Urbano Navarrete
Mutationes et praevisae innovationes
in iure matrimoniali
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 15/1-2, 3-17
R
O
Z
P
R
A
W Y
I
A R Y
K
U
Ł
Y
P ra w o k anoniczne 15 (1972) n r 1—2
URBANO N A V A RRETE
MUTATIONES ET PRAEVISAE INNOVATIONES IN IURE MATRIMONIALI*
Im p rim is m a x im a s g ra tia s ago D ecano h u iu s F a c u lta tis, q u ia sua h u m a n issim a in v ita tio n e m ih i occasionem o b tu lit v e s tra m p a tria m ,q u a m se m p er a d m ira tu s sum , v is ita re 'atque vobiscum p a rte s h a b e re in hoc v estro colloquio Iu ris m a trim o n ia lis, caninici. G ra tis p ra e te re a ei re fe ro ob v erb a , q u ib u s m e vobis p ra e s e n ta v it a tq u e m e a m e rita in iu re canonico ben ig n e e x tu llit, q u a e qu id em m e rita q u a m sin t ex ig u a ndn ignoro.
V ideo re v e ra in h ac .vestra n atio n e ius Canonicum fe rv e n te r Coli. Hoc ia m sciebam . Sed n u n c video m eis oculis. H aec enim v e s tra n u m e ro sa a s siste n tia hu ic colloquio sin e d ubio trib u e n d a est non m eae p erso n ae, sed v estro stu d io in m a te ria m de q u a hic hodie ag en d u m est. H uc convenisti p ro c u l dubio non q u ia ego P ro fesso r U n iv e rsita tis G re - g o rian a e v e n i ad vos, sed q u ia iu te re s t v e s tra m a te ria n iu ris m a trim o nialis pro fu n d iu s e t am plius cognoscere, p ra e se rtim illas quaestiones q u ae hod ie in evo lu tio n e su n t e t circ a q u as aliq u id n ovi ex m e sp e ra tis posse au d ire. U tin a m h u ic v e s tra le g itim ae sp e cta tio n i 'asseq u ar satisfacere.
M ultu m h a e sita v i, d ato scopo h u iu s sessionis stu d ii, de a rg u m e n to a m e eligendo e t Ide m odo procedendi. P o tu isse m equidem fa c e re re la tio nem de a liq u a q u ae stio n e specifica: dicam us stu d iu m investigationes. Sed fo rta sse p ro hac occasione hoc no n fu isse t adeo itiule. Ideo p u ta v i m elius esse p ro ce d ere hoc m odo: im p rim is p ro p o n am a liq u a p u n c ta q u a e hod ie m agis in discussione s u n t in cam po iu ris m a trim o n ia lis, ita ta m en , u t haec p u n c ta u n ita te m q u a m d a m h a b e a n t ra tio n e am oris coniugalis et Com m unionis v ita e coniugalis, siq u id em hodie hoc ele m e n tu m — am o r e t com m unio v ita e — c o n stitu it c e n tru m a tte n tio n is e t stu d ii in iu re m a trim o n ia li. P o st m e am rela tio n e m , e r it te m p u s dialogi, in quo lib e re p o te stis q u a e re re de q u a c u m q u e qaestione sive scentifica
* W y k ład U- N a v a rre te , P ro fe so ra U n iw e rsy te tu G reg o riań sk ieg o w Rzym ie, w ygłoszony n a s e s ji n a u k o w e j k a n o n istó w polskich, W a r szaw a A T K 20 k w ie tn ia 1970 r.
O dtw orzony te k s t w y k ła d u zareje stro w a n eg o n a ta śm ie m a g n e to fonow ej p rz e sła n y z o stał do R zym u w celu u zy sk a n ia au to ry z ac ji. Z te j w ięc ra c ji o p u b lik o w an y je st z p ew n y m opóźnieniem . P rzyp . R edakcji).
4 U. N avarre te [2]
sive in fo rm a tiv a ad ius m a trim o n ia le p ertin e n te . Ego in tr a lim ite s m eae sc ien tiae libere e t sincere respondebo, cum no n te n e a r secreto ullo speciali.
U t scitis, C oncilium V atica n u m I I in ca p ite De d ig n ita te m a trim o n ii
e t fa m ilia e fo v e n d a C o n stitu tio n is „ G audium et spes”, q u a m m ax im e
e f f e r t v alo re m am o ris coniugalis e t com m unionis v ita e in te r coniuges, ita ü t e x a lta tio h u iu s v a lo ris sit p ro c u l d ubio n o ta specifica d o ctrin ae V atica n i I I circ a m a trim o n iu m . In h a c r e om nes su n t concordes. Hoc posito et p r a e oculis h a b ita e titm E ncyclioa „ H u m a n ae v ita e ”, q u a e in e a d em lin e a ac C o n stitu tio „G audium et spes” d o c trin a m evolvit, e x s u rg it p ro b le m a e t q u id e m g ra v e d eterm in a n d i, u tru m hoc elem en tu m n ovum h a b e a t m o m en tu m iu rid ic u m necne: u tru m nem p e sit a liq u id novum , quod in cam p u m iu ris n u n c in g re d itu r, ita u t e x ig a t rev isio n em e t fo rta sse m u ta tio n e m aliq u o ru m q u ae iam in tra d itio n e h a b e b a n tu r u t om nino acq u isita.
H oc elem en tu m — am o r coniugalis e t com m unio v ita e — in flu x u m h a b e re p o te st tu m in co n sid eratio n e fin iu m 'm a trim o n ii (can. 1013 § 1), tu m in co n sid eratio n e obiecti essen tialis consensus (can. 1081 § 2) ac co n seq u e n ter in fo rm u la tio n e a c tu a lis canonis 1086 § 2 u b i a g itu r de a c tu positivo v o lu n ta tis e x c lu d e n te aliq u o d elem e n tu m essen tiale con sensus m a trim o n ia lis. P o te st p r a e te re a h a b e re in flu x u m in c o n fig u ra tionem im p e d im e n ti im p o ten tiae , q u ia si in h ie ra rc h ia fin iu m finis p rim a riu s c o n serv at illu d m o m e n tu m quod h a b e b a t in tra d itio n e , v id e tu r q u o d elem e n tu m sp e cfica tiv u m ca p ac ita tis a d copulam coniugalem et ideo c rité riu m im p e d im e n ti im p o te n tia e e r it c a p ac ita s e m itte n d i v e ru m sem en p r o u t in iu ris p ru d e n tia canonica a c tu a li u ti c e rtu m h a b e tu r. Si e co n tra, fin is p rim a riu s non h a b e t m o m e n tu m ad e o exclusivum , u t ita dicam us, fo rta sse e r it su fficien s u t q u is p o ssit c o n tra h e re m a trim o n iu m si h a b e a t ca p a c ita te m co n stitu e n d i in tim a m com m unionem v ita e e t am o ris coniugalis, etia m si non h a b e a t ca p a c ita te m e m itte n d i v e ru m sem en in te stic u lis e la b o ra tu m . D en iq u e h o c e le m e n tu m in flu x u m h a b e re p o te st in conceptum in d isso lu b ilitatis m atrim o n ii, q u ia si am or coniugalis in g re d itu r in s tr u c tu ra m essen tiale m iu rid ic a m m a trim o n ii, si d efic it am o r fo ra tsse n o n co n sistit v in c u lu m m a trim o n ia le vel, iu x ta aliquos, d a r e tu r etia m po ssib ilitas dissolutionis v in c u li ia m con stitu ti, a tte n ta p ra e se rtim re p re se n ta tio n e m y stica m a trim o n ii C hristiani; si en im deficit am or, d eficere v id e tu r ra tio sym bolism i am o ris C h risti et Ecclesiae.
U t videtis, m a te ria est am p fissim a, nec p o te st in u n a re la tio n e to ta m odo co nvenienti tr a c ta r i. Ideo conabor e a ta n tu m ta n g e re in singulis q u ae stio n ib u s, q u ae hodie m agis in discussione su n t.
In cip iam u s ig itu r a q u ae stio n e de fin ib u s m a trim o n ii. A m o r coniu galis e t in tim a com m unio v ita e d eb e n tn e co sid erari u t fin es m a trim o n ii e t qu id em in eadem linea p rin c ip a lita tis ac g en e ratio e t educatio p ro lis? In C onstitu tio n e „G audium e t spes” am o r n o n e x h ib e tu r u t finis
[3] M utationes in iure m atrim oniali 5
m atrim o n ii, sed e x h ib e tu r u t o rd in a tu s ad eosdem fines ac in stitu tu m ipsum m atrim o n ii. S u n t duo saltem te x tu s in quibus hoc clere pa tet: „Indole su a n a tu ra li, ipsum institutum m atrim onii amorque coniugalis ad p ro crea tio n e m e t ed u catio n em p ro lis o rd in a n tu r iisque v e lu ti suo fastigio c o ro n a n tu r” (48, 1). „Matrimonium et amor coniugalis indole su a a d p ro le m p ro c re a n d a m o rd in a n tu r...” (50, 1). A m or coniugalis et in s titu tu m m a trim o n ii p o n u n tu r in eadem , lin e a fin a lita tis.
C onceptio ig itu r q u ae in C o n stitu tio n e „ G audium et spes” la te t est haec: Deus o rd in a v it elem e n tu m o rd in is psychologici quod vocam us am o rem coniugalem sicu ti ip su m in s titu tu m m a trim o n ia le ad p ro c re a tio n em p rolis e t ad felic ita te m et p erfec tio n e m coniugum . A m or enim est elem e n tu m in su stitu ib ile u t in s titu tu m m a trim o n ii p ossit o b tin e re re a p se suos fin es, q u ia sine am o re im possibilis est co n v iv en tia con iu gum ; im possibilis est eo ru m felicitas e t p ro g re ssu s in ord in e sp iritu a li, affectivo, psychologico etc., im possibilis est, sensu p le n e h u m a n o , gen e ra tio e t educatio prolis. H ac de ca u sa e x h ib e tu r in eadem lin e a fi- n a lita tis, ac elem e n tu m in stitu tio n a le : am bo elem e n ta su n t o rd in a ta ad p ro crea tio n e m e t ed u catio n em p ro lis a tq u e ad felic ia ta te m et p e rfe c tionem coniugum , id est, ad fines altru istic o s e t perso n alistico s qui m a trim o n io trib u i solent. H anc in te rp re ta tio n e m am ple exposui in meo stu d io „Structura iuridica m atrim onii secundum Concilium Vaticanum
II. Momentum iuridicum am oris coniugalis, R om ae 1968. P o st m eum
stu d iu m , se m p er m agis au cto res huic in te rp re ta tio n i ad h a eren t.
Com m issio Codici lu r is C anonici recognoscendo d e b e b a t ratio n e m h a b e re d o ctrin a e C oncilii in re d a e tio n e can. 1013 §1, Ideo in sch em ate h u iu s ea n o n is, quod p ra e p a r a tu r , non f it m entio de am ore coniugali, q u a am or n o n v id e tu r poisse co n sid e ra ri u t fin is m a trim o n ii neq u e in C oncilio u t ta lis c o n sid eratu r. P o st lu n g a m discussionem , ‘p e rv e n tu m e s t ad schem a quod, in q u a n tu m sc itu r, sic so n a t: „M atrim onium est in tim a to tiu s v ita e coniuneto in te r v iru m e t m u lie re m q u ae in d o le sua n a tu ra li ad p ro lis p ro cre a tio n e m e t ed u catio n em o r d in a tu r”. N on r e m a n e t vestigium term in o lo g iae „finis p rim a riu s — finis se c u n d a riu s’. E t q uidem iu re, q u ia neq u e [term inologia neq u e divisio v id e n tu r a p ta e ad e x p rim e n d a m d o ctrin am cath o licam de m a trim o n io . N on est a p ta q u ia fines qui d ic u n tu r se c u n d a rii v id e n tu r poni |in condicione p eio ra tiv a , ac si essent aliq u id m in o ris m om enti. V erbum enim „secundarius” in lin guis la tin is d e n o ta t a liq u id accessorium , p a rv i valoris, m in o re c o n sid era tio n e dignum . In ,ηονο sch em ate fines q u i d ic e b a n tu r se cu n d a rii in clu d u n tu r in illa locu tio n e „in tim a to tiu s 'vitae co niunctio in te r v iru m et m u lie re m ”, e t fin is q u i a n te a d ic e b a tu r p rim ä riu s in d ic a tu r illis v erb is „q u ae indole su a in a tu rali o rd in a tu r ad p ro c re a tio n e m e t educatio n em p ro lis”.
In h ac s tr u c tu ra canonis a tte n d itu r p o tiu s ad d istin ctio n em in te r fin em im m e d ia tu m e t fin em u ltim u m etsi h aec te rm in o lo g ia v ita tu r. V id etu r en im quod illa in tim a to tiu s v ita e coniunctio e x h ib e tu r u t fin is
6
U, Navarre te [4]im m ed ia tu s m a trim o n ii, qu ae o rd in a tu r ad finem u lte rio re m , scilicet ad p ro lis p ro crea tio n e m e t educationem . H aec conceptio .apparet etia m in E nc. „H um anae vita e ”: „Quo circ a p e r m u tu a m sui donationem , 'quae ip so ru m p ro p ria e s t e t exclu so ria, coniuges illa m p e rs e q u u n tu r p e rso n a ru m 'com m unionem , q u a se in v icem p erfician t, u t ad n o v o ru m v iv e n tiu m p ro crea tio n e m e t educatio n em cum Deo o p era m so cien t” (n. 8). In ord in e specu lativ o h aec d istin ctio p a ru m u tilita tis c o n fe rre posse v id e tu r; sed certo, si .attendim us ad in te n tio n e m c o n tra h e n tiu m atq u e e tia m ad o rd in em quo de facto re a liz a n tu r fines, p a te t quod g en e ratim in te n tio im m ed ia ta co n tra h e n tiu m est c o n stitu e re in tim a m com m unio n em vitae, c o n tra h e re sim p lic iter m a trim o n iu m , a tq u e etiam p rim u s g ressu s q u em de facto fa c iu n t est co n stitu e re illa m c o m m u n ita te m vitae. P ra e te re a in in te n tio n e c o n tra h e n tiu m g en e ratio et educatio p rolis h a b e tu r quidem , sed g e n e ra tim .non in p rim o p la n o conscientiae nec adeo clare e t in te n se ite n ta . H ac de ca u sa etsi am bo fines s in t in eadem lin e a v alo rizatio n is p ro u t se m p er m agis d o ctrin a te n d it affirm a re , 'de fa c to in tim a co m m u n itas v ita e in te n d itu r u t aliq u id m agis im m ed iatu m , quod aliu d 'u lteriu s et m agis m e d ia tu m o rd in a tu r, scilicet ad p rolis g en e ratio n e m e t educationem .
N unc 'tra se am u s ad agendum de obiecto consensus m a trim o n ia lis. Q uaestio haec est m agis com p lex a e t difficilis. E t im p rim is o p o rtet n o ta re h an c q u ae stio n em esse ta n tu m in a d a e q u a te d istin c ta m a b illa de fin ib u s, q u ia cu m a g itu r de consensu in societatem aliq u am co n stitu e n dam , finis so cietatis in g re d itu r aliquo m odo in d eterm in a tio n e obiecti, eo quod societates, u t a it S. T hom as, sp e c ific a n tu r 'finibus. Sed, u t p a te t, s u n t conceptus d iv e rsi e t sc h e m a ta co n cep tu alia diversa, ideo q u a e stiones 'valde in te r d iversae. O m issis aliis, q u ae p acifica su n t, qu aestio n u n c a g ita ta est h aec: U tru m am o r coniugalis e t in tim a com m unio v ita e sin t elem en tu m e ssen tiale obiecti consensus m a trim o n ia lis necne? A liis v erb is: U tru m si co n tra h e n te s in te n d a n t ta n tu m tr a d e re ius in corpus, p ro u t h a b e tu r n u n c in can. 1081 § 2, non vero in te n d a n t con stitu e re illam „in tim a m co m m unionem v ita e e t am o ris coniugalis” p ro u t d e fin it C o n stitu tio „ G audium e t spes” m a trim o n iu m in facto esse, u tru m in hac hypo th esi e m itta n t v e ru m consensum m a trim o n ia le m necne?
D efinitio canonis 1081 § 2 p o n it u t elem en tu m sp ecificativ u m obiecti consensus ius in corpus: „C onsensus m a trim o n ia lis est actu s v o lu n ta tis quo u tra q u e p a rs tr a d it et ac ce p ta t ius in corpus, p e rp e tu u m e t ex clu - siv u m in o rdine ad actu s p e r se aptos ad p ro lis g en e ra tio n e m ”. O b iic itu r hodie elem e n tu m „ius in co rp u s”, p ra e te rq u a m quod nim is su b lin e a t asp ectu m biologicum , non e x h a u rire o b iectum to ta le essen tiale consensus m a trim o n ia lis. Ideo o p e rte t u t hic canon re fo rm e tu r.
Sed cum a g itu r de n ova fo rm u la tio n e p ro p o n e n d a to ta qu aestio v e r tit u r u tru m am or coniugalis e t com m unio v ita e sin t necne elem entum e ssen tiale consensus. S aepe cum de hac q u ae stio n e a g itu r — idem accid it in q u ae stio n e de fin ib u s — s u m u n tu r p e r m odum u n iu s e t in d i
[5] Mutationes in iure m atrim oniali 7
stin c te „am o r coniugalis” e t „com m unio v ita e ”. Sed u t p a te t su n t duae re a lita te s v ald e in te r se d istin ctae, nec p e r m odum u n iu s sum i possunt.
Meo iudicio, am o r coniugalis no n e s t 'elem entum esse n tia le obiecti co n sen su s m a trim o n ia lis, q u ia am or est re a lita s q u a e d a m g iu rid ic a vel p re iu rid ic a , q u ae in 'cam pum iu ris assum i non potest. A d h a n c conclu sionem p erv e n io in m eo studio s u p ra m em orato, S tru c tu ra iuridica
m a trim o n ii se cu n d u m C oncilium V a tic a n u m II. M o m e n tu m 'iuridicum am oris coniugalis. R atio p o tissim a c u r am or coniugalis non p o ssit in
g re d i in 'cam pum iu ris est, m eo iudicio, q u ia am o r specifice coniugalis est phen o m en o n psychologicum quod non p o te st im p e ra ri directe a v o lu n ta te . V o luntas p o te st q u id e m c re a re condiciones in q u ib u s am or p o ssit nasci, crescere, co n serv ari, sed n o n p o te st d ire c te im p e ra re illiu s o rtu m , aug m en tu m , co n servationem . Ideo n o n p o te st esse obiectum iuris. Ego n o n p o ssu m iu rid ic e m e obligare a d h ab e n d a m bo n am digestionem , sit v en ia exem plo, q u ia est phenom enon q u o d non ca d it sub im perio m e ae v o lu n ta tis. P a r ite r nem o p o te st a ssu m ere v e l concedere ius am an d i, am o re specifice coniugali. S ublineo illu d „specifice co n iu g ali” q u ia hic a m o r h a b e t notas specificas q u a e illu m p o n u n t in categ o riam om nino specialem , s u b tra c ta m ab im p erio d irecto v o lu n ta tis. A liud est en im am or ille c a rita tis in proxim os, ad qu em om nes te n e m u r, q u ia ille am o r c a rita tis n ih il aliu d secum fe r t q u a m v o lu n ta te m n o n facien d i m a lu m a lte ri e t fac ien d i b onum in q u a n tu m a p u d nos est. E 'contra am o r coniugalis, — si s u m itu r iu x ta notionem com m unem e t p ro u t in C o n stitu tio n e „G audium et spes" a c cip itu r — h a b e t d y n am ism u m p sy chologicum c h a ra c te ristic u m , cum n o tis specificis, ob qu em fu g it im p e riu m d ire c tu m v o lu n ta tis. Ideo am or coniugalis fo rm a lite r ta lis non p o te st esse o b iectum iu ris e t obligationis. 'De facto C om m issio in sc h e m a te iam p ra e p a ra to canonis 1081 § 2, n u lla m m en tio n em fa c it am oris coniugalis.
E c o n tra , a liu d dicendum est de „consortio to tiu s v ita e ” v e l de „ in ti m a c o m m u n ita te v ita e ”, q u ia h aec co n sistit in cum ulo actio n u m et p ra e sta tio n u m , q u ae c a d u n t sub im p erio d irecto v o lu n ta tis e t possu n t esse obiectu m iu ris e t obligationis. D e se u t illae actiones 'et p ra e s ta tiones su u m fin em o b tin e a n t in cam po e x iste n tia li e x ig u n t 'am orem , illu m q u e e x p rim u n t ac fo v en t; sed iu s-o b lig a tio ad illas ponendas su b siste re p o te st etiam si am o r coniugalis deficiat.
De facto Com m issio p o su it u t elem e n tu m essen tiale consensus m a tr i m onialis co n so rtiu m to tiu s v ita e et non am o rem eoniugalem . R edactio c a n o n is 1081 § 1, p r o u t n u n c h a b e tu r in sc h em a te est haec: „C onsensus m a trim o n ia lis est ac tu s v o lu n ta tis quo v ir e t m u lie r 'foedere in te r se c o n stitu u n t consortium v ita e coniugalis p e rp e tu u m et exclusivum , indole s u a n a tu ra li ad p ro lis g en e ratio n e m et ed u catio n em o rd in a tu m ”. N o te tu r , u t su p ra in d icav im u s, sp ecificatio n em fin is esse n ec essariam u t sp e cific etu r co n so rtiu m to tiu s v ita e, q u ia secus hoc co n so rtiu m re m a n e r e t in d e te rm in a tu m . N on d ic itu r q u id q u a m de iu re in corpus seu 'de
iu re ad ex e rc itid m ' se x u a lita tis quod est elem e n tu m m agis specifica- tiv u m societatis coniugalis, sed d ic itu r im p licite p e r ind icatio n em finis h u iu s consortii: „indole su a n a tu ra li ad p rolis g en e ratio n e m et e d u c a tio n e m o rd in a tu m ” . U t p a te t re lin q u itu r scien tiae canonicae p ro b lem a d e te rm in a n d i q u an d o n a m co n so rtiu m sit „vitae coniugalis” et p ossit h a b e re o rd in atio n em ad p ro lis gen eratio n em , h a u d secus ac in ac tu a li can. 1081 § 2, re lin q u itu r scien tiae in te rp re ta tio q u an d o n a m po ssit tr a d i e t a c c e p ta ri ius in corpus et q u an d o n a m a c tu s sin t p e r se a p ti ad p ro lis generationem .
Cum n o v a fo rm u la tio n e e v ita tu r illa n o ta nim is m a te ria lis e t biolo- gica q u am su sc ita t expressio „ius in corpus” ac tu a lis canonis. E x h ib e tu r p r a e te r e a obiectum consensus m odo m agis com plexivo, m agis exhaustivo.
N on enim in d ic a tu r ta n tu m elem e n tu m quod se m p er re m a n e b it u ti
m agis . sp ecificativ u m societatis coniugalis, id est ius ad ex e rcitiu m se x u a litis h u m a n ae , sed in d ic a tu r quoque m odo p ra e g n a n te to tu m com p le x u m iu riu m e t officiorum p ro p rio ru m m atrim o n ii, illa locutione tra d itio n a li „consortium vitae”.
E x a lia p a rte , co n so rtiu m to tiu s v ita e, m odo g e n e ra li acceptum , non u t elem e n tu m accessorium v el m e re in te g rale , sed u t essn tiale consensus m a trim o n ia lis h ab e n d u m esse v id e tu r. M a trim o n iu m enim in s titu tu m est a D eö e tia m ad hoc u t coniuges o b tin e a n t illam p le n a m e t eorum ip so ru m p e rfe c tiv a m v ita e com m unionem , q u ae om nes dim ensiones p e rso n a lita tis quodam m odo affic it e t com p reh en d it. E ec tiu s fo rte posset dici m a trim o n iu m in s titu tu m esse o rd in atio n e d iv in a in b o n u m ho m i nis, — non p rae cise q u a hom o est p a te r, m a te r vel filiu s — sed sim p lic ite r in b o n u m hom inis u t n em pe hom o in in d iv id u a e t p e rp e tu a u triu s q u e sex u s com m unione, p e rfic ia tu r, sa n ctific e tu r, p e r p e tu e tu r
su p e r te rr a m m odo consentaneo n a tu ra e hum anae.
N unc ‘v id e am u s qu o d a ttin e t a d can. 1086 § 2, u b i a g itu r de exclusione alicu iu s elem en ti essen tialis consensus p e r ac tu m p o sitiv u m v o lu n tatis. P a te t quod si obiectum essen tiale consensus d e s c rib itu r m odo su p ra indicato, etia m canon 1086 § 2 d eb et red ig i ta li fo rm a u t co rresp o n d eat can o n i 1081 § 2. R evocam us in m e m o riam canonem actu alem , u t possi m u s in stitu e re co m p aratio n em : „A t si a lte r u tr a v e l u tra q u e p a rs positivo v o lu n ta tis ac tu ex c lu d a t m a trim o n iu m ipsum , a u t om ne ius ad coniu- galem actum , vel essen tialem aliq u am m a trim o n ii p ro p rie ta te m , in v a lid e c o n tra h it”. N ihil in eo d ic itu r de consortio to tiu s vitae. R e ce n setu r ta n tum m odo exclusio a u t m a trim o n ii ipsius — obiectum sim u latio n is to ta lis, — a u t om nis iu ris ad coniugalem actu m , a u t alicuius m a trim o n ii p ro p rie ta tis. Sed q u id si quis e x c lu d a t iu s ad co n so rtiu m v ita e , quam vis d e t e t acceptet iu s ad ac tu m coniugalem ?
P a te t quod si in can. 1081 § 2 p o n itu r „consortium v ita e coniugalis” u t elem e n tu m essen tiale consensus, e tia m in can. 1086 § 2 deb et rec en se ri exclusio h u iu s consortii u t ca u sa n u llita tis m a trim o n ii. In q u a n tu m sc itu r, reductio q u a e p ra e v id e tu r est haec: „A t si a lte r u tr a v el u tra q u e p a rs positivo v o lu n ta tis ac tu e x c lu la t m a trim o n iu m ipsum , a u t ius ad
[7] M utationes in iure m atrim oniali
9
vitae communionem, a u t ius ad coniugalem actum v el essen tialen a liq u a m m a trim o n ii p ro p re ta te m , in a v alid e c o n tra h it”. A d iu n g itu r com m a
„aut ius ad vitae com m unionem ”. A liquis p ro p o su e ra t u t d ic e re tu r „aut ius ad cohabitationem ”, sed fo rm u la non f u it ac ce p ta ta q u ia est nim is
am p la e t difficile p o te st d e m o n stra ri iu s ad sim ul cohab itan d u m , sensu, m a te ria li cohab itatio n is, seu sub eodem tecto, p e rtin e re ad essentiam , m atrim o n ii.
Hoc n ovum elem entum , u t p a te t, c re a t d ifficu ltate s h a u d leves iu risp ru d e n tia e , p rae cise ob eius in d e term in a tio n e m . A t h ac d iffic u lta te s non p o ssu n t esse ra tio sufficiens ad illu d elem en tu m p ra e te re u n d u m u t cau sam n u llita tis, si d o ctrin a d e m o n stra t illu d p e rtin e re ad obiectum essen tiale consensus. C erto, m eo 'iudicio, casus n u llita tis ex hoc capite,, non p o te ru n t esse m u lti q uam vis p rim o asp ectu a lite r v id e a tu r. H oc enim c a p u t n u llita tis, u t p e r se ipsum h a b e a t efficaciam invalidantem ,. su p p o n it co n tra h en te s vele tra d e re e t ac ce p ta re ius in corpus — secus iam h a b e re tu r n u llita s ex hoc cap ite — e t e x c lu d e re ius ad com m unio nem vitae. Ia m vero, m eo iudicio, e t co n stat e x p e rie n tia iu risp ru d en tiali,. non p o te ru n t esse m u lti illi casus in q u ib u s co n tra h e n te s sin t in h o c s ta tu psychologico, quod e x c lu d a n t scilicet ius ad com m unionem vitae· e t ta m e n d e n t ius 'in corpus. S u n t qu id em m u lti casus in q u ib u s con tra h e n te s p ra e v id e n t quod non p o te ru n t sim u l co h a b ita re fo rse p e r lo n g um te m p o ris sp a tiu m p ro p te r c irc u m sta n tia s vel quod h ab e b u n t
d iffic u lta te s in te r se p ro p te r ratio n es v a ria s indolis p erso n a lis etc., sed v ix psychologice possibile est quod v e lin t c o n tra h e re m a trim o n iu m et. tr a d e re ius in corpus e t ta m e n e x c lu d a n t ius ad com m unionem v ita e e t qu id em ac tu positivio v o lu n tatis.
E x a lia p a rte , n o te tu r quod accidit in ca su n u llita tis ex ca p ite m etus. H a b e tu r discussio sa ec u laris u tru m m e tu s in v a lid e t m a trim o n iu m iu r e ipso n a tu ra li an ta n tu m iu re positivo Ecclesiae. P osito au tem quod. E cclesia h a b e t p o te sta tem p ra e sc rib e n d i d e te rm in a ta s condiciones q u ib u s non se rv a tis m a trim o n iu m est in v a lid u m , non h a b e tu r d ifficu ltas si in a liq u a m a te r ia Ecclesia im p o n it iu re positio a m b itu m m a io rem in v a li- d atis 'quam qu em im p o n it iu s n a tu ra le . Hoc p ra e sc rip tu m Ecclesiae· p o te st s ta tu ti sive p e r legem fo rm a le m sive ex iu ris p ru d e n tia q u ae qu id em im p licite a p p ro b a tu r ab Ecclesia. In casu m etus, ce rtu m est. notas q u ib u s m etus q u a lific a tu r u t vim in v a lid a n te m h a b e a t d e te rm in a tas esse iu re positivo Ecclesiae, p ra e se rtim ope iu risp ru d e n tia e . Ideo· n u lla est d ifficu ltas si in fu tu ro , quod a ttin e t ad ius com m u n io n em v ita e, p r a e te r elem en tu m iu ris n a tu ra lis, quod fo rta sse n u m q u a m poterit, p raecise d e te rm in a ri, cum m a te ria sit d ifficillim a, iu ris p ru d e n tia d e te r m in e t a m b itu m in v a lid ita tis m a io rem q u a m q u em ex ig it ip su m ius n a tu ra le .
Quod a u te m ius ad com m unionem v ita e d eb e at r e q u iri ad validitatem·, m a trim o n ii — sa lte m iu re positivo Ecclesiae, si fo rte non r e q u ir a tu r iu re ipso n a tu ra li — v id e tu r om nio consonum sive d o ctrin ae C oncilii
10
U. N avarrete [8]V atic a n i II et E ncyclicae „Humanae vita e” sive p ro g re ssu i sc ien tiaru m an th ro p o lo g ica ru m .
V elim hic a d com plem entum m a te ria e aliq u id su b iu n g e re de dolo ta m q u a m ca p ite n u llita tis. H odie, u t scitis, dolus non c o sid e ra tu r u t r a d ix in v a lid a tis m a trim o n ii. P etitio n es p lu rim a e ta m e n fa c ta e su n t a can o n istis u t h ae c ra d ix in codice fu tu ro co n sid eretu r. Im m o s u n t qui a ffirm e n t m a trim o n iu m in casu 'doli g rav is esse in v a lid u m ipso iu re n a tu ra e ; quod q uidem difficile p o te st d em o n strari. T o ta tra d itio est in sensum c o n tra riu m . D olus n u m q u a m co n sid e ra tu s est u t ca u sa in v a lid a tis m a trim o n ii, etia m in casu quo v e rse tu r circ a res m a x im i m o m en ti p ro v ita m a trim o n ia li. T am en hodie ob evolutionem d o ctrin ae circa d ig n ita te m p erso n a e h u m a n a e a tq u e circ a valo res perso n alistico s m a tr i m onii, v id e tu r om nino nec essariu m u t p ro te g a tu r lib e rta s p erso n alis ad co n tra h e n d u m m a trim o n iu m cum p e rso n a lib e re electa, circ a qu am n u llu s h a b e a tu r dolus circ a res m ag n i m o m enti q u a e d irec te affic iu n t illa m „in tim am co m m u n itas v ita e et am oris coniugalis” („G a u d iu m et
spes", n. 48), q u a e est m a trim o n iu m . E x 'alia p a rte , p a te t non q u em
lib e t dolum posse afficere v a lid ita te m m atrim o n ii, cum circ a res a c cid en ta les in om nibus T e re m a trim o n iis h a b e a tu r aliquis dolus, siquidem fam ilia e e t p a rte s facile ta c e n t q u id q u id in dedecus ea ru m dec ed e re potest.
Q uod a ttin e t ad fo rm u la tio n e m canonis de dolo, h a b e n tu r du ae p r a e c ip u a e p o ssibilitates. P rim a est p ro p o n ere fo rm u la m aliq u a m generalem ,
u t h a b e tu r in canone (de m etu, re lin q u en d o iu risp ru d e n tia e e t d o ctrin ae la b o re m d e te rm in a n d i in concreto fa c ti species q u a e in illo in c lu d u n tu r. I ta in canone ide m e tu lo cu tio n es su n t om nino gen erales: M etus g rav is
exterinsece et iniuste incussus... Sed q u an d o n a m h a b e a tu r m e tu s g rav is
e x trin se c e e t in iu ste incussus le g isla to r non 'd ete rm in at. S ensus h o ru m v e rb o ru m d e te rm in a tu s est iu ris p ru d e n tia e t do ctrin a. De facto hodie iudices h a b e n t c rite ria v a ld e e la b o ra ta ad casus singulos ex capite m e tu s decidendos. Eodem m odo p osset fie ri quod a ttin e t ad dolum . A lia po ssib itas est fac ere can o n em elen c ativ u m e t qu id em cum elencho ta x a tiv o casu u m in q u ib u s h a b e a tu r in v a lid ita s m a trim o n ii ob dolum , v. gr. si h a b e a tu r dolus circ a m a te rn ita te m m u lieris vel p a te rn ita te m viri, v e l circ a religionem etc. Sed d ifficu ltate s grav issim a e h a b e n tu r in h ac solutione q u ia d ifficile e s t fa c e re elen ch u m q u i sa tisfa c ia t om nibus n ec essita tib u s. P ra e te re a etiam ad in te rp re ta n d u m illu m elenchum e rit n ec essaria iu ris p ru d e n tia et doctrin a. Ideo p ro b a b ilite r p ra e v a le b it te n d e n tia ad in d u cen d am fo rm u la tio n e m generalem .
N unc agam us de im p edim ento im p o ten tiae. Q uaestio haec tr a c ta ta est in C om m issione C odificatrice p e c u lia ri p ro fu n d ita te e t am plitu d in e. F a c ta est sessio e x tra o rd in a r ia ad q u a m in v ita ti s u n t n o n n u lli optim i m edici, p sy c h ia tre e t psychologi. P o s tu la ta su n t p ra e te re a v o ta ab aliq u ib u s canonistis e t m o ra listis qui non p e rtin e n t ad C om m issionem . -Quod in d ic a t g ra v ita te m q uaestionis.
[
9
]
M utationes in iure m atrim oniali 11Q uod a ttin e t ad im p e d im e n tu m im p o ten tiae m odo tra d itio n a li in te l lectu m , im p rim is u rg e t to lle re illu d sc an d a lu m quod h a b e tu r ex diverso m odo tr a c ta n d i q u ae stio n em ap u d S an c ta m Sedem , quod sp e c ta t ad v e ru m sem en u t elem e n tu m copulae coniugalis. D um iu risp ru d e n tia E o ta lis et alio ru m tr ib u n a liu m ecclesiasticorum co n sid erat sem en in te stic u lis e la b o ra tu m u ti elem e n tu m essen tiale copulae coniugalis, S a n c tu m O fficium 'in p lu rib u s responsis se m p er co n sid erav it ta le ele m e n tu m u ti non n e c essariu m ad ca p a c ita te m ad copulam coniugalem h ab e n d am . S. O fficium in casibus v acto m iae et sim ilibus sem per re sp o n d it: „M atrim o n iu m non est im p e d ie n d u m ”, quod su p p o n it S. O fficiu m non c o n s id e ra re u ti d o ctrin am c e rta m illam qu ae ad notionem co p u lae coniugalis e x ig it eiacu latio n em sem inis in te stic u lis elab o rati. S upp o n it, e co n tra , d o c trin a m c o n tra ria m esse ce rtam vel sa lte m h ab e ri d u b iu m iu ris, q u ia etia m in casu d u b ii de im p edim ento im p o te n tia e m a trim o n iu m non est im pediendum , cum om nis hom o h a b e a t ;lu s ad m a trim o n iu m nisi c e rto co n stet eu m esse incapacem . E co n tra, trib u n a lia ecclesiastica in causis n u llita tis a tq u e etia m p ra x is S. ,C. de S a c ra m e n tis in causis su p e r rato , su p p o n u n t u ti d o ctrin am c e rta m eia c u la tio n e m v e ri sem inis esse elem e n tu m e ssen tiale copulae coniugalis. Ideo q u a n d o deest eiac u latio sem inis in te stic u lis e la b o ra ti se n te n tia fe rtu r p ro n u llita te m a trim o n ii a u t m a trim o n iu m h a b e tu r pro non consum m ato. H ic -modus decidendi — a tte n to p rin cip io g en e rali in dubio sta n d u m e s t p ro v a lo re m a trim o n ii vel p ro eius in co n su m m atio n e — supponit iu ris p ru d e n tia m ecclesiasticam co n sid erare u ti d o ctrin am ce rtam illam q u a e ex ig it (eiac u latio n em sem inis in te stic u lis eleb o rati u ti elem en tu m essen tiale copulae coniugalis. H aec d isc o rd a n tia in te r d iv e rsa d ic asteria S a n c ta e Sedis d eb et q u a m p rim u m d isp arere. ,
S ed q u a e n a m e rit solutio fu tu ra ? Meo iudicio, a tte n ta d o ctrin a C on cilii V atican i I I e t Enc. „H um anae vita e” necnon evolutione ac tu a li d o c trin a e in sensum m a io ris 'aestim ationis v o lo ru m p erso n a listico ru m m a trim o n ii, elem e n tu m v e ri sem inis non p o te st am p liu s h a b e ri u t decisivum ad iu d ic an d u m ca p a c ita te m ad m a trim o n iu m . C eteru m d o c trin a q u a m a p p lic a t iu risp ru d e n tia ecclesiastica sem per m agis in u ltim is decenniis in d u b iu m v a c a b a tu r. 'N um erus au c to ru m qui alite r o p in a b a n tu r fu it se m p re crescens. N u lla enim ra tio convincens adduci p o te st ad p ro b a n d u m c u r v a sec to m ia ti et a e q u ip a ra ti d eb e an t tr a c ta ri d iv e rso m odo ac ste riles cum p o ssin t h a b e re copulam coniugalem et o b tin e re p le n am sa tisfac tio n e m eodem m odo ac steriles. S alte m a d m it te n d u m est h a b e ri d u b iu m iu ris, u ti' p lu rim i auctores, iam a n te C on ciliu m V at. II, d efe n d eb an t. Ideo p ra e v id e tu r evolutio iu risp ru d e n tia e in seiisum d o ctrin ae q u am p ra e su p p o n u n t re sp o n sa S. Officii, non vero e contra.
U ltim is an n is s u n t aliqui, p ra e s e rtim A m ericani, q u i v e lin t u t p ra e te r im p e d im e n tu m im p o ten tiae sensu tra d itio n a li acceptum , aliu d im p e d i m e n tu m im p o ten tiae s ta tu a tu r, scilicet im p e d im e n tu m im p o ten tiae m
o-12 U. Navarrete [10]
ra lis v el psychologicae, u t ip si dicunt. V elim u t com plem entum m a te ria e aliq u id su b iu n g e re de h a c questione.
N om ine im p e d im e n ti im p o te n tia e m o ralis v el psychologicae non in te lle g itu r in c ap a citas p erficien d i copulam coniugalem ob aliq u am disfu n ctio n em vel in h ib itio n e m psychologicam , quod ca d it sub conceptu im p o ten tiae sensu tra d itio n a li intellectae, sed in te llig itu r in cap acitas m o ralis co n stitu tio n alis su b iecti ad assu m en d a 'onera e t ad im p le n d a officia p ro p ria m a trim o n ii ex q u a c u m q u a ra d ic e haec in c ap a citas p r o v en iat. Q uicum que ig itu r f u e rit c o n s titu tio n a lite r 'incapax assu m en d i o n era specifice coniugalia vel illa adim plendi, h ab e n d u s est u ti im potens ad m a trim o n iu m . H aec in c a p a c ita s p ro w e n ire p o te st e x im m a tu r ita te c o n stitu tio n al! p erso n a lita tis, in d e p e n d e n te r ab ae ta te, sive ex ra d ic a li ca re n tia sensus m o ra lita tis e t re sp o n sa b ilita tis sive ex a liq u a an o m alia ad sp h e ra m sex u alem p e rtin e n te , q u a su b iectu m in c a p a x re d d itu r fid e lita te m coniugalem se rv a n d i. Sic v. gr. q u i n im p h o m an ia v e l sa tiria d i vel h o m o se x u alitate g ra v i la b o ra n t, q u am v is p o ssin t p erfic e re copulam coniugalem ac p ro in d e non sin t im p o ten tes sensu tra d itio n a li, non su n t capaces assu m ere o b ligationem fid e lita tis se rv a n d ae , ab eo ru m an o m a- la m co nstitutionem , I u x ta h a s auctores, om nes h u iu sm o d i an o m aliae co n stitu tio n ale s subiecti co n sid eran d a e su n t u t co n stitu e n tes im p e d i m e n tu m im p o te n tia e m o ralis vel psychologicae. H oc im p e d im e n tu m im p o ten tiae , iu x ta ipsos, deb et rec e n se ri in fu tu ro codice sim u l cum im ped im en to im p o ten tiae , sensu tra d itio n a li intellecto.
Q uid d icendum de hoc p ro b lem ate ? Meo iudicio, o p o rtet d istin g u ere tre s q u aestio n es v ald e in te r se div e rsa s: a lia enim est q u ae stio su b sta n tiv a , a lia questio term inologia, a lia q u ae stio sy stem atica.
Q uod a ttin e t ad q u aestio n em su b sta n tiv a m , p a te t quod si aliquis est c o n s titu tio n a lite r in c a p a x assu m en d i o n era m a trim o n ii p ro p ria , ex q u ac u m q u e rad ic e h aec in c a p a c ita s p ro v e n ia t, non est ca p ax m a trim o nii. A m a trim o n io m a n e t exclu su s ipso iu re n a tu ra e . C odex ac tu a lis non recenset o m nia c a p ita n u llita tis; im m o dn confesso est eum esse nim is p a rc u m in hac re. H ac de cau sa saepe e x h ib e n tu r causae n u lli ta tis ap u d tr ib u n a lia ecclesiastica, q u ae non p o ssu n t re d u c i ad c a p ita qu ae in Codice re c e n se n tu r. I ta v. gr. n u llita s ex c a p ita a m en tiae , ex defectu su fficien tis discretionis, ex p e rtu rb a tio n e a c tu a li m e n tis p ro p te r toxica, alchoolica etc. E t ta m en , si m a trim o n iu m est n u llu m , u t ta le d e c la ra ri debet, etsi c a p u t n u llita tis non re c e n se a tu r in Codice. Nemo ta m e n non v id e t h u iu sm o n d i la cu n a s c re a re d ifficu ltate s p ro iu risp ru d e n
tia. Ideo in Codice fu tu ro p ro cu l dubio ad im p le b u n tu r. R ecensio ca p i tu m n u llita tis e rit m agis com pleta, e t aliquo m odo m e n tio fia t etia m de in c a p a c ita te assu m en d i o n e ra m a trim o n ii p ro p ria , cum c e rtu m sit h an c an o m aliam red d e re su b iectu m in c a p a x m atrim o n ii.
Q uod a ttin e t ad questio n es term in o lo g icam e t sistem a tic am , su n t a u ctores q u i h an c in c a p a c ita te m te rm in o „im p o ten tiae m o ralis v e l p sy - chologicae” desig n at eam q u e sub ca te g o ria im p e d im e n to ru m collocant.
[11] M utationes in iure m atrim oniali 13
E c o n tra s u n t m u lti, q u ib u s plen e ad h aereo , q u i p u te n t ip su m im p e d im e n tu m im p o te n tia e sen su tra d itio n a li su m p tu m non deb ere clasificari u ti im p e d im e n tu m , sed p o tiu s u ti in c a p a c ita te m p ra e s ta n d i o b iectum consensu m a trim o n ia lis, id eo q u e non in ca p ite de im p ed im en tis d iri m e n tib u s, sed in ca p ite de consensu esse collocandum .
S cim us u sq u e ad codificationem a c tu a lis Codicis, o m n ia qu ae im p e d ie b a n t v a lid ita te m m a trim o n ii c o n sid e ra ta esse u ti im p ed im en ta. Ita se rm o e r a t de im p e d im e n to m etus, de im p ed im en to fo rm a e etc. Co- d ific ato res optim e m e riti s u n t de iu re canonico in sy stem a tiz atio n e q u am p e rfe c e ru n t. 'D istin x e ru n t leges in h a b ilita n te s seu im p e d im e n ta p ro p rie d ic ta, leges irrita n te s q u as in te r e m in et le x de fo rm a canonica e t alia c a p ita n u llita tis ex d efe ctu consensus. S e d haec classificatio n o n fu it o m n in o p e rfe c ta . I ta v. gr. e r ro r condicionis se rv ilis p o tiu s e s t im p ed i m e n tu m q u a m v itiu m consensus.
Im p e d im e n tu m im p o ten tiae , si a tte n d itu r a d eius in tim a m n a tu ra m , n o n est im p e d im e n tu m , seu le x d iv in a in h a b ilita n s, sed p o tiu s e s t in ca- p a c ita s ra d ic a lis p ra e s ta n d i o b ie ctu m consensus, siq u id em hoc obiec tu m e s t 'ius in co rp u s — v e l sa lte m iu s in corpus est elem en tu m con sensus — ideoque si deest c a p ac ita s d a n d i ius in corpus, deest ca p ac i ta s p ra e s ta n d i o b iectum consensus m a trim o n ia lis. ^Proinde p o tiu s in ca p ite de consensu q u a m in' illo d e im p e d im e n tis haec in c a p a c ita s esset collocanda.
A t q u id q u id sit d e im p o te n tia ad copulam , c e rtu m m ih i v id e tu r illam in c a p a c ita te m co n stitu tio n ale m assu m en d i o n e ra m a trim o n ii p ro p ria (im p o te n tia m m o ralem ) n o n c o n sid eratu m ir i in f u tu r a codificatione u ti im p e d im e n tu m im p o ten tiae , sed u t aliq u id quod consensum ipsum affic it; ideoque no n in ca p ite de im p e d im e n tis sed in ca p ite de con se n su collocabitur.
D enique b re v ite r, siq u id em te m p u s tra n s iit, de in d isso lu b ilitate m a trim o n ii in re la tio n e cum am o re coniugali. N on possum , u t p a te t, to ta m q u ae stio n em de in d isso lu b ilita te m a trim o n ii tra c tre . V elim ta n tu m m o do su b lin e a re quom odo hod ie m a x im u m in flu x u m in h a n c q u aestio n em e x e rc e a t conceptio a c tu a lis de d ig n ita te ‘e t lib e rta te p ersonae, non rec te se m p er in tellectis, necnon v a lo r q u i tr ib u itu r am o ri coniugali.
S i quis le g it stu d ia q u ae de h a c m a te ria p u b lic a n tu r — e t ad h u c m a g is si quis e x a m in a t q u ae dici so le n t in co v e rsatio n ib u s p ra v itis sive sa ce rd o tu m sive la ic o ru m — p o te st fac ile a n im a d v e rte re v e lu ti inconsciam rev e rsio n em ad conceptionem ro m a n istic a m m a trim o n ii, p ro u t h aec h a b e tu r ap u d ro m a n ista s in d e a M anente, q u i sc rip sit a d fin em saeculi elapsi. I u x ta han c conceptionem , m a trim o n iu m ro m an u m non c re a b a tu r uno unico a c tu v o lu n ta tis seu consensu in itiali, q u i sem el em issus cre at v in c u lu m , qu o d p e rs e v e ra t in d e p e n d e n te r a consensu; sed consensus qui r e q u ire b a tu r e r a t consensus continuus. Ideo id qu o d fa c ie b a t u t m a tr i m onium p e rs e v e ra re t in v ita , non e ra t consensus in itialis, se d „affectio
со-14 U. Navarrete [12]
niugalis sed v o lu n ta s h a b e n d i s ta tu m m a riti e t u x o ris seu essendi m a ritu s e t uxor.
H odie in m u ltis 'scriptis, ta li m odo e x h ib e tu r m a trim o n iu m u t v i d e a tu r h a b e ri re d itu s ad h an c conceptionem ro m an istic am , su b stitu en d o „affectionem m a rita le m ” am o re coniugali. T ale enim m o m en tu m t r i b u u n t 'am ori coniugali u t a s se ra n t, quod a ttin e t ad cre atio n e m vinculi, n on h a b e ri consensum n a tu ra lite r su fficien tem ad c re an d u m v in c u lu m sine am o re coniugali; quod a ttin e t v ero ad p e rse v e ra n tia m v inculi ia m c re ati, adeo e x to llu n t fu n tio n e m am oris, n o n ta n tu m in p la n o e x iste n - tia li — quod q uidem p ro rsu s iu stu m est — sed etia m in p la n o iu ridico e t sa cram e n ta li, u t, logice procedendo, d eb e a n t concludere v in c u lu m e t sa cra m e n tu m desin ere ex istere, si deficit am or. P ra e s e rtim quod a ttin e t ad sa cram e n tu m , m a x im e u rg e n t sybm olism um am oris in te r C h ristu m e t E cclesiam , quod est p ro p riu m m a trim o n ii C hristiani, ad p ro b a n d a m n ecessitatem am oris u t m a trim o n iu m co n serv et su a m vim sa - c ra m en ta le m . In illo sym bolism o, d icunt, h a b e tu r am o r in te r C h ristu m et E cclesiam u t elem e n tu m essen tialissim u m et sp e cific ativ u m h u iu s unionis, ergo etia m in m a trim o n io c h ristian o d eb e t h a b e ri sem p er a m o r; si a u te m deficit am or, deficit ra tio et fu n d a m e n tu m illiu s sym bolis- mi.
Non est n u n c possibile p e rp e n d e re hoc g rav issim u m pro b lem a. S u n t ta m en p u n c ta q u a e in d u b iu m v o ca ri non p o ssu n t. T alia su n t, v. gr. ca u sa efficiens m a trim o n ii non est fo rm a lite r am or, sed actu s v o lu n ta tis quo co n tra h e n te s foedus coniugale in eu n t. Hic actus n o n id e n ti- f ic a tu r cum am o re coniugali, etsi n u lla d ific u ltas h a b e a tu r in ad m i tte n d o eu m e m itti n o n posse sin e p rae su p p o sito m inim o sa lte m a m o ris; a t fo rm a lite r non est am or, sed ac tu s v o lu n ta tis c o n tra c tu a lis q u i m a trim o n iu m cre at. A m or e s t h a b itu s q u id a m p erm a n en s, ra d ic a tu s in v o lu n ta te , q u i su scep tib ilis est v aria tio n ib u s. P o te st in te n sific ari, m in u i, p ro rsu s d eficere etia m p o st in itu m m a trim o n iu m . Ideo C oncilium h o r - tu tu r coniuges u t am o rem c o lan t e t su p p o n it eu m om nino d isp arere, posse. A t — u n t C on cilu iaris e x p lic ite m o n e t — d éficien te am o r e n o n eo ipso d efic it m atrim o n iu m .
Q uoad sym bolism um a u te m n o te tu r am orem C h risti e t E cclesiae n o n d efic ere non o b sta n tib u s in fid e lita tib u s e t defectu am oris e rg a C h ristu m , q u a e in E cclesia h a b e n tu r. Ideo sym bolism us s e rv a tu r !— im m o e t fo rte p e rfe c tio re m odo — si v in c u lu m in te r coniuges in d isso lu b ilite r p e rse v e r a t e tiam si in v ic issitu d in ib u s v ita e , qm or e t fid e lita s m u tu a a li
q u an d o p e r accidens d eficiant.
T ra n siit tem pus. Q uaestiones qu ae v e s tra m agis in te r e s t u t tr a c te n tu r , p ro p o n ite dn dialogo 'qui p o st q u ie tem a liq u a m se q u e tu r. Ego eis resp o n d eb o p ro m eis virib u s. I ta h ab e b im u s visionem sa tis com p letam q u a e tio n u m q u ae hplie a g ita n tu r m odo p e c u lia ri in iu re m a trim o n ia li.
[13] M utationes in iure m atrim oniali 15 DIALOGUS. P ra e b e m u s b re v e com pendium p ra e c ip u a ru m q u ae stio n u m
q u a e in dialogo a g ita ta e sunt.
1) Q uaestio ,de d istin c tio n e in te r ius corpus e t u su m iuris. — R es ponsio: Q uaestio discussa est in C om m issione codificatrice, e t non o b sta n tib u s d iffic u lta tib u s o rd in is sp e c u la tiv i q u ae c o n tra h an c d istin clo - nem m o v e n tu r, p ra e v a lu it se n te n tia huiu sm o d i distin ctio n em esse r e tin e n d a m in d o ctrin a e t iu risp ru d e n tia .
2) Q uaestio n u m a tte n ta d o ctrin a Concilii e t Enc. „Humanae vitae" de p o te rn ita te resp o n sa b iii e t m e th o d is licitis ad lim ita n d a m p rolem , v alid u m sit m a trim o n iu m in itu m cum condicione u te n d i m a trim o n iu m ta n tu m in perio d is agenesicis. — R esponsio: V id etu r d o ctrin a in hoc p u n c ta non subiisse m u ta tio n e m q u o ad v a lid ita te m m a trim o n ii, q u ia d o ctrin a de p a te rn ita te resp o n sb ili e t de m eth o d is lic itis ad p ro b lem lim ita n d a m e ra t ia m co n g n ita a n te C oncilium e t Enc. „Humanae v ita e” nec haec docu m en ta M agisterii m u ta tio n e m u lla m su b sta n tia le m in d u x e ru n t. Ia m P iu s X II q u ae stio n em de in flu x u in v a lid ita te m m a tr i m onii d irec te tr a c ta v it in allocu tio n e ad O stetrices, e t illam solvit p e r re c u rsu m ad d istin tio n e m in te r lim ita tio n e m iu ris e t lim ita tio n e m e x e rc itii iuris.
3) De sensu locutionis „consortium vitae” v e l „communio vitae”, u t elem e n tu m essen tialem consensus. — R esponsio: P a te t im p rim is ag i de iure ad co n so rtiu m vel ad com m unionem vitae, non de facto con so rtii v e l com m unionis, q u a e p o ssu n t deficere. H ae expressiones n o n sig n ific an t „ius ad cohabitionem ” q u ia co h ab itatio e s t quid nim is con c re tu m e t su p p o n it c u ltu ra m u b i fa m ilia h a b e t s tru c tu ra m q u a m d a m d e te rm in a ta m q u ae non est u n ic a possibilis in tr a ex ig en tias iu ris n a tu ralis. P o te st d a ri c u ltu ra in q u a s tr u c tu ra fam ilia e sit d iv e rsa et co h a b ita tio sensu stric to non h a b e a tu r, e t ta m e n etiam in illa c u ltu ra m a trim o n ia su n t v a lid a . Illa locutio sum i debet sensu g en erali, p ro u t co n - n o ta t ius ad m u tu u m com p lem en tu m p e rfe c tiv u m in om nibus d im ensio nib u s h u m a n ae , nec ta n tu m in sp h e ra se x u a li e t ‘dn o rd in e ad g e n e ra tionem .
4) Q uid de red u c tio n e im p e d im e n to ru m m a trim o n ia liu m ? — R espon sio: In h ac m a te ria h a b e tu r Votum a p p ro b a tu m a P a trib u s C oncilia- rib u s, in quo p rin c ip ia d ire c tiv a in d ic a n tu r, q u a e p ro cu l dubio fu tu ra le g islatio se q u etu r. I u x ta haec p rin cip ia: a) im p e d im e n ta g ra d u s m in o ris s u p p rim e n tu r; b) im p e d im e n ta co n sag u in itatis e t a ffin ita tis non m u lti p lic a b u n tu r; c) n u llu m v o tu m p riv a tu m e r it im p e d im e n tu m m a trim o niale; d) q u o d lib e t v o tu m p u b lic u m p e rfe c ta e in professione relig io sa, ta m sim plici q u a m sollem ni, em issum co n stitu e t im p e d im e n tu m d iri m ens m atrim o n ii.
5) Q uid de co m p ete n tia C o n fe re n tia ru m E piscopalium im ponendi im p ed im en ta d irim e n tia ? — R esponsio: M ea se n te n tia p ersonali, d a tis a d iu n ctis h odiernis quod a ttin e t ad phenom enon tra n sm ig ra tio n is, t u - rism i, fa c illita tis itin e ru m etc., sy stem a leg u m irrita n tiu m e t in h a b
i-1 6 U. Navarrete [14]
lita n tiu m o p o rte t u t sit fu n d a m e n ta lite r u n ifo rm e p ro to ta Ecclesia, secus in e x tric a b ilib u s d u b iis circ a v a lid ita te m m o lto ru m m a trim o n io ru m d a b itu r ad itu s. Eo vel m agis quod p e r leges m e re p ra e c e p tiw a s vel p ro h ib itiv a s sa tis v id e tu r posse p ro v id e re exig en tiis p ec u lia rib u s sin g u la ru m regionum . P lu ra lita s potes d a ri e t qu id em a m p la in aliis p u n ctis, v. gr. quod a ttin e t ad fo rm a m litu rg icam , ad processiculum pro s ta tu lib ero etc. A tta m en , in q u a n tu m sc itu r, iu x ta schem a a C om m i ssione C o d ificatrice p ra e p a r a tu m C o n fere n tiae E piscopales h a b e b u n t co m p ete n tia m im ponendi im p e d im e n ta d irim e n tia pro p ro p rio te rr ito rio.
6) Q uid de m a trim o n iis m ix tis? — R e la to r in fo rm a t de sch em ate n o v a e leg islatio n is dam C on feren tiis E piscopalibus m isso. H odie le g isla
tio iam p ro m u lg a ta est M. P. „Martimonia m ixta”.
7) Q uid de po sitio n e iu rid ic a ac ath o lico ru m in f u tu ra legislatio n e m a trim o n ia li? — R esponsio: H odie acath o lici b a p tiz a ti te n e n tu r legibus ir rita n tib u s e t in h a b ilita n tib u s sta tu tis in Codice, exceptis tan tu m m o d o le g e d e fo rm a canonica e t im pedim ento d isp a rita tis cultus. Sed nunc, d a t i s p rin cip iis e n u n tia tis in Concilio, p ra e se rtim quod a ttin e t ad m otum
oecum enicum , v id e tu r no n o p o rte re ta le m positio n em conservare. P r a e v id e tu r ig itu r om nes acatholicos e x e m p tu m iri le g ib u s m a trim o n ia li b u s m e re eccclesiasticis, q u an d o in te r se c o n tra h a n t.
8) T itu lu s de „De m atriom onio” Codicis ac tu a lis m u ta b itu rn e m u ltu m In f u tu r a codificatione? — R esponsio: In q u a n tu m sc itu r, schem a gen e r a le titu li re m a n e b it fu n d a m e n ta lite r idem . L ab o r C om m issionis v id e tu r te n d e re non ad m u ta n d u m sed a d p erfic ie n d u m ip su m sch em a ac tu a le , tu m corrigendo conones actuales, tu m sup p rim en d o q u i su p p rem e -
n d i sint, tu m ad dendo alios novos u b i opus sit.
9) Q uid de in d o le p a s to ra li f u tu ri Codicis m a trim o n ia lis? — R espon sio: V ox „indolis pastoralis” e s t v a ld e g en e ralis e t aeq u i voca. In hac m a te ria , leg islatio su u m scopum p a s to ra le m o b tin e b it si est sub re s p e c tu te cn ic o -iu rid ico p e rfe c ta . N o te tu r b en e h ic agi de in stitu to quod d irec te e t m a x im e p ro fu n d e re sp ic it b onum p u b lic u m non ta n tu m Eccle siae sed etiam so cietatis civilis. E t cum ex v o lu n ta te C h risti m a trim o n iu m b a p tiz a to ru m sit de ex c lu siv a co m p ete n tia E cclesiae — ex cep t is effectib u s m e re civilibus —, Ecclesia h a b e t m a x im a m resp o n sa b ili- ta te m e t d eb et p ro c u ra re h a b e re legislationem in q u a n tu m fie ri p o te st p e rfe c ta m om nibus sub resp e ctib u s; ta le m nem pe q u a e no n solum sit a d a e q u a ta ex ig en tiis re a lib u s v ita e sed* etia m q u a e sub re p e c tu technico n u lla m a n sam p ra e b e a t dubiis e t m u ltip lic ib u s in te r p r e ta tio n ib u s . M a te ria adeo g rav is non p o te st d isc ip lin ari n o rm is m e r e d irec tiv is v el form ulis e x h o rta tio rii vel q u a e v im s tric te iu rid i- cam non h ab e an t. In aliis m a te riis u b i a g itu r ta n tu m m o d o v e l p ra e v a - le n te r de bono p riv a to , o ptim e p o te st d a ri locus illis in stru m e n tis quae, h a u d qu id em rec te, iu d ic a ri solent u t m agis p a s to ra lia q u a m leges; sed in m a te ria m a trim o n ia li, v e ra c u ra p a s to ra lis e x ig it legislationem o m n i
[15] Mutationes in iure m atrim oniali 17
no p rae cisa m et p erfe c ta m , in q u a n tu m fie ri possit. H oc a u te m non im p e d it q u om inus canones aliq u i a d m itta n tu r qui indolem h a b e n t m ere d irec tiv a m , v. gr. circ a cu ra m p a s to ra le m n u p tu rie tiu m vel coniugum etc.
10) Q uid de processu m a trim o n ia li? R esponsio: Cum qu aestio sit am plissim a, d u as ta n tu m q uaestiones b revissim e indicabo. P rim a circa iu s accusandi m a trim o n iu m . U t scitis, ad fin em p o n tific atu s P ii X I et initio P ii X II, a tte n ta m u ltip lic atio n e c a u sa ru m n u llita tis ap u d t r i b u n a lia ecclesiastica cum periculo ne Ecclesia a p p a re re t u t d ivortio fav en s, m a n ife sta ta est te n d e n tia rig o rista ad lim ita n d u m ius accusandi. P iu s X I ia m p a ra v e r a t schem a d o cum enti in quo hoc ius vald e lim ita b a tu r. H aec vero te n d e n tia p ro rsu s s u p e ra ta est. H odie d atis p rin cip iis d o ctrin alib u s Concili circa d ig n itate m , lib e rta te m , conscientiam , iu ra p e r sonae h u m an ae, p ra e v id e ri p o te st quod f u tu r a legislatio canonica non lim ita b it ius accu san d i p ro p riu m m a trim o n iu m , sed p o tiu s ex te n d e t illu d absque u lla fere lim itatio n e. 1
A lia qu aestio v e rs a tu r circa m odum acceleran d i proceśum ita u t v ite n tu r in to le ra b ile s m o ras q u a e n unc in m u ltis tr ib u n a li
bus d an tu r. P ra e te r alia p rocessum m agis agilem re d d e re possunt, p ra e c ip u a d ifficu ltas hodie p ro v e n it ex d u plici se n te n tia conform i q u ae e x ig itu r ad d e c la ra n d a m n u llita te m m a trim o n ii. P ra e te re a secunda et u lte rio r in s ta n tia iisdem m norm is re g itu r ac p rim a , ita u t re v e ra sit v e lu ti re p e titio p rim a e in sta n tia e . Q u a e ritu r n u n c aliquod in stru m e n tu m quo — sa lv a sem p er se c u rita te et c e rtitu d in e q u as n a tu ra re i ex ig it — cum m in o rib u s expensis tem poris, pecu n iae e t en erg iae p e rso n a ru m , po ssit p e rv e n iri ad se n te n tia m defin itiv am . S u n t qui secu n d am in s ta n tia m p ro rsu s elim in a re v o lu n t e t su ffice re a ffirm a n t p rim a n in s ta n tiam , cum possibili ap p e lla tio n e fere u t fit in causis durium . A lii — et v id e tu r madore cum p ru d e n tia — re tin e n d a m p u ta n t secundam in s ta n tia m u t n o rm am gen eralem , a t p ro p o n u n t re m e d ia u t haec vel r a p i dissim e d efin iri po ssit si n u llita s f u e rit clara, 'vel saltem o bviam fia t g rav issim is incom m odis, q u ae processus ac tu a lis cre at.
Sed p ro h dolor, d ifficu ltas m a x im a hodie non ta m p en d e t a sy ste- m a te p ro ce ssu ali q u a m a p e n u ria a p to ru m iudicum . H aec p e n u ria in alliq u ib u s reg io n ib u s est e x tre m a , Ideo p ro p e n d itu r sem per m agis ad co n stitu e n d a trib u n a lia reg io n alia, quo p e n u ria e iudicum aliquo modo su b v e n iatu r.