z Z A G A D N IE Ń P S Y C H O L O G II I P E D A G O G I K I
ROCZNIKI NAUK SPOŁECZNYCH Tom XIII, zeszyt 2 - 1985
JERZY W. GAŁKOWSKI
OSOBA JAKO DAR
W NAUCZANIU JANA PAWŁA II
C z ło w ie k b ę d ą c je d y n y m n a z ie m i s t w o r z e n i e m , k t ó r e g o Bóg c h c i a ł d l a n i e g o s a m e g o , n i e m oże o d n a l e ź ć s i ę w p e ł n i i n a c z e j j a k t y l k o p o p r z e z b e z i n t e r e s o w n y d a r z s i e b i e sam eg o (KDK 2 4 ) .
M iłości - d a r . P o d staw o w y m z a d a n i e m , a w pewnym s e n s i e t a k ż e P r z y w i l e j e m c z ł o w i e k a j e s t m i ł o ś ć - „ [ . . . ] B ę d z i e s z m i ło w a ł P a n a
®°ga sw eg o B ę d z i e s z m i ł o w a ł sw eg o b l i ź n i e g o [ . . . ] " (M t 2 2 , 3 7 - 3 9 ) ,
M ożna p o w i e d z i e ć , ż e c a ł a e t y k a i a n t r o p o l o g i a K a r o l a W o jt y ły - 3 a n a P a w ła I I j e s t d ą ż e n i e m do p e ł n e g o z r o z u m i e n i a o r a z u z a s a d n i e n i a
® i ł o ś c i . U k o ro n o w a n ie m j e g o a n a l i z f i l o z o f i c z n y c h o r a z t e o l o g i c z n y c h J e s t tz w . n o rm a p e r s o n a l i s t y c z n a , b ę d ą c a „ b e z p o ś r e d n i m u z a s a d n i e n i e m P r z y k a z a n i a E w a n g e l i i " , p r z y k a z a n i a m i ł o ś c i . Norma t a b r z m i : „ O so b a J e s t t a k i m b y te m , ż e w ł a ś c i w e i p e ł n o w a r t o ś c i o w e o d n i e s i e n i e do n i e j s t a n o w i m i ł o ś ć " E
T u t a j j e d n a k ż e c h c i a ł b y m s i ę s k o n c e n t r o w a ć m n i e j n a o d p o w ie d z i na p y t a n i e , „ d l a c z e g o k o c h a ć " , a b a r d z i e j „ j a k k o c h a ć " . O d p o w ie d ź t a s t a n o w i ć b ę d z i e j a k b y z a r y s i s t o t n e g o a s p e k t u p e d a g o g i k i m o r a l n e j
•Jana P a w ła I I . J e ś l i p r z y j ą ć , i ż p e d a g o g i k a z p u n k t u w i d z e n i a f i l o z o f i c z n e g o o k r e ś l a ś r o d k i - j a k mówi J a n P a w e ł I I - s p e ł n i a n i a c z ł o - wi e k a , k t ó r e j a k o c e l w y z n a c z o n e s ą p r z e z e t y k ę p r z y w s p ó ł d z i a ł a n i u z a n t r o p o l o g i ą f i l o z o f i c z n ą o r a z t e o l o g i c z n ą , t o o s t a t e c z n e g o u z a s a d - n r e n i a j e j m e to d t r z e b a d o s z u k i w a ć s i ę w f i l o z o f i c z n e j o r a z t e o l o - S i c z n e j w i z j i c z ł o w i e k a , j e g o d o b r a , z a d a ń i c e l ó w . T ak w ię c e t y k a , a n t r o p o l o g i a i p e d a g o g i k a z a ró w n o w w y m ia r z e f i l o z o f i c z n y m , j a k 1 t e o l o g i c z n y m t w o r z ą ś c i s ł ą i n i e r o z e r w a l n ą c a ł o ś ć . T w o r z e n ie s i ę c z ł o w i e k a d o k o n u j e s i ę p r z e c i e ż t y l k o p o p r z e z c z y n i t y l k o w c z y n i e J u d z k im , o b e jm u je p o d s ta w o w e p r o b le m y l u d z k i e j p r a x i s ,
JERZY W. GAŁKOWSKI
l u d z k i e g o d z i a ł a n i a . T r z e b a w ię c p o s t a w i ć s o b i e p y t a n i a : c o , j a k i d l a c z e g o c z y n i ć .
D la K a r o l a W o j t y ł y ( b ę d ę u ż y w a ł t y c h d w óch n a z w i s k : K a r o l W o j t y ł a i J a n P a w e ł I I , ż e b y o d r ó ż n i ć t o c o p i s a ł K a r o l W o j t y ł a , od t e g o , co p i s a ł J a n P a w e ł I I ) e t y k a j e s t n i e t y l k o c z y s t a t e o r i a - L u d z k a p r a x i s b o w ie m , b ę d ą c ą p r z e d m io t e m j e g o a n a l i z f i l o z o f i c z n y c h , j e s t u k a z y w a n a n i e t y l k o j a k o t e o r e t y c z n e , a l e r ó w n ie ż ja k o ż y c io w e i e g z y s t e n c j a l n e z a d a n i e c z ł o w i e k a . W ie d z a o n i e j n i e p o z o s t a ' j e j e d y n i e t r e ś c i ą z d e p o n o w a n ą w l u d z k i e j ś w i a d o m o ś c i , l e c z m o b i li z u j®
c z ł o w i e k a do d z i a ł a n i a , a p r z e z t o do t w o r z e n i a o s o b y l u d z k i e j , do t w o r z e n i a s i e b i e i d r u g i c h ; j e s t w ię c pewnym p r z e ż y c i e m d y n a m ic z n y m i tw ó r c z y m .
W y p ra c o w a n a w k s i ą ż c e M i ł o ś ć i o d p o w i e d z i a l n o ś ć n o rm a p e r s o - n a l i s t y c z n a , m ó w ią c ą , że j e d y n i e w ła ś c iw y m s p o s o b e m o d n i e s i e n i a s i ę o s o b y do o s o b y j e s t m i ł o ś ć , s t a w i a od r a z u p r z e d u z n a ją c y m owa n o rm ę p y t a n i a : co t o z n a c z y m i ł o ś ć ? j a k m iło w a ć w c o d z i e n n o ś c i ż y c i a ?
„ O p r ó c z w c i e l e n i a w c z y n , a r a c z e j p o p r z e z n i e , i s t n i e j e o c z y w i ś c i e p r o b l e m w c i e l e n i a l u d z k i e j m i ł o ś c i w r ó ż n o r o d n e w a r u n k i i s y t u a c j e z e w n ę t r z n e , s t u d i a , p r a c ę , m i e s z k a n i e , z a r o b k i , w o d p o c z y n e k i r o z - r y w k ę , w k a ż d e & r a z e m tf a t a k ż e i e w e n t u a l n i e w k a ż d e ^z o s o b n a * " . 2 P y t a n i e „ j a k m i ło w a ć " j e s t tym b a r d z i e j w a ż n e , i ż co p r a w d a c z ł o w i e k z n a t u r y s w o j e j j e s t z d o l n y do m i ł o ś c i , a l e n i e z a w s z e j e s t do n i e j g o to w y . „ T r z e b a s i ę p o g o d z i ć z f a k t e m - j a k p i s z e d a l e j K a r o l W o j t y ł a - ż e t a k a d o j r z a ł a n i e j e s t o n a od p o c z ą t k u , » o d p i e r w s z e g o w e j r z e - n i a « , i t a k a b y ć n a w e t n i e m o ż e . B y ło b y t o s p r z e c z n e z o g ó ln y m c h a r a k te r e m l u d z k i e g o b y t o w a n i a , w k tó r y m o b o w i ą z u j ą p r a w a r o z w o ju i s t o p n io w e j a k t u a l i z a c j i . D l a t e g o t e ż m i ł o ś ć n i e j e s t od p o c z ą t k u d o j r z a ł a i p e ł n o w a r t o ś c i o w a , a l e s t o p n io w o d o p i e r o m oże s t a ć s i ę t a k a ” . W tym w ł a ś n i e k o n t e k ś c i e p o j a w i a s i ę z a g a d n i e n i e d a r u , k t ó r y z j e d - •
.4 . . z
n e j s t r o n y j e s t p r z e j a w e m , w y ra z e m m i ł o ś c i , a z d r u g i e j z a s - „ s p o so b e m " j e j t w o r z e n i a . W tym m i e j s c u t r z e b a d o d a ć , że a n a l i z a m i ł o ś c i i a n a l i z a d a r u p r z e p r o w a d z o n a p r z e z K a r o l a W o j t y ł ę i p r z e z J a n a Paw ł a I I , p r z e d e w s z y s t k i m w k o n t e k ś c i e m i ł o ś c i m ię d z y m ę ż c z y z n ę a k o b i e t ą , ma z n a c z e n i e s z e r s z e - d o t y c z y w s z e l k i c h z w ią z k ó w m i ę d z y o s o b o w ych .
W ie l c e z n a m ie n n y j e s t p r z y t o c z o n y j a k o m o t to c y t a t z s o b o r o w e j K o n s t y t u c j i d u s z p a s t e r s k i e j o K o ś c i e l e w ś w i e c i e w s p ó łc z e s n y m , m ó w ią c y o o d n a l e z i e n i u c z ł o w i e k a p r z e z b e z i n t e r e s o w n y d a r , n a k t ó r e j
t e k s t J a n P a w e ł I I p o w o ł u j e s i ę b a r d z o c z ę s t o . J e ś l i c z ł o w i e k m u s i
7 P o s z u k iw a ć i o d n a jd y w a ć s i e b i e s a m e g o , t o z n a c z y , ż e s i ę z a g u b i ł , że z a b ł ą d z i ł . Z a g u b i ł s i ę w g r z e c h u p ie r w o r o d n y m , w u p a d k u . O d n a le ź ć s i ę
® o ż e , j e ś l i w s p l ą t a n y c h ś c i e ż k a c h s w o je g o ż y c i a p ó j d z i e z a p r z e w o d n i k i e m , j e ś l i z e c h c e p o s ł u ż y ć s i ę w z o re m , p r z y k ł a d e m . P o p r z e z u p a d e k bow iem n a r u s z o n a z o s t a ł a j e g o w e w n ę tr z n a b u s o l a . W zorem d l a c z ł o w i e k a ja k o o s o b y j e s t ż y c i e i d z i a ł a n i e O sób B o s k i c h , o d n a l e z i e n i e z a ś s i e b i e - t o p o w r ó t do p o c z ą t k u . P o j ę c i a : „ w z ó r " , „ p o c z ą t e k " i i n n e s t o p n io w o w y j a ś n i ę .
W z ó r. W K s i ę d z e R o d z a ju c z y ta m y , i ż „ n a p o c z ą t k u s t w o r z y ł Bóg n ie b o i z i e m i ę " (R d z 1 , 1 ) o r a z „ c z ł o w i e k a n a sw ó j o b r a z " (R dz 1 , 1 ) , a s tw o r z y w s z y z o b a c z y ł , ż e t o w s z y s t k o j e s t d o b r e , b a r d z o d o b r e . C z y n i e n i e i t w o r z e n i e d o b r a w y n ik a z m i ł o ś c i , bo „Bóg j e s t m i ł o ś c i ą ” (1 J 4 , 8 . 1 6 ) , Mamy w ię c u w id o c z n io n y i p o d k r e ś l o n y z w ią z e k d o b r a i m i
ł o ś c i .
„ C a ły ś w i a t , j a k mówi J a n P a w e ł I I , n o s i w s o b i e g łę b o k o s t r u k t u r ę d a r u . Być s tw o r z o n y m - t o z n a c z y : b y ć o b d a ro w a n y m i s t a l e o b d a rowywanym i s t n i e n i e m , a w r a z z i s t n i e n i e m - n a t u r ą " ^ . P e ł n y s e n s d a r u ( a z a r a z e m p e ł n y s e n s s t w o r z e n i a - p e ł n i a s t w o r z e n i a ) u j a w n i a s i ę t y l k o w t e d y , g d y z a i s t n i e j e s z c z e g ó l n a r e l a c j a m ię d z y o b d a r o w u ją c y m a o b d a ro w y w a n y m , a p o w s t a j e d o p i e r o w r a z z e s t w o r z e n i e m c z ł o w i e k a , k t ó r y może z r o z u m ie ć i p r z y j ą ć ów d a r . C z ło w ie k p r z e z s t w o r z e n i e z o s - t a j e o b d a r o w a n y n i e t y l k o i s t n i e n i e m i c z ł o w i e c z e ń s t w e m , a l e r ó w n ie ż ś w ia t e m . Co w i ę c e j , c a ł e s t w o r z e n i e , c a ł a r z e c z y w i s t o ś ć j e s t d a re m t y l k o z e w z g lę d u n a c z ł o w i e k a . J a k mówi J a n P a w e ł I I , „ s t w o r z e n i e J e s t o b d a r o w a n ie m , p o n i e w a ż z n a l a z ł s i ę w n im o z ł o w i e k , k t ó r y j a k o
» o b r a z Boży<? z d o l n y j e s t i d e n t y f i k o w a ć sam s e n s d a r u w p o w o ła n iu 2 n i c o ś c i do i s t n i e n i a . I z d o l n y j e s t o d p o w i e d z i e ć S tw ó r c y j ę z y k i e m t e j i d e n t y f i k a c j i " ^ . Z c a ł e g o w ię c s t w o r z e n i a j e d y n i e c z ł o w i e k - j a k o o s o b a - z d o ln y j e s t z r o z u m i e ć , ż e j e s t t o d a r , i z d o ln y j e s t do P r z y j ę c i a i c z y n i e n i a d a r u . C z ł o w i e k - s t w o r z e n i e i c z ł o w i e k - o s o b a
® i e ś c i s i ę p o m ię d z y ś w ia t e m p r z y r o d y a B o g iem - j e s t s t w o r z o n y , i n a tym p o l e g a j e g o ł ą c z n o ś ć z c a ły m ś w i a t e m , a l e z a r a z e m j e s t p o n a d ws z e l k i m in n y m s t w o r z e n i e m . M ożna by w ię c p o w i e d z i e ć , ż e c z ł o w i e k J e s t sa m , s a m o tn y . J e s t t o s t w i e r d z e n i e n i e t y l k o o b ie k t y w n e g o s t a n u t z e c z y , a l e r ó w n i e ż p e w n e g o w e w n ę tr z n e g o p o c z u c i a i p r z e ż y c i a o s o b o w eg o . Ta s a m o tn o ś ć o b i e k t y w n i e i s u b i e k t y w n i e n i e j e s t d o b r a . Bóg - D obro i M i ł o ś ć - tw o r z y w ię c c z ł o w i e k o w i , j a k mówi J a n P a w e ł I I w k a t e c h e z a c h ś r o d o w y c h , i d ą c za m y ś lą K s i ę g i R o d z a j u , „ o d p o w ie d n ią Pom oc" - d r u g i e g o c z ł o w i e k a . Ową pom oc n a l e ż y r o z u m ie ć n i e t y l k o j a k o
R
p o m o c we w s p ó ł b y c i u i we w s p ó ł d z i a ł a n i u , a l e t r z e b a j e u j ą ć t a k ż e w p e r s p e k t y w i e d a r u , A n i b o w ie m B ó g , a n i s t w o r z e n i e n i e d a j e c z ł o w i e k o w i p o d s t a w , n i e s t w a r z a „ m o ż l i w o ś c i b y t o w a n i a w r e l a c j i w z a j e m n e g o i r ó w n e g o d a r u " 7 , t z n . d a r u r ó w n e g o i „ o d p o w i e d n i e g o " . B óg j a k o p e ł n i a d o b r a n i e m o że „ i s t n i e ć w i ę c e j " , „ b y ć w i ę c e j " , a w i ę c n i e m o ż e b y ć o b d a r o w a n y w ty m w y m i a r z e p r z e z c z ł o w i e k a . Z k o l e i p r z y r o d a n i e m o że d a ć c z ł o w i e k o w i n i c „ o d p o w i e d n i e g o " ( c z y l i o s o b o w e g o ) . Na r ó w n i w i ę c z c z ł o w i e k i e m j e s t t y l k o d r u g i c z ł o w i e k .
O b d a r o w a n i e c z ł o w i e k a s t w o r z e n i e m , i s t n i e n i e m i n a t u r ą , ś w i a t e m o r a z d r u g i m c z ł o w i e k i e m n i e j e s t j e s z c z e c a ł o ś c i ą B o ż e g o d a r u . B óg
„ [ • • • ] n i e o p u ś c i ł t e ż l u d z i p o i c h u p a d k u w A d a m ie , d a j ą c im n i e u s t a n n i e p o m o c do z b a w i e n i a p r z e z w z g l ą d n a C h r y s t u s a , O d k u p i c i e l a
! • • • ] . „ K i e d y z a ś d o p e ł n i ł o s i ę d z i e ł o , k t ó r e g o w y k o n a n i e O j c i e c p o w i e r z y ł S y n o w i n a z i e m i ( p o r . J 1 7 , 4 ) , z e s ł a n y z o s t a ł w D z i e ń Z i e l o n y c h Ś w i ą t D u c h Ś w i ę t y , a b y K o ś c i ó ł u s t a w i c z n i e u ś w i ę c a ł
O s t a t e c z n i e w i ę c c z ł o w i e k j e s t o b d a r o w a n y n i e t y l k o s t w o r z e n i e m , a l e r ó w n i e ż C h r y s t u s e m i D u c h em Ś w i ę t y m 1 0 , P r z e z J e z u s a i D u c h a
Ś w i ę t e g o ma s i ę u r z e c z y w i s t n i ć P r z y m i e r z e . „T o n o w e i o s t a t e c z n e P r z y m i e r z e ma p r z y w r ó c i ć i s t a l e p r z y w r a c a ć ś w i a t u i c z ł o w i e k o w i z n i w e c z o n y u s a m e g o p o c z ą t k u s e n s o b d a r o w a n i a w s z y s t k i c h , k a ż d y m s t w o r z e n i e m , k a ż d y m d o b r e m m a t e r i a l n y m , k a ż d y m t a l e n t e m s e r c a i u m y s ł u - a n a d e w s z y s t k o o b d a r o w a n i a c z ł o w i e c z e ń s t w e m , g o d n o ś c i ą o s o b y o r a z t ą j e s z c z e n i e p o m i e r n i e w y ż s z ą , j a k a s i ę n a g o d n o ś c i c z ł o w i e k a - o s o b y u g r u n t o w u j e : g o d n o ś c i ą i d z i e c k a - S y n a B o ż e g o , a b y l u d z i e s t a w a l i s i ę » s y n a m i z S y n a d ." , c z y l i s y n a m i p r z e z C h r y s t u s a c z y z C h r y s t u sem .
W s z y s t k i e t e d a r y m a j ą c z ł o w i e k o w i p o m ó c w o d n a l e z i e n i u s i ę , p o w r o c i e do „ p o c z ą t k u " i p r z e z p r z y w r ó c e n i e „ p o d s t a w o w e j ś w i a d o m o ś c i d a r u i o b d a r o w a n i a " p o m ó c w w e j ś c i u n a w ł a ś c i w ą d r o g ę „w k a ż d e j s f e r z e l u d z k i e g o ż y c i a i d z i a ł a n i a , w m a ł ż e ń s t w i e i r o d z i n i e , w ś w i ę c i e k u l t u r y , g o s p o d a r k i i p o l i t y k i , w p o r z ą d k u m i ę d z y n a r o d o w y m " 1 ^ . D a r j e s t n i e t y l k o d o d a w a n i e m d o b r a do d o b r a j u ż i s t n i e j ą c e g o , n a d d a t k i e m k o c h a j ą c e g o d l a k o c h a n e g o , a l e r ó w n i e ż p e w n ą m i a r ą i p ra w e m i s t n i e n i a . „ D a r b o w ie m u j a w n i a j a k b y s z c z e g ó l n ą p r a w i d ł o w o ś ć b y t o w a n i a o s o b o w e g o - o w s z e m , s a m e g o o s o b o w e g o i s t n i e n i a " 1 . ś w ia d o m o ś ć t e j p r a w i d ł o w o ś c i z o s t a ł a z a g u b i o n a p r z e z u p a d e k n a p o c z ą t k u l u d z k i e g o i s t n i e n i a i a b y t ę ś w ia d o m o ś ć n a now o o d z y s k a ć i p o d j ą ć , t r z e b a p o w r ó c i ć d o „ p o c z ą t k u " .
9 P o w r ó t do „ p o c z ą t k u " . O d w o ła n ie s i ę do „ p o c z ą t k u " t o o d w o ła n i e s i ę do o d w ie c z n e g o p r a w a , k t ó r e z o s t a ł o u s t a n o w i o n e i s f o r m u ło w an e p r z e z B oga >>od p o c z ą t k u j , w r a z z e s t w o r z e n i e m c z ł o w i e k a '^ . D la c h r z e ś c i j a n i n a p o w r ó t do „ p o c z ą t k u " d o k o n u j e s i ę p o p r z e z u c z e s t n i c t w o w t r o i s t e j w ła d z y C h r y s t u s a : k a p ł a n a , p r o r o k a i k r ó l a .
" T r z e b a z a z n a c z y ć , ż e p r z e z i>władzę<( n i e ro z u m ie m y t u t a j p r z e d e W s z y s tk im >>prawa r z ą d z e n i a « , j a k n a t o m ó g łb y w s k a z y w a ć naw yk j ę z y kowy i r o d z im e s k o j a r z e n i a . R o z u m ie m y n a t o m i a s t p o p i e r w s z e >>zada- n ie<{., o czym m ó w ił ł a c i ń s k i t e r m i n m u n u s { t r i a m u n e r a C h r i s t i ) , o r a z P° d r u g i e « a l b o z d o l n o ś ć do w y p e ł n i e n i a o d n o ś n y c h z a d a ń "
W k o n t e k ś c i e d a r u m ożna by m ów ić o w ła d z y c z y u r z ę d z i e C h r y s t u s a , a w ię c t a k ż e i o w ła d z y i u r z ę d z i e c h r z e ś c i j a n i n a j a k o o s ł u ż b i e , s ł u ż e n i u ' ^ . P o s ł a n n i c t w o k a p ł a ń s k i e p o d k r e ś l a g o to w o ś ć c z ł o - W teka do b y c i a - d 1 a - d r u g i c h . D r u g i r o d z a j s ł u ż b y t o p o s ł a n n i c t w o p r o r o c k i e , c z i y l i - j a k mówi K a r o l W o j t y ł a - b y c i e w z a je m n ie d l a s i e b i e
" ś w ia d k a m i w i a r y i m i ł o ś c i C h r y s t u s a " ' ? . S łu ż b a k r ó l e w s k a c z y t e ż k r ó l e w s k a w o ln o ś ć c z ł o w i e k a - t o d l a o b e c n y c h r o z w a ż a ń o k r e ś l e n i e f u n d a m e n t a l n e . W y z n a c z a b o w iem i s t o t n e w y m a g a n ia e t y c z n e c z ł o w i e k a . J e s t t o s t a ł a g o to w o ś ć s ł u ż e n i a in n y m . S ł u ż e n i e in n y m , k i e r o w a n i e s ° b ę d l a d o b r a i n n y c h , a w ię c d a w a n ie s i e b i e in n y m wymaga s z c z e g ó l - u y ch u s p r a w n i e ń m o r a l n y c h , s z c z e g ó l n y c h d o s k o n a ł o ś c i m o r a l n y c h . P r z e z „ i n n y c h " w tym w y m ia r z e r o z u m ie s i ę „ s o b i e p o d o b n y c h " , „ o d p o w i e d n i c h " , a w ię c o s o b y l u d z k i e , k a ż d e g o c z ł o w i e k a . K a ż d y c z ł o w i e k , J a k w s z y s t k o , co s t w o r z o n e , j e s t p r z y g o d n y , n i e p e ł n y i n i e s a m o w y s t a r c z a l n y . P o t r z e b u j e j e d e n d r u g i e g o j a k o „pom oc s o b i e w ł a ś c i w ą " . C z ł o w iek w ię c n i e j e s t s t w o r z o n y d l a B oga w ty m s e n s i e , ż e b y Bóg go p o t r z e b o w a ł - g d y ż Bóg j a k o P e ł n i a n i e p o t r z e b u j e n i c z e g o z e w n ę t r z n e g o Wobec s i e b i e - a l e w tym s e n s i e , ż e sam Go p o t r z e b u j e .
B e z i n t e r e s o w n o ś ć d a r u B o ż e g o j e s t w y zw an iem d l a c z ł o w i e k a , j e s t w e z w a n ie m go do b e z i n t e r e s o w n o ś c i . S p e ł n i a n i e s i e b i e , c z y l i d ą ż n o ś ć do w ł a ś c i w e j s o b i e p e ł n i , k t ó r e j e s t n a j g ł ę b s z ą i n a jm o c -
” l e j s z ą w e w n ę tr z n ą t e n d e n c j ą o s o b y l u d z k i e j , j a k o s k i e r o w a n i e do W ła s n e j p e ł n i , a p r z e z t o do P e ł n i B o g a , m oże d o k o n y w a ć s i ę t y l k o
1 w y ł ą c z n i e p r z e z b e z i n t e r e s o w n e d z i a ł a n i e , p r z e z b e z i n t e r e s o w n y d a r 2 s i e b i e n a r z e c z d r u g i e g o . M ożna by w ię c p o w i e d z i e ć , ż e p o w r ó t do
" P o c z ą t k u " t o p o w r ó t od g r z e c h u do w o l n o ś c i , do „ p i e r w o t n e j n i e w i n - tl° ś c i c z ł o w i e k a " .
P r z e d m i o t o w o ś ó i p o d m io to w o ś c i. W tym m i e j s c u i s t o t n e j e s t P r z y p o m n ie n i e j e s z c z e j e d n e g o a n t r o p o l o g i c z n e g o a s p e k t u m y ś l i J a n a
10 JERZY W. GAŁKOWSKI
P a w ła I I , a m i a n o w i c i e t e g o , co on n a z y w a p o d m i o t o w o ś c i ą c z y s u b i e k t y w n o ś c i ą c z ł o w i e k a . W s z y s tk o , co d o t ą d p o w i e d z i a n o , j e s t o p is e m
s t a n u o b i e k t y w n e g o . Aby t a o b ie k t y w n a r z e c z y w i s t o ś ć s t a ł a s i ę d l a c z ł o w i e k a w z o re m , n o rm ą i w y z w a n ie m , m u s i b y ć p r z e z n i e g o p o z n a n a i u z n a n a , w e w n ę t r z n i e p r z e ż y t a , p r z y j ę t a i z a a k c e p t o w a n a . J e s t to w ię c p r z e m i a n a n i e t y l k o ś w ia d o m o ś c i c z ł o w i e k a , j e g o w i e d z y , a l e r ó w n i e ż e m o c j o n a l n o ś c i , a p r z e d e w s z y s t k im t e j m o c y , d z i ę k i k t ó r e j p o t r a f i on r e a l n i e p r z e t w o r z y ć r z e c z y w i s t o ś ć , a w ię c p r z e d e w s z y s t k im w o l i i w o l n o ś c i . C z ło w ie k m u s i b o w iem owe p ra w d y p r z e ż y ć p e ł n i ą sw o
j e j o s o b y . D l a t e g o t e ż n i e w y s t a r c z a t e p ra w d y u k a z y w a ć , c h o ć j e s t t o w a r u n e k k o n i e c z n y do i c h u z n a n i a , a n i t e ż i n s t y t u c j o n a l n i e j e o b w a ro w y w a ć . P r z y m u s z a n i e do i c h p r z e s t r z e g a n i a ( b e z p r z y j ę c i a i c h do w ła s n e g o s e r c a , b e z p r z e k o n a n i a s i ę do n i c h , b e z w o ln e g o i c h u z n a n i a ) b ę d z i e ła m a n ie m l u d z k i e g o s u m i e n i a , t w o r z e n i e m k o n f o r m iz m u , c z y l i p o z o r n e g o , z e w n ę t r z n e g o i c h p r z y j ę c i a p r z y je d n o c z e s n y m w ew nę
t r z n y m , g ł ę b o k i m w o b ec n i c h s p r z e c i w i e . O d n o s i s i ę t o do k a ż d e g o r o d z a j u p r a w d . B ę d z ie t o po p r o s t u n i s z c z e n i e l u d z k i e j o s o b y , i t o b e z w z g lę d u n a t o , c z y w z o ry p o s t ę p o w a n i a , do k t ó r y c h s i ę n a k ł a n i a lu b - g o r z e j j e s z c z e - p r z y m u s z a , s ą s ł u s z n e , c z y l i o p a r t e n a o b i e k t y w n e j p r a w d z i e , c z y t e ż n i e . J e d y n i e s k u t e c z n e , a p r z e d e w s z y s t k im j e d y n i e w ł a ś c i w e s p o s o b y p r z e k o n y w a n i a t o t e , k t ó r e s ą z g o d n e z s a m o c e l o - w o ś c i ą i g o d n o ś c i ą c z ł o w i e k a , a w ię c u z n a n i e go z a c e l , a n i e ś r o d e k d z i a ł a n i a . M u szą o n e b y ć z g o d n e z ty m , co K a r o l W o j t y ł a n a z y w a n o rm ą p e r s o n a l i s t y c z n ą . W s p r z e c z n o ś c i z n i ą p o z o s t a j ą w s z e l k i e tz w . ś r o d k i b o g a t e , w s z e l k i e s p o s o b y i n k w i z y c y j n e . J e d y n y m s p o s o b e m p r z e k o n y w a n i a , a w ię c s p o s o b e m p ro w a d z ą c y m do w e w n ę tr z n e g o u z n a n i a p ra w d y
(d o u c z y n i e n i a p ra w d y o b i e k t y w n e j p r a w d ą w e w n ę t r z n ą , s u b i e k t y w n ą ) , s ą tz w . ś r o d k i u b o g i e , c z y l i m i ł o ś ć , m i ł o s i e r d z i e , d a r . Od t e j s t r o n y p a t r z ą c , m i ł o ś ć - d a r j e s t n i e t y l k o s p o s o b e m s p e ł n i a n i a s i e b i e , d o s k o n a l e n i a s i e b i e o r a z d r u g i e g o , a w ię c p o n i e k ą d c e l e m , a l e ró w n i e ż w ła ś c iw y m p o s t a w i e c h r z e ś c i j a ń s k i e j „ z a b i e g i e m p e d a g o g i c z n y m " , z a b i e g i e m j e d y n i e s ł u s z n y m , w ła ś c iw y m i s k u t e c z n y m , c h o c i a ż j e g o o s t a t e c z n a s k u t e c z n o ś ć n a p ł a s z c z y ź n i e l u d z k i e j u z a l e ż n i o n a j e s t od w o l i p o d m i o tu p r z y j m u j ą c e g o , a n a p ł a s z c z y ź n i e n a d p r z y r o d z o n e j od B o g a , od J e g o Ł a s k i .
Dar z s i e b i e . D ar o z n a c z a n i e t y l k o j a k ą ś z e w n ę t r z n ą p r z e d m io to w ą c z y n n o ś ć , a l e r z e c z y w i s t o ś ć g ł ę b s z ą , r z e c z y w i s t o ś ć w ew nę
t r z n ą . D a r p r z e d e w s z y s t k i m ł ą c z y s i ę z l u d z k ą w o l n o ś c i ą , g d y ż d a w a n i e p o d p rz y m u s e m ( c z y t o z e w n ę tr z n y m , cz jr w e w n ę tr z n y m ) , d a w a n ie b e z
w o l n o ś c i n i e j e s t d a r e m , a l e k o n t r y b u c j a . J e d n a k ż e i t e n w a r u n e k - w o ln o ś ć n i e j e s t w y s t a r c z a j ą c y , c h o c i a ż k o n i e c z n y , d l a z a i s t n i e n i a d a r u . D a w a n ie w o ln e n a z a s a d z i e do u t d e s , ab y c o ś o t r z y m a ć , z a p ł a c i ć za c o ś , w y m ie n ić c o ś n a c o ś , j e s t co n a j w y ż e j a k te m s p r a w i e d l i w o ś c i - bo s i ę t o kom uś n a l e ż y , bo j e s t e ś m y do t e g o z o b o w i ą z a n i p r z e z t o , co d r u g i nam u d z i e l a ze w z g lę d u n a s w o ją p o z y c j e s p o ł e c z n ą , k w a l i f i k a c j e i t p . D a r b y n a j m n i e j n i e p r z e k r e ś l a s p r a w i e d l i w o ś c i , a l e j ą u s z l a c h e t n i a , p o d n o s i n a w y ż s z y p o z io m . P r z e n o s i bow iem c a ł e z a g a d n i e n i e z p ł a s z c z y z n y p o s i a d a n i a ( z e w n ę t r z n y c h lu b w e w n ę tr z n y c h w a r t o ś c i ) , k t ó r a ł ą c z y s i ę z p ł a s z c z y z n ą u t i ( u ż y t e c z n o ś c i , u ż y w a n i a ) , n a p ł a s z c z y z n ę b y c i a , k t ó r a z w ią z a n a j e s t z p ł a s z c z y z n ą f r u i t i o ( m i ł o ś c i , b e z i n t e r e s o w n o ś c i ) . D ar j e s t b e z i n t e r e s o w n y , j e ś l i d a j ę n i e po t o , a b y c o ś u z y s k a ć , o s i ą g n ą ć d l a s i e b i e , a l e d l a t e g o , że k t o ś j e s t , ż e j e s t w a r t o ś c i ą . To s ą z u p e ł n i e o d r ę b n e p ł a s z c z y z n y , t a k j a k o d r ę b n e s ą ś r o d e k i c e l . D z i a ł a n i e - d a r o w a n i e po t o , aby c o ś o t r z y m a ć , j e s t d z i a ł a n i e m w o b r ę b i e ś r o d k ó w , z a ś d z i a ł a n i e - d a r o w a n ie d l a t e g o , ż e k t o ś i s t n i e j e , j e s t d z i a ł a n i e m w o b r ę b i e s a m e go c e l u , k tó r y m j e s t d r u g a o s o b a . P ra w d z iw y d a r p r z e k r e ś l a p ł a s z c z y z nę u t y 1 i t a r y s t y c z n ą i e g o i s t y c z n ą , n a k t ó r e j j a , k t ó r y d a j ę , j e s t e m c e le m ow ego d z i a ł a n i a . D ar tw o r z y p ł a s z c z y z n ę f r u i t i o , p ł a s z c z y z n ę M i ł o ś c i i s z a c u n k u d l a w a r t o ś c i d r u g i e j o s o b y , g d z i e c e le m n i e J e s te m j a , k t ó r y d a j ę , a l e t e n , k tó r e m u d a j ę - p r z e d m i o t m o je g o d z i a ł a n i a , o s o b a b ę d ą c a w a r t o ś c i ą sam ą w s o b i e , d r u g i e „ j a " . M oje „ j a "
w ów czas s u b i e k t y w n i e j a k b y z a t r a c a s i ę w owym d a r z e , a l e s i ę n i e n i w e c z y . J e ś l i j a d a j ę s i e b i e d r u g i e m u i ma t o b y ć r z e c z y w i s t y , a n i e P o z o r n y d a r ( n i c o ś ć ) , w a r t o ś ć , a n i e j a k a ś b e z w a r t o ś c i o w o ś ć , t o n i e Mogę d a w a ć m o j e j „ b e z g o d n o ś c i " . D a ją c b o w iem s i e b i e b e z w a r t o ś c i o w e g o , n i c z e g o n a p r a w d ę n i e d a j ę .
M o r a ln o ś ć c h r z e ś c i j a ń s k a . W ed łu g K a r o l a W o j t y ł y u p o d s t a w mo
r a l n o ś c i c h r z e ś c i j a n i n a l e ż y munus r e g a l e , u r z ą d k r ó l e w s k i C h r y s t u - s a 1 8. P o w o łu ją c s i ę n a k o n s t y t u c j ę Lumen G e n tiu m , K a r o l W o j t y ł a u c z e s t n i c t w o w k r ó l e w s k i m u r z ę d z i e , w k r ó l e w s k i e j s ł u ż b i e C h r y s t u sa ł ą c z y z p o w o ła n ie m c h r z e ś c i j a n do „ s t a n u k r ó l e w s k i e j w o l n o ś c i ” :
••C h o d zi w ię c n a j w y r a ź n i e j o ś w i ę t o ś ć w z n a c z e n i u m o r a ln y m , o p a n o w a n i e n a d z łe m , w czym u w y d a t n i a s i ę n i e j a k o k r ó l e w s k o ś ć c z ł o w i e k a . C z ło w ie k j e s t p o w o ła n y do u r z e c z y w i s t n i a n i a t a k i e j > > k r ó le w s k o ś c i « w s o b i e , t a k i e g o s a m o p a n o w a n ia " . P o d o b n ie mówi J a n P a w e ł I I w s r o mowych k a t e c h e z a c h o m a ł ż e ń s t w i e : „ W o ln o ś ć ro z u m ie m y w tym m i e j s c u P r z e d e w s z y s t k i m j a k o p o s i a d a n i e s i e b i e sa m e g o ( s a m o - p o s i a d a n i e ) .
12
W t e j p o s t a c i b o w ie m j e s t o n a n i e o d z o w n a , a ż e b y c z ł o w i e k m ó g ł » s i e - b i e d a w a ć « , a ż e b y m ó g ł s t a w a ć s i ę d a r e m , a ż e b y ( n a w i ą z u j ą c d o s ł ó w S o b o r u ) m ó g ł > } o d n aj d y w a ć s i e b i e p r z e z b e z i n t e r e s ę w n y d a r z s i e b i e «
(KDK 2 4 ) " 20.
W s ł o w a c h t y c h z a w i e r a j ą s i ę dw a i s t o t n e m o m e n ty , k t ó r e n a l e ż y w y d o b y ć i p o d k r e ś l i ć . N a j p i e r w , a b y c o ś d a ć , t r z e b a t o p o s i a d a ć i p a n o w a ć n a d t y m , a d a l e j , a b y m óc d a ć s i e b i e , u c z y n i ć s i e b i e d a r e m , t r z e b a m ie ć m oc s a m o s t a n o w i e n i a o s o b i e . S a m o s t a n o w i e n i e , b ę d ą c e i s t o t ą w o l n o ś c i i p o d s t a w ą t w o r z e n i a s i ę o s o b y , z a k ł a d a s a m o p o s i a d a - n i e o r a z s a m o p a n o w a n i e . „ O s o b a j e s t m i a n o w i c i e t y m , k t o s i e b i e s a m e go p o s i a d a - i z a r a z e m t y m , k t o j e s t p o s i a d a n y t y l k o i w y ł ą c z n i e p r z e z s i e b i e " ; „ [ . . . ] o s o b a j e s t z j e d n e j s t r o n y t y m , k t o p a n u j e n a d
. . „ . . „21
s o b ą sa m y m , z d r u g i e j z a s s t r o n y t y m , n a d k im o n a sa m a p a n u j e N i e s ą t o j e s z c z e p e ł n e o k r e ś l e n i a s a m o p o s i a d a n i a i s a m o p a n o w a n i a . S k i e r o w a n i e w ł a s n e j o s o b y „ d o w e w n ą t r z " ( d o p a n o w a n i a n a d s o b ą i p o s i a d a n i a s i e b i e ) , s w o j e j m o cy „ k u s o b i e s a m e m u " j e s t t y l k o c z ę ś c i ą z a g a d n i e n i a . S a m o s t a n o w i e n i e z a k ł a d a r ó w n i e ż i n n ą w ł a ś c i w o ś ć o s o b y , a m i a n o w i c i e j e j m oc s p r a w i a n i a , k i e r o w a n i a sw o im s p r a w c z y m c z y n e m .
W o ln o ś ć j e s t t u r o z u m i a n a j a k o z a s a d n i c z a z a l e ż n o ś ć l u d z k i e g o o s o b o w e g o d y n a m iz m u o d w ł a s n e g o „ j a " . O s o b a j e s t w o b e c c z y n u n a d r z ę d ' n a , t r a n s c e n d e n t n a . Owa n a d r z ę d n o ś ć i s a m o z a l e ż n o ś ć o s o b y ( z a l e ż n o ś ć od s i e b i e s a m e j ) p o z w a l a j ą o k r e ś l i ć t ę k o n c e p c j ę w o l n o ś c i j a k o k o n c e p c j ę a u t o d e t e r m i n i s t y c z n ą . W o la , c z y l i m oc d z i a ł a n i a , n i e j e s t w c z ł o w i e k u s a m o w ła d n y m c z y n n i k i e m . J e s t w ł a d z ą o s o b y , j a k b y j e j
„ n a r z ę d z i e m " . W o ln o ś ć n i e j e s t j a k i m ś s p e c j a l n y m n a d d a t k i e m . J e s t t o po p r o s t u s p o s ó b i s t n i e n i a , p r z e j a w i a n i a s i ę o s o b y . O s o b a j e s t n i e z a l e ż n a n i e t y l k o w o b e c s w o j e j w e w n ę t r z n e j m o c y , a l e r ó w n i e ż j e s t n i e z a ' l e ż n a i n a d r z ę d n a w o b e c p r z e d m i o t ó w - w a r t o ś c i z e w n ę t r z n y c h . L u d z k i e
„ c h c ę " u w a r u n k o w a n e j e s t p o z n a n i e m t y c h w a r t o ś c i , w o l a j e s t m o ty w o w a n a p r z e z i c h p o z n a n i e - j a n i e m o g ę c h c i e ć t e g o , c z e g o n i e p o z n a ł e m ,
. 22
o c z y m n i e w ie m , ż e i s t n i e j e . P e ł n a d e t e r m i n a c j a d z i a ł a n i a j e s t d z i e ł e m s a m e j o s o b y - t o j a d ą ż ę d o w a r t o ś c i , a n i e w a r t o ś ć m n ie b e z w o l n e g o p o c i ą g a . J e s t t o a u t o d e t e r m i n a c j a o s o b y .
W o l n o ś ć , k t ó r ą m o ż n a b y z a l i c z y ć d o t e g o , c o K a r o l W o j t y ł a n a z y ' wa w a r t o ś c i a m i p e r s o n a l i s t y c z n y m i , u m o ż l i w i a o b d a r o w y w a n i e - ż e m o ż e "
my s i e b i e d a w a ć i j a k m o ż e m y s i e b i e d a w a ć . Sam a j e d n a k ż e w o l n o ś ć w ty m w y m i a r z e , o j a k i m b y ł a t u t a j m o w a , n i e o k r e ś l a j e s z c z e t e g o , o o d a j e m y - w a r t o ś ć d a r u .
W a r t o ś ć d a r u j e s t u z a l e ż n i o n a od t e g o , j a k i m i s t a j e m y s i ę w m o
m e n c ie o f i a r o w a n i a d a r u . To z a ś j e s t u z a l e ż n i o n e od u z g o d n i e n i a n a s z e j w o l n o ś c i , n a s z e g o w o l n e g o d z i a ł a n i a , z t y m , c o K a r o l W o j t y ł a n a zywa n o r m ę p e r s o n a l i s t y c z n ę , z p o d s t a w o w ą n o r m ę m o r a l n o ś c i - p r a w d ę
° o s o b i e l u d z k i e j . N a s z c z y n j e s t m o r a l n i e w a r t o ś c i o w y o t y l e , o i l e P r a w d ę t ę w y r a ż a . U z g o d n i e n i e w o l n e g o c z y n u z p r a w d ę p o w o d u j e n a s z e r z e c z y w i s t e d o s k o n a l e n i e , s p e ł n i a n i e s i ę . P r z e z c z y n y z g o d n e z w a r - t o ś c i ę c z ł o w i e k a , z p r a w d ę o c z ł o w i e k u , z p r a w d ę o w a r t o ś c i c z ł o w i e k c o r a z b a r d z i e j s t a j e s i ę k i m ś , s t a j e s i ę p o p r o s t u d o b r y m c z ł o w i e
ka 23
Kiem
O s o b a l u d z k a j e s t b y t e m p o t e n c j a l n y m , a k t u a l i z u j ę c y m s i ę p r z e z c z y n . A k t u a l i z a c j a p r z e z c z y n d o b r y j e s t s p e ł n i a n i e m s i ę , a p r z e z z ł o m o r a l n e - n i e s p e ł n i a n i e m c z y a n t y s p e ł n i a n i e m s i ę , „ w y d r ę ż a n i e m s i ę " . O z n a c z a t o , ż e n i e s a m a „ c z y s t a " w o l n o ś ć , a l e j e j d o b r e , c z y l i z g o d n e 2 p r a w d ę o c z ł o w i e k u u ż y c i e j e s t w a r u n k i e m s p e ł n i a n i a s i ę o s o b y24
Tu w y ł a n i a s i ę p r o b l e m s u m i e n i a . T r a n s c e n d e n c j a o s o b y , c z y l i J e j m oc „ b y c i a p o n a d " w ł a s n ę s i ł ę , p o n a d w ła s n y m d y n a m iz m e m , u j a w n i a s i ę p r z e z s a m o u z a l e ż n i e n i e s i ę c z ł o w i e k a o d p r a w d y , p r z e z u z g o d n i e n i e s i e b i e w c z y n i e z p r a w d ę . S p e ł n i a n i e s i ę o s o b y m o że d o k o n y w a ć s i ę J e d y n i e p r z e z p r a w d z i w e d o b r o . T a k a j e s t w ł a ś n i e f u n k c j a s u m i e n i a : o k r e ś l e n i e p r a w d z i w e g o d o b r a w c z y n i e i w y t w o r z e n i e p o w i n n o ś c i m o r a l n e j . D a r z s i e b i e s a m e g o d o p i e r o w ó w c z a s j e s t p r a w d z iw y m d a r e m , g d y J e s t w n im z a w a r t a o b i e k t y w n a w a r t o ś ć o s o b y - d a r u . Z w r ó c e n i e u w a g i n a W a r t o ś ć s a m e g o s i e b i e j a k o d a r u n i e m o ż e b y ć j e d n a k ż e p i e r w o t n y m m otyw em d z i a ł a n i a . N i e ma r z e c z y w i s t e g o d a r u , j e ś l i t o w a r z y s z y mu
® y ś l : P o p a t r z , j a k w i e l k ę w a r t o ś ć c i o f i a r u j ę . P r z e c i e ż n i e p o t o d a r o w u j ę s i e b i e d r u g i e m u , a b y s i e b i e s p e ł n i ć , u d o s k o n a l i ć ; p r z e c i w n i e
* w ł a ś n i e w t e d y s i e b i e s p e ł n i a m , d o s k o n a l ę , k i e d y s i ę o f i a r u j ę . D a r
25 .
P o l e g a n a „ z a p a r c i u s i ę s i e b i e " . D o p i e r o p r z e z t o z a p a r c i e s i ę , P r z e z s ł u ż b ę i p r z e z d a r c z ł o w i e k o d n a j d u j e s i e b i e . P i e r w o t n y m m o t y le m u j a w n i a j ę c y m i t w o r z ę c y m c a ł ę w a r t o ś ć d a r u j e s t j e g o u k i e r u n k o w a n i e n a d r u g i e g o c z ł o w i e k a .
D a r j a k o „ s p o ł e c z n y " w y m i a r c z ł o w i e k a , D a r z a k ł a d a i s t n i e n i e o b d a r o w u j ę c e g o i o b d a r o w y w a n e g o . K r y j e s i ę z a ty m c a ł a z ł o ż o n a P r o b l e m a t y k a a n t r o p o l o g i c z n a i m o r a l n a , k t ó r a z o s t a ł a s z e r z e j o m ó w io n a w n i e k t ó r y c h k s i ę ż k a c h i a r t y k u ł a c h K a r o l a W o j t y ł y - J a n a P a w ł a I I , t a k i c h j a k : M i ł o ś ć i o d p o w i e d z i a l n o ś ć , O s o b a i c z y n , M ę ż c z y z n ą i n i e - P i a s t ą s t w o r z y ł i c h , Z n a k s p r z e c i w u , O s o b a : p o d m i o t i w s p ó l n o t a2 6
JERZY W. GAŁKOWSKI
D a r j e s t ty m , c o „ d z i e j e s i ę " , a r a c z e j - c o „ d z i a n e j e s t "
m i ę d z y o s o b a m i , c o d o k o n u j e s i ę m i ę d z y n i m i p o p r z e z c z y n . Na ty m p o l e g a w a ż n o ś ć m i ę d z y o s o b o w e j i s p o ł e c z n e j p ł a s z c z y z n y . „ O d n a l e z i e n i e s i ę " w d a r z e ma c o n a j m n i e j d w o j a k i e z n a c z e n i e : p o z n a w c z e i e g z y s t e n ' c j a l n e . P o z n a w c z e , g d y ż p r o w a d z i d o p o z n a n i a i z r o z u m i e n i a s i e b i e , d o z r o z u m i e n i a d r u g i e g o c z ł o w i e k a i s p o ł e c z n o ś c i - d o p o z n a n i a i c h w a r t o ś c i ( g o d n o ś c i ) ; e g z y s t e n c j a l n e , g d y ż p o w o d u j e t w o r z e n i e c z ł o w i e k a , „ b y c i e w i ę c e j " z a r ó w n o „ j a " , j a k i „ t y " o r a z „ m y " . Z t e g o w s z y s t k i e g o w y n i k a , i ż d z i a ł a n i e m i ę d z y o s o b o w e o r a z s p o ł e c z n e j e s t z a s a d n i c z y m s p o s o b e m i s t n i e n i a o s o b y ; j e s t z a r a z e m pew nym f a k t e m i pew nym z a d a n i e m o b w a ro w a n y m p o w i n n o ś c i ą m o r a l n ą . I s t n i e n i e o s o b y n i e j e s t w i ę c t y l k o i s t n i e n i e m - w - s o b i e i i s t n i e n i e m - d l a - s i e b i e , a l e r ó w n i e ż , i w t a k i e j s a m e j m i e r z e ( j e ś l i t a k m o ż n a p o w i e d z i e ć ) , i s t n i e - n i e m - d 1 a - d r u g i c h i i s t n i e n i e m - w - d r u g i c h . W ty m z n a c z e n i u j e s t o n o r z ^ c z y w i s t y m w s p ó ł i s t n i e n i e m . D l a t e g o t e ż k a ż d y l u d z k i c z y n j e s t z a r a z ę 11 w s p ó ł - c z y n e m , a w a r t o ś c i i n o rm y m o r a l n e z t e g o w ł a ś n i e p o w o d u m a j ą c h a r a k t e r s p o ł e c z n y .
W ty m m i e j s c u m o ż n a w s k a z a ć p ł a s z c z y z n y o d n i e s i e n i a c z y r o d z a j e d a r ó w , j a k i e c z ł o w i e k m o że t w o r z y ć .
P i e r w s z ą p ł a s z c z y z n ą o d n i e s i e n i a j e s t B óg. Co p r a w d a , Bóg n i c z e g o od n a s n i e p o t r z e b u j e , j e d n a k ż e d l a o d n a l e z i e n i a s i e b i e my p o t r z e b u j e my B o g a , i t o n i e t y l k o p o t o , ż e b y o t r z y m a ć od N i e g o d a r , a l e i p o t o , że W Mu n a s z d a r z ł o ż y ć . B e z b e z i n t e r e so w n o ś c i B o g a n i e j e s t m o ż l i w y do o d n a ' l e z i e n i a c z ł o w i e k i n i e j e s t m o ż l i w y d o o d n a l e z i e n i a d l a c z ł o w i e k a B°8
D r u g ą p ł a s z c z y z n ą j e s t e m j a s a m . C zy j a m ogę s o b i e d a ć s i e b i e j a k o d a r ? To j e s t p e w n a g r a n i c z n a , a l e i p o d s t a w o w a s y t u a c j a . S k o r o j a sam t w o r z ę s i e b i e w c z y n i e , s k o r o m ogę „ b y ć w i ę c e j " , p r z e z c z y n m ogę s i ę d o s k o n a l i ć , t o owo „ b y c i e w i ę c e j " w m oim ż y c i u j e s t n i e j a k o d a r e m s k ł a d a n y m sam em u s o b i e , d a r e m , w k t ó r y m w i d z ę s i e b i e j a k o g o d n e g o , j a k o s y n a B o ż e g o , o d b i c i e B o g a , w a r t o ś ć m i o f i a r o w a n ą , o k t ó r ą m u s z ę d b a ć n i e j a k o d e p o z y t m u z e a l n y , a l e j a k o ż y w ą o s o b ę , o t e g o , k t ó r y j e s t d l a m n ie z a d a n i e m . W ty m m o m e n c i e , p r z e z t e n d a r , w łą c z a m s i ę w s t w ó r c z e i o d k u p i e ń c z e d z i e ł o B o g a w s t o s u n k u d o s i e b i e s a m e g 0 '
N a s t ę p n ą p ł a s z c z y z n ą , n a k t ó r e j o w i e l e ł a t w i e j j e s t ów d a r z o b a c z y ć , j e s t m a ł ż e ń s t w o i r o d z i n a , w z a je m n e o f i a r o w a n i e s i ę m ę ż c z y z n y i k o b i e t y - p i e r w o t n e z a d a n i e i p i e r w o t n e p o w o ł a n i e , b o „ o d p 0' c z ą t k u " B óg t a k s t w o r z y ł c z ł o w i e k a . M a ł ż e ń s t w o j e s t p r z e z m i ł o ś ć n a t u ' r a l n i e p ł o d n e , p r z e r a d z a s i ę w r o d z i n ę , d a j e s i ę r o d z i n i e , d a j e s i ę d r u g i e m u . W ty m m o m e n c ie n a j w y r a ź n i e j u w y d a t n i a s i ę d w o i s t o ś ć d a r u -
2 eb y d a r u z y s k a ł p e ł n i ę , m u s i b y ć o d e b r a n y p r z e z d r u g a o s o b ę . M o ja rai ł o ś ć m u s i b y ć o d e b r a n a p r z e z d r u g a o s o b ę , a m i ł o ś ć d r u g i e j o s o b y ra u s i b y ć o d e b r a n a p r z e z e m n i e . I n a c z e j w y c i ą g n i ę t ą r ę k a m i ł o ś c i z a w i - sa w p r ó ż n i - d a r j e s t o d r z u c o n y . T a w z a j e m n o ś ć o d b i o r u i w z a j e m n o ś ć d a r u u w i d a c z n i a s i ę r ó w n i e ż we w s p ó l n o t a c h s z e r s z y c h : k o l e ż e ń s k i c h , P r z y j a c i e 1 s k i c h , z a w o d o w y c h , z a k o n n y c h i w i e l u i n n y c h . N ie ma w s p ó l - n ° t r z e c z y w i s t y c h , j e ś l i n i e s ę o n e t w o r z o n e p o p r z e z w z a je m n y d a r .
S z e r s z a p ł a s z c z y z n a d a w a n i a s i e b i e j e s t n a r ó d , a n a j s z e r s z a ~ s p o ł e c z n o ś c i m i ę d z y n a r o d o w e c z y p o p r o s t u l u d z k o ś ć . B ę d ę o n e w ó w c z a s t t e c z y w i s t y m i w s p ó l n o t a m i , j e ś l i b ę d z i e m y u c z e s t n i c z y ć w ż y c i u d r u -
®l c b , a p r a w d z i w e u c z e s t n i c t w o r e a l i z u j e s i ę t y l k o p r z e z d a r z s i e b i e . W in n y m w y m i a r z e m o ż n a m ó w ić o p ł a s z c z y ź n i e r e l i g i j n e j , n a c ° r e j u w y d a t n i a s i ę r o l a k a p ł a ń s t w a j a k o d a r u B o ż e g o i j a k o d a r u wł a s n e g o - d a w a n i a s i e b i e d r u g i m d l a B o g a .
W r a c a j ą c d o p o c z ą t k o w e g o z a g a d n i e n i a , m o ż n a t u t a j p o s t a w i ć z a K a r o le m W o j t y ł ę p y t a n i e , w k t ó r y m m i e ś c i s i ę z r e s z t ą o d p o w i e d ź : „ C ó ż
®oże b y ć b a r d z i e j i s t o t n e d l a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o s t y l u ż y c i a j a k w y c h o w a n ie m i ł o ś c i , c z y l i p r z e z w y c i ę ż e n i e r ó ż n o r o d n y c h p o s t a c i e g o i z m u " ^ ? a c ó ż b a r d z i e j j e s t w y r a z e m m i ł o ś c i , a z a r a z e m s p o s o b e m j e j t w o r z e - n i a i s p o s o b e m p r z e z w y c i ę ż a n i a e g o i z m u , j a k n i e b e z i n t e r e s o w n y d a r 2 s i e b i e s a m e g o ?
P R Z Y P I S Y
198 1 K. w o j t y ł a . M i ł o ś ć i o d p o w i e d z i a l n o ś ć . W yd. 2 . L u b l i n
2 K. W o j t y ł a . W y c h o w a n ie d o m i ł o ś c i . W: A b y C h r y s t u s s i ę na m i p o s ł u g i w a ł . K ra k ó w 1 9 7 9 s . 9 2 .
3 T am że s . 8 9 .
4 P o r . J a n P a w e ł I I . M ę ż c z y z n ą i n i e w i a s t ą s t w o r z y ł C i t t ś d e l V a t i c a n o 1 9 8 0 s . 5 3 ; K. W o j t y ł a . Z n a k s p r z e c i w u . p a r i s 1 9 8 0 r o z d z . V I I .
$ Z n a k s p r z e c i w u s . 6 1 . P o r . t a k ż e M ę ż c z y z n ą i n i e w i a s t ą s t w o r z y ł i c h s . 5 0 .
6 M ę ż c z y z n ą i n i e w i a s t ą s t w o r z y ł i c h s . 5 1 .
? T a m ż e . g
K o n s t y t u c j a d o g m a t y c z n a o K o ś c i e l e L u m e n g e n t i u m (KK) 2 .
1 6
9
10
1 1
1 2
1 3
1 4
1 5
16
1 7 3 : 1 9 6 7
, 8
19
2 0
21
2 2
2 3
24
2 5
2 6
2 7 KK 4 .
Z n a k s p r z e c i w u s . 6 2 - 6 3 .
T a m ż e s . 5 9 .
T a m ż e .
M ę ż c z y z n ą i n i e w i a s t ą s t w o r z y ł i c h s . 5 1 .
T a m ż e s . 8 .
K . W o j t y ł a . U p o d s t a w o d n o w y . K r a k ó w 1 9 7 2 s . 1 9 2 .
T a m ż e s . 2 2 6 .
R o z w a ż a n i a p a s t o r a l n e o r o d z i n i e . „ R o c z n i k i N a u k S p o ł e c z n y c h s . 6 7 .
U p o d s t a w o d n o w y s . 2 2 5 .
T a m ż e s . 2 2 6 .
M ę ż c z y z n ą i n i e w i a s t ą s t w o r z y ł i c h s . 5 5 .
I ł
O s o b a i c z y n . K r a k ó w 1 9 6 9 s . 1 1 0 - 1 1 1
T a m ż e s . 1 3 4 .
T a m ż e s ., 1 5 9 .
T a m ż e s . 1 6 2 .
U p o d s t a w o d n o w y s . 2 2 6 .
„ R o c z n i k i F i l o z o f i c z n e " 2 4 : 1 9 7 6 z . 2 s . 5 - 3 9 .
W y c h o w a n i e d o m i ł o ś c i s . 9 1 .
DIE PERSON ALS GESCHENK IN DER LEHRE JOHANNES PAULS I I
Z u s a m m e n f a s s u n g
Im A r t i k e l b e m u h t s i c h d e r A u t o r , d i e F r a g e n a c h dem „ W ie " d e r L i e b e z u b e a n t w o r t e n . D i e s e A n t w o r t w i r d g l e i c h s a m d e n A b r i s s d e s we s e n t l i c h e n A s p e k t e s d e r M o r a l p a d a g o g i k J o h a n n e s P a u l s I I . b i l d e n . Wenn w i r j e d o c h a n n e h m e n , d a s s d i e P a d a g o g i k vom p h i l o s o p h i s c h e n G e s i c h t s p u n k t h e r d i e A r t e n u n d M e t h o d e n d e r G e s t a l t u n g o d e r , w i e J o h a n n e s P a u l I I . s o g e r n s a g t , d e r E r f i i l l u n g d e s M e n s c h e n b e s t i m m t , Was v o n d e r E t h i k i n Z u s a m m e n a r b e i t m i t d e r p h i l o s o p h i s c h e n u n d t h e o l o g i s c h e n A n t h r o p o l o g i e a i s Z i e l g e s e t z t w i r d , d a n n m u s s a u c h d i e l e t z t e n d 1 i c h e B e g r ii n d u n g d i e s e r M e t h o d e n i n d e r p h i l o s o p h i s c h e n u n d t h e o l o g i s c h e n V i s i o n vom M e n s c h e n , s e i n e m W o h l , s e i n e r A u f g a b e n u n d s e i n e r Z i e l e g e s u c h t w e r d e n . E t h i k , A n t h r o p o l o g i e u n d P a d a g o g i k b i l d e n a l s o s o w o h l i n i h r e r p h i l o s o p h i s c h e n a i s a u c h i n i h r e r t h e o - l o g i s c h e n D i m e n s i o n e i n e n g e s u n d u n z e r t r e n n l i c h e s G a n z e s . D ie H e r a u s - b i l d u n g d e s M e n s c h e n v o l l z i e h t s i c h j a n u r d u r c h d i e T a t u n d n u r i n d e r T a t d e s M e n s c h e n ; s i e u m f a s s t d i e g r u n d 1 e g e n d e n P r o b l e m e d e r m e n s c h - H c h e n P r a x i s , d e s m e n s c h l i c h e n H a n d e l n s . D a s f i i h r t z u r F r a g e s t e l l u n g ,
* a s , w i e u n d w a ru m e t w a s g e t a n w e r d e n s o l i , u n d n a t u r l i c h z u e i n e r A n t w o r t d a r a u f , d i e m an n a c h K a r o l W o j t y ł a w i e d e r u m a i s F r a g e f o r m u l i e r e n k a n n : „W as k ó n n t e f u r d e n c h r i s t l i c h e n L e b e n s s t i l
#e s e n t l i c h e r s e i n a i s d i e E r z i e h u n g d e r L i e b e , d . h . d i e U b e r w i n d u n g b e r v e r s c h i e d e n e n F o r m e n d e s E g o i s m u s " , u n d w a s w a r e e i n b e s s e r e r A u s d r u c k d e r L i e b e u n d g l e i c h z e i t i g e i n e b e s s e r e A r t i h r e r S c h a f f u n g und d e r U b e r w i n d u n g d e s E g o i s m u s a i s d a s u n e i g e n n i i t z i g e G e s c h e n k s e i n e r s e l b s t ?
