Zadanie zanotuj najważniejsze wydarzenia w 4 punktach wybranego przez siebie okresu
.Okres pierwszy, apostolskiej gorliwości, 30–140 r.
Kościół jerozolimski:
W Jerozolimie działał pierwszy Kościół lokalny i odbył się tzw. apostolski sobór. W tym mieście doznał on pierwszych prześladowań. Określeniem tej wspólnoty stała się grecka nazwa ekklesia (‘Kościół’), czyli zwołane przez Boga zgromadzenie. Życie religijne Kościoła jerozolimskiego kształtowała nauka i przykład apostołów. Uczęszczano nadal do świątyni, w której tworzono własną grupę modlitewną, gromadząc się w portyku Salomona. Zbierano się także codziennie w domach prywatnych na łamanie chleba (sprawowanie Eucharystii) i na wspólne posiłki. Modlitwa miała charakter dziękczynienia. Treścią religijną jerozolimskiego Kościoła była wiara w zmartwychwstałego Jezusa jako prawdziwego Mesjasza i
eschatologiczne oczekiwanie na Jego powtórne przyjście (Paruzja). Życie społeczne Kościoła jerozolimskiego zostało ukształtowane przez entuzjazm wiary i czynną miłość bliźniego.
Kościół antiocheński:
W Antiochii zaczęło się chrześcijaństwo, gdy przybyli wyznawcy Chrystusa z Jerozolimy, uchodząc (37 r.) przed prześladowaniem. Apostołowie wysłali do Antiochii Barnabę oraz Pawła z Tarsu. Liczni wyznawcy Chrystusa przyjęli właśnie w Antiochii nazwę chrześcijan.
Kościół rzymski:
Rozwinął się dość szybko dzięki działalności św. Piotra i św. Pawła. Kościół rzymski, liczebnie silny, przeżywał normalne problemy każdej chrześcijańskiej wspólnoty, która powstawała w cieniu synagogi, był także prześladowany w I wieku. To tutaj zginęli śmiercią męczeńską święci Piotr i Paweł.
Kościół ojców apostolskich
Ignacy Antiocheński użył po raz pierwszy nazwy Kościół katolicki. Zaznaczył on, że niewidzialnym biskupem tego powszechnego Kościoła jest Jezus Chrystus.
(por. W. Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, Warszawa 1986, t. 1, s. 17–33)
Okres drugi, wewnętrznego umocnienia, 140–260 r.
Entuzjazm wiary mimo prześladowań był motorem misyjnej działalności Kościoła w II i III wieku. Do trzech najważniejszych ośrodków kościelnych z poprzedniego okresu, Jerozolimy, Antiochii i Rzymu, doszły nowe, w Egipcie, Azji Mniejszej, północnej Afryce i na Zachodzie.
Troska o zrozumienie wszelkich prawd Objawienia była udziałem wszystkich chrześcijan.
Odczuwano jednak potrzebę pouczania wspólnoty przez biskupów i kapłanów. Owocem działalności teologów w III wieku było wypracowanie pojęć „apostolska tradycja” i
„apostolska sukcesja” oraz określenie kanonu Pisma Świętego. Rozwinęły się szkoły
katechetyczne. Rozmachu nabrało życie synodalne, które stało się więzią między Kościołami lokalnymi. Biskup był bezspornym zwierzchnikiem Kościoła lokalnego. Do jego uprawnień i obowiązków należało głoszenie prawd wiary, czuwanie nad jej czystością, a także nad należytym spełnianiem liturgii. Biskup odpowiadał za wewnętrzną dyscyplinę i zachowanie ideału życia chrześcijańskiego w Kościele lokalnym, za opiekę charytatywną nad biednymi i pomoc w okresach krytycznych. Nastąpił rozwój liturgii eucharystycznej oraz chrztu.
Rozbudowano liturgię wielkanocną. Rozwinęła się sztuka sakralna. W życiu chrześcijanin pojawiła się asceza – rozumiana jako naśladowanie życia Chrystusa i wyrażała się w realizowaniu ewangelicznych rad i błogosławieństw, w zachowywaniu bezżeństwa i surowych postów.
Życie religijne chrześcijan, dostrzegalne na zewnątrz w modlitwie liturgicznej i prywatnej, w uczynkach pobożnych, a przede wszystkim w miłości bliźniego, było najsilniejszą więzią między nimi. W praktykach religijnych i codziennym postępowaniu widać było jedność między wiarą i życiem.
(por. W. Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, Warszawa 1986, t. 1, s. 38–65) Okres trzeci, zwycięskich zmagań, 260–324 r.
Przynosi dalszy ciąg prześladowań oraz zmaganie się Kościoła z odstępstwami od wiary. Jest to czas powstania katakumb oraz kultu męczenników.
To także czas rozwoju misyjnego Kościoła w Egipcie, Antiochii, Fenicji, Persji, Armenii, Gruzji, Grecji, Italii. W Kościele jest to okres prześladowań, zaś od 313 r. także czas swobód chrześcijańskich. Dzięki działalności cesarza Konstantyna Kościół osiąga:
– nieograniczoną możliwość misyjnej działalności Kościoła w cesarstwie,
– swobodę w budowie kościołów, w których mogła się rozwijać liturgia i nauczanie, – przejście od niepotrzebnej już apologii do teologii i znakomity jej rozwój w IV i V wieku,
– skuteczną chrystianizację świeckiej kultury i publicznego życia.
Towarzyszą temu także negatywne skutki, m.in.:
– zanik naturalnej selekcji chrześcijan, którą dawały prześladowania, a nawet
świadomość ich zagrożenia oraz spowodowane tym starania niektórych pogan o przyjęcie do Kościoła ze względu na korzyści społeczne i zawodowe,
– uzyskiwanie przez biskupów łask cesarskich i pomocy materialnej, a przez to uzależnienie się niektórych z nich od kierunków działania dworu cesarskiego,
– tendencje urzędników cesarskich, a zwłaszcza następców Konstantyna, by funkcję cesarza jako pogańskiego najwyższego kapłana przenieść na płaszczyznę kościelną.
(por. W. Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, Warszawa 1986, t. 1, s. 67–78) Okres czwarty, chrześcijańskiego władania, 324–451 r.
1. Działania Konstantyna Wielkiego:
– sprawił, że władza cesarska stała się chrześcijańska (jego następcy byli wychowani w chrześcijaństwie i przyjęli chrzest). Pomagali odbywać sobory i synody, usiłowali wyciszyć dekretami spory teologiczne.
– w Palestynie otoczył szczególną czcią miejsca wsławione życiem i śmiercią Pana Jezusa, budując w nich kościoły. Jerozolima, z wzrastającą liczbą kościołów i klasztorów, oratoriów i hospicjów, stała się miejscem pielgrzymek, przyjmując charakter miasta chrześcijańskiego.
2. Wolność religijna od 313 r. ułatwiła Kościołowi spotęgowanie misyjnej działalności wewnątrz i na zewnątrz cesarstwa rzymskiego. Misyjne działanie jest obowiązkiem duchownych i świeckich. Gorliwość misyjną wykazują i znaczne zasługi zdobywają chrześcijańscy anonimowi kupcy, podróżni, urzędnicy, żołnierze i marynarze.
3. Pojawiają się spory teologiczne dotyczące głównych prawd wiary. Naprzeciw nim wychodzą Ojcowie Kościoła (pisarze tego okresu, odznaczający się prawowierną nauką, świętością życia i uznaniem Kościoła) oraz doktorzy Kościoła, m.in. Atanazy, Bazyli Wielki, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Chryzostom, Ambroży, Augustyn i Leon Wielki. Konkretne działania podejmuje się także w czasie Soborów m.in.: Nicejskiego, Efeskiego,
Konstantynopolitańskiego, Chalcedońskiego.
4. Rozwój życia mniszego. Zwrócenie uwagi na celibat. Podkreślenie prymatu papieża.
Liturgia wzbogaca się o nowe teksty, wytworzono dwa cykle roku liturgicznego. Udział w liturgii eucharystycznej uważano za znak jedności z Kościołem. Modlono się w niej za powszechny i lokalny Kościół, wymieniano w modlitwach potrzeby wiernych. W każdej Mszy Świętej praktykowano modlitwę nad ludem; Komunię Świętą przyjmowali wszyscy pod dwiema postaciami.
5. Chrześcijańskimi zasadami i normami objęto życie w małżeństwie i rodzinie. Rodzinę nazwał Jan Chryzostom Kościołem w miniaturze. Zwraca się uwagę na nierozerwalność małżeństwa. Dobro dziecka stało się nadrzędną wartością w rodzinie. Kościół wystąpił przeciw porzucaniu dzieci, opiekował się nimi i tworzył kościelne domy dla sierot (orfanotrofem). W tym czasie cesarze przyznali kobietom prawo do adopcji.
6. Kontynuowano działalność społeczną i charytatywną. Rozwijano kulturę i tworzono sztukę sakralną. Zwrócono uwagę na:
– pobożność Męki Pańskiej, – cześć Maryi,
– kult męczenników, – pielgrzymki.
(por. W. Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, Warszawa 1986, t. 1, s. 82–133) Okres piąty, wczesnego bizantynizmu, 451–590 r.
1. Kościelna działalność Justyniana I m.in.:
– kodeks praw ogłoszony w 529 r.;
– narzucanie formuł doktrynalnych biskupom i świeckim w imię jedności wiary;
– wystąpienia przeciw poganom, heretykom i żydom;
– podział Kościoła na 5 patriarchatów: Rzym, Konstantynopol, Aleksandria, Antiochia i Jerozolima;
– przyznanie papieżowi prymatu wiary.
2. Na skutek sporów religijnych w cesarstwie rzymskim powstały kościoły narodowe, m.in.:
– Kościół koptyjski, Kościół jakobicki, Kościół armeński, Kościół perski.
3. Działalność misyjna Kościoła sięgnęła:
– Irlandii i Szkocji – działalność św. Patryka;
– Franków, którzy przyjęli chrzest.
4. Działalność Benedykta z Nursji:
– powstaje reguła zwana benedyktyńską, w której zwraca się szczególną uwagę na:
modlitwę, pracę i odpoczynek;
– rozwija się życie zakonne (powstają klasztory benedyktyńskie) 5. Rozwój Kościoła wymusza tworzenie nowych parafii:
– powstaje nowa grupa duchownych, tzw. archiprezbiterzy.
6. Zwraca się uwagę na celibat duchownych.
7. Rozwija się życie religijne i moralne wiernych, ich udział w sakramentach i nabożeństwach.
(por. W. Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, Warszawa 1986, t. 1, s. 134–152) Okres szósty, średniowiecznego przełomu, 590–692 r.
1. Nawrócenia wśród pogan m.in.: Anglosasi, Longobardowie (północna Italia), lud germański Alemanów i Bawarów.
2. Działalność papieża Grzegorza Wielkiego (590–604 r.) – Wielkiego Doktora Kościoła:
– rozwinął w Italii pomoc dla ludności zubożałej wskutek najazdów. Znaczne posiadłości Kościoła rzymskiego w Italii, na Sycylii, w Dalmacji i Prowansji uznawał za własność ubogich;
– w trosce o podniesienie poziomu życia i działalności kleru napisał sławną Regułę pastoralną, której motto stanowi stale aktualna zasada: duszpasterstwo jest w życiu Kościoła sztuką nad sztukami;
– akcentował konieczność codziennego rachunku sumienia w osobistym życiu kapłanów, w duszpasterstwie zaś należytego przepowiadania Ewangelii;
– wskazał na obowiązek wygłoszenia homilii podczas każdego nabożeństwa eucharystycznego, zwłaszcza domagał się wyjaśniania odczytanej Ewangelii.
3. Rozwój liturgii zauważa się zarówno w Kościele wschodnim, jak i zachodnim.
Rozbudowana liturgia rzymska staje się wzorem dla Kościoła we Frankonii i Hiszpanii. Na Zachodzie wykazuje się wielką troskę o nauczanie prawd wiary i sprawowanie sakramentów wśród ludów świeżo nawróconych. Pod wpływem mnichów iroszkockich rozpowszechnia się spowiedź indywidualna. Cześć świętych wzrasta i powoduje powstanie dni świątecznych im poświęconych. Relikwie, obrazy, żywoty – jako znaki wiary – stają się pomocą dla
wierzących w rozwoju duchowym. Mają one na celu kształtowanie chrześcijańskiej pobożności.
5. Sprawowanie sakramentów:
– rozpowszechnia się chrzest dzieci we Frankonii i Hiszpanii. Chrzci się niemowlęta, ale także roczne lub dwuletnie dzieci. Najczęściej udziela się im sakramentu w Boże Narodzenie i uroczystość świętego Jana Chrzciciela. Istnieje przygotowanie do chrztu z pouczaniem, zwłaszcza rodziców chrzestnych, by według przyjętego zobowiązania umieli dziecko nauczyć prawd wiary;
– pokutę prywatną wprowadza się w VII wieku na miejsce pokuty publicznej.
6. Rozwój czci świętych:
– Nowe formy przybiera pobożność, kształtowana przez cześć Matki Bożej i świętych.
Imię Maryi wprowadzono do kanonu Mszy Świętej w VI wieku, ale Jej święta zaczęto obchodzić w Rzymie dopiero w VII wieku, za papieża Teodora (642–649 r.), m.in.:
– Święto Oczyszczenia (2 lutego), Zwiastowanie (25 marca), Wniebowzięcie (15 sierpnia) i Narodzenie (8 września).
7. Pielgrzymki do miejsc świętych:
– Rzym, pozbawiony politycznego znaczenia, nabrał charakteru miasta świętego.
(por. W. Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, Warszawa 1986, t. 1, s. 154–175)