Grabowski Franciszek

1

SPIS ZAWARTOŚCI

TECZKI ŚCI9 t o J 5s >3

T A M i m . L i r a , ...

I./1. Relacja k . ' A .

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora k 3 ^ > . 4 - 3 I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora *----

II. Materiały uzupełniające relację k . / I *>. 4 III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora -—

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — - III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ^

III./5. Inne ... --- IV. Korespondencja

.A j.d fi.. ...

V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie

2

3

k- tt

S C H E M A T R E L A C J I ^ A A

Wpłynęło dnia ~ _ ....

członka konspiracji FRANCISZKA GRABOWSKIEGO—— - fr/fy

Franciszek Bernard Grabowski, urodzony 6.04.1920 r . w Bydgoszczy z ojca Franciszka Grabowskiego i matki Joanny Kastner.

Ojciec był mistrzem obuwniczym ze specjalizacją obuwia ortopedycz­

nego, współpracował z Oddziałem Ortopedycznym Szpitala Miejskiego w Bydgoszczy, z bardzo wówczas młodym prof.J.Degą. Był nauczycielem zawodu w Szkole Dokształcającej Zawodowej w Bydgoszczy. Przygotowy­

wał do zawodu nową kadrę rzemieślniczą. Udzielał się społecznie,był Starszym Cechu i Honorowym Cechmistrzem. Ojciec był wielkim Polakiem w młodości podczas pobytu we Frankfurcie n/ Odrą od 1908 roku udzielał

się społecznie wśród Polaków. Organizował spotkania Polaków na Obczy­

źnie w "Domu Polskim". W 1916 r. szykanowany za polskość, wrócił wraz z rOdziną do Bydgoszczy, i zamieszkał przy ul.Pomorskiej l7*-Podczas okupacji niemieckiej pomagał rodzinom uwięzionych prowadząc pracow­

nię obuwia0

Franiazek Grabowski miał cztery siostry i trzech braci, z któ­

rych Łucja zginęła we wrześniu 19 39 r. od wybuchu bomby jako komen­

dantka LOPP.Została pochowana na Smentarzu Bohaterów. Władysława Tojza żołnierz ZWZ/AK wraz z mężem Leonem, mieszkała podczas okupacji na PI.

Poznańskim 7, później przy ul.Dolina 31/2 była skrzynką kontaktową szefa sztabu K.O Pomorze, utrzymywała konspiracyjne mieszkanie dla członków sztabu, nawet podczas aresztowań swego męża przez gestapo.Ich córka Maria ps."Bystra" była łączniczką. Ponadto brat matki Henryk Kastner

aresztowany wraz F.G. i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutt- hofie, który nie wrócił, zmarł w obozie.

Franciszek Grabowski w czasie wojny mieszkał w Bydgoszczy, przy ul.

4

Pomorskiej 17 m 6.- po wojnie w Bydgoszczy, ul.Niecała 21, gdzie dotąd mieszka żona Kunegunda Grabowska.Tel. 27-13“ 38*

Od 1936 r. uczęszcza do szkoły powszechnej im.St.Staszica w Byd­

goszczy, następnie od 1932 r. do szkoły Wydziałowej Męskiej, koń­

czy 6 klas /mała matura/ i rozpoczyna naukę w zawodzie mechanika precyzyjnego w firmie "Krzynień i Pronke" w Bydgoszczy. W kwiet­

niu 19 39 r kończy naukę zawodu i zdaje egzamin czeladniczy.

W 1937 r. wstępuje do Bydgoskiego Klubu Krótkofalowców, gdzie w 1939 r. otrzymuje licencję na użytkowanie radiostacji ze znakiem wywoławczym SP 3 AL. Ponadto bierze czynny udział w obronie cy­

wilnej - działa w LOPP wraz ze starszą siostrą Łucją.

f? t- | i t .

1.4.1940 r. './stępuje w szeregi ZYvZ/AK, zwerbowany przez rodzinę Tojzów, otrzymuje pseudonim "Beno", zaprzysiężony przez por.H.

Jasińskiego ps."Kuno"*W początkowym okresie był łącznikiem Inspek­

toratu Bydgoszcz, później wykonywał pieczęcie urzędów państwowych niemieckich dla dokumentów^które organizacja wystawiała dla człon- kow AK. W tym czasie podlega sztabowi K.O.Pomorze-głównie współ­

pracuje z ppłk.J.Chylińskim. Ponadto prowądzi podsłuch radiowy jako były krótkofalowiec^, dostarcza informacja do sztabu*

Po nieudanym zamachu na Hitlera w Borach Tucholskich następuje częściowe zdekonspirowanie siatki aresztowani zostająbiędzy h innymi: Z.Bartel, J.Hoffman, H.Jaśiński, Henryk Kastner, wcześniej Leon Tojza i.i.| ^20.08.1942 r. zostaje aresztowany, osadzony we więzieniu gestapo w Bydgoszczy, po przesłuchaniach przewieziony do więzienia gestapo w Stargardzie Gdańskim. 1,12.1942 r. zostaje prze­

wieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie / nr obozowy 17484 Blok V/ jOko więzień polityczny.Doczekał końca wojny dzięki temu, że pracował w warsztatach naprawczych- maszyn do szycia itp.

20.01*1945 r. następuje wymarsz więźniów z obozu, 25*01*1945 r.

zostaje oswobodzony pod Lemborgiem0Pieszo wraca do Bydgoszczy0

5

. / - ' M

wraz z Józefem Eichstaedtem, obydwaj ciężko chorzy na dur brzusz­

ny.

Pracę konspiracyjną rozpoczyna w stopniu szeregowca, awansuje do plutonowego rez. Odznaczony:

1. Brązowy Krzyż Zasługi z Mieczami w oparciu o rozk K.G. nr 120/BP z dnia 12.8.1942 r. oraz rozk.K.O.nr 102/P z dii i a 29.11.1942 r„

2. Złota Odznaka Zasłużonego Działacza LPZ /LOK/ 1954 r.

3. Medal X lecia Min.Łączności - 1954 r»

4. Brązowy Medal za Zasługi dla 0broKrajm. MON - 1968 r.

Pracę zawodową po wojnie rozpoczyna jako mechanik w firmie "Krzymień"

w której pracował do aresztowania.Po upaństwowieniu firma ta nosi nazwę ZWST- T-8, a następnie T-3, obecnie "Telfa".

W 1946 r. złożył egzamin mistrzowski w zawodzie mechanika precyzyj­

nego. W 1947 r. wstępuje do PPS, ze względu na "Poakowską" przeszłość y zostaje zweryfikowany, szykanowany , często musi zmieniać pracę.

Od 1952 pracuje w Telfie jako kierownik warsztatów i szef produkcji, od 1952-1 9 5 5 w D y r e k c j i O k r ę g o w e j P o c z t

i tele&omunikacji jako kierownik sekcji wykonawstwa inwestycyjnego.

i. t sle.sraf óy

Do roku 1958 dojeżdża do Opławca k/Bydgoszczy, pracuje w warszta­

cie prywatnym B.Krajewskiego. Od 1959 - 1961 pracuje w Bydgoskiej

"Eltrze" jako brygadzista montażu specjalistycznego, następnie jako kierownik techniczny w Specjalistycznej Spółdzielni Pracy

"Elektrowag", a po likwidacji Spółdzielni w 1963 r. przechodzi do ZWI "Polon" na stanowisko st.mistrza montażu elektrycznego. Od grudnia 1973 pracuje w "Zachemie" jako monter aparatowy aparatury

elektroniczno-pomiarowej.

Licencję na radiostację otrzymał 1948 r. ze znakiem SP 2 BG.

/Zakłada w Bydgoszczy Oddział Polskiego Związku Krótkofalowców przy LOK-u.Był członkiem Zarządu Wojewódzkiego i prezesem Oddziału Ra- \

6

dioklubu, a także członkiem Zarządu Głównego LPZ0

Po przejściu na emeryturę w dalezym ciągu udziela się jako krótkofa-

Dokumenty:

1. fotografia

2o zaświadczenie ppłk0Józefa Chylińskiego z 15.12.1972 r.

3. zaświadczenie Muzeum Stutthof w Sztutowie z dnia 3.05.1976 r.

4. zaświadczenie ZBOWiD nr 342594 z dnia 20.05.1976 r.

Poznań,dnia 2.12.1992 r.

łowiec. Umiera

relacja opr.na podstawie relacji siostry WŁ.Tojza i danych z do­

kumentacji ZBOWiD w Bydgoszczy.

l.dz.o65-1567/76, nr ewido 210-6610.przez Marię Tojza Mańkowską.

7

S C H E M A T H E L A C J I

członka konspiracji FRANCISZKA GHABOY.SKIEGO

Franciszek Bernard Grabowski, urodzony 6,04.1920 r* w Bydgoszczy z ojca Franciszka Grabowskiego i matki Joanny Kastner.

Ojciec był mistrzem obuwniczym ze specjalizacją obuwia ortopedycz­

nego, współpracował z Oddziałem Ortopedycznym Szpitala Miejskiego w Bydgoszczy, z bardzo wówczas młodym prof.J.Degą. Był nauczycielem zawodu w Szkole Dokształcającej Zawodowej w Bydgoszczy. Przygotowy­

wał do zawodu nową kadrę rżemieślniczą. Udzielał się społecznie,był Starszym Cechu i Honorowym Cechmistrzem. Ojciec był wielkim Polakiem w młodości podczas pobytu we Frankfurcie n / Odrą od 1908 roku udzielał

się społecznie wśród Polaków. Organizował spotkania Polaków na Obczy­

źnie w "Domu Polskim". Vv 1916 r. szykanowany za polskość, wrócił wraz z rOdziną do Bydgoszczy, i zamieszkał przy ul.Pomorskiej l7«Podczas okupacji niemieckiej pomagał rodzinom uwięzionych prowadząc pracow­

nię obuwia.

Franiezek Grabowski miał cztery siostry i trzech braci, z któ­

rych Łucja zginęła we wrześniu 1939 r . od wybuchu bomby jako komen­

dantka LOPP.Została pochowana na flmentarzu Bohaterów. Władysława Tojza żołnierz ZV»Z/AK wraz z mężem Leonem, mieszkała podczas okupacji na PI.

Poznańskim 7, później przy ul.Dolina 31/2 była skrzynką kontaktową szefa sztabu K.O Pomorze, utrzymywała konspiracyjne mieszkanie dla członków sztabu, nawet podczas aresztowań swego męża przez gestapo.Ich córka Maria ps."Bystra" byłe łączniczką. Ponadto brat matki Henryk Kastner aresztowany wraz F.G. i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutt- hofie, który nie wrócił, zmarł w obozie.

Franciszek Grabowski w czasie wojny mieszkał w Bydgoszczy, przy ul.

\

8

X - '

Pomorskiej 17 m 6.- po wojnie w Bydgoszczy, ul.Niecała 21, gdzie dotąd mieozka żona Kunegunda Grabowska.Tel. 27-13-33.

Od 1936 r. uczęszcza do szkoły powszechnej im.St.Staszica w Byd­

goszczy, następnie od 1932 r. do szkoły Wydziałowej Męskiej, koń­

czy 6 klas /mała matura/ i rozpoczyna naukę w zawodzie mechanika precyzyjnego w firmie "Krzynień i Pronke" w Bydgoszczy. W kwiet­

niu 1939 rmkończy naukę zawodu i zdaje egzamin czeladniczy.

V> 1937 r. wstępuje do Bydgoskiego Klubu Krótkofalowców, gdzie w 1939 r . otrzymuje licencję na użytkowanie radiostacji ze znakiem wywoławczym SP 3 .AB. Ponadto bierze czynny udział w obronie cy­

wilnej - działa w LOPP wraz ze starszą siostrą Łucją.

1.4.1940 r . wstępuje w szeregi ZV<2/AK, zwerbowany pracz rodzinę Tojzów, otrzymuje pseudonim "Beno", zaprzysiężony przez por.H.

Jasińskiego p s .nKunoH.% początkowym okresie był łącznikiem Inspek­

toratu Bydgoszcz, później wykonywał pieczęcie urzędów państwowych niemieokich dla dokumentów,które organizacja wystawiała dla człon«

kow AK, W tym czasie podlega sztabowi K.O.Pomorze-głównie współ­

pracuje z ppłk.J.Chylińskim. Ponadto prowądzi podsłuch radiowy jako były krótkofalowiec| dostarcza informacji do sztabu.

Po nieudanym zamachu na Hitlera w Borach Tucholskich następuje częściowe zdekonspirowanie siatki" aresztowani zostaj^aiędzy jd innymis Z.Bartel, J.Hoffman, H.daśiński, Henryk Kastner, wcześniej

więzieniu gestapo w Bydgoszczy, po przesłuchaniach przewieziony do więzienia gestapo w Stargardzie Gdańskim. 1,12.1942 r. zostaje prze­

wieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie / nr obozowy 17484

że pracował w warsztatach naprawczych- maszyn do szycia itp.

20.01.1945 r. następuje wymarsz więźniów z obozu, 25.01.1945 r.

zostaje oswobodzony pod Lemborgiem.Pieszo wraca do Bydgoszczy.

Leon zostaje aresztowany, osadzony we

Blok V/ j&kp więzień polityczny.Doczekał końca wojny dzięki temu,

9

wraz z Józefem Eichstaedtem, obydwaj ciężko chorzy na dur brzusz­

ny.

Pracę konspiracyjną rozpoczyna w stopniu szeregowca, awansuje do plutonowego rez. Odznaczony:

1. Brązowy Krzyż Zasługi z Mieczami w oparciu o rozk K.G. 120/BP z dnia 12.8.1942 r. oraz rozk.K.O.nr 102/P z dbia 29.11.1942 r.

2. Złota Odznaka Zasłużonego Działacza LPZ /LOK/ 19 54 r.

3. Medal X lecia Min.Łączności - 1954 r .

4. Brązowy Medal za Zasługi dla Obr.Kraj4 MON - 1968 r.

Pracę zawodową po wojnie rozpoczyna jako mechanik w firmie "Krzysiien*’

w której pracował do aresztowania*Po upaństwowieniu firma ta nosi nazwę ZWST- T-8, a następnie T-3, obecnie "Telfa".

V* 1946 r. złożył egzamin mistrzowski w zawodzie mechanika precyzyj­

nego. W 1947 r. wstępuje do x-PS, ze względu na "Poakowską" przeszłość

^zostaje zweryfikowany, szykanowany , często musi zmieniać pracę.

Od 1952 pracuje v< Telfie jako kierownik warsztatów i szef produkcji, od 1952-1 9 5 5 w D y r e k c j i O k r ę g o w e j P o c z t

i tjelefeE&^Jiacji jako kierownik sekcji wykonawstwa inwestycyjnego.

Do roku tT58 dojeżdża do Opławca k/Bydgoszczy, pracuje w warszta­

cie prywatnym B.Krajewskiego. Od 1959 - 1961 pracuje w Bydgoskiej '•Litrze* jako brygadzista montażu specjalistycznego, następnie jako kierownik techniczny w Specjalistycznej Spółdzielni Pracy

J

"Elekt rowag'*, a po likwidacji Spółdzielni w 1963 r . przechodzi do

J ■

ZltVl "Polon" na stanowisko st.mistrza montażu elektrycznego. Od grudnia 1973 pracuje w "Zachemie" jako monter aparatowy aparatury elektronićzno-pomiarowej.

Licencję na radiostację otrzymał # 1948 r. ze znakiem SP 2 BG.

Zakłada w Bydgoszczy Oddział Polskiego Zwiąóku Krótkofalowców przy LOK-u.Był członkiem Zarządu Wojewódzkiego i prezesem Oddziału Ra-

10

■ ' H

/ ^{ł l 1 l»}

dioklubu, a także członkiem Zarządu Głównego LPZ.

Po przejściu na emeryturę w dalszym ciągu udziela się jako krótkofa­

lowiec. Umiera 21.02.1986 r.

j

Dokumenty*

1. fotografia

2. zaświadczenie ppłk.Józefa Chylińskiego z 15.12,1972 r.

3. zaświadczenie Muzeum Stutthof w Sztutowie z dnia 3.05.1976 r.

4. zaświadczenie ZBOWiD nr 342594 z dnia 20.05.1976 r.

Poznań,dnia 2.12.1992 r.

) ;

\

relecja opr.na podstawie relacji siostry Y*Ł.Tojza i danych z do­

kumentacji ZBOMD w Bydgoszczy, l . d z . 065 ^- 1567 ^/ 76 , nr ewid.

210-66l0.przez Marię Tojza Mańkowską. / t\

\

\

11

óML UsChi dp

i

GRABOWSKI FRANCISZEK ps. "Beno" /1920-1936/ plut0rez, mechanik precyzyjny, krótkofalowiec.Inspektorat Bydgoszcz, Sztab Komendy Okręgu pomorskiego,Początkowo łącznik, następnie podrabiał pie­

częcie urzędów państwowych dla dokumentów wystawianych przez sztab dla członków AK,

Urodzony 6,04,1920 r, w Bydgoszczy, z ojca Franciszka i matki Jo- enny Kastner, w rodzinie rzemieślniczej,Wykształcenie -średnie Szkoła Wydziałowa w Bydgoszczy i zawodowa. Zaprzysiężony wiosną

1940 r, przez ppor.H,Jasińskiego ps,"Kuno", Zbierał informacje radio­

we i krótkofalowe, od 1941 r , produkował pieczątki na dokumenty niemieckie. Aresztowany 20,08,1942 r . , osadzony we więzieniach

na Hitlera w Borach Tucholskich wraz z Zofią Bartel. J.Hoffmanem, i . i . Od 1.12.1942 r . do 25.01.1945 r. przebywał w obozie koncentra­

cyjnym w Sztuthofie jako więzień polityczny / nr oboz. 17484/.

Po wojnie powrócił do pracy jako mechanik precyzyjny do firmy "Krzy- mień"/ pracował tam w okupacji/, po upaństwowieniu przemianowano nazw§ "Telfa", nstępnie pracował w Dyrekcji Okręg.Poczt i Teleko­ na munikacji, ZiE "E ltra", Specj.Spółdz.Pracy "ELektrowag", Biurze Tedhniki Jądrowej ZV*I "Polon" i na końcu jako technolog aparatury elektroniezno~pomiarowej 11 Zachem". W 1939 r. otrzymał licencję na użytkowanie radiostacji, następnie w 1948 r. ze znakiem SP 2 BG, założył Oddział Związku Krótkofalowców w Bydgoszczy przy LOK-u, był jego prezesem i członkiem Zarządu Głównego LPZ, Zmarł 21.02.1986 r.

pochowany na cmentarzu Mowofarnym w Bydgoszczy.

Odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami /ro zk .K .G . 120/BP z 12.03.1942 i K.O. 102/B z 29.11.1942 r. /

Źródła* Arch.Pom.AK teczki - M-88 r ZBOWiD Bydgoszcz akta osobowe Yok Opracowała: Maria Tojfca Mańkowska^

gestapo w Bydgoszczy i Starogardzie Gdańskim po nieudanym zamachu

12

GftA30v,BKI MUMOISfcUi pa. "Beno" /1920-1986/ plut.re*. mechanik precyzyjny, krótkofalowiec• Inspektorat Bydgoozca, iztab komendy Okręgu . omorekiego*Początkowo łącznik, następnie podrabiał ple*

cz«cic urzędów pańatwowyoh dla dokumentów wystawianych przez sztab dla ozionków AK.

Urodzony 6.04*1920 r* w Bydgoszczy, s ojca Praacieska i matki Jo­

anny Kaetner, w rodzinie rzemieślniczej • .ykoztałcenie ~ rednie Szkoła Y,y dziełowa w Bydgoszczy i zawodowa. Zaprzysiężony wiosną

1940 r . przez ppor*B*Jaeińt3kiego pe."Kuao"* Obierał informacje radio­

we i krótkofalowe, od 1941 r* produkował pieczątki na dokumenty nieaieckie. Aresztowany 20*08.1942 r » , osadzony we więzieniach gestapo w Bydgoszczy i Łtaro&erdzie Gdańskim po nieudanym zamachu na Hitlere w Borach i uoholskich wraz z ^ofią Bartel. J.Hoffmanem, 1*1* Od 1.12.1942 r» ??»9t»1fr45 r* prfitfty^jjfc w obozie konocatrfc*- cyjnym w Sztuthofle jako więzień polityczny / nr oboz* 17484/.

Po wojnie powrócił do pracy jako mechanik precyzyjny do firmy "Enty-

«ieńn/ pracował tam w okupacji/, po upaństwowieniu przemianowana na

nazwę "lelfe**, netępnie pracował w dyrekcji Okręg* Poczt i feleko- muaikacji, 3S&E "Bltr©*, ^pee j.Spełdz*Pracy "ŁBektrowag", Biurze SeChniki Jądrowej £»I "Polon” i na końcu jako technolog aparatury elekt ronić zno-pomiarowe j "Bachem** U 1939 r* otrzymał licencję nc ubytkowanie radiostacji, noetępnie w 1948 r, ze znakiem SP 2 BO, załoaył Oddział Bwiązku Krótkofalowców w Bydgoszczy przy BOK-u, był jego pro ze oem i członkiem Narządu Głównego j-P** &aarł 21*02*1966 r . pochowany na cmentarzu aowofaraya w Bydgoszczy*

Odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami /ro zk .K .G . 120/JBP z 12.08.1942 i K .O . 102/3 z 29.11.1942 r . /

źródłał Aroh.łJom.AK teczki - M-88 rr a / 2ŁB0Y»iD Bydgoszcz akta osobowe ro;t- /4 ^{f-^vKjł,} Opracowałat Lar i a TojZn lia/ikoweka ^

13

G R A B O Y! ^{S K I} Franciszek p s. "Beno"/1 920-1 9 8 6 / , łącznik Inspektoratu Bydgoszcz

Ur. 6 IV 1920r. w Bydgoszczy|^akd syn Franciszka i Joanny X z d. .Kastner. Do wybuchu wojny uczęszczał do szkoły Wydziałowej Męskiej w Bydgoszcz:/ |«iad zdobył zawód mechanika precyzyjnego.

W kwietniu 1938r. zdał egzamin czeladniczy, podjął pracę w firmie

"Krzymień i Pronke” . Od 1937r. był członkiem Bydgoskiego Klubu Krótkofalowców, posiadał licencję na użytkowanie radiostacji.

Do ZWZ wstąpił w 194-Or. Zwerbowany został przez rodzinę Tojzów, a„zaprzysiężony 1 IV tegoż roku przez Henryką Jasińskiego os."Kuno",

dmCtqvy>-v

l

\ p z lałalTTOsć konspiracyjną zaczął od funkcji łącznika Inspejeterstrn Bydgoszcz, '"krotce podjął się także wykonania pieczęci niemieckich urzędów państwowych V--pra-e anocg.eaietrf na pot^reby AK. I+a—łrhrżrąrro^

|a k o k r^ tk ofaloS: i e o , / f r o r . r i . z i ł ^ ^ u o h railow ^j.Jkoii.pletow a

radiostacją odbiornik^radiów^ Został aresztowany 20 V II I 1942r.

na fali ąresztowań po nieudanym zamachu na. Hitlera w Borach Tucholskich _ W.ięz^ony'jiv£tBydgoszczy i Stai^ardzie Gd. 1 XII 1942r. przebywał v oł***,

w-Stutthof^e|, gdzie pracował w warsztatach naprawczych. V/ obozie doczekał końca wojny, przeżył "marsz śmierci” . Uwolniony 25 I 1945r.

pod Lęborkiem-pieszo powrócił do Bydgoszczy.

Po wojnie uniknął aresztowania, ale był prześladowany, czego

dowodem była m.in. konieczność wielokrotnej zmiany miejsca zatrudnienia SBDOTHBasąłrM--pxa:Ey Powrócił do pracy w firmie "Krzymień" póóniej "Telfa W 1946r* zdał egzamin mistrzowski w zawodzie mechanika precyzyjnego.

W latach 1952^55 był zatrudniony w Dyrekcji Okręgowej Poczt Aa y ±x

i Telekomunikacji, do 1958r. pracował w Opławcu w warsztacie prywatnym, a następnie znów w zakładach bydgoskich " E l t r s W , "Elektrowagi|y "Polonus i "Zachem^f". W 1947r. wstąpił do PPS, lecz nie został zweryfikowany.

Pozostał czynny jako krótkofalowiee, m.in. założyłfóydgoski Oddział Polskiego Związku Krótkofalowców. Zmarł 21 I I 1986r.

Siostry-starsza Łucja T^Smdtka LOPP, zginęła we wrześniu 1 9 3 9 r .;

Władysława,żona Leona Tojzy, prowadziła w Bydgoszczy mieszkanie

konspiracyjne dla członków Jjztabu KO Pomorze. Siostrzenica Maria Tojza była łączniczką, a wuj Henryk Kastner zginął w obozie Stutthof.

AP AK, T .: Grabowski 7 j r . własna/, Tojza '.£• ^{* ^ ^ ^}

j ' '■JiJP’ '-I

Jolanta Ja cubowska

14

15

r

c ___

Jozef Chyliński ^oronto 15012.1972r

19 Paule on Bd

Toronto , Cnt«

1I6E 2E2

^anada

Z A Ś W I A D C Z E N I E

Niniejszym Zaświadczam żv< , Plut. r e z . Franciszek Grabowski

p s ." Eeno" ur. 6 .4 .1 9 2 0 w ydgosnczy był v/ szeregach Ak.°kręgu Jomorze od 1 .4 .1 9 4 0 .

Odznaczony Erązowym K-rzyżen

sługi z I'ieczani nadanego

oparciu zasady rozl:. r .G .N r . 120/3P z dnia 1 2 .8 .1 9 4 2 . oraz rozk. Il.Ckr. ?Tr e

z dnia 2 9 .1 1 .1 9 4 2 r .

V P

r.Szef Sztabu i V.er'V-:rt Pj-r':r

podpis nieczytelny Ppłk. Józef Chyliński

Ps . " Kani e n-f i o tr-"’i che r-K e kin "

I-iniejszyr. stv.±erdzsm zgodnooś" podpisu

podpis nieczytelny pieczęć z koroną piecz-;'* z na pis en:

i

Z W IĄ Z E K . B O J O W N I K Ó W o W O L N O Ś Ć • D :..V.O;<RACJc

Sljaa;ś;i-{£si:. " j.: \ Ąi. ;

Z G ra c id . iZisla. L u 17 w B y d g o s z c z y

The Hoyal Ca na dian Je-jion

Generał ,vi-^ers "Hrancb

EOS Poverco” r-1: R0 ,:’orcnto 4, C n t ., *Cana<?a

Sekreiarz Kola

V ^ S — - 'I

r -i f c i ■ -

-

' / ^ V ' y ^ ls U Ł '

° 7

16

w m r : f"7"'

iłlJiLJ:,! ol.

S2 ^T

^TG" Wic

- i u o ; i u ; o w o w cj. o lb lq sk .ie

L .d z . ^ ^ 1 2 1 3 / 7 6

Sztutowo dnia 3 inaja 1?76r

Pan

rranciozek GRABOWSKI u l . 1’iecała 21

R5 516 I? Y D G O S Z C Z

Pańntwowe ITuzouni Stutthof w Sztutowie o twierdza, żo w materiałach dokunentalnych tutejczeco Archiwiir. nr nr.ntrpn-

Jące dane o niżo;} v/.yr.:ienion,y!. wirr^niu 1:. obozu ko:

w Stutthofie:

GRABO".'SICI Franciszek ur. 6.4*1920r, arosztowany dnia 2 0 .3 .1 9 4 -i:

do KL Stutthof doctnrczcny zoctał w dniu 1 •12.124' :? p::-;:cr. Star' Gdańsk* V.; obozie oznaczony nur.ercra 17 404 jako wi; rr.c.' rolityc;

Był w obozie dnia 25.1*1S45r t j . do chwili rozpoczęcia ewakaer obozu*

Innych danych o w/w I.Iuzeun nie posiada.

PODSTAWA informacji: I-III-4 943 Toczka akt personalnych.

I-II-7 księga ewidencyjna wirr'ni'w.

/ka /

17

V

Franciszek GRABOWSKI

V, ; 1 f>! ' • •

Franciszka

!<< . i

6 kwietnia 1920 r« Bydgoszczy By u g os zc zy ul. i i i. o cała 21

1o9!59/By

d zia ła ln o śc i w Huch.ii Oporu od 1 lc.-ietnia 1940 r .u o 20 s i o r p .1 9 4 2 r«

uw ięzienia w hitlerorskich. obozach. koncentracy <jnych. i—

od 20 sierpnia 1942 r .d o 20 stycznia 1945 r#

i t ,

•w y ---cy P R E Z E S

S?f\rr^}da JOJłłWH?

T Ł ^ . , .

(Rom ^~f fi!-\

u m

r N r J

. ' - ' X - . i... i- śv..> - -t •_.... A j£ .t‘ iy V

18

19

G rabow ski Franciszek ps. „Beno” (1920- -1986), łącznik Inspektoratu Bydgoszcz.

Urodzony 6 IV 1920 r. w Bydgoszczy; syn Franciszka i Joanny z d. Kastner. Do wybuchu wojny uczęszczał do Szkoły Wydziałowej Męskiej w Bydgoszczy i zdobył zawód mechanika precyzyj­

nego. W kwietniu 1938 r. zdał egzamin czeladni­

czy, podjął pracę w firmie „Krzymień i P ronke”.

Od 1937 r. był członkiem Bydgoskiego Klubu Krótkofalowców, posiadał licencję na użytko­

wanie radiostacji.

Do ZW Z wstąpił w 1940 r. Zwerbowany został przez rodzinę Tojzów, a zaprzysiężony 1 kwietnia tegoż roku przez Bronisława Jasińskiego ps. „Ku­

no”, kmdta Insp. Bydgoszcz. Działalność konspi­

racyjną zaczął od funkcji łącznika Insp. Bydgoszcz. W krótce podjął się także wykonania pieczęci niemieckich urzędów państwowych na potrzeby AK. Jako krótkofalowiec po skompletowaniu radiostacji i odbiornika radiowego prowadził stały nasłuch radiowy. Z ostał aresztowany 20 V III 1942 r. na fali aresztowań po nieudanym zamachu na H itlera w Borach Tucholskich. Więziony był najpierw w Bydgoszczy i Starogardzie Gd. Od 1 XII 1942 r. przebywał w obozie koncen­

tracyjnym Stutthof, gdzie pracował w warsztatach naprawczych. O obozie doczekał końca wojny, przeżył „marsz śmierci”. Uwolniony 25 I 1945 r. pod Lęborkiem, pieszo powrócił do Bydgoszczy.

Po wojnie uniknął aresztowania, ale był prześladowany, czego dowodem była m.in. konieczność wielokrotnej zmiany miejsca zatrudnienia. Powrócił do pracy w firmie „Krzymień” później „Telfa”. W 1946 r. zdał egzamin mistrzowski w zawodzie mechanika precyzyjnego. W latach 1952-1955 był zatrudniony w Dyrekcji O kręgo­

wej Poczt i Telekomunikacji, do 1958 r. pracował w Opławcu w warsztacie pry­

watnym, a następnie znów w zakładach bydgoskich „E ltra”, „Elektrowag”, „Polon”

i „Zachem ”. W 1947 r. wstąpił do PPS, lecz nie został zweryfikowany. Pozostał czynny jako krótkofalowiec, m.in. założył bydgoski Oddział Polskiego Związku Krótkofalowców. Zm arł 2 1 II 1986 r.

Siostry — starsza Łucja, przedwojenna kmdtka LOPP, zginęła we wrześniu 1939 r.; Władysława, żona Leona Tojzy, prowadziła w Bydgoszczy mieszkanie kon­

spiracyjne dla członków Sztabu KO Pomorze. Siostrzenica M aria Tojza była łączni­

czką, a wuj Henryk K astner zginął w obozie Stutthof.

A P AK, T.: Grabowski F. (rei. własna), T o j z a W.; SI. Konsp. P o m ., cz. 1.

Jolanta Jakubowska

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35