znaczenie zbiorników retencyjnych na terenach rolniczych oraz jakość ich wód

Joanna Szczykowska, Anna Siemieniuk

znaczenie zbiorników retencyjnych na terenach rolniczych oraz jakość ich wód

Streszczenie. Gromadzenie wody w zbiornikach małej retencji jest istotnym elementem poprawy bilansu wody, zwłaszcza w naszym kraju o niewielkich zasobach wodnych. Badaniami objęto dwa zbiorniki małej retencji w miejscowościach Jasionówka i Korycin (o zlewniach typowo rolniczych), położone w całości w granicach Zielonych Płuc Polski, na terenie województwa podlaskiego. Na te- renach bezpośrednio otaczających akweny nie odnotowano żadnych większych ośrodków przemy- słowych, które mogłyby zdecydowanie negatywnie wpływać na jakość wody w zlewiskach. Na pod- stawie analizy uzyskanych wyników badań można stwierdzić, iż dominującą formą występowania azotu w próbkach wody pochodzących z obu zbiorników retencyjnych był azot organiczny, który stanowił 80,86 % azotu ogólnego w przypadku zbiornika Jasionówka i 62,64 % w Korycinie. Świad- czy to o dużym zanieczyszczeniu wody związkami organicznymi. Ponadto stwierdzono wyraźną sezonowość występowania związków biogennych, które bezpośrednio decydują o eutrofizacji w wo- dach obu zbiorników. Parametrami najbardziej obniżającymi ocenę jakościową wody w obu zbior- nikach okazały się: barwa, mętność, fosforany, azot Kjeldahla, ChZT-Mn, oraz zawartość żelaza.

Słowa kluczowe: zbiorniki retencyjne, związki biogeniczne, eutrofizacja.

WPROWADZENIE

Prowadzenie prawidłowej gospodarki wodnej wraz z rozwojem infrastruktury komunalnej i środowiskowej na terenach rolniczych, w tym eksploatacja systemów me- lioracyjnych, odpowiednie kształtowanie krajobrazu rolniczego w granicach małych zlewni rzecznych mają istotny wpływ na wielkość oraz jakość dostępnych zasobów wód. Szczególne znaczenie odgrywają tu proekologiczne formy zatrzymywania i spo- wolnienia odpływu wód w postaci zbiorników małej retencji. Zlokalizowany na tere- nach rolniczych zbiornik wodny wpływa na zaspokojenie potrzeb do nawodnień roślin uprawnych i celów przeciwpożarowych, podniesienie, a także ustabilizowanie pozio- mu wód gruntowych i podziemnych, spowolnienie przepływu wody rzecznej. Bardzo często pełni też rolę wodopoju dla zwierząt hodowlanych. Na ogół zbiornik retencyjny pełni wiele funkcji, które nie kolidują ze sobą podczas jego eksploatowania. Licznie występujące małe obiekty retencyjne mogą także mieć znaczenie jako rozproszone środki ochrony przeciwpowodziowej, która jest jednak uzależniona od pojemności i przestrzennego rozmieszczenia zbiorników. Z uwagi na dogodne warunki siedlisko- we flory i fauny wodnej, na terenie samego akwenu jak i w jego bezpośrednim

Joanna SZCZyKOWSKA, ANNA SIEMIENIUK – Politechnika Białostocka, Katedra Tech-

nologii w Inżynierii i Ochronie Środowiska

sąsiedztwie, dochodzi zazwyczaj do wzrostu bioróżnorodności biologicznej przy rów- noczesnym wzbogaceniu walorów krajobrazu rolniczego. Funkcje turystyczne i rekre- acyjne związane z wypoczynkiem, sportami wodnymi oraz wędkarstwem są ważnymi argumentami przemawiającymi na korzyść retencji w kontekście wzrostu atrakcyjno- ami przemawiającymi na korzyść retencji w kontekście wzrostu atrakcyjno- mi przemawiającymi na korzyść retencji w kontekście wzrostu atrakcyjno- i przemawiającymi na korzyść retencji w kontekście wzrostu atrakcyjno- przemawiającymi na korzyść retencji w kontekście wzrostu atrakcyjno- i na korzyść retencji w kontekście wzrostu atrakcyjno- na korzyść retencji w kontekście wzrostu atrakcyjno- na korzyść retencji w kontekście wzrostu atrakcyjno- retencji w kontekście wzrostu atrakcyjno- w kontekście wzrostu atrakcyjno- ści terenów wiejskich, które nie powinny być tylko zachętą do rozwoju agroturystyki, lecz stwarzać lepsze, bardziej komfortowe warunki życia miejscowej ludności. Jednak zbiorniki małej retencji utworzone najczęściej w wyniku przegrodzenia cieku zaporą i sztucznego spiętrzenia wody stanowią ekosystemy podatne na degradację. Wynika to z faktu, iż ich zlewnie, zarówno bezpośrednie jak i pośrednie, są narażone na wpływy antropogeniczne związane z charakterem użytkowania terenu, rolnictwem a także in- nego rodzaju działalnością gospodarczą. Wskazuje się bowiem na rolę małych zbiorni- ków jako swoistych „biofiltrów” umożliwiających zatrzymywanie najpowszechniej- szych zanieczyszczeń, zwłaszcza w zlewniach typowo rolniczych. W zlewni, której około 40% powierzchni zajmują zbiorniki wodne i mokradła zatrzymywanych jest około 90% zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego, głównie związków biogenicznych ale również pestycydów oraz metali ciężkich, a także następuje zmniejszenie zawarto- ści ołowiu do 80%, miedzi i cynku do około70%, oraz osadów do 90% [Nyc 2004, Mioduszewski 2003, Mioduszewski 2006]. Nieodpowiednia jakość retencjonowanej wody może w konsekwencji utrudniać eksploatację zbiorników, prowadząc do ich eu- trofizacji lub wystąpienia deficytu tlenowego oraz rozwoju organizmów stwarzających niebezpieczeństwo kąpiących się ludzi [Szczykowska 2009]. Uzasadnia to konieczność kontroli jakości wody w zbiornikach, zwłaszcza pod kątem zawartości związków bio- genicznych. Celem pracy, wykonywanej w ramach realizacji pracy statutowej S/WBiIŚ/24/08, była ocena jakości oraz walorów użytkowych wody w zbiornikach małej retencji Korycin i Jasionówka, położonych w całości w granicach Zielonych Płuc Polski, na terenie województwa podlaskiego.

Materiał i Metody

Objęte badaniami zbiorniki małej retencji zlokalizowane są na terenach gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich a ich zlewnie należy zaliczyć do typowo rolniczych.

Zbiornik małej retencji „Jasionówka”, o powierzchni 2,03 ha i średniej głębokości

2 m znajduje się na terenie wsi Jasionówka. Do podstawowych jego zadań należy

magazynowanie wody i wykorzystywanie jej w okresach niedoborów do poprawy

nawilgotnienia użytków rolnych znajdujących się poniżej zbiornika a także do celów

wędkarsko-rekreacyjnych oraz przeciwpożarowych. Zbiornik ten zasilany jest wo-

dami rowu melioracyjnego R-71/2 oraz siecią drenarską gruntów wykonaną w latach

60-tych dla dawnego PGR Jasionówka. W jego zlewni dominują gliny zwałowe, pia-

grunty orne charakteryzują się niską klasą bonitacyjną (IVb, V, VI) [Materiały Urzę- dów Gminy Jasinówka i Korycin]. Wskaźnik zaludnienia w gminie Jasionówka jest niewielki i wynosi 32 osoby/km

.

We wrześniu 2002 roku w Korycinie oddano do użytku zbiornik małej retencji na rzece Kumiałka, o objętości 81 tys. m

, powierzchni zalewu 6,8 ha (przy normal- nym piętrzeniu), średniej głębokości 1,65 m oraz długości linii brzegowej około 1000 metrów. Akwen został zbudowany do użytku rekreacyjno-sportowego, pełni również rolę zbiornika retencyjnego i przeciwpowodziowego. Wraz z zbiornikiem od- dano również do użytku 20 ha terenów przyległych przeznaczonych na obiekty rekre- acyjno-sportowe, turystyczne i hotelarsko-gastronomiczne [Materiały Urzędów Gmi- ny Jasinówka i Korycin]. Na terenach bezpośrednio otaczających oba analizowane akweny nie odnotowano żadnych większych ośrodków przemysłowych, które mogłyby zdecydowanie negatywnie wpływać na jakość wody w zlewiskach.

W ramach badań próbek wody, pobieranych z warstwy przypowierzchniowej

strefy brzegowej, wykonywano co miesiąc, w okresie od grudnia 2008 do grudnia

2009 roku, zgodnie z obowiązującą metodyką [Hermanowicz 1999], następujące ozna-

czenia: azot amonowy, azotany (V), azotany (III), ogólny azot Kjeldahla, fosforany,

żelazo, mangan, ChZT

barwa rzeczywista i pozorna, przewodność elektrolityczna

właściwa, odczyn, temperatura. W celu ustalenia przebiegu zmian średnich stężeń ana-

lizowanych wskaźników, a zwłaszcza związków biogenicznych w przestrzennym ukła-

dzie zbiorników, punkty pomiarowo-kontrolne dobrano tak, aby uchwycić zmiany za-

chodzące w obiektach badawczych. W niniejszej pracy zaprezentowano wyniki badań

próbek pobieranych w trzech punktach pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych na

każdym z analizowanych akwenów. Przy czym, w obu przypadkach, pierwszy punkt

zlokalizowany jest w górnej, drugi w centralnej a trzeci w dolnej części zbiornika. Ja-

kość wody oceniono zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie kla-

syfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych [Rozporządzenie 2008]. Na-

tomiast walory użytkowe wody określono porównując otrzymane wyniki badań

z wartościami granicznymi jakim powinna odpowiadać woda do bytowania ryb w wa-

runkach naturalnych [Dz.U.2002 Nr 176, poz.1455] i do kąpieli [Dz.U.2002, Nr 183,

poz1530]. W ramach podstawowych obliczeń statystycznych, na podstawie wszystkich

uzyskanych wyników badań, obliczono wartość średnią, minimalną, maksymalną oraz

błąd standardowy, odchylenie standardowe i medianę wykorzystując programy Exel

i Statistica 6.0. (tabela 1). Wyniki badań poddano również analizie statystycznej stosu-

jąc trójczynnikową analizę wariancji. Obliczono wartości NIR (najmniejszej istotnej

różnicy) a różnice oceniono testem Tukeya przy poziomach ufności α=0,01 α=0,05

i zestawiono je w tabeli 2.

yn ik i b ad ań o ra z p od sta wo we d an e s ta ty sty cz ne p ar am et ró w p ró be k w od y p oc ho dz ąc yc h z e z bi or ni kó w J as io nó wk a/ Ko ry ci n ic s ta tis tic s o f w at er p ar am et er s i n r es er vo irs i n J as io nó wk a / Ko ry ci n Jed nos tk a M in Ma x Ś re dni a B łąd st an dar do w y O dc hy len ie st an dar do w e M edi an a or na m g P t/d m

7/ 18 75 /11 5 41 ,2 5/ 57 ,1 39 2, 953 /3 ,8 55 17 ,7 17 /2 3, 13 1 38 /5 5, 5 yw is ta m g P t/d m

7/ 12 44 /52 24 ,93 3/ 31 ,5 67 1, 74 1/ 1, 90 6 9, 53 8/ 10 ,4 38 25 /3 3 NT U 0, 81 /1 ,3 8 12 /17 4,1 97 /6 ,4 31 0, 61 2/ 0, 87 6 3, 35 4/ 4,8 01 8/ 4, 51 m g F e/ dm

0, 01 /0, 11 1, 02 /0 ,8 3 0, 21 4/ 0, 37 8 0, 03 9/ 0, 02 7 0, 23 8/ 0, 16 4 0, 12 5/ 0, 33 m g M n/ dm

0, 00 1/ 0, 00 7 0, 29 6/ 0, 2 0, 03 1/ 0, 05 58 0, 00 9/ 0, 00 7 0, 05 1/ 0, 04 3 0, 01 35 /0, 05 0 ow y m g N H

/d m

0, 01 2/ 0, 02 4 0, 85 1/ 0, 36 5 0,1 69 /0 ,1 58 0, 02 7/ 0, 01 4 0, 15 56 /0, 08 7 0,1 34 /0 ,1 58 ) m g N O

/d m

0, 00 3/ 0, 00 2 0, 06 6/ 0, 08 0, 01 3/ 0, 02 7 0, 00 2/ 0, 00 3 0, 01 2/ 0, 02 0 0, 01 3/ 0, 02 3 ) m g N O

/d m

0, 44 /0, 1 3, 54 2/ 10 ,6 25 0, 95 7/ 1, 84 0 0, 13 6/ 0, 36 0 0,8 17 /2 ,1 60 0, 44 3/ 1, 32 8 ic zn y m g N /d m

0, 28 7/ 0, 31 7 20 ,8 23 /1 8, 03 3 7,1 04 /5 ,4 98 1 0, 94 7/ 0, 87 4 5, 18 4/ 5, 02 1 6, 68 85 /3, 23 3 m g P O

/d m

0, 01 /0, 14 2, 75 /2, 52 0, 50 3/ 0, 85 0 0,1 03 /0 ,1 31 0, 62 0/ 0, 78 8 0, 25 /0, 44 m g O

/d m

0, 5/ 0, 3 60 /28 ,2 6, 57 5/4 ,9 97 1, 93 8/ 1, 14 7 11 ,6 28 /6 ,8 83 2,5 /3 ,0 ć µS /cm 14 0/3 59 453 /55 2 32 8, 47 2/ 465 ,5 11 ,2 98 /8 ,5 35 67 ,7 86 /5 1, 212 32 2/4 83 ,5 taw ien ie w ar to śc i N IR o bl icz on e d la a na liz ow an yc h c zy nn ik ów i p ar am et ró w p rz y z as to so wa ni u t ró jcz yn ni ko we j a na liz y w ar ia nc ji. ci fic at io n o f v al ue N IR f or a na ly se d f ac to rs a nd p ar am et re s Jed nos tk a W ar to śc i N IR dl a p os zc ze gó ln yc h c zy nn ik ów P ar am et r Jed nos tk a W ar to śc i N IR dl a p os zc ze gó ln yc h c zy nn ik ów na m g P t/d m

A* =6 ,7 7; B *= 2, 44 ; A B *= 45 ,4 az ot an y ( III ) m g N O

/d m

A* =0 ,0 08 yw is ta m g P t/d m

A* =2 ,3 1; B *= 9, 89 ; C =3 ,4 4; A B *= 15 ,5 1; B C *= 18,9 9 az ot an y ( V ) m g N O

/d m

A* =0 ,5 36 ; B *= 2, 31 ; A B =3 ,5 9 NT U A* =0 ,6 54 ; B *= 2, 82 3; A B *= 4, 38 5 fo sfo ran y m g P O

/d m

A 8= 0, 15 9; B *= 0, 68 5; A B *= 1, 06 m g F e/ dm

A* =0 ,0 7; B *= 0, 30 5 ut le ni aln oś ć m g O

/d m

B *= 8, 86 ; A B =1 3, 76 m g M n/ dm

A= 0, 01 7; B *= 0, 07 6 pr ze w od no ść µS /cm A* =9, 58; B *= 41 ,3 5; C =1 4, 23 ; A B *= 6, 21 y m g N H

/d m

B *= 0, 20 3 az ot o gó ln y m g T K N /d m

B *= 8, 45 6 -z bi or ni k, B - te rm in , C -p un kt y; - p oz io m u fn oś ci r ów ny 0 ,0 1; * - p oz io m u fn oś ci r ów ny 0 ,0 5

WyNIkI I DySkuSjA

Próbki wody pochodzące ze zbiornika w Jasionówce, podczas okresu objętego badaniami, charakteryzowały się niższymi wartościami barwy rzeczywistej i pozornej oraz mętności niż wody ze zbiornika w Korycinie. Podwyższone wartości barwy wy- kazują na ogół wody zawierające wyługowane z gleby, rozpuszczalne i koloidalne, sub- stancje humusowe a także barwne związki żelaza, manganu oraz plankton. Analiza uzyskanych wyników badań wskazała, że najniższe wartości barwy rzeczywistej i po- zornej oraz mętności w próbkach pobieranych z obu zbiorników oznaczono w okresie jesienno-zimowym. Prawdopodobnie znamienny wpływ na podwyższone wartości omawianych parametrów w okresie wiosenno-letnim miały czynniki antropogeniczne, eksploatacja rekreacyjno-turystyczna zbiorników oraz działalność rolnicza na terenach zlewni bezpośredniej lub pośredniej zbiorników. Dodatkowo podwyższony stan wód powierzchniowych i gruntowych w tym okresie mógł przyczynić się do zintensyfiko- wania ilości dopływających zanieczyszczeń. W punkcie pomiarowo-kontrolnym, zlo- kalizowanym w pobliżu dopływu wody do zbiornika w Jasionówce zaobserwowano najwyższe wartości barwy i mętności oraz ich stałe obniżanie w kierunku zgodnym z przepływem wody przez zbiornik. Natomiast analiza rozkładu przestrzennego war- tości barwy rzeczywistej i pozornej oraz mętności oznaczonych w próbkach wody po- chodzących z poszczególnych punktów pomiarowo-kontrolnych rozmieszczonych wzdłuż przepływu wody przez zbiornik w Korycinie wskazuje na brak procesów sa- mooczyszczania się wód. Na podstawie trójczynnikowej analizy wariancji stwierdzono istotne statystycznie zróżnicowanie wartości barwy rzeczywistej w zależności zarów- no od zbiornika, terminu i punktów pobierania próbek jak też od zbiornika i terminów oraz terminów i punktów pobierania (Tabela 2). W przypadku barwy pozornej i męt- ności istotne statystycznie zróżnicowanie wyników stwierdzono w zależności od zbior- nika, terminu pobierania próbek oraz zbiornika i terminu (tabela 2). Stężenia żelaza i manganu wahały się nieregularnie w zakresie odpowiednio 0,01-1,02 mg Fe/dm

i 0,001-0,296 mg Mn/dm

w wodach zbiornika Jasionówka oraz 0,11-1,83 mg Fe/dm

i 0,007-0,2 mg Mn/dm

w próbkach wody pochodzących ze zbiornika w Korycinie (tabela 1). Trójczynnikowa analiza wariancji wykazała statystycznie istotne zróżnico- wanie stężeń żelaza w zależności od zbiornika i terminu pobierania próbek do badań (tabela 2).

Dopływający do zbiornika ciek wnosi wraz z wodą substancje biogeniczne,

które wpływają na jakość wód zbiornika w sposób bezpośredni, powodując wysokie

stężenia w wodzie, albo pośredni, przez inicjowanie lub przyspieszanie procesów

pogarszających jakość wody i funkcjonowanie ekosystemu. Ze względu na rolniczy

charakter zagospodarowania i budowę zlewni większość wód zasilających analizo-

wane zbiorniki jest potencjalnym źródłem zanieczyszczeń, zwiększającym zagroże-

nie nagromadzenia materii organicznej oraz procesami eutrofizacji. Stężenie fosforu

jest najważniejszą miarą jakości wód zbiorników retencyjnych, bowiem jest on pier-

wiastkiem decydującym o eutrofizacji [Mazurkiewicz-Boroń 1988, Pawełek, Spytek 2008, Szczykowska 2009]. W ekosystemach wodnych stężenie fosforu jest jednym z najczęstszych czynników limitujących wzrost cyjanobakterii (sinic). Zawartość fosforanów w analizowanych akwenach ulegała istotnemu obniżeniu podczas sezonu wegetacyjnego roślin, kiedy to słoneczna pogoda sprzyjała rozwojowi organizmów wodnych. Bezpośrednio przyswajalny dla mikroorganizmów wodnych jest głównie fosfor mineralny. W obu zbiornikach zmiany stężenia omawianego składnika w za- leżności od punktu pobierania próbek miały różny przebieg w okresie letnim.

W przypadku zbiornika Jasionówka najniższe stężenia jonów fosforanowych odno-

towano w wodach jego środkowej części a najwyższe wartości omawianego parame-

tru stwierdzono w pobliżu ujścia wody ze zbiornika. Wywołało to niewątpliwie nie-

korzystny wpływ zbiornika na jakość wód cieku. Z kolei w próbkach wody

pochodzących ze środkowej części zbiornika Korycin, zaobserwowano wyższe

o 15% stężenia fosforanów niż w punkcie zlokalizowanym w pobliżu dopływu

i o 30% w punkcie zlokalizowanym w pobliżu ujścia wód. Biomasa glonów zawiera-

jąca fosfor po pewnym czasie obumiera i osadza się na dnie, gdzie najczęściej panują

warunki anoksyczne. Potwierdza to badania E. Płuciennik i M. Szustakowskiego,

którzy stwierdzili, że w miarę kiedy okres wegetacyjny dobiega końca fosfor jest

gromadzony w wodzie oraz osadach dennych na skutek inaktywacji fosforu [Płu-

ciennik, Szustakowski 2005]. Najważniejszymi procesami inaktywacji fosforu

w osadach dennych są sorpcja i wiązanie tego pierwiastka przez wodorotlenki żela-

za, przyłączanie przez węglany wapnia i autogeniczne formowanie minerałów [Ku-

biak J., Tchórz A., 2005]. Recyrkulacja fosforanów z osadów dennych do toni wodnej

może być następstwem niekorzystnych warunków tlenowych oraz falowaniem i mik-

sją. Zasilanie wewnętrzne wód związkami biogenicznymi zawartymi w osadach

dennych odgrywa najistotniejszą rolę w czasie stagnacji letniej, głównie za sprawą

bakterii oraz uwalniania w warunkach beztlenowych do toni wodnej połączeń Fe-P

oraz Al.-P. Proces ten jest intensyfikowany przez mieszanie się wód [Kubiak J.,

Tchórz A., 2005]. Po zakończonym okresie wegetacyjnym stopniowo zaobserwowa-

no, znaczny wzrost stężeń analizowanego parametru we wszystkich punktach po-

miarowo-kontrolnych obu zbiorników. Można przypuszczać, że zasilanie wewnętrz-

ne, z osadów dennych, stanowić może w obu opisywanych zbiornikach, główne

źródło fosforanów i w istotnym stopniu przyczyniać się do postępu procesu eutrofi-

zacji. Rozpatrując rozkład średnich stężeń pozostałych związków biogenicznych,

ogólnie można stwierdzić, że w obu przebadanych zbiornikach najniższe stężenia

jonu amonowego, azotanów (V) oraz azotu Kjeldahla stwierdzono w punkcie po-

miarowo-kontrolnym zlokalizowanym w pobliżu dopływu oraz ich stały wzrost

w kierunku zgodnym z przepływem wody przez zbiorniki, co wskazuje na brak pro-

stwierdzono znaczną podatność obu zbiorników na degradację, zarastanie oraz okre- sowo ich niekorzystny wpływ na jakość wód cieków, na których zbiorniki zostały usytuowane. Zanieczyszczenia spływające ze zlewni bezpośrednich do obu zbiorni- ków mają charakter obszarowy. Znaczącym zagrożeniem w bezpośredniej zlewni zbiornika Jasionówka są gospodarstwa rolne, grunty orne, niewłaściwie przechowy- wane fekalia i odchody zwierzęce. Rolnictwo i hodowla pozostają istotnym źródłem zanieczyszczenia analizowanych wód, ponieważ pola uprawne przylegają bezpośred- nio do obrzeży zbiornika. Brak barier ochronnych w postaci pasów zadrzewień i za- krzaczeń wzdłuż linii brzegowej sprzyja zmywom erozyjnym, wymywaniu składni- ków chemicznych z profilu glebowego i przedostawaniu się zanieczyszczeń do wód gruntowych a wraz z nimi do pobliskich cieków i bezpośrednio do zbiornika Jasio- nówka. Najbardziej podatne na to zjawisko są gleby lekkie, występujące w zlewniach bezpośrednich obu analizowanych akwenów. Woda w obu analizowanych zbiorni- kach ze względu na: temperaturę, pH oraz stężenia azotu amonowego w okresie ob- jętym badaniami gwarantowała wystarczające warunki do bytowania ryb łososiowa- tych i karpiowatych, natomiast stężenia fosforanów przekraczały dopuszczalne wartości [Dz.U.2002 Nr 176, poz.1455]. Badane akweny są intensywnie wykorzysty- wane przez miejscową ludność jako tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, w tym do sportów wodnych i wędkowania. Z tego względu istotna jest ich ocena pod wzglę- dem przydatności do celów kąpieliskowych. Na powierzchni wody nie stwierdzono żadnych widocznych plam ropopochodnych jak również osadów smolistych i pływa- jących przedmiotów, a jej zapach był zawsze naturalny. Brak danych dotyczących ilości a zwłaszcza stanu technicznego przydomowych zbiorników na ścieki nie po- zwala jednoznacznie oszacować wpływu tego źródła zanieczyszczeń na jakość wód w badanych zbiornikach. Istotny problem stwarzają ładunki obszarowe, stanowiące znaczny, nieraz dominujący składnik zanieczyszczeń dopływających bezpośrednio do zbiorników lub też do ich zlewni. W istotnym stopniu może je zmniejszyć właści- wa gospodarka wodno-ściekowa i poprawa infrastruktury sanitarnej na terenach rol- niczych oraz tworzenie barier roślinnych wokół zbiorników.

• Znaczenie rekreacyjne zbiorników małej retencji związane ze stworzeniem do- brych warunków do wypoczynku, wędkarstwa, sportów wodnych przyczynia się do wzrostu atrakcyjności terenów wiejskich, które nie powinny być tylko zachętą do rozwoju agroturystyki, lecz stwarzać lepsze, bardziej komfortowe warunki ży- cia miejscowej ludności.

• W analizowanych zbiornikach zaobserwowano w okresie wiosennym i wczesno- jesiennym pogorszenie większości parametrów decydujących o jakości wód.

• Wskaźnikami fizyko-chemicznymi najbardziej obniżającymi jakość wody w obu

zbiornikach okazały się: fosforany, azot Kjeldahla, ChZT-Mn, oraz barwa.

• Barwa wody w zbiorniku Jasionówka była akceptowalna [Dz.U.2002 Nr 183, poz.1530], poza okresem od czerwca do października, co ograniczało jego zna- czenie wypoczynkowo-rekreacyjne.

• Natomiast w zbiorniku Korycin podwyższone wartości barwy podczas całego okresu objętego badaniami, a zwłaszcza w sezonie wypoczynkowym, utrudniają jego wykorzystanie do kąpieli i rekreacji.

• Oba analizowane akweny ze względu na wzrost stężenia niektórych parametrów mogą okresowo wpływać niekorzystnie na wody cieku poniżej zbiorników.

• Jakość wody w małych zbiornikach retencyjnych na terenach rolniczych wymaga stałej kontroli w cyklach rocznych, we wszystkich sezonach limnologicznych.

• W celu zapewnienia odpowiedniej jakości i znaczenia użytkowego wody w obu analizowanych akwenach należy podjąć działania ograniczające jej zanieczysz- czenie i utrudnianie ich eksploatacji.

lItERAtuRA

1. Hermanowicz W., Dojlido J., Dożańska W., Koziorowski B., Zerbe J., Fizyczno-chemiczne bada- nie wody i ścieków, Wyd. Arkady, Warszawa, 1999.

2. materiały niepublikowane, udostępnione w Urzędach Gminy w Jasionówce i Korycinie.

3. Kubiak J., Tchórz A., Eutrofizacj. Podstawowe problemy ochrony wód jeziornych na Pomorzu Zachodnim, Słupskie Prace Biologiczne 2, 2005, pp 17-34.

4. Mazurkiewicz-Boroń G., Environmental characterisic of affluents of the Dobczyce Reservoir indices,. Acta Hydrobiol.., 30, 1988, pp 287-296.

5. Mioduszewski W. Mała retencja: ochrona zasobów wodnych i środowiska naturalnego: Porad- nik; Wydawnictwo Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych Falenty: 2003.

6. Mioduszewski W. Małe zbiorniki wodne; Wydawnictwo Instytutu Melioracji i Użytków Zielo- nych; Falenty: 2006.

7. Nyc K., Mała retencja wodna – zagadnienia ogólne, Przegląd Komunalny rok 2004, pp 73-77, 8. Pawełek J., Spytek M., Stężenie związków biogennych w wodzie potoków dopływających do

Zbiornika Dobczyckiego, Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich 5, Kraków 2008,pp179- 9. Płuciennik E., Szustakowski M., Obieg fosforu w układzie woda-rośliny wodne-osady denne, II 189.

Kongres Inżynierii Środowiska, Monografie PAN, vol. 33, pp 219-225, 2005.

10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r., w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z dnia 9 września 2008 r.).

11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4.10.2002 r., w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U.

2002, Nr 176, poz. 1455), 2002.

12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16.10.2002 r., w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz.U2002 Nr 183, poz. 1530), 2002.

13. Szczykowska J., Occurrence of elements contaminating the low-retention reservoirs on agricul-

tural areas, Polish Journal of Environmental Studies - Series of Monographs vol. 3 HARD Pub-

importance of retention reServoirS in rural areaS and their waterS’ quality

Summary. Accumulation of water in low-retention reservoirs is an important element for water re- sources. The study included two low-retention reservoirs in Jasionówka and Korycin (typically agri- cultural catchment) localized fully within Polish Green Lungs area in Podlasie region. No major in- dustrial centers that would have negative impact on water quality in catchments were found in a direct neighborhood of studied reservoirs. The analysis of achieved results revealed that organic nitrogen containment is making up 80,86% of the total nitrogen in case of Jasionówka reservoir and 62,64% in Korycycin reservoir and was its dominating form in water samples. It proves the great contamination of waters with organic compounds, which was confirmed by relatively high COD

values as the indicator of organic matter load. Analysis of achieved results revealed an apparent season-dependent character of biogenic substance occurrence, which directly determined the eutro- phization of both reservoirs’ water. Parameters that the strongest decreased the water quality in both reservoirs were: color, turbidity, Kjeldahl’s nitrogen, COD

, iron and phosphates content.

keywords: retention reservoirs, biogenic compound, eutrophication.