęPompidou (Rada Europy).
Istotątego projek- tu jest
stałemonitorowanie sytuacji epidemiologicznej na podstawie wszystkich
dostępnych wskaźników
(Hartno li I 994a, 1994b).
Zgłaszalnośćdo leczeniajest pod- stawowym
wskaźnikiemprojektu, najlepiej wystandaryzowanym pod
względemdefinicji i metody zbierania danych na potrzeby porównat\
międzynarodowych(Hart-
Janusz
Sierosławskinoll 1994c, Stauffacher 1995). Dane zbierane
sąw sposób
ciągływe wszystkich placówkach leczenia
uzależnieIilekowych w miastach
objętychprogramem.
METODA I
MATERIAŁBADAWCZY
Zbieranie danych
dotyczących wskaźnikapopytu na leczenie w Warszawie
rozpoczęto w 1995 r. Dane na ten temat
pochodząz wszystkich placówek lecznictwa specjali- stycznego
uzależnieIilekowych w
mieściei
obejmują cały1995 r. Indywidualne kwe- stionariusze
wypełniane sąprzy pierwszym, w danym roku, kontakcie potencjalnego pacjenta z
placówką, niezależnieod tego, czy
podjęte zostałoleczenie.
Wskaźnik należyzatem
interpretowaćjako poszukiwanie leczenia a nie jego
podjęcie.Zastosowanie iden- tyfikatora
składającego sięz
inicjałów(dwie pierwsze litery nazwiska i imienia) oraz daty urodzenia
pozwoliło uniknąćwielokrotnego liczenia tych samych osób,
jeślikorzy-
stały
w danym roku z pomocy
więcej niżjednejplacówki. Kwestionariusz zawiera pod- stawowe dane
społeczno-demograficzne,infonnacje o wzorze przyjmowania narkoty- ków w czasie ostatnich 30 dni
poprzedzającychkontakt z
placówką(narkotyk podstawo- wy i ewentualnie dwa dodatkowe,
częstośći sposób przyjmowania, okres
używania),dane
dotycząceprzyjmowania narkotyków w iniekcjach, stosowania wspólnych z inny- mi
igiełi strzykawek oraz infonnacje o
zakażeniachHiV. Wszystkie dane,
włącznieze statusem
zakażeIiHIV
pochodząz odpowiedzi badanych na kwestionariusz. Nie
byłyone konfrontowane z danymi z innych
źródeł.W 1995 r. do czterech warszawskich palcówek specjalistycznych lecznictwa
uzależnień
lekowych (dwa
oddziałydetoksykacyjne, poradnia i punkt konsultacyjny "Monar")
zgłosiły się
w poszukiwaniu leczenia 834 osoby. Dane o
środkach używanychprzez nich w czasie ostatnich 30 dni przed
zgłoszeniem siędo placówki leczniczej zawarto w tabeli
l.TABEI--A l
Konsumenci poszczególnych typów substancji w czasie ostatnich
30
dniPl"led
zgloszeniem - odsetki badanych(N9134).
Opiaty
(główniedomowego wyrobu) Stymulant y
(głównieamfetamina) Przetwory konopii
(główniemarihuana) Inne
(głównieleki
uspokajającei nasenne)
Narkotyk podstawowy
62,2 18,1 11,1 8,7
Wszystkie narkotyki
64,1 46,0 25,2 44,6 Najbardziej rozpowszechnionym
środkiem wśród zgłaszających siędo leczenia
pozostają
opiaty - zarówno gdy analizujemy narkotyk podstawowy jak
również,gdy
uwzględniamy
informacje o wszystkich trzech przyjmowanych
środkach.Warto jed-
nak
zwrócić uwagę, że środkiz grupy amfetaminy oraz leki
uspokajającei nasenne
przyjmowane
byłyprzez blisko
połowębadanych.
Informacji
dotyczącychwszystkich trzech substancji
używanychprzez badanych
stały się podstawą
do
wyróżnieniatrzech wzorów
używanianarkotyków:
- Wzór tradycyjny - opiaty,
główniedomowego wyrobu przyjmowane jako jedy- ny
środeklub
łączonez innymi ale bez amfetaminy i przetworów konopii
TABELA 2
Spoleczno-demograficzna charakterystyka badanych i dane o wieku inicjacji używania
narkotyków - odsetki badanych (N=771)
Płeć
mężczyźni
78,8
kobiety 21,4
Wiek
do 19 lat 9,3
20-24 lata 31,6
25-29 lat 18,8
30-34 lata 19,2
35-39 lat 14,7
40 lat i
więcej6,5
Wykształcenie
podstawowe lub
niższe45,8
średnie
41,8
wyższe
4,0
nie dotyczy (nadal
sięuczy) 8,4
Źródło utrzymania
stałe
zatrudnienie 16,2
dorywcza praca lub
zasiłekdla bezrobotnych 66,7
mne
17,2
Miejsce zamieszkania
Warszawa 71,7
inna
miejscowość28,3
Wiek inicjacji
poniżej
15 lat 20,3
15-16 lat 33,6
17-18 lat 21,8
19 lat i
więcej24,4
Janusz Sieroslawski - Nowy wzór - amfetamina lub przetwory konopi i, ewentualnie inne
środkiale bez opiatów
- Wzór tradycyjny z elementami nowego wzoru - opiaty i amfetamina lub prze- twory konopii i ewentualnie inne
środkiWedług
tych trzech,
wyżej określonychwzorów, narkotyki
przyjmowało771 osób, tj. 92,4% wszystkich
zgłaszających siędo leczenia. Analizy prezentowane w tym opracowaniu
ograniczają siędo tej grupy. Jej charakterystyka
społeczno-demograficzna wzbogacona o informacje o wieku inicjacji zawarta
zostaław tabeli 2.
W badanej grupie blisko 80% badanych
stanową mężczyźni. Rozkładwieku jest silnie
skośny.Naj liczniej reprezentowanajest kategoria wiekowa 20-24 lata (32%), tylko
niespełna10% badanych nie
przekroczyło19 roku
życia.Zdecydowana
większość
badanych lokuje
sięw kategorii
wykształceniapodstawowego (46%) lub
średniego (42%), nadal kontynuuje
edukację8% badanych. Dla
większościpodstawo- wym
źródłemutrzymania jest praca dorywcza lub
zasiłekdla bezrobotnych. Cho-
ciaż większość
badanych zalicza
siędo mieszkatlców Warszawy, to jednak 28% sta-
nowią
przyjezdni.
Około20% badanych
rozpoczęło używanienarkotyków w okre- sie
szkołypodstawowej tj. przed
ukończeniem15 lat, 55% w okresie
szkoły średnieja 25% po przekroczeniu progu
pełnoletności.WYNIKI
Prezentację
wyników zacznijmy od danych o rozpowszechnieniu
wyróżnionychwzorów
używanianarkotyków (tabela 3).
TABELA 3
Wzory
używanianarkotyków - odsetki badanych
(N=771)Wzór tradycyjny
Wzór tradycyjny z ele- mentami nowego wzoru Nowy wzór
opiaty,
główniedomowego wyrobu przyjmowane 41,6 jako jedyny
środeklub
łączonez innymi ale bez
amfetaminy i przetworów konopii
opiaty i amfetamina lub przetwory konopii i 27,8 ewentualnie inne
środkiamfetamina lub przetwory konopii, ewentualnie 30,6 inne
środkiale bez opiatów
Wzór tradycyjny,
bazującyna opiatach przyjmowanych jako jedyny
środeklub
łącznie
z innymi,
głównielekami
uspokajającymii nasennymi ale bez stymulantów lub przetworów konopii pozostaje na pierwszym miejscu pod
względemrozpowszech- nienia. Na drugim miejscu lokuje
sięnowy wzór
bazującyna
środkach względnienowych na naszej scenie lekowej (amfetamina, marihuana, haszysz, kokaina). Na ostatnim miejscu pod
względem liczebnościjest grupa osób
przyjmującazarÓwno
"nowe" narkotyki jak tradycyjne opiaty. Warto
zauważyć, że różnicew liczebno-
TABELA 4
Cechy spoleczno-demograłiczne, wiek inicjacji a wzór używania narkotyków
- odsetki badanych
Wzór Wzór tradycyjny
tradycyjny z elementami Nowy wzór nowego wzoru
Płeć
*
mężczyźni
40,5 26,0 33,5
kobiety 41,6 37,0 21,4
Wiek *
do 19 lat 8,5 15,5 76, l
20-24 lata 21,9 21,5 56,6
25-29 lat 52,1 32,6 15,3
30-34 lata 57, l 34,0 8,8
35-39 lat 60,2 35,4 4,4
40 lat i
więcej68,0 24,0 8,0
Wykształcenie
*
podstawowe lub
niższe43,8 31,5 24,7
średnie
44,0 27,7 28,3
wyższe
48,3 34,5 17,2
nie dotyczy (nadal
sięuczy) 4,8 9,7 85,5
Źródło utrzyman ia *
Stałe
zatrudnienie 27,9 20,7 51,4
Dorywcza praca lub za-
siłek
dla bezrobotnych 43,0 32,8 24,2
Inne 35,6 23,7 40,7
Miejsce zamieszkania *
Warszawa 31,0 30,4 38,6
inna
miejscowość64,1 21,5 14,4
Wiek inicjacji *
poniżej
15 lat 38,0 32,0 30,0
15-16 lat 33,9 31,0 35, l
17-18 lat 42,9 23,0 34,2
19 lat i
więcej51, l 26,7 22,2
Janusz
Sierosławski ściachtych grup nie
są duże.Oznacza to,
żeproces zmian we wzorach przyjmowa-
nia środkówjest
już znacznie zaawansowany.Pojawienie
sięnowego wzoru
wiązać się możeze zmianami w obrazie
społecznodemograficznym konsumentów. Nowe
środki wkraczająceszeroko na rynek nielegalnych sub- stancji psychoaktywnych
mogą zdobywać popułamość wśródinnych kategorii
społecznych niżsubstancje tradycyjne. W konsekwencji problem lekowy
może przemieszczać sięw nowe segmenty struktu!)' spolecznej. O
zasięgli zróżnicowaJl przekol1l!iądane z tabeli 4.
pokazluące dysttybucjęwzorów w poszczególnych kategoriach struktu!)' spo/eczno-demograficmej.
Praktycznie wszystkie zmienne
włączonedo analizy
różnicująw sposób istotny staty- stycznie (test chi' p<O,OS)
rozkładbadanych ze
względuna wzór
używanianarkotyków.
Nowy wzór bardziej rozpowszechniony jest
wśród mężczyzn, niż wśródkobiet, natomiast wzór
przejściowy częściej spotkać możnau kobiet. Rozpowszechnienie wzoru tradycyjnego jest takie same u przedstawicieli obu
płci.Interesujące zróżnicowanie
wprowadza zmienna wieku. W
miaręprzenoszenia
się
do starszych kategorii wiekowych
wyraźnie rosnąodsetki przedstawicieli wzoru tradycyjnego i
spadająodsetki osób
używającychnarkotyków
wedługnowego wzo- ru.
Największa część zróżnicowanialokuje
sięw
niższychkategoriach wiekowych - do 29 roku
życia. Wśródstarszych spotykamy
jużtylko bardzo nielicznych przedstawicieli nowego wzoru, natomiast
znacząconad reprezentowane
sąosoby z pierwszej grupy. Nar- kOmani z pogranicza tych dwóch wzorów bardziej podobni
sątu do grupy tradycyjnej, ich frakcje
również rosnąw
miaręwzrostu wieku,
chociażw mniejszym stopniu.
Zróżnicowanie wprowadzone przez zmienną wykształcenia sprowadza się w za-
sadzie do
różnic między uczącymi sięa tymi, którzy
zakończylijużproces
kształcenia
się. Wśródtych pierwszych zdecydowanie
przeważają(86%) przedstawiciele nowego wzoru.
Rozkładyw poszczególnych kategoriach
wykształceniau osób, które nie
chodząjużdo
szkół sąpodobne.
Różnice występującew kategorii
wykształcenia wyższegonie
można uznaćza istotne ze
względuna
małą liczebnośćtej grupy.
Przedstawiciele nowego wzoru
sąniedoreprezentowani
wśródosób o
utrzymujących
sięz
zasiłkulub
pracującychdorywczo oraz nadreprezentowane
wśródosób o
stałym
zatrudnieniu i w kategorii inne.
Przeciwną tendencjęnotujemy w przypadku dwu
pozostałychwzorów
używanianarkotyków.
Wzór oparty na nowych substancjach jest bardziej rozpowszechniony
wśródmie-
szkańców
Warszawy,
niż wśródosób przyjezdnych. Podobnie jest ze wzorem
łączącym stare i nowe substancje. Przedstawiciele tradycyjnego wzoru
wyraźniedominu-
ją wśród
badanych
zamieszkałychw innych
miejscowościach.Istotne statystycznie,
chociaż słabei zarazem malo czytelne
zróżnicowaniawprowa- dza wiek inicjacji. Przedstawiciele wzoru tradycyjnego nadreprezentowani
są wśródba- danych, którzy zaczynali
używanienarkotyków po ukol1czeniu
171a~a szczególnie w wieku
19 lat i
więcej.Inaczej jest z osobami
łączącymistare i nowe substancje.
Częściejspotykamy ich
wśródosób, u któ!)'ch wiek inicjacji przypada przed ukollczeniem 17 lal. Przedstawiciele nowego wzoru natomiast nadreprezentowani
sąw kategorii wieku inicjacji 15-18 lat.
Tradycyjni narkomani,
używającyopiatów w zdecydowanej
większości przyjmująjew
drodze iniekcj i
dożylnych,co stwarza
poważne zagrożenie zakażeniemHIV, Jak poka-
zują
dane ztabeli 5.
wśródbadanych
używającychopiatów (dwa pierwsze wzory) blisko 100%
stosowałoiniekcje w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Odsetek
używających narkotyków w zastrzykach
wśródprzedstawicieli nowe wzoru wynosi! w odniesie- niu do ich
całejbiografii - 38%,
zaśdo ostatnich 30 dni przed badaniem - 28%. W obu przypadkach
różnice sąistotne statystycznie (test chi' p<0,05).
TABELA 5
Wzór
używanianarkotyków a zachowania ryzykowne i status H IV - odsetki badanych Wzór Wzór tradycyjny
Nowy tradycyjny z elementami
wzór nowego wzoru
Używanie
narkotyków w zastrzykach
chociaż
raz w
życiu'tak 99,4 100,0 37,5
nie 0,6 62,5
Używanie
narkotyków w zastrzykach w czasie ostatnich 30 dni przed
zgłoszeniem"tak 97,2 99,5 27,9
l11e 2,8 0,6 72,1
Dzielenie
się igłamii strzykawkami w czasie ostatnich 30 dni przed
zgłoszeniem(tylko dla
używającychnarkotyków w zastrzykach w czasie ostatnich 30 dni)
tak 24,0 22,5 23,2
l11e 52,5 53,5 50,7
nie ustalono 25,0 23,9 26,1
Status HIV' (tylko dla
używającychkiedykolwiek narkotyków w zastrzykach)
testowany, HIV + 44,5 35,5 15,4
testowany, HIV - 41,7 49,5 43, l
testowany, rezultat nie znany 6,4 4,8 1,5
nie testowany 31,8 28,8 39,4
Status HIV' (tylko dla osób testowanych o znanym wyn iku testu)
HIV + 51,6 41,8 26,3
HIV - 48,4 58,2 73,7
Janusz Sierosławski
Zjawisko dzielenia
się igłamii strzykawkami
okazało siępodobnie rozpowszech- nione
wśródprzedstawicieli wszystkich trzech wzorów, którzy
używalinarkotyków w iniekcjach w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Blisko 1/4 tej grupy, nieza-
leżnie
od wzoru
używanianarkotyków, to osoby, którym
zdarzyło sięw tym czasie
skorzystać
ze wspólnych
igiełlub strzykawek. Nie stwierdzono tu istotnych staty- stycznie
różnic(test chi' p<0,05).
Wśród
konsekwencji
używaniasubstancji psychoaktywnych w iniekcjach szczegól- nie dramatyczny wyraz
mają zakażeniaHIV. Dane zawarte w tabeli 5.
pokazująna zna-
cząco wyższy wśród
przedstawicieli nowego wzoru odsetek osób, które nie
byłytesto- wane na
obecnośćw krwi
przeciwciałHIV. Mniejszy jest za to odsetek osób, które nie
zapoznały się
z wynikami testu.
Różnicete
sąjednak problematyczne ze
względuna stosunkowo
małą liczebnośćgrupy nie testowanej, a szczególnie grupy o wyniku niezna- nym. Odsetek osób seropozytywnych jest
najwyższy wśródosób
używającychnarkoty-
kówwedług
wzoru tradycyjnego
anajniższyu przedstawicieli nowego wzoru.
Prawidłowość
tajest istotna statystycznie (test chi' p<0,05)
niezależnieod tego czy
analizęprowa- dzimy dla wszystkich, którzy kiedykolwiek
używalinarkotyków w iniekcjach, czy
teżograniczymy
jądo osób, które
byłytestowane.
Wśród
osób
zgłaszających siędo placówek w poszukiwaniu pomocy
wyróżnić możnaszczególnie
interesującązepidemiologicznegopunktu widzenia
grupę zgłaszających siępo raz pierwszy w
życiu.Odsetek
zgłoszeńpierwszorazowych
można traktowaćjako
wskaźnik
narastania problemu. Jak przekonuje dane z tabeli 6. odsetek
zgłoszet\pierw- szorazowych jest zgodnie z oczekiwaniami zdecydowanie
najwyższy wśródosób przyj-
mujących
tylko nowe substancje. Ponad
połowaz nich,
zgłosiła siędo leczenia pierwszy raz w
życiu.Analogiczny odsetek
wśród pozostałychnie przekracza 15%. Warto zauwa-
żyć
podobielistwa na tym wymiarze dwu
pozostałychwzorów.
Wprawdzie dla
większościbadanych efektem
zgłoszenia było podjęcialeczenia, to jednak odsetek osób, które nie
rozpoczęłyleczenia jest w sposób istotny staty- stycznie (test chF p<0,05)
zróżnicowanyze
względuna wzór przyjmowania narko-
TABELA 6
Wzór używania narkotyków a leczenie - odsetki badanych
Kontakt z lecznictwem *
pierwszy raz w
życiukolejny raz Efekt
zgłoszenia*
Podjęto
leczenie Nie
podjętoleczenia
Wzór tradycyjny
11,4 88,6
92,0 8,0
Wzór tradycyjny
Nowy z elementami
wzór nowego wzoru
13,2 50,9
86,8 49,1
85,2 63,9
14,8 36,1
tyków.
Wśródprzedstawicieli nowego wzoru odsetek osób, które
podjęłyleczenie jest naj
niższy(64%) podczas gdy
wśródosób
reprezentującychtradycyjny wzór wynosi on ponad 90%. Osoby
łącząceelementy nowego wzoru i wzoru tradycyjne- go
sąpod tym
względembardziej podobne do narkomanów opiatowych.
DYSKUSJA
Dane zbierane w ramach programu "Multi-City Study"
odbiegająznacznie od informacji
pochodzącychz systemu statystycznego lecznictwa psychiatrycznego. Ich analiza prowadzi do uzyskania odmiennego obrazu sceny lekowej w Warszawie. Na podstawie danych statystycznych psychiatrii
uzależnieniaod nowych substancji ta- kich jak amfetamina, przetwory konopii, czy halucynogeny
stanowiąw strukturze
uzależnień
w skali kraju zaledwie kilka procent
(Sierosławski1996c,
Zakłady... 1996), a w Warszawie
teżnie
przekraczają10%.
(Sierosławski1996a,
Sierosławskiet al 1995). Dane uzyskane w wyniku zastosowania metodologii Grupy Pompidou wska-
zująna
znacznie
wyższy udziałnowych substancji w strukturze
środków używanychprzez osoby
zgłaszające siędo leczenia. Decyduje o tym kilka czynników:
-
Różnicew definicji badanej populacji (osoby
poszukująceleczenia - osoby podej-
mujące
leczenie)
-
Różnicew zakresie zbierania danych (ambulatoryjne i stacjonarne placówki specjalistyczne dla narkomanów - dwa nieaddytywne systemy dla placówek ambu- latoryjnych i stacjonarnych, ale
obejmujące całelecznictwo psychiatryczne)
-
Różnicew konstrukcji
wskaźników(informacje o wszystkich narkotykach
używanych aktualnie przez badanego - tylko informacje zakodowane w czwartej cyfrze IX Rewizji
MiędzynarodowejKlasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów).
System sprawozdawczy zastosowany w badaniu wydaje
się dostarczaćpodstaw do budowania bardziej adekwatnego obrazu zjawiska.
Dziękijego zastosowaniu
jesteśmy teżw stanie
wcześniej wykrywaćnowe tendencje na scenie lekowej.
Zwiększający sięw ostatnich latach odsetek osób
uzależnionychod amfetaminy w statystykach lecznictwa psychiatrycznego sugeruje,
żezmiany te
znajdąswój wyraz
równieżw tych statystykach, tyle
żedopiero za kilka lat. Warto
zauważyć, żeszczególnie istotnym czynnikiemjest tu poziom dostosowania oferty terapeutycznej do potrzeb specyficznych grup pacjentów.
Jak
wykazałobadanie znaczny odsetek osób z problemem amfetaminowym
poszukujących pomocy nie podejmuje leczenia.
Można domyślać się, żejednym z
ważniejszychpowodów jest
nieadekwatnośćoferty terapeutycznej nastawionej na pacjentów
uzależnionych od opiatów (Sieros/awski 1994). Brak odpowiedniej oferty powoduje zatem,
żeosoby
uzależnioneod amfetaminy w znacznej
częścinie
trafiajądo leczenia, nie
sązatem wykazywane w statystykach. W efekcie powstaje
wrażenie, żepomocy terapeutycznej, jak dawniej,
potrzebują głównieosoby
uzależnioneod opiatów, nie podejmuje
sięzatem szerszych
działańnakierowanych na stworzenie specyficznej oferty dla
uzależnionychod nowych
środkówi problem nowych substancj i pozostaje nadal ukryty.
Silne
zróżnicowaniedystrybucji
wyróżnionychWZorów w poszczególnych katego-
riach
społeczno-demograficznychodnotowane w badaniu zdaje
się potwierdzać tezęo
Janusz
Sierosławskipojawieniu
sięnowego,
jakościowoinnego, pokolenia narkomanów. Znaczny odsetek
zgłaszających się
do leczenia, którzy
używająnarkotyków
wedługwzoru
łączącegoele- menty nowego wzoru i wzoru tradycyjnego
sugenuą, żenie
sąto dwa
zupełnieodseparo- wane
światynarkomanii. Otwartym pozostaje pytanie, czy
więcejjest
wśródnich trady- cyjnych narkomanów, którzy wzbogacili swój wzór przyjmowania
środkówo szerzej
dostępne amfetaminę
lub konopia, czy
też większość stanowiąreprezentanci nowego wzoru, którzy z czasem
przechodząna opiaty. Innym
interesującymzagadnieniem
sąsubkul- turowe
różnice między kręgamitradycyjnych narkomanów i przedstawicielami nowego
wz0-ru; a
takżerelacje
międzynimi. Badanie tych problemów wymaga jednak zastosowania odmien- nej metodologii, opartej
nadanychjakościowych, zbliżonejdo
używanejw badaniach etnogra- ficznych. Studia takie planujemy w 1997 r.
równieżw ramach projektu "Mu Iti-City Study".
Ważnym
z perspektywy profilaktyki HIV ustaleniem badawczym jest znacznie
niższerozpowszechnienie iniekcyjnego
używanianarkotyków
wśródprzedstawicieli nowego wzoru
niżw przypadku tradycyjnych narkomanów.
Równieżodsetek osób
zakażonychjest w tej grupie
niższy.Wydaje
się, żedla nowego pokolenia narkomanów
igłai strzy- kawka
stanowić mogąatrybuty subkultury, z
którąnie bardw
chcą się identyfikować.Nie bez znaczenia jest
teżpewnie wiedza o ryzyku
zakażet\HIV, szeroko propagowana w ramach edukacji publicznej prowadzonej przez
różneinstytucje oraz mass-media. Hipotezy te wyma-
gają
wetyfikacji w badaniach prowadwnych innymi metodami.
Optymistyczny,jaksięwyda- je obraz skali stosowania iniekcji
wśródprzedstawicieli nowego wzoru,
zakłócapodobny jak w przypadku narkomanów tradycyjnych
zasięgużywaniawspólnych
igiełi strzykawek,
wśródtych, którzy
stOSIUąiniekcje. Wydaje
się, żezjawisko to obecnie
utraciłoswoje subkulturowe
podłoże
i wynika raczej z kwestii
dostępności igiełi strzykawek w momencie, w którym
sąakurat potrzebne. O ile ogólnie
dostępność sprzętudo iniekcj i
ocenić możnajako
dużą(brak problemu z zakupem w aptekach, nie wygórowane ceny,
możliwośćotrzymania za danno w placówkach
prowadzącychprogramy wymiany
igiełi strzykawek) o tyle nie zawsze jest on oferowany w czasie i miejscu gdzie
używane sąnarkotyki.W przypadku narkomanów o skali stosowania czystego, sterylnego
sprzętudecyduje w
większymstopniu to, czy jest on w
zasięgu ręki
w momencie
użycianarkotyku.
Częstoosoby te nie
sąnatyle zapobiegliwe by zawczasu
pomyślećo zaopatrzeniu
sięw
dostateczną ilośćsterylnego
sprzętu.WNIOSKI
Wyniki badania
wskazująna znaczny poziom zaawansowania zmian we wzorach
używania
narkotyków
wśródosób
zgłaszających siępo pomoc do placówek lecznic- twa
uzależniet\lekowych. Mimo znacznie mniejszej
popularnościiniekcyjnego
używania narkotyków
wśródprzedstawicieli nowego wzoru
niż wśródtradycyjnych narkomanów, nie
można bagatelizować zagrożenia zakażeniamiHIV
wśródtych pierwszych, bowiem zjawisko dzielenia
się igłamii strzykawkami jest tam równie rozpowszechnione. Stawia to nowe wyzwania programom ograniczania szkód, które nie
mogą ograniczać siędo narkomanów opiatowych.
Znacznie
wyższyodsetek nie
podejmującychleczenia mimo
nawiązaniakontaktu
z
placówkąw grupie osób
używającychtylko nowych substancji
niż wśródosób
używających
tradycyjnych narkotyków
skłaniado zastanowienia
sięnad dostoso- waniem oferty terapeutycznej do potrzeb osób
uzależnionychlub
nadużywającychinnych
niżopiaty narkotyków. Wydaje
się, żeistnieje pilna potrzeba opracowania takich specjalnie dla nich dostosowanych programów pomocy.
Wyniki uzyskane w badaniu
ujawniająukryty w rutynowych statystykach lecznictwa problem znacznego rozpowszechnienia
wśródnarkomanów nowych substancji, szcze- gólnie amfetaminy.
Kwestią otwartąpozostaje na ile jest on specyficzny dla Warszawy.
System sprawozdawczy zastosowany w badaniu dostarcza danych
umożliwiających pełniejszą
i bardziej
dokładną analizęwzorów
używanianarkotyków. Lepiej
też służydo wykrywania nowych tendencji na scenie lekowej. Przemawia to za
rozważeniem możliwości
wprowadzenia go do statystyki
państwowej,co
umożliwiłobyzbieranie i analizo- wanie danych na poziomie
całegokraju. Dodatkowym argumentem jest
leżącau jego podstaw metodologia Grupy Pompidou stosowana szeroko w innych krajach Europy, co powoduje,
żedostarcza odpowiednich danych do
porównań międzynarodowych,istot- nych z perspektywy koordynacji
wysiłkóww zakresie zapobiegania (Report oL. 1993).
Janusz
SierosławskiDrug using pat!erns among elients asking for drug treatment in Warsaw
Summary
In the 1990s marked changes have been noted in the Polish drug scen e, previously dominated by home-made opiates, tranquilizers and sleep-inducing preparations, as well as by volatile substances. Drugs typieal ofWestern European countries, such as cannabis or amphetamine, have appeared in considerable amounts in Poland. More- over, hallucinogens, cocaine, pure heroin or ecstasy are also avaiiable, although to a lesser exten!. Chan ges on the illicit psychoactive substance market begin to be re- flected in the stmcture of substances consumed by drug addicts.
The paper deals with an analysis of palterns of psychoactive substance use among persons demanding trea!ment in specialized drug treatment facilities in Warsaw in 1995.
The typology of patterns was based on the criterion ofthe type of substances used within 30 days prior to Ireatment demand. Analyzed data were obtained in the Multi-City Study, a research project co-ordinated by the Pompidou Group (Council ofEurope). The project is aimed at a continuous monitoring of epidemiological situation on the basis of all ava- ilable indiees. The first trea!ment demand is the essential, best standardized index in the projec!. Data are collected continually in all drug treatment facilities in the city, by means of a questionnaire filled in by the c1ient during his/her first visit to a facility in a given year.
In 1995 834 clients came to Warsaw drug treatment facilities. On the grounds of data covering no more than three substances three palterns of substance use were distinguished in a group of771 c1ients:
- the traditional paltem based on opiates, mostly home-made, used as the only drug or
associated with other substances, but without amphetamines and cannabis (41,6%);
Janusz
Sierosławski- the traditional patlern with elements of a new patlern, including the use of opia- tes and amphetamines ar cannabis, and possibly other drugs (27,8%);
- a new patlern based on amphetamines ar callnabis used possibly with other drugs, but without opiates (30,6%).
The new drug using patlern is more often found in males, younger people (under the age of25), students ar those having a permanentjob, and residents ofWarsaw.
The new patlern seems to be less destructive and is characterized by a smaller proportion of injecting (27,9%) as compared to the remaining ones (almost 100%).
This is connected with a smali er percentage ofthe HIV-infected.
Among clients representing the new patiem of drug use there are more cases of undertaking treatment forthe firsttime in their life, and more instances of not under- tak ing treatment by those who have contacted drug treatment facilities.
Key words: drug treatment demand\drug abuse
PIŚMIENNICTWO
1. Hartnoll R. (1994a): Multi-City Network on Dntg Misuse Trends. Guidelines for City Re- ports and AllIlUal Updates. Council ofEurope. Strasbourg.
2. Hartnol R. et al (1994b) Multi-city study: Drug misuse trends in thirteen Europeon cities, Strasbourg, Co-operation Group to Combat Drug Abuse and lIIicit Trafficking in Drugs (Pompidou Group), Council ofEurope.
3. Hartnoll R. (1994c) Drug treatment reporting systems and jirsttreatment demand indiea- tOl'. Definitive protocol. Strasbourg, Councj[ of Europe.
4. Sierosiawski J.
(1994)Rehabilitacja osób uzale..+nionych od substancji psychoaktywnych. W:
J. Ki-WCISki, A. Oslrowska(red) Stan mhabilitacji
ipotrzeby mhabililacyjne asób o paszr;zegó/nych rodza- jach
niesprawności.\\ydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa, ss. 258-275.
5. Sieroslawski J.,
ZielińskiA., Sieroslawska U., Szata W. (1995) "Warsaw, City Report".
Raport opracowany w ramach realizacji programu: "Joint Pompidou Group/UNDCP Pro- ject Extension ofthe Multi-city Network to Central and Eastem Europe".
6.
SierosławskiJ. (1996a)
Nm*omania w Warszawie -wielowskaźnikawa, ocena epidemiolo-giczna. Alkoholizm i Narkomania, nr2(23) ss. 233-254.
7.
Sieroslawski J. (1996b) U..+)lIvanie narkotyków przez
miodzież szkolną.\\yniki ogólnopol- skich bad .. , ankietowych. Serwis Informacyjny Narkomanii, (w druku)
8.
Sieroslawski 1..(1996c) Rozpowszechnienie
uzależnieńod
środków odurzających ipsychotro- pOll'ychw 1995
r.Dane statystyczne lecznictwa. Serwis Infonnacyjny Narkomanii,
(wdruku) 9. Stauffacher M. (1995) Synthesis Report. Census and treatment demands in eleven Europe- on cities. Annual update 1993. Strasbourg, Pompidou Group: Group of Epidemiology Experts in Drug Problems, Council of Europe.
10. _