TOlllaszBedn a rek
Hi
storia po
lskiej
osmo
logii
Wstęp
Dopowstania przedmiotowegoopracowania skłon i łyautora dwa podstawowe argumenty (a jestich oc zy-wiście dużo więcej), pierwszy z nich tozbliżająca się dwudziesta rocznica utworzenia osmologii w ramach polskich policyjnych laboratoriów,adrugi topróba oca-lenia od zapomnieniaszeregudzi ała ńpodejmowanych przez,dziś jużczęsto zapomnianych,pasjonatów pro -blematyki osmologiczn ej. Bowiem jasno trzebajuż na samymwstępi e powi edz i eć, że taknaprawdę jejut wo-rzenie,anastęp nie funkcjonowanie niebyłoby bezt a-kichwłaśnie osóbw ogólemożliwe .
Polską osmologię1charakteryzujewłasnaicałkowi cie niepowtarzalna historia. Dużo rzadziej na określe nie tej dyscypliny używa się terminów odorologia czy olfaktronika, które uznawane sąza mniejtrafne zarów-no na grunciejęzyka polskiego,jak iteorii oraz prak ty-kikryminalistycznej2.Wartowspomnieć,żeza faktycz-nącez u rę polskiej osmologii,mimożejuż dużo wcze -śni ejpodejmowano próbyidentyfikacjizapachówzuży ciem psów3 (szerzej na ten temat w dalszej części opracowania), uznano wprowadzenie"Wytycznych do-tyczących zabezpieczania, przechowywania i roz po-znawania śladów zapachowych ludzi metodą ..K«"4 . Korzenitej dyscypliny poszukiwać należy napoczątku lat 90.ubiegłego stuleciaw policyjnychtaboratonacnś . Do najważniej szych wydarzeń minione go okresu w osmologiizaliczyćnależy:trzy krotną(wlatach 1998, 2003 i 2009)nowe lizację metodyki zabezpieczaniaśla dów dowodowych, pobierania materiałów porówna w-czych orazprowadzeniabadańosmologicznych,udział instruktorów Centrum SzkoleniaPolicji (CSP) i wybra -nychkomend wojewódzkichpolicjiw szkoleniu zzakre -su identyfikacji zapachowej w węgiersk iej policyjnej szkole w Dunakeszi, opracowanie przez instruktorów z CSP, na bazie doświadczeń węgierskich , programu szkoleniaprzewodników itresury psów doidentyfikacji śl ad ów zapachowych, przygotowanie przez Centralne LaboratoriumKryminalistyczneKomendyGłówn ejP oli-cji (CLK KGP) programu doskonalenia zawodowego dla kandydatówna ekspertów z zakresubadań śladów
PROBLEMYKRYMINALISTYKI272(2)2011
ZHISTORII KRYM INALI STYK I
Motlo: "Historia leslis temporum. tux tcritatie, oita mcmoriac. magistra'vitaeest." Cyceron
zapachowych ludzi,nabazie któregowykształcono po-licyjnych ekspertów (pierwszych czterech uprawnienia uzyskało w 1998 r.), staże przedstawicieli CLK KGP i CSP w wiodących europejskich pracowniach badań śladówzapachowych (Węgry, Niemcy,Holandia, Fran -cjai Rosja),udzi ałprzedstawiciela CLK KGPw latach 1999-2003 w pracach grupy robocz ej lnterp olu (IEWGPD6)zajmującejsię standaryzacją procedur wy -korzystania psów policyjnych w czynnościach śled czych,wtymrównież badań śladówzapachowych,za -programowanie i realizacja szeregu prac badawczych idoświadczal nyc hz zakresu osmologiiopi e rającychsi ę na krajowych pracowniach,podjęci e przez CSP iCLK KGPścisłejwspółpracyzInstytutem GenetykiiH odow-liZwierzątPANzwieńczonejwspólnym grantemnau ko-wymobejmującym analizębłędów popełnianych przez psy w trakcie identyfikacji osmologicznej,przygofowa -nieiwdrożeniedopraktyki procesu certyfikacji pracow-ni osmologicznych w policyjnychlaboratoriach, organi-zację pierwszej międzynarodowej konferencji poświę conej problematycebadaniaśladówzapachowychoraz przygotowanie szkoleń dla przedstawicieli pań stw Eu-ropyŚrodkowo-Wschodniej zajmującychsiębadaniami zapachowymi.
Osmologia odpoczątkuwprowadzenia do polskiego procesukarnegowzbudzała dużeemocje. Zwolennicy badań śladów zapachowychdostrzegaliwnichwarto -ściowy materiałdowodowy,przeciwnicy wskazywali na -tomiastna wieleniebezpiecze ń stw związanychz wdro-żeniem do procesu dowodu,który opierasię z jednej strony nabadaniu niewidocznychśladów,a z drugiejna wykorzystaniu wysoce niekonwenc jonalnego "na rzę dzia",jakim jest specjalniewytresowanypies?
Celem niniejszegoopracowaniabędziepróba usys-tematyzowania blisko dwudziestu lat funkcjonowania dowodu osmologicznego w ramach polskiegoprocesu karnego.Będzi eto o tylełatwiejsze,żeautorn iniejsze-go opracowania aktywnie uczestn iczył wtworzeniu tej dyscyplinybadawczej, rea l i z uj ąc jedną zzawodowych pasji,a dziś może przyglądać się jej niejakoz boku8 i dzi ęki temu dostrzeg ać to, czego wcześn i ej nie wi-dział.
ZHISTORII KRYMINALISTYKI
Zagadnienia kluczow e
Dyscyplina, o której mowa, wymagala podjęcia w bardzo krótkim czasie szereguprzedsięwzięć, które
funkcjonujądziśw postaci pelnegoi wzajemnieuzupeł niającego się systemu. Kształtowa nie tego systemu wymagało ró wno l egł e g o wypracowania nie tylko
szczegółowych procedur badawczych'ł, ale również bieżącego prowadzenia i wdrażania prac badawczo--rozwojowych, realizacji ekspertyz na potrzeby orga-nów ścigania i wymiaru sprawiedliwości , kształcenia
kandydatów na ekspertów 10 oraz werytikacji
uzyska-nych wynikówbadańitp.Nie mniejintensywnie rozw ija-ny był proces przygotowania "n arz ędzi badawczych" (psów) i kształcenia przewodników psów specjalnych.
Modyfikacjomulegała równieżmetodyka doboru, tresu-ry i kontroli sprawności użytkowej psów specjalnych wykorzystywanychw badaniach osmologicznych.Pod -jęte działaniadoprowadzily do tego,żeobecnie osmo
-logia funkcjonuje w postacipełnegoi staleuzupelniają
cegosię systemu,któryjestw stanie istotniewzbo ga-cić paletę dowodową, zjakiej korzystać może prawnik
w dochodzeniudo prawdymaterialne]! ".
Nieulegadziś wątpliwości, żedo rozwojuosmologii
w Polsce przyczynili się głównie policyjni praktycy.
Obiektywnie rzecz ujmując, równi eż i przeciwnicy za-stosowaniatej metody wpostępowaniukarnym
podwa-żający częstokroć na salach sądowych wiaryg od n ość badań osmologicznych stymulowali jej rozwój,zwięk szając tym samym wśród praktyków zarówno
kryty-cyzm, jak iwiększą ostrożn ośćw końcowym wn iosko-waniu na podstawie wskazań psów.Podnoszonewąt pliwości były i powinnybyć nadalin spiracją do p odej-mowania w krajowych pracowniach osmologicznych
kolejnych bad ań o charakterze eksperymentalnym.
W literaturzefachowej,atakże na sympozjachprz
ed-stawiano wynikibad ańprowadzonychprzez praktyków. Wszystkie te pracewni osły nowe informacje na temat
szerokopojętegoproblemubłędów popełni anychprzez psy i do zagadnieniawartości diagnostycznej dowodu
zbadań osmologicznych.Niebagatel n ą rolęwkształto
waniu tejmetodyodegrały poważne ośrodkinaukowe, wtymchociażbyWydziałPrawa iAdministracjiUn iwer-sytetu Warszawskiego,w ramach któregomożliwe
by-łonadanie dyscyplinieprocesowegokształtu,czy Insty-tut Genetyki i HodowliZwierząt Polskiej Akademii Na-uk, w ramach którego przeprowadzono szereg prac o charakterzestńcteeksperymentalnym .
Źródło zapachu ludzkiego upatrywane jest w wy
-dzielinie potowo-tłuszczowej. Nie powinno to budzić wąt p liwośc i, szczególnie w konte kście genetycznego warunkowania skład u lotnych metabolitów zn ajdują
cych się w tejże wydzielinie12. Jeszcze do niedawna ni e powtarzal ności zapachu człowi eka dowodzono
po-72
śred ni o , twierdząc,żeskoro na zapachwpływajągeny odpowiedzialne za system immunolo gicznyczłowieka
(MHC/HLA),to zfaktu jak trudno dobrać dawcę o
rga-nu o zgodnym kompleksie tkankowym wnioskowano
oindywidual ności zapachuczłowie ka. J.Wójcikiewicz
dodaje, że najnowsze badania z użyci em chro mato-grafu gazoweg o ze spekt rometrem masowym (GC/MS) wykazały, że zapach ludzki jest kombinacją składników wspólnych dla każdego człowieka w róż nym natężeniu oraz składników właściwych tylko dla pewnych osób. Ustalono również, że zmienność mię dzyosobnicza zapachu jest znacznie większa niż zmienność wewnątrzosobnicza13. Wskazane tezy znajdująswoje potwierdzeniew praktycebadańosm o-logicznych.Dotychczas znane sąw literaturze con
aj-mniejdwa niezależnedoniesienia (w tym jedno kraj
o-we) dotyczące badań zapachów ludzkich bliżniąt mo
-nozygotycznych Uednojajowych) - czyli organizmów
najbardziej zbliżonychdo siebie pod kątemgene
tycz-nym. Wyniki badań dowodzą, że specjalnie wy
treso-wane psy są w stanie zróżnicować zapachy tychże bliżniąt14 Okazało się również, że zapachludzkijest
znacznietrwalszyniżwcześniejprzypuszczano,a m
ia-nowicie psy mogą identyfikować takiwłaśnie zapach nawetzpozostałościpo eksplozjach materiałów wybu-chowych orazpożarach15.
Początk i osmologii
Pierwsze próbyidentyfikacji zapachów przez psy b y-ły z dzisiejszego punktu widzenia wysoce nieudolne, a zpewności ąniehumanitarne.Inte resująceinformacje
na ten temat znaleźć możn a chociażby w polskich opracowaniachpochodzących z 1962r.16
Jużwtedy wskazywano,że: ,,(...)próby po
równywa-nia woni ludzkiej pozostającej na przedmiotach (...)
możn a przeprowad zaćnastępującymi sposobami:
• znaleziony przedmiot układa się na ziemi (pod ło dze)pomiędzyinnymiprzedmiotaminależącymido osób obcych.Osoba,co do którejistniejeu
zasad-nionepodejrzenie,żeznalezionyprzedmiotna leży doniej,daje psu donawęszenia swoją rękę. Pies powinien podjąć spośród leż ących przedmiotów
przedmiotposiadający ta ką samą woń,
•kolejny sposób porównywania wonijest podobny
do poprzedniego,ztą różnicą,że psu daje się do nawęszenianie rękę, lecz przedmiot należący do danejosoby, zktórądokonuje się próby (...), •innysposób polega na porównywaniu wonizna
le-zionego przedmiotubezpośred nio zwoniąosoby podejrzanej'T",
Najwięcejproblemów,pom ijając jużto,że człowi e ka
sprowadzano do roli bezprawnego obiektu badań18,
sp rawiało ówczesnym badaczom opanowanie zac
wań agresywnych psów19,nierzadko bowiemzdarzały się przypadki bolesnych pogryzień. Nie poszukiwano wtedy metod pobierania materi ału porównawczego. Osoby do rozpoznania ustawiano (a raczej układano) w specyficzny szereg. Twierdzono wtedym.in.,że:"(...) oile pozycja stojącaczłowieka wpływa na psa podnie-cająco ze względu na to,że pies przyzwyczajony jest doatakowania człowieka w pozycji stojącej lub a tako-wany jest przez człowiekaztakiej pozycji,o tyle pozy-cjależąca wpływanapsa w znacznejmierze uspakaja-jąco; pies zachowuje się swobodniej, zanika u niego chęćczynnego atakowania (...)"20.
Ciekawie brzmiały równ i eż zalecenia formułowane w programac h szkolenia przewodników i tresury psów21.Dla przykładu w rozdzialepoświęconym ro z-poznawaniu przedmiotów i osób przez psy wyczytać moż na m.in.: ,,(...) ćwicze n ie porównywania zapachu z przedmiotu, do której tenprzedmiot należy przepro -wadza się ustawi aj ąc w szeregu 4 lub 5 pomocników podobnie ubranych i niczym nie wyróżniających się. Psu podaje si ę do wąch ani a przedmiot należący do jednego z pomocników.Piespowinienbyć w kagańcu . Jeż e l i pies zachowuje się agresywnie w stosunku do stojącyc h pomocników,należy ćwiczyć rozpoznawanie osóbleż ących . W tym celu,najlepiej wpomieszczeniu, ćwiczyć rozpoznawanie osób leż ących na brzuchu wodległościokoło1 metra od siebie.Ćwiczenier ozpo-znawania osób leżącychmarównieżte zalety,żepies może obwąch iwaćte części ciała, które bezpośred ni o dotykałyprzedmiotów (...)"22.
Jeszcze nie tak dawno,bo blisko 30 lat temu,w jed -nej zesłużbowych instrukcji23 pisano m.in.:
• "Rozpoznawanie zapachóww kolejności osoba -przedmiotprzeprowadzasię następująco:
•przedmiot,co do którego zachodzidomniemanie, że należy do osoby rozpoznawanej (zagubiony lub pozostawiony przezniąna miejscu zdarzenia) albo tkan i n ę zzapachami pobranymi na miejscu zdarzenia,układa sięwśród innych przedmiotów (tkanin)zewnętrzniepodobnych,
•psu podaje się zapachy osoby rozpoznawanej z przedmiotubezpoś red nio pobranego odniej a l-bo pobraneuprzednio nasteryl ną czystątkaninę , następnie daje się mu syg nał do wyszukania i wskazaniaprzedmiotu,o którymmowa wpkt. 1. • Rozpoznawanie zapachówwkolejn ościprzedmiot
- osoba przeprowadzasięnastępująco :
•osobę rozpoznawaną umieszcza si ę wśród i n-nych, nieznanych psu i w miarę możli wości p o-dobnych doniejorazostrzegasię wszystkie oso-by,abyzachowywały si ę spokojnie,
•psupodajesięzapachy z przedmiotu, codo któ-rego istnieje domniemanie, że należy do osoby rozpoznawanejlubbyłchwilowo w jej posiadaniu
PROBLEMYKRYMINA LISTYKI 272(2)2011
ZHISTORII KRYMINALISTYKI
i daje się musygnał do wyszukania i wskazania osoby".
W świetle powyż szego warto zwrócić uwagę na pewną właściwądlatamtego czasuosobliwość,a mia -nowicie to,jaką szczególnąwagę przy kładanodo tech -niki rozpoznawania zapachów ludzi (zachowaniepsa,
sposób ułożenia osób,odległości osób od siebie itp.),
sprowadzając istotę ludzkądo roli bezprawnego obiek-tubadań. Postępowanie tomusiało się wiązaćz poni-żeniemludzkiejgodn ości.
Bezwzg lędunazast rzeżen ia,jakie budziówczesna metoda identyfikacji zapachów ludzi przez psy, warto zwrócićuwagę, żeogólnaideabadań, dziś zepch n ięta dofazybada ńidentyfikacyjnych(faza,wktórejk onfron-tuje się mate riał dowodowy z porównawczym), pozo -stała w niezmienionej postaci. Zadaniem psów jest ustalenieistnienia(lubwykazanie braku)zgodności za-pachowej między materiałem dowodowym (za bezpie-czonym na miejscu zdarzenia) a porównawczym (po -branym odosób). Równieżwlatach 70. XX wiekuw ra-canodo opisanejwyżej metody identyfikacji zapachów ludzkich24,jednakże niedoskonałość procedur wt rak-ciebadań przyczyniła się do ograniczonego jej wyk o-rzystania.
Osmologia wspófczesna
Przedstawiony wdalszejczęściopracowaniarys hi-storyczny stanowi autorską próbę usystematyzowania poszczególnych etapów rozwojutejdyscypliny.Jest on szczególnie bliski autorowi niniejszego opracowania, gd yż w wielu z opisanych poniżej przedsięwzi ęć uczestn iczył lubsamodzielnieje realizował, wiele spo-śródnich programowaliub,zracji sprawowanej p odów-czas wCLK KGPfunkcji,nadzorował.
Korzeni tej dyscyplinybadań kryminalistycznych,jak już wcześn iej wspominano, poszukiwać trzeba na p o-czątku lat 90. ubieglego stulecia wyłącznie w policyj-nych laboratoriach.Z danych CLK KGPwynika,iż od roku 1992 obserwowano prog resj ę, przez niektórych uznawanąnawetza zjawiskoparadoksalne,podwzglę dem liczby zarówno realizowanych badań dla potrzeb organówściganiaiwymiarusprawiedliwości,jakifu nk-cjonującychpracowniśladówzapachowychorazliczby ijakościwytresowanych psów specjalnych p rzeznaczo-nych doidentyfikacjiślad ówzapachowych.N iebagatel-ne znaczenie dla rozkwitu tejdyscyplinymiałoprz enie-sieniejej zpolicyjnychpionów:szkoleniowegoi krymi -nalnego dokryminalistykii uznaniejejzasamodzieln ą specja l ność kryminalistyczną. Umiejscowienie tej pro -blematykiwsz kołachpolicyjnychi pioniekryminalnym, zewzg lęd u na brak profesjonalnego zaplecza n auko-wo-badawczego ,spychało jąautomatyczniewyłącznie do czy nn ośc i o charakterze wykrywczym, napogr
Z HISTORII KRYMINALISTYKI
cze nauk sądowych. Niebyło przez to również szans
na weryfikację proponowanych rozwiązań przez po-ważne ośrodki naukowe. Hermetyczność problematyki wykluczała także podjęcie naukowej dyskusji nad jej założeniami.A nie trzeba nikogo przekonywać,że
sze-roka i merytoryczna dyskusja na temat każdej metody
identyfikacji z pewnością wychodzijej na dobre. Z
jed-nej strony może przyczynić się do wykrycia
potencjal-nych jej niedoskonałości, a z drugiejpozwala na
sku-tecznewyjaśnianie formułowanych wątpliwości.
Wpro-wadzenie tej metody do kryminalistyki usunęło więk
szość wcześniejnapotykanych barier.
W roku1992zakończonoprace legislacyjne nad
po-licyjnym wewnętrznym aktem normatywnym, który
przybrał rangę zarządzenia nr 19/92 Komendanta GłównegoPolicji z dnia12 pażdziernika1992 r. w spra-wie psów służbowych Policji. Zawierał on "Wytyczne dotyczące zabezpieczania, przechowywania i
rozpo-znawania śladów zapachowych ludzi metodą »K«".
Wtedy też Laboratorium Kryminalistyczne Komendy
Wojewódzkiej Policji w Łodzi jako pierwsze zgłosiło
przygotowanie pracowni do prowadzeniabadań śladów
zapachowych->, Zarządzenie, o którym mowa
powy-żej. weszło w życie z dniem 1 marca 1993 r.Od tego
dnia oficjalnie CLK KGPprzejęło odpowiedzialnośćza
organizację używania i utrzymania wszystkich psów służbowychw Policji26.Warto tylkododać,żew ocenie
autora dzialanie to miało na celu podniesienie rangi
psówsłużbowych w Policji.
Początkowo jednostki Policji w kraju wyposażone
były zaledwie w pięć psów specjalnych do
identyfika-cjiśladówosmologicznych.W ramach badań siłą
rze-czy wykorzystywano psy tropiące, które wykazywały
umiejętność "rozpoznawania przedmiotów". Ile trud -ności (ze względu na pokłady agresji) sprawiało
wy-korzystanie psów tropiących do tego typu czynności
nie warto dziś chyba nawetwspominać. W tym
miej-scu należy przypomniećjednego z pionierów polskiej osmologii Pana Ryszarda Skrybusia - technika
krymi-nalistyki - który wZakładzie Szkolenia Przewodników
i Tresury Psów (obecnie Zakład Kynologii Policyjnej)
wSułkowicach zainicjował, mimo wielu przeciwności, próby organizacji pracowni osmologicznej oraz
tresu-ry psów wyłączniew kierunku identyfikacjiśladów
za-pachowych ludzi.Nie tylko podjął siętrudnego
zada-nia przygotowazada-nia przewodników i tresury psów, był
również autorem szeregu materiałówdydaktycznych
wykorzystywanych póżniej przez jednostki Policji.
W tym samym czasie Pan Gwidon Sutowski z Labora-torium Kryminalistycznego KWP w Koszalinie przed-stawiłprojekt ekspertyzy z zakresu badań śladów
za-pachowych,który stanowił podstawędo póżniejszych
opracowań. Ta sama KWP rozpoczęła proces
szkole-nia policjantów służby dochodzeniowo-śledczejw
za-74
kresie zabezpieczania śladów osmologicznych na
miejscach zdarzeń.
Lata 1994-9627ubiegłego stuleciaprzyniosły
dal-szy rozwój badań śladówzapachowych. Powstawały
kolejne pracownie, których na koniec 1996 roku było
aż 33.Wyposażone były one w tym czasie już w 58
psów specjalnych.W ciągu całego 1996 roku zreali
-zowano łącznie 1863 eksperymenty rozpoznawcze,
w trakcie których wykonano 13617 prób
identyfika-cyjnych.Na podstawie badań aż w748 przypadkach
ustalono istnienie zgodnościzapachowejmiędzy
ma-teriałami dowodowymi i porównawczymi. Najczęściej badania wykonywano wtedy w pracowniach w:
War-szawie, Katowicach, Krakowie, Koszalinie,
Skiernie-wicach, Siedlcach i Tarnowie.
Niezwykle ważnym przedsięwzięciem , podjętym
zinicjaływyinsp.dr.Mieczysława Goca (wtedy jeszcze zastępcykomendanta CSP) byłaorganizacja kilkumie-sięcznego pobytu grupy instruktorów z CSP i KWP w Lublinie w Policyjnej Szkole Przewodników Psów w
Ounakeszi na Węgrzech. Wyjazd poświęcony był
ba-daniom śladów zapachowych i tresurze psów według
metodyki węgierskiej. Szkolenie było o tyle ważne, że
zdobyta naWęgrzech wiedza instruktorskamiała
istot-ny wpływ na dzisiejszy kształt programów szkolenia
techników osmologii i tresury psów specjalnych. Na
szczególne podkreślenie zasługuje rola,jaką odegrało
trzech instruktorów: Maciej Gawkowski, Mirosław
Ro-gowski i Krzysztof Misiewicz w opracowaniu
unikatowe-go programu szkolenia przewodników i tresury psów
osmologicznych,który w zasadzie z niewielkimi
mody-fikacjami łunkcjonuje po dziś dzień. Obecnie w
bada-niachosmologicznych wykorzystuje się psy specjalne,
wytresowane do realizacji tylko tego typu czynności.
Tresowane psysą w stanie prawidłowo zidentyfikować
osoby na podstawie zapachu, spełniająckryteria
wery-fikacji statystycznej stosowanej w badaniach procesów
biologicznych.Nie ma niestety,chociażbyw wymiarze
europejskim (oświatowym nie wspominając) jednolitej
techniki i wypracowanych standardów przygotowania
psów do badań osmologicznych. Wyodrębnić można
jednak dwie podstawowe metody stosowane w
tresu-rze psów, a mianowicie aportową i smakołykowo-wy
różnieniową. Do przygotowania psów do pracy w
na-szym kraju stosujesię najczęściej tę drugą.
Niebagatel-na zNiebagatel-naczenie wtamtych czasach miało również uzna
-nie,na mocy decyzji nr6/96 dyrektora CLK KGP z dnia
11.06 .1996 r.28 (po raz pierwszy w historii policyjnej
kryminalistyki), badań śiadów zapachowych ludzi za
specjalność kryminalistyczną.
Okres zamykający się w latach 1997-200029 to
czas intensywnych działańorganizacyjnych,
szkolenio-wych, metodycznych oraz legislacyjnych.Niebagatelne
znaczenie miały wyjazdy studyjne ekspertów
CLKKGP, CSPi wybranychlaboratoriów krajowych do
kilkueuropejskichpracowniosmologicznych(Holandia,
Niemcy, Rosja). W polowie 1997 r.CLK KGP
zainicjo-wało proces kształcen iakandydatów na ekspertówze
specjalnośc i badania śladów zapachowych ludzi. Wprocesieuczestniczyli przedstawiciele pracowni
kra-jowych,wtymzCSPorazkomend wojewódzkich
Poli-cji w Koszalinie, Lublinie,Łodzi,Siedlcach,Warszawie.
Następnie w uzgodnieniu z Biurem Kadr i Szkolenia KGPzapoczątkowano szkolenie policjantów ubiegają
cych się o uzyskanie uprawnień do samodzielnego
opracowywania ekspertyziwydawaniaopiniiz zakresu
badań śladówzapachowych ludzi. Zewzględuna jego jednostkowy charakter przyj ęto formułę doskonalenia
zawodowego, które było realizowane w formie poza
jednostkami szkoleniowymi pod nadzorem CLK KGP.
Pierwszą edycję takiego szkolenia (objęła ona
wów-czas 7 policjantówz krajowych laboratoriów krymina
li-stycznych)zako ńczonowmaju1998 r.,awlipcutegoż
roku,po raz pierwszyw historii polskiej kryminalistyki,
grupa policjantów z laboratoriów krajowych otrzymała
uprawnienia do samodzielnego opracowywania
eks-pertyzi wydawaniaopiniiz zakresu badań śladów
za-pachowych ludzi (warto tylko ws pomn ieć, że jako
pierwsi w tej dyscyplinie uprawnienia otrzymali
przed-stawiciele:CLKKGPoraz LK KWPw Koszalinie,
Siedl-cach i ZielonejGórze).Jużwewrześniu 1999 r.zakoń
czonorealizacjęII edycjiprogramudoskonaleniazaw
o-dowego dla policjantów laboratoriów krym
inalistycz-nych,ubiegających się o uzyskanie uprawnień do sa-modzielnego opracowywania ekspertyz i wydawania
opinii z zakresu badań osmologicznych. W ramach
przyjętegoprogramu szkoleniazajęcia prowadzili mię
dzy innymi pro!.dr hab.Tadeusz Jezierski z Instytutu
Genetyki iHodowli PAN orazprof.dr hab.Józef
Wójci-kiewicz z Instytutu Ekspertyz Sąd owych w Krakowie
(obecnie profesor KatedryKryminalistyki iBezpieczeń
stwa Publicznego Uniwersytetu Jag i ello ńs kiego) oraz
eksperci laboratoriów krajowych, wykładowcy z CSP
ispecjaliścizCLK KGP.Wrealizacjęprogramuwłączo norównieżblok tematycznypoświ ęconyzagadnieniom
prowadzenia przez ekspertów szkoleń indywidualnych
iszkoleń wmałych grupachoraz poświęcony szeroko
rozumianej problematyce wystąpień przed organami
procesowymi.W ramach programu przeszkolonołącz
nie25 policjantów.Innymistotnymdziałaniembyło d
o-konanie korek1y metodykibadań śladówzapachowych
ludzi. Przygotowywana wtedy metodyka obejmować
miała mi ędzy innymi: wykonywanie bad ań z użyciem minimum2 psów specjalnych, kontrolę
dyspozycyjno-ści psów i eliminowaniez cyklubadawczego
niespraw-nych użytkowo , przeprowadzanie bada ń wykl uczają cych at rakcyjność ciągu selekcyjnego, ujednolicenie
warunków badania (między innymi przez stosowanie
PROBLEMY KRYMINALISTY KI272(2)2011
ZHISTORII KRYM IN ALISTYKI
zunifikowanych pochłaniaczy zapachów), stworzenie
dlapom ieszcze ń doprowadzenia tego typuczynności
standa rdów regulowanych docelo wo wydawaniem
okresowych certyfikatów, wypracowanie szczegóło
wych algorytmów postępowan ia w trakcie czyn n ości
badawczych, wytyczenie jednolitego sposobu doku-mentowania bad a ń, prowadzenie badań wyłącznie przezprzeszkolonychw dziedzinie osmologii
specjali-stów.Pracesfinalizowanow połowie 1998 r.,wprowa
-dzającpoleceniem dyrektora CLKKGPdosł u ż boweqo
stosowania"Metodykępobierania, zabezpieczania,
po-wielania i rozpoznawaniazabezpieczonychśladów
za-pachowych ludzi".Określonowtedy międzyinnymi,że
jednąz podstawowych zasad w badaniach
osmologicz-nych jest rozdzielenie funkcji przewodnika psa (dziś
zwanego technikiemosmologii) od funkcjieksperta.Za
-równo umiejscowienie, jak i wykonywane w procesie
badawczym czynności (ocena mate riałów do badań.
organizacjacyklubadawczego,wnioskowanie na
pod-stawie zachowań psów, sporządzanie opinii), z góry niejakoidentyfi kująjegorolę wprocesiekarnym. Kata -logczynnościtechnicznych zawartywunormowaniu ar-tyk uł u205 k.p.k.,będąckatalogiem otwartym,pozwala za l i czyć równ ież doniegoczyn ności technika osmolo
-gii wyznaczone przez procedurę badań
osmologicz-nych. Procedura ta jasno wyznacza przewodnikowi
konkretne zadania, a w tym: tresurę i utrzymanie
sprawności badawczej (użytkowej izdrowotnej) psów, udział
w
realizacjialgorytmu badawczego(tylko w usta-lonej przez ekspertaczęści)- związanezużyciempsa
doidentyfikacji zapachów,itp.
Zewzględuna bardzopoważne obciążenie policjan-tów laboratoriów kryminalistycznych zaa ng ażowanych
w prowadzenie badań śladów zapachowych ludzi dla
potrzeb organów ścigania i wymiaru sp rawi edliwości
koniecznebyłopodjęcie działań zmierzaj ących do
po-dzi ału problematyki policyjnychpsówsł uż bowych mi ę dzy zainteresowane piony służ bowe (np. Biuro
Pre-wencji,Biuro ds.Narkotyków, CSP itp.). Prace w tym
obszarzezostałyzakończonew 1999 r.przez
wprowa-dzenie jednoznacznego rozdziału problematyki nadzo
-runad policyjnymipsamisłużbowymi międzyzaintere
-sowane pionysłużbowe: prewencji itechniki
kryminali-stycznej.Zarządzenie Nr 10/99 Komendanta Główne go Policji stworzyło podstawę dooptymalnej realizacji
zadań służbowychw zakresiefunkcjonowania
pracow-niiprowadzeniabadańosmologicznychdlapotrzeb
or-ganów ścig ania i wymiaru sprawiedliwości .
Wprowa-dzeniewżyciezarządzeniapozwoliłorówn ieżna
praw-ne usankcjonowanie "Metodyki pobierania, zabezpie
-czania, powielania i rozpoznawania zabezpieczonych
śladówzapachowych ludzi".Wlistopadzie1999r.autor niniejszego opracowania, jako przedstawiciel polskiej Policji, zakwalifikowanyzostał do pracmiędzyn
ZHISTORII KRYMINALISTYK I
wej Grupy Roboczej Interpolu(IEWGPD30),zajmującej
się doradztwem i opiniowaniem międzynarodowym
w sprawach problematykipolicyjnychpsówwyszukują
cych zapachy narkotyków,zwłoki ludzi,materiały wy-buchowe orazidentyfikującychśladyzapachowe. A
uto-rowi powierzono wtedy nadzór nad przygotowaniem
projektu,przyścisłejwspółpracyprzedstawicieliHo lan-dii,Anglii,FrancjiiAustrii,dotyczącego wypracowania
procedurzwiązanych prezentacjąwyników pracy psów
w ramach postępowań sądowych. Autor partycypował
również wprzygotowaniu projektueuropejskiegodo ty-czącegoprzygotowania przewodnikówi psów doi den-tyfikacyjnychbadańzapachowych (projekt przygotowa
-nyprzezFra n cję).W tym czasierównieżnałamachpe
-riodyków specjalistycznychopublikowano szeregop ra-cowań zwi ązanych zproblematyką kryminalistycznych
badań osmologicznych. Pojawiło się wiele cennych opracowań,szczególnie tych,którezwi ązan e byłyz re -alizacją prac doświadcza lnych i eksperymentalnych.
Wartowspomnieć choćbyniektórespośródnich:
• wykazanieniep rzydatności do identyfikacji śladów zapachowych naniesionychna przedmioty w spo-sób bezkontaktowy31 lub przeniesionych32, • potwierdzenieprzydatnościdoidentyfikacjiśladów
zabezpieczanychzfotelisamochodów osobowych
z kontrolowanym.opóż ni enl em" wgranicach 3 do 5 dni33 orazśladówzabezpieczonych z broni p
al-nejpoupływie48- 56 godzin34,
•wykluczenie wpływu zapachów laku3S, kosmety
-ków36, nikotyny37, dodatków żywieniowych38 na
prawi dłowość pracy psów w ramach identyfikacji osmologicznej,
• wykluczenie wpływu płci39, środowiska
zawodo-weg040,stresu'",zróżnicowania materiałów
zapa-chowych w szereguselekcyjnym42 na preferencje
w wyborze zapachów przez psy,
• potwierdzenie możliwości identyfikacji śladów
za-pachowych celowo zacieranych dziesięcioprocen
towym kwasem octowym43,
• wykazaniemożliwościróżn icowan iaprzezpsybliż niąt monozyqotycznych'ł''.
Z początki em 2000 r.CLK KGP rozpoczęło proces certyfikacyjny4S.Każda funkcjonująca dziśw siecipoli
-cyjnych laboratoriów kryminalistycznychpracownia,re -alizującbadaniadla potrzeborganówściganiai wy mia-rusprawiedl iwości, maobowiązek okresowegopodda
-waniasięoceniejakościowej. Ocenataka,będąca wy-razem kontrolizewnętrz nej, jest bardzoważnadlaz a-pewnieniaoptymalnychwarunkówdoprowadzeniab
a-dań.Wynikiemtakiej oceny powinienbyćstosow nycer -tyfikat, wydawany przezkomisję powołan ą decyzjądy
-rektora CLK KGP. W pierwszym roku realizacji tego
procesuprzeprowadzonołącznie 36 ocen c
ertyfikacyj-nych pracowni osmologicznych. W 12 przypadkach
76
pracownie otrzymały certyfikaty w maksymalnym
wy-miarze,tj.na okres dwóchlat. W16 przypadkachskró
-cono okreswaźnościcertyfikatuzewzględunaodstęp
stwa od standardów wynikających z metodykilub braki
wpodstawowymwyposaźeniupracowni. Natomiast,aż
w 8 przypadkach, podczas pierwszej oceny, w ogóle
nie wydano certyfikatów.
W okresieumacnianiasięwpostępowaniu
dowodo-wym opinii osmologicznych - stanowiących dowód
przydatny do identyfikacji osób za pomocą zapachu,
wystąpiło wyrażne zapotrzebowanie na metaopinie. Byłto czasniedookreś lonychjeszczedo końcametod prowadzeniatychże badań oraz interpretacjiich wyni-ków, gdyż metodyka osmologiczna ui egała zmianom
niemalzdnia nadzień.Zlecenia o superekspertyzypły
nęły wówczas np. do IES46i CLK KGP, ale też do
pracowni krajowych.Jedn akż e Sąd Najwyższy w jed
-nymze swoich orzeczeń stwierdził wprost,że "biegły z zakresuosmologii powinienbyćpowołany niedlaz a-opiniowania prawidłowo ś c i badań osmologicznych
przeprowadzonych przez organyściga n ia, lecz dla ich przeprowadzenia przy pomocy specjalistów", wy raż a jąctym samym ostry sprzeciwprzeciwkotegotypu po-stępowani u na gruncie polskiego prawa karneg047. Krytyczniedo takiego stanowiska SNodniósł si ę prof. J. Wójcikiewicz,twie rdząc m.in.,że: "wpraktyceproku
-ratorskiej oraz sądowej istnieje zapotrzebowanie na
(...) metodologiczną kontrolę opinii biegł eg o przez in-nego specjalistę z tej samej dziedziny. Uzasadnienie dla tegotypu opiniiwynikaz dyrektywswobodnejoc
e-nydowodówzawartych wart.7 k.p.k.Skoro przy
oce-nie dowodów organ winien się kierować wskazaniami
wiedzy, to wiedzę sp ecjalistyczną winien czerpać na
każdym etapie ocenydowodu od podmiotów, któreją posiadają"48.
Sąd Najwyższyw swym kluczowymdla tej dyscy
pli-ny wyroku z dnia 5 listopada 1999 r.w sprawie V KKN
- 440/9949 wyznaczył, być może trochę na wyrost,
standardyrealizacjibadańosmologicznych.Wyrok ten
był przedmiotem glosy opracowanej m.in .przez au
to-raSO Sąd Najwyższy, wyrażając pog ląd, że badanie
osmologiczne powinno być wykonane w formie
eks-pertyzy izakończone wydaniemprzez biegłego opinii od powiad ając ej wymogom k.p.k., usan kcjon ował
w sposóbjednoznacznyformętejczynności. Niemoż na jednak w żad n ej mierze całkowicie bezkrytycznie
odnosić się do warunkówokreś lonych przezSądN
aj-wyższyzwłaszcza, żewbrew temu, copodk reśla Sąd,
niedokońca zostałyoneok reś lone napodstawie wie-loletniej praktyki.Literalne wykonaniesfo rm u łowa nych warunków doprowadziłoby do wyci ągn ięcia błędnych wniosków,a także do utraty,podłuższym czasie
sto-sowania, sprawności węchowejpsów oraz niemożno
ści identyfikacji . Całkowicie natomiast należy zgod zić
się z sąde m, że "(...) dopiero staranne zachowanie wszystkich wypracowanych przez kilkuletnią pra ktykę izalecanych w piśm ienn i ctwi e standardów prowad ze-nia badań osmologicznych mogłoby upoważn i ać do zaakceptowania- w płaszczyżn ie teoretycznej - p o-gląd u, iż wświetle zasadswobodnejoceny dowodów skazaniemoże byćopartena ekspertyzie o smologicz-nej jako dowodzie obciążający m (...
l"
.
Ponadto z da-niem SN: ,,(...) o ile sama czynn ość zabezpieczenia tzw.śladuzapachowegomoż e nastą pi ćnawetwtrybie art.308§1k.p.k.,otylebadanieosmologicznep owin-nobyćprzeprowadzonewformie ekspertyzy,a wk on-sekwencji powinno ono być poprzedzonep ostanowie-niem o powołaniu biegłego i winno być za kończo n e wydaniem opinii biegłego (art. 193 i nast. k.p.k.)(...)"51.Wten oto sposóbostatecznieSąd Najwyższy
usankcjonował procesową formę właściwą dla bada ń osmologicznych. W innym, a wartym przypomnienia,
orzeczeniu Sąd Najwyż szy od niósł się do wartości tych badań, stwie rdzaj ą c , że: "wartość bad ańos moto-gicznychza l eżyodprz ekonywalnośc i ,naktórąskł ada ją się: 1) poprawnoś ć uzyskania śladu zapachowego na miejscu przestępstwa , 2) poprawność przechowy-waniatego śl ad u, 3) pop rawn ość pozyskania śladów porównawczych,4)poprawn ość ich przechowywania,
5)właściwa organizacja przebieguporównywaniaśla dów, 6) właściwe zachowanie osób w tej czynności,
7) należyty poziom wyszkolenia psa i jego właściwa kondycja psychofizyczna,8) poziomwyszkoleniap rze-wodnika psa,9) poziom dokumentacji przebieguc zyn-ności (protokół, wideo), 10) adekwatność wniosków końcowych"52.
Istotnymprz ed s i ęwz i ęc i e mo wymia rze mi ęd z yna
rodowym była organizacja przez CLK KGP, CSP i PolskieTowarz ystwo Kryminalist yczne w pażd zie r niku2000 r.w Międ zyn a rod owym Centrum Szkoleń Specja listycznych Policji w Legionowie konferencji naukowej poświęconej problematyce badań śl ad ów zapachowych ludzipt. "Osmologia - przeceniany czy niedoceniany dział kryminalistyki?". W konfer encji udział wzięło łącz nie 60 zaproszony chgoś ci z kraj u
i zagranicy zainteresowanych problematyką wy ko-rzystania badań śladów zapachowych. Wśród goś ci zagranicznychzn a l eż li się specjaliści z Belgii,Danii, Estonii,Holandii,Finlandii,Szwecji,Ukrainy,Wę gier iWielkiej Brytanii. Konferencja wz budzi ła powszech -ne zainteresowanie wśród przedst awicieli polskich ośrodków naukowych, a szczególnie Uniwers yt etu Warszawskiego , Uniwersytetu im. Mikoł aja Koperni -ka w Toruniu, Instytutu Genetyki i HodowliZwierząt PAN wJast rz ę bc u. Na szcz ególną uwagę zasługuje również udziałprzedstawicieli prokuratur,w tym Pro-kuratury Okręgowej w Warszawie oraz Prokuratury Apelacyjnej w Krakowie. Uczestnicy konferencji
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 272(2) 2011
ZHISTORIIKRYMINALI STYKI
w wyniku dyskusjinaukowej sformułowali nastę p ują ce wnioski:
•"Osmologia jest perspektywicznymdziałem krymi -nalistyki,opartym napodstawach naukowych, m a-jącym istotne znaczenie dla prawa dowodowego i procesukarnego.
• Przedmiotemosmologiijest identyfikacjaosoby na podstawieśl adówzapachowych.
• Nie wszystkie możliwości osmologiisą już pozna-ne izbadane,wzwiązkuz tymniezbęd nejest pro
-wadzenie dalszychbadań , umożliwiających rozwój tejdyscypliny iugruntowanie jejwiarygodnościja -kożródładowodu naukowego.
•Należy dążyćdo opracowania wspólnychmiędzy
narodowych standardów badań osmologicznych.
Ztychwzględówuczestnicy konferencji uznają za celowe powołanie grupy roboczej składającej się z przedstawicieli wszystkich zainteresowanych stron".
Wszystkie postanowienia końcowe konferencji zo -stały przyjęte przez uczestników przez aklam ację. Szczegółowy opis konferencji znależć możn a takż e wodrębnymopracowaniu53.
Dla po rządku i jednocześn ie podsumowania tego okresu warto tylko ws pom nieć, że na koniec 2000 r.
prowadzenie bada ń osmologicznych wpełnym za kre-sie dlapotrzeb organówścigan iaiwymiarus prawiedli-wości zgłaszały 33 pracownie. Były one wyposażone łączniew 111psów specjalnych,a dla potrzeborganów ścigania i wymiaru sprawiedliwości zrealizowano łącz nie 1643 ekspertyzy.
Kolejne lata, poczynając od 2001 r.54, to czas ugruntowywania się problematyki badań os mologicz-nychi ciągłego doskonalenia wprowadzonychwżyci e w latach poprzednich przed sięwz i ęć oraz dalsze po-szukiwanie, w ramach prac badawczych, odpowiedzi nawątpliwościzwiązanez wykorzystaniemtego do
wo-du w postępowaniu karnym. Typowym przykładem
umocnienia się osmologicznej identyfikacji człowieka było choc iażby wprowadzenie zarządzenia nr 11 K o-mendanta Głównego Policji z dnia 4 lipca 2002 r. w sprawie metodiform wykonywaniazadańzużyciem psówsłużbowych, szczeg ółowychzasad ichszkolenia oraznormwyżywienia, anastęp nie w 2003r.znoweli -zowanej metodyki badań osmologicznych55. Zmiany legislacyjne sk ut kowały również opracowaniemnowe -gojakościowo programu szkoleniatechników os molo-gii,dostosowanegodo wymogówmetodykibadańiści śle powi ązan egozpolicyjnątechniką krym i nalistyczną, który praktycznie w niezmienionej postaci funkcjonuje do dz i ś. Cenną ini cj atywą, zapoczątkowaną w2000 r. sąorganizowane coroczniewarsztatynaukowebędące forum wymiany doświadczeń między ekspertami pra -cowni osmologicznych,przedstawicielamiorganówś
Z HISTORII KRYMINALISTYKI
gania i wymiarusprawiedliwości oraz instytucji nauko-wych. Co rokupowiększała sięrównieżgrupa policjan-tów posiadających uprawnienia do samodzielnego opracowywaniaopiniiosmologicznychw ramach labo-ratoriów kryminalistycznych Policji (ekspertów osmo
lo-gii). CLK KGP (obecnie Centralne Laboratorium
KryminalistycznePolicji) prowadzi równieżproces cer-tyfikacjipracowniosmologicznych.Certyfikat uprawnia
do prowadzenia badań dia potrzeb organów ścigan ia
iwymiarusprawiedliwości. Przyjęta przez CLK KGPl
i-niadziałań, tzn.bezwzględnewymaganiesprecyzowa
-nych standardów, dop rowadziła z jednej strony do zmniejszenialiczby pracowni, a zdrugiej do podnies
ie-niajakości realizowanychbadań .Okrzepnięciui denty-fikacji osmologicznej świadczy chociażby wzrastająca liczba ekspertyz (w2006r.w 16pracowniach zrealizo-wano 1372 ekspertyzy,tj.blisko dwukrotniewięcej niż w 1998 r.,wykorzystując 99 psów specjalnych56),jak ró w n i eż coraz większa liczba badań naukowych prowadzonych nie tylko w naszym kraju oraz zmniej-szenie częstot liwościkorzystania przezsądyz instytu
-cji metaopinii osrnotoqlcznychś". Dosyć dużo miejsca na łamach specjalistycznych periodyków poświęcono właściwemu pojmowaniu wartości diagnostycznej58 i dowodowej59badańosmologicznych.
Warto wtym miejscu wspo m ni ećjeszcze o syste·
mie kontroli jakości badań osmoiogicznych, który obecnie jest bardzorozbudowany. Wpływ na obiekty-wizację wyników uzyskiwanych w ramach badań ma-ją obecnie trzy podstawowe czynniki : testowanie sprawnościużytkowej psów specjalnych- prowadzo-ne co roku przez instruktorów Zakład u Kynologii Poli·
cyjnej CSP w Legionowie z siedzibą w Suł kowicach oraz każdorazowetestowaniesprawności psóww ra-mach badań osmologicznych, certyfikacja pracowni
osmologicznych laboratoriów krajowych ,prowadzona przez CLK KGP- czylibadaniezgodnościzastosowa -nych w pracowniach rozwią z ań ze standardami szczegółowo określonymiwmetodycebadańosmol
o-gicznych oraz realizacjapoprawnych metodologicznie
prac badawczych i doświadczalnych we współpracy z instytutami naukowymi. Z analizy praktyki wynika jednak, iż systemkontroli jakości nie jest doskonały. Jakościowo nowym elementemw badaniachosmoto
-gicznych, który w istotny sposób mógłby przyczynić się dodatkowodozobiektywizowania ichwyników,są testymiędzylaboratoryjne- podobne do tych przepro-wadzanychw innychdyscyplinachkryminalistycznych (np. badania DNA - GEDNAp60,CTS61,itp.). Reali-zacja tegoprzed si ęwz i ęc i a wymaga jednak profesjo
-nalnego, nowoczesnego zaplecza laboratoryjnego,
np.: pracowni badań osmologicznych na poziomie CLKP (dotychc zas nie ma ono takiej pracowni) lub w innym pozapolicyjnym ośrodku. Warto w tym
miej-78
scu również szerzej rozważyć problem,braku n
ieza-leżnegood Policji ośrodka, któryzajmowałby się pro-blematyką bada ń osmologicznych . Może warto, w kontekście zapewnienia jakości badań, zastanowić sięnad tym,abytakiośrodek utworzyć.Uruchomienie
takiej pracownistanowiłobyistotneuzupełnieniefunk
-cjonującegosystemu badańosmologicznych.Oczyw
i-stym jest, że zadania takiej pracowni byłyby dużo szersze niż realizacja testów międzylaboratoryjnych .
W2008r.zaczęłoobowiązywać zarządzenienr296
Komendanta Głównego Policji62, którew służbie kry
-minalnej,aściś lejmówiąclaboratoriachkryminalis tycz-nych, pozostawiło z psów specjalnychjuż tylko te do badań osmologicznych. Genera lnie rzecz ujmując, zmiany odnoszą się do sprawowanego nadzoru nad psami służbowymi w Policji. Pozostające wcześniej pod nadzorem laboratoriówkryminalistycznych psy wy-szukujące zapachy narkotyków izwłok ludzkich prze-kazanowwyłącznekompetencjesłużbyprewencji. Czy sąto zmianynalepsze?Należałobysobietegożyczyć. Warto tylkopowiedzi eć, że mają one swoich zwolenni-ków, jakiprzeciwników, a co z nichostatecznie wynik-nie na pewno przyszłość pokaż e. Autor opracowania na leżyniestetydotejdrugiej grupy,gdyżdobrzepamię ta czasy,w których to policyjnakryminalistyka przejmo-waławszystkie psysłużbowepodswojąpieczę, nawet te prewencyjne,abypoprawićjakośćichwykorzystania
w służbie. Szeroko pisano wtedy nawet o "swoistym analfabetyzmie kynologicznym", zwracając uwagę, że występował on nawet u przewodników psów służbo wych63.Życzyćsobietylko wypada,abyhistoria nie za-toczyław tym obszarzetragicznego koła.
W kolejnym rokuCLK KGPwydało nowe, uaktual-nione dokumenty regulujące przedmiotową prob
lema-tykę. Anależądo nich:"Metodyka prowadzeniabadań osmoloqicznych'v" ,Instrukcje:zabezpieczania próbek zapachów zmiejsc,podłożyoraz przedmiotów65 i po-bieraniazapachów od osób66,jak również"Standardy pracowni osmologicznejw laboratoriachkrym
inalistycz-nych"6? Dokumenty napisanesąw sposóbumożliwia jącydostosowanie ich dofunkcjonujących laboratoriów kryminalistycznychwedlenormy ISO1702566 - właści
wej laboratoriombadawczymiwzorcującym.W przygo-towaniu znajdują się kolejne wydaniaprzedmiotowych dokumentów.Wartozwrócićuwagę,żejedynym dystry-butoremmetodykijestwyłącznieCLKPi wcelujej po-zyskania na leży sięz nimbezpośred nio kontaktować.
Pod sumowując lata 2007-2009, warto dodać , że ukazałosiękilkabardzowartościowych opracowań od-noszących się do osmoiogii jako metody kryminali-stycznejstosowanejwprocesie karnym69.Odnotować należy również faktzmniejszeniailości wykonywanych badań (w 2007 r. laboratoria wyd ały 1074 opinie, do wykonaniapozostawało227 zlece ń, w2008 r.wydano
1153 opinie, do wykonania pozostawało już tylko 97
zleceń,natomiast w2009r.wydano1100opinii,do
re-alizacji na koniec roku pozostawało 91 zleceń70), jak
równi eż liczby pracowni uprawnionych do wykonaw -stwa tego typu badań (w 2009 r. było ich już 15).
W2009r.komisjapowołana przezdyrektora CLK KGP
dokonała oceny warunków funkcjonowan ia pracowni osmologiczny ch , w tym: m.in . w KSP, LK KWP wSzczecinie,LK KWP weWrocławiu (pracownia z sie-dzibąw Glogowie).Wynikiocenstanowiły podstawędo wydania certyfikatów,którepozwalają na wykonywanie badań osmologicznychdla potrzeb organów pr oceso-wychprzezkolejne 2 lata71.
Kolejnym elementem, na który należy zwrócić uwa-gę to rozpoczęcie międzylaboratoryj nego procesu
przejmowania zleceń na badania osmologiczne przez
większe pracownie.Dlaprzykładu podać można tylko,
że pracownia osmologii Laboratorium Krym
inalistycz-nego Komendy StołecznejPolicjiw2010 r.realizowała zlecenia z województw: podlaskiego, warmińsko-ma zurskiego, częściowo pomorskiego i oczywiście z j ed-nostek pod l egających bezpośredn i o KSP. Na terenie Laborato rium Kryminalistycznego KWP z siedzi bą w Radomiu uruchomiono nową pracownięosmolo gicz-ną. Jest to chyba najlepiej przygotowana pracownia z dotychczasowych.
Na zakończen ietej części opracowania warto j esz-cze zwrócić uwagę na dwiebardzo istotne publikacje,
pierwszaodnosząca siędobezpieczeństwa
wykonywa-nia ekspertyz osmologicznychw Polsce72,a drugado wykorzystania tegotypubadań nagruncie prawa ame-rykańskieg073. Warto tylko dodać, że to ostatnie st u-dium obficie korzysta zarówno z opracowań doświad czalnychpolskichspecjalistów74,jakrównieżrodzimych przedstawicieli szerokorozumianego prawa75.
Za podsumowaniedotychczasowychrozważańniech
służy sformułowanie J. Wójcikiewicza76, który mówi wprost,że: "Ostatniedziesięciolecie to okres,w którym identyfikacja człowieka na postawie śladów za pacho-wychuzyskała statusekspertyzyosmologicznej, awięc
ex definilion e pełnop rawneg o dowodu w procesie k ar-nym.Najlepszymdowodemtej(względ n ejwszakże)d oj-rzałości osmologiijest brakistotnych orzeczeń polskiej judykaturyw tejdziedzinie po2005r."77Powyższą tezę dotyczącą możliwości wykorzystania bad ań śladów za-pachowych w procesie, pomijając wszelkie różn ice prawne,istotniewspieraopracowanieodnoszące siędo amerykańskich warunków78.
De lege terende
- czyli autorska próba spojrze nia w przyszłość Na zakoń czenie warto poku si ć się jeszcze o próbę sformu łowani apodstawowych kierunkówfunk
cjonowa-PROBLEMYKRYMIN ALISTYKI 272(2) 2011
Z HISTORIIKRYMINALISTYKI
nia tej dyscypliny wprzyszłości. Zdaniem autora ocze-kiwaćnależy:
•Kontynuowania, a w wieluobszarach podjęcia na nowo,wścisłej współpracyz szeroko rozumianymi instytucjami naukowymi, programów badawczych i wdrożeniowych dotyczących osmologii. Istnieje jeszcze nadalmożliwośćpoprawywartości diagno-stycznej identyfikacji osmologicznej przez zmniej-szenie udziału wskazań fałszywie pozytywnych izwiększenie udziału wskazań poprawnych w dro-dze wykorzystaniaindywidualnychróż nicwjakości psów (systematyczna kontrola użytkowo ści napodstawiebaz danych,selekcja g enetyczno-ho-dowlana osobnikówo wybitnychuzdolnieniach). Dziękiszerokozakrojonymbadaniom ekspery men-talnym z zastosowaniem obiektywnej weryfikacji
wyników osmologia może permanentnie wzm
ac-niaćswojepodstawynaukowe i systematycznie do-skonalić się . Jako zagadnienia wymagające da l-szychbadań możnawszczególnościwymien ić:ba -daniazdolnościpsów dogeneralizacji zapachu (za-pach słabszy-intensywniejszy), badania a trakcyj-ności, awersji do wskazywania lub pod ob ieństwa zapachu poszczególnych osób (uwarunkowania genetyczneiśrodowiskowe),badaniawpływup od-świadomej komunikacji człowiek-pies, badania sposobu nagradzania(rozróżnien ie reakcja-nagro-da),umiejętnośćpowstrzymywaniasięodwskazań (wpływ prób "zerowych"), wpływ pamięci węcho wej,praktyczne wykorzystanie możl iwości selekcji genetycznejpsów o wybitnych uzdolnieniach. • Permanentnego doskonalenia polskiej metodyki
badawczej (bez może tak częstych jej formalnych zmian), przede wszystkim przez wprowadzenie kompleksu prób kontrolnych, pozwalających peł niejodpowiedziećna pytaniadotyczące"zdol n ości badawczej psów". Należałoby również rozważyć możliwość zwiększenia liczby wykorzystywanych w badaniach psów, liczby stanowisk pozwalają cych nazwiększenieilościwariantów badawczych. •Utworzenia nowoczesnego zaplecza l aboratoryj-nego,np.: pracownibad a ń osmologicznych na p o-ziomie CLKP (dotychczas nie ma ono takiej pr a-cowni) lub w innym cywilnymoś rod ku. Warto roz-ważyć problem, który polega na tym, że d otych-czas nie maniezależnegoodPolicjiośrodka,który zajmowałby się problem atyką bada ń osrnoloq icz-nych.Może warto,wkontekściezapewnienia jak o-ści badań, zastanowić się nad tym, abytaki ośro dekutworzyć.Uruchomienietakiejpracowni s tano-wiłobyistotneuzupeł n i en i efu n kcjon ującegosyste -mubad ańosmologicznych.
• Kontynuowania wsp ółpracy międzyn arodowej z ośrod kam i zajm ującymi si ę badaniami os
Z HISTORII KRYMINALISTYKI
gicznymi - warto zwrócić uwag ę na ośrodki wAmeryce Półn ocnej .
• Publikowani ana lamachperiodyków specj alistycz-nych,informa cjiz przeprowadzanychdoświadczeń
i najważniejszych osiągnięć w dziedzinie
osmolo-gii.
• Ustawicznego poszerzania wiedzy organów proce -sowych na temat dowodu z badań osmolog icz-nych, któregonie należyaniprzeceniać(
zabezpie-czenie śladów zapachowych i przeprowadzenie
badańnie powinno nikogozwalniaćod po
szukiwa-niainnych dowodów),anidyskredytować, nie do
-ceniając osiąg n ięć polskich i zagranicznych s
pe-cjalistów. Podsumowanie
Zbliżająca się dwudziestarocznica utworzenia p
ol-skiej osmo logii była główną przyczyn ą powstan ia przedmiotowego opracowania. Jest ono przede wszystkim próbą spojrzenia wstecz na tę dyscypl inę
badań kryminalistycznych, ch oć nie stroni również od stricte autorskiej próby opisania przyszłości.
Dyscyplina,o którejmowa,wymagaławbardzo krót -kimczasiepodjęciaszeregu przedsięwzięć, które
funk-cjon ują dziśw postacipełnego iwzajemnieuzupełnia
jącegosięsystemu , którywfinale jest w stanieistotnie
wzbogacić"paletę dowodową" jaką dysponowaćmoże
prawnik w dochodze niudo prawdymaterialnej.
Niebag atel ną rol ę w kształtowani u tej metody o
de-grały poważ ne ośrodki naukowe, w tymchociażby W y-działPrawa iAdministracji Uniwersytetu Warsza wskie-go,Katedra KryminalistykiiBezpieczeństwaPublicz ne-go Uniwersytetu Jagiellońskiego w ramach których możliwe było nadanie procesowego kształtu dyscypl
i-niebędącej przedmiotem opracowania,czychociażby
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt Polskiej Akademii Nauk,w ramach którego przeprowadzono szereg prac o charakterze stricte eksperymentalnym.W opracowa-niu przedstawiono również Autorów mających istotny
wpływna rozwójtej dyscyplinyw polskiej
kryminalisty-ce.
PRZYPISY
1Polska jestchybajednym z nielicznychkrajóweuro
pej-skich stosujących tę nazwę na określenie dyscyp liny, która jest także przedmiot em całkowicie od rębn ego opracow ania- por.T.Bednarek:Dowód osmologic zny. Aspekty kryminalistyczne i procesowe. wydawnictwo CLK KGP,Warszawa2008,s.12ipassim.
2E. Gruza, M. Gac, J. Moszczyński: Kryminalistyka
-czylirzecz o metodachśledczych,Wydawnictwa
Akade-mickieiProfesjon alne ,Warszawa 2008, s.540.
80
3T. Antoniszczak: Rozpoznawanie osób podejrzanych przyużyciupsówtropiących, "SłużbaMO"1962,nr1/28 , s.112-118,także: J.Kuczys,R.Milewski:W ykorzysta-nie psasłużbowegow oględzinach śledczych,..Pr oble-my Kryminalistyki" 1973, nr 103- 104, s. 341-346; J. Głogowski, J. Kuczys: Użycie psów tropiących do
identyfikacji śladówzapachowychczłowieka, "Problemy Kryminalistyki"1975,nr 113,s.61-<>7;A. Beuth:Prze -chowywanie zapachów, ..ProblemyKryminalistyki"1978, nr 133-1 34,s. 380-384.
4Wytycznedotyczącezabezpiecza nia,przechowywania i
rozpoznawaniaśladów zapachowych ludzi metodą..I<". załącznik do Zarządzen ia nr 19/92 KomendantaGlów -negoPolicjiz dnia 12.10.1992r.w sprawiepsówsłużbo wych Policji.
5 Czyli jeszcze za czasów tzw. starego podziału adrnini -stracyjneqoPolski (1975-1998).
6Szerzejna tematIEWGPDw dalszejczęściopracowania. 7T. Bednarek,M. Calklewicz:Osmologia (badanieśla dów zapachowyc h) - problematykaprocesowa ikry mi-nalistyczna,[w:] Interpretacjaprawamiędzynarodowego iunijnego w sprawachkarnych,pod red. L. Gardeckle -go,J.Godynia,M.Hudzika,L.K.Paprzyckiego- Kon
-ferencjaSędziówIzbyKarnej iWojskowejSąd uNajwyz
-szego,Jachranka 2006, Wyd.Sąd Najwyż szy, Warsza-wa 2006,s.97 i passim;także: Bednarek T.:Wybrane aspektybadańosmologicznychiich znaczeniewp roce-siekarnym,MiędzyuniwersyteckiObóz Naukowy..IN I
U-STITłAM REM",Taktyka i Technika Kryminalistyczna -Wczoraj,Dzi ś,Jutro.Praca zbiorowapod red.M. Zelka, Poznań- Rzeszów2009,s.77i passim.
8Autoropracowania odpoczątku2003r.pełni funkcjęna
-czelnika Laboratorium Kryminalistycz nego Komendy StołecznejPolicji,dziśproblematykąbadańos
motogicz-nychzajmujesiębardziej odstrony teoretycznej,realizu
-jąctym samymjednąz osobistych fascynacji.
9 T. Bednarek,G.Sutowskl:Schemat ekspertyzy zza -kresu kryminalistycznych badań śladów zapachowych, "Problemy Kryminalistyki"1999,nr 224,s.5i passim. 10Od2004roku w ramachpolicyjnychlaboratoriówk
rymi-nalistycznychprzyjętobezwzg lędnązasadęodnawiania
przezekspertów copięćlat nadanychuprawn ieńzo kre-ślonejspecjalnościkryminalistycznej.Zlikwidowano tym samym wcześniejszą praktykę wydawania uprawnień
bezterminowo.
11 Sformułowan awart.2§2 k.p.k.zasada prawdymate
-rialnej wprowadza wprocesie karnym wymóg opierania
wszelkich rozstrzygnięć na zgodnych z prawdą us
tale-niach faktycznych, przez które rozumie się ustalenia
udowodnione,czylitakie,gdy wświetle p
rzeprowadzo-nych dowodów fakt przeciwny dowodzonemu jest nie-możliwylub wysoce nieprawdopodobny ;por.WyrokSą du Najwyższego z dnia 28 marca 2008 r.,sygn. III KK 484/07, Krakowskie Zeszyty Sądowe, Biuletyn SA
w Krakowie w sprawach karnych,czerwiec 2008,nr 6 [poz.31].
12R.H.Wrighl: Nauka o zapachu.PWN,Warszawa 1972; także: G.A .A. Schoon: The performance of dogs in
identitying humans by scent,Universityof Leiden1997,
s.43.
13J.Wó;cikiewicz:Ekspertyza sądowa. Zagadnienia wy -brane, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa
2007,s.231;także:A.M,Curran .5.1. Rabin,K.G.Fur -ton:Analysisof the uniqueness and persistence of hu
-man scent,..Forensic Science Communications" 2005,
vol.7,nr 2.
14 M,Mi/ kow ski,R. Łuczak,J.Godlewski,T,Bednarek: Sprawozdaniez wyjazduszkoleniow ego delegacji CLK KGP do Centrum Ekspertyz Kryminalistycznych
Mini-sterstwa SprawWewnętrznych Rosji,"BiuletynInforma -cyjny" 1998,nr t09,s.23; także:M, Gawkowski:I den-tyfikacjaosoby na podstawieśladu zapachowego,Wy -dawnictwoCSP,Legionowo 2000, s.30.
15R,A. Slockham, D.L. Slavin, W, Kilt: Survivability ot human scent, .Forensic Science Communications"
2004,vol. 6,nr 4.
16T. Antoniszczak:Rozpoznawan ieosób...op.cit.:także: J.Kuczys,R. Milew ski:Wykorzystaniepsasłużbowe go...op.cit.:J.Głogowski,J. Kuczys:Użyciepsów tr o-piących...op.ci!.
17T. Ant on iszczak: Rozpoznawanie osób... op.cit., s. 112-118.
18W.1. Szikanow:Istota eksperymentu odorologiczneg oi
jego miejscewsystemie metod kryminalistycznych,P
ro-blemy walki zprzestępczością,Irkuck 1970,s.147. 19Warto tylkowspomnieć,żewtamtychczasachjednymz
elementówwchodzącychwskładrutynowejtresurybyły
właśnie ćwiczen ia zzakresu agresji. Nie znano wtedy
zarównopojęcia,jakrównież umiejętnościzastosowania tzw.agresji kontrolowanej.
20T.Anłoniszczak:Rozpoznawan ie...op.clt.,s.112-118. 21 Programszkoleniaprzewodnikówi tresury psówtropią
cych MO - DepartamentSzkoleniaiWydaw nictwMSW, Warszawa1969,s.72.
22 Ibidem.
23Zarządzenie Nr95/83 Ministra Spraw Wewnętrznych z
dnia22grudnia1983r.w sprawiepsówsłużbowych
Mi-licjiObywatelskiej - Instrukcjaw sprawie użyciaiutr
zy-mania psówsłuż bowychMO- niepublikowane.
24J.Kuczy s,R. Milewski:Wykorzysta niepsa... op.cit.,s. 341-346;ta kże:J,Głogowski ,J,Kuczys:Użyciepsów tropiących... op.cit, s.61"'<;7.
25J.Głogowski,J.Walicki:Informacja oużywaniui utrzy-maniupsówsłużbowychPoficjiw1992 roku,CLKKGP,
materiałniepublikowany.
26J. Głogowski,J.Walicki:Informacja oużywaniui utrzy-maniupsów sł u ż bowych Policji w1993 roku, "Biuletyn Informacyjny"1994,nr 94,s.5-11.
PROBLEMYKRYMINALlSTVKI272(2)2011
Z HISTORII KRYMINALISTYKI
27J. Głogowski,J.Walicki:Informacja oużywaniui ut
rzy-maniu psówsłużbowych Policjiw 1994roku,"Biuletyn
Informacyjny"1995, nr99,s.21-25,także:J,G/ogow -ski, J. Walicki: Informacja o używaniu i utrzymaniu
psówsłużbowych Policjiw1995roku,CLKKGP,
mate-riałniepublikowany;Informac ja oużywaniuiutrzymaniu
psów służbowych Policji w 1995 roku, CLK KGP,
28.02.1997,materiałniepublikowany.
28 Decyzja nr 9/96 Dyrektora Centralnego Laboratorium
Kryminalistycznego z dnia 11czerwca1996r.,zmien ia-jąca Decyzjęnr4/94w sprawietrybuizasad nadawania
i pozbawianiauprawnieńdo samodzielnegowydawania opinij w CLK KGP i laboratoriach kryminalistycznych k.w.p.,"Biuletyn Informacyjny"1996,nr101,Warszawa,
s.5.
29 T.Bednarek,P.Kondrakiewicz:Analizazagadnieńdo -tyczących używania i utrzymaniapsówsłużbowych Po-licji w 1997 L, "Biuletyn Informacyjny" 1998, nr 108, s.15-21,także:T. Bednarek,P.Kondrakiewicz:
Anali-za używaniai utrzyma niapolicyjnych psówsłużbowych
w 1998L, "Biuletyn Informacyjny" 1999, nr 110, s. 34;
T.Bednare k ,P. Kondrakiewicz:Analizazagad n ieńdOM
tyczących wykorzystani a psów specjalnych wje
dnost-kach organizacyjnych pionu techniki kryminalistycznej Policjiw1999r.,"BiuletynInformacyjny"2000,nr112,s. 21:T. Bednarek,P.Kondrakiewicz:Analizazagadnień dotyczących wykorzystania psów specjalnych w jed· nostkach organizacyjnych pionu technikikryminalistycz -nejPolicj w2000 L,BiuletynInformacyjny 2001,nr 114, s. 26.
30IEWGPD - Interpol European Working Group on the
Use of Police Dog in Crime Investig ation.. Chair o, IWGPD,Jan C.Zoodsma.Grupapracowała wlatach
1999-2003, przyg otowując trzynaście europe jskich
projektó wzwiązanych z wykorzystan iempsów p
olicyj-nych.Stronapolska,oprócz uczestnictwa w kilku s po-śród nichnadzo rowała przygotowanieprojektu zat ytu-łowaneg o :..Procedures on present ing eviden ceinco
-urt, obtained throught the usa police dogs". Więcej
szczegółowychinformacji na tematpracgrupy zna leźć
możnawnastępującychopracowaniach:T.Bednarek:
I Europejska Konferencja KynologicznejGrupy R
obo-czejdziałającej wramach Interpolu, "ProblemyKrymi -nalistyki"2000,nr 227, s.72;T, Bednarek:II Europej -ska KonferencjaKynologicz nejGrupyRoboczej działa jącej w ramach Interpolu, "Problemy Kryminalistyk i" 2000, nr 229,s.73;T, Bednarek:III Europejska Kon
-ferencja Kynologicznej Grupy Roboczej działającej wramach Interpolu , "Problemy Kryminalistyki"2001,nr 231, s. 57; T. Bednarek: IV Europejska Konferencja Kynologicznej Grupy Roboczej działającej wra mach Interpolu , "Problemy Kryminalistyki" 2001, nr 232, s.64;T. Bednarek:V EuropejskaKonferencjaK ynolo-gicznejGrupy Roboczej działaj ącej wramachlnt
ZHISTORII KRYMI NALISTYKI
lu, "Problemy Kryminalislyki" 2002, nr 235, s. 51;
T. Bedna rek:VI Europejska Konferencja Kynolog
icz-nej Grupy Roboczej działającej w ramach Interpolu,
"Problemy Kryminalistyki"2002,nr 237,s.69.
31A.Krawczyk.I.Wesołowski: Doświadczalnyekspery
ment ze śladembezkontaktowym, "Proble myKrymina
-listyk i"1998,nr 222,s.45.
32K. Biestek, K. Malec: Próby określenia możliwości
przenie sieniazapa chuz osobyna osobęzapośrednic
twem przedmiotu oraz z przedmiotu na przedmiotza
pośrednictwemosoby, ..Problemy Kryminalistyki"1999.
nr 226,s.42.
33Z.Ochnik:Wpływ opóźnienianamożliwościi
dentyfika-cji śladów wsamochodzie. "Problemy kryrninalistyki"
1998, nr 222,s.49.
34P.Zdano wicz,J.Kamiński:Wpływczasu natrwa/ość zapa chu pozostawionego na broni palnej, "Proble my
Kryminalistyki"1998,nr222,s.43.
35 T.Bednare k:Próbyokreślenia wpływu laku,stosowa
-nego w zabezpiecz a niuśladówzapa chowychnaprawi
-dłowośćpracypsów specjalnych,"ProblemyKrymina
li-styki"1999,nr 226,s.47.
36 R. Marc in iak: Próby określenia wpływu kosmetyków
naprawidłowośćpracy psów, "Proble my Krymina listyki"
1999, nr 226, s.45;także: M.Gawkowski:ldentyflka
-cja osoby na podstawieśladu zapachowego , Wydaw·
nictwoCSP,Legionowo2000,s.24.
37 G.A .A .Schoon:Thepertormanceofdogs inidentifying
humansby scent,Unive rsity ofLeide n1997,s.43;tak
-ie:K. Mis iewi cz:Bada nie wpływu zapach u nikotyny napoprawnośćwskazańpsów specjalnychdoident
yfi-kacjiśladówzapachowych ludzi,..Problemy Kryminal
i-styki"2000,nr229,s.38.
38 P.P.Oew jor:Wpływkarmy i dodatkówżywieniowychna efektywność badań osmologicznych u psów policy
j-nych,praca magisterskanapisa na pod kierunkiem dr.
J. Bartecz ki na Wydziale Hodowli i Biologii Zwierząt
Akademii Rolniczej im.Hugona Kołłątaja w Krakowie,
Kraków 2000.
39 G.A.A.Schoon:The performance...op.cil. ,s.43.
40 G.A .A .Schoon:Ana lysis of variation in thecorpus
de-lich andsome other tactorsonthepe rtorma nceot
ope-rational dog . in The sisi ot Unive rsity ot Leide n,
s.61~7.
41 T.Jez iers ki,T.Bednarek,A.Górecka,E.Gebler,A. Stawicka: Etologiczna analiza błędów popeł nianych
podczas identyfikacjiosóbna podstawie próbek zapa
-chowych przezpolicyjne psy specjal ne- S
prawozda-nie końcowezrealizacjigrantuTOO A 02618,Komitet Badań Naukowyc h Biuro Spraw Obronnych. Jastrzę biec.stycze ń2003.
42 M.Rogowski:Próby określeniawpływu długościcza
-supobieran iamate riałudobadańnawynikiekspertyzy
osmologicz nej,"Proble myKrymina listyki"2001,nr234,
82
s. 49; także: P. Kon draklewicz: Efekt cza rnej owcy
w badaniachosmologicznych, "Proble my Krymina
listy-ki"2005,nr 250,s.29;M.Rogow s ki:Próbaokreślenia
wpływu wieku śladu zapachoweg o umieszczonego
w ciąg u selekcyjnym na wskazania psów do badań
osmalogicz nych, "P roblemy Kryminalistyki" 2010, nr
267,s.62.
43D.Dudek,G.Srebnik:Wpływzan iecz yszczeniaśladu dowodowego 1O-proc. octem spirytusowym na pracę węchowąpsów specjalnychdoidentyfikacjiślad ówza
-pachowych, "Problemy Kryminalistyk i" 2000, nr 227,
s.38.
44 M. Gawkowski: Identyf ikacja osoby... op.cit., s. 30;
także:T.Bednare k,M. Ca:łkiewicz:Osmologiaop.cit.,
s.97i passim.
45 Decyzja nr 4/2000 Dyrektora Centralnego Labo
rato-rium Kryminalistyczne go Komendy Głównej Policji
z dnia 03.02.2000 r.w sprawie powołania komisjido
prowadzenia okresowych ocen warunków funkcjono
-wania pracowni śladów zapachowych służby techniki
krym inalisty cznej, dokument ow an ych wydaw ani e m
certyfikatów dopuszczających do wykonywa nia badań dlapotrzeb organów ścigan ia i wymiaru spra wiedliwo-ści.
46IES- Instyt utEkspertyzSądowychwKrakowie.
47 Wyrok Sądu Najwyższego w sprawie IV KKN 269/99
z dnia 12stycznia 2000,[LEXnr 51139J;takżeJ.Bie
-derma n:Glosa do wyroku Sądu NajwyższegoIV KKN
269199,PiP 2000,11 ,114-119.(Częściowokrylyczna).
48A. Zachuta:Konferencja dotycząca najnowocześniej
szych te ndencji w osmologii polskiej - "Osmologia
2004" Zakop ane, 26-28 maja 2004 r., Prokuratura
iPrawo 2004,nr7~,s.218.
49 Wyrok Sądu Najwyższego w sprawie V KKN 440/99
z dnia 5listopada1999r.,opublikowanywOSN - Izba
Karna i Wojskowa,1999,nr11-12,s.72-79.
50T.Bednarek,G. Sutowski:Glosa do wyrokuSądu
Naj-wyższegoz dnia 5 listopada 1999 r., V KKN 440/99 ,
"Palestra"2000,nrS~,s.246-260.
51 Wyrok Sądu Najwyższego w sprawie V KKN 440/99
z dnia 5 listopada 1999 r.,opublikowany w OSN Izba
KarnaiWojskowa,1999,nr11-12,s.72-79.Por
.lak-żewyrokSNz 16I2002, IVKKN 30/98 ,OPriP2003,5,
poz.8;LEX nr77499.
52 WyrokSąduNajwyższegoz 7maja 2002,w sprawie II
KKN467/99[LEXnr s389sJ.
53T. Bednarek, I. Króli kowska. P. Kondrakiew ic z:
Osmologia- przecenia ny czyniedocenia nydziałk
rymi-nalistyki?, I Międzynarodowa Konfe rencja Nau kowa.
"Problemy Kryminalistyk i"2000,nr 230,s.59.
54 T. Bedna re k,I. Kró likowska:Analiza zagadnień doty -czącychwykorzystania psów specjalnych w jednostkach organizacyjnych pionutechniki kryminalistycznej Pollc]i
w2001 r.,"BiuletynInformacyjny" 2002,nr116,s. 5.
55 MetodykaBadańOsmalogicznych- wprowadzona de
-cyzją dyrektora Centralnego Laboratorium Krymina
li-stycznego KGP nr 36/2003 z dnia29 maja 2003 r. 56 P.Ko nd rak ie w ic z:Analizazagadnieńdotyczących
wy-korzystania psów służbowych w technice
kryminali-stycznej, Biuletyn Informacyjny 2007,nr 122,s.5. 57J. Wójcikiewicz:Ekspertyzasądowa.Zagadnieniawy.
brane. Oficynaa Wolters Kluwer business, Warszawa 2007,s.237;także:J. Wój cikiewicz:Metaopinie- wy-razsiłyczy słabościwymiarusprawiedliwości, (w:] Bie
-gływsądzie, Konferencjaw40.rocznicęśmierciProfe -soraJanaSehna,Kraków2005, Wydawnictwo I nstytu-tu EkspertyzSądowych, Kraków 2006,s.103-106.
58 T. Bednarek: Wartość diagnostyczna badań osmala
-gicznych, "Problemy Kryminalis tyki"2006,nr254,s.14. 59T. Bedn arek: Wartość dowodowa badań osmologicz
-nych, "Problemy Kryminalistyki"2007,nr 256,s.23.
60Uzyskanie certyfikatu następujepo bezbłędnym o zna-czeniuprofili DNA testowychśladówbiologic znych, po-przedzonym ich identyfikacją, czyli stwierdzeniem czy jestto krew,ślinalub nasien ie,czyteżmieszanina tych rodzajów śladów. Certyfikaty przyznawane są przez zrzeszoneniemieckie Instytuty Kryminalistkii Medycy-nySądowej
61Collaborative Testing Services.
62Zarządzenienr296 KomendantaGłównegoPollc]l z20
marca2008r.w sprawiemetod i form wykonywania za-da ń z użyciem psówsłużbowych, szczegółowychza -sad ich szkolenia oraz norm wyżywienia, strona inter -netowa KGP http://bip.kgp .policja .gov.pl/download . php?s=18&id=8985 ,stanna 31.10.2010L
63I.Płodczyk,J.Wali cki:Wykorzystaniepsa służbowe go w Policji, "Proble my Kryminalistyki" 1992, nr 195-196, s. 31.
64Metodyka prowadzenia badań osmolepicznych - W y-tyczne Centralne go Laboratorium Kryminalistycznego
KomendyGłównej Policji- NrHJIW- 64/ 111/09, Wyda-nieI,17.02 .2009 L
65Instr ukcja zabezpieczania próbek zapachów z miejsc, podłożyoraz przedmiotów - HJ- 65/Jn - 111/09, CLK KGP, Wydanie I,17.02.2009L
66Instrukcja pobie rania zapachów od osób - HJ - 66/Jn - 111/09, CLK KGP, Wydanieł, 17.02 .2009 L
67Standardypracowni osmologicznejwlaboratoriach kry-minalistycznych KWP/KS P - Wytyczne Centralnego Laboratori um Krym inalistycznego KG ? z dnia 02.01.2009L,Nr HJ-6 11W-111/1/09 ,wydanie I.
68 Norma ISO 17025- polskiewydanie PN-EN ISO/IEC
17025:2005/Ap1:2007- "Ogólne wymaganiadotyczą ce kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcują
cych"skierowana jest dotych laboratoriów,które chcą
potwierdzić swoje kompetencje w zakresie
realizowa-nych przez nie badań. Laboratoria te muszą wdrożyć system zarządzaniazgodny z normą ISO 17025 oraz
PROBL EMYKRYMINALISTYKI 272(2) 2011
Z HISTORIIKRYM INALISTYK I
otrzymać certyfikat akredytacji wydane przez Pclskie CentrumAkredytacji.W normie tejokreś lone są zarów-no wymaganiaodnośniedoprawidłowegoopracowania
orazwdrożeniasystemu,atakżewarunki,które pow in-nyzostać spełnione,aby uznane zostałykompetencje laboratorium w zakresiewykonywaniaprzez niebadań. 69 T. Bednare k:Śladyosmologiczne, [w :] Ślady krymina-listyczne. Ujawnianie,zabezpi ecz anie, wykorzystanie,
pod red. M. Go c a iJ. Moszczyńskieg o, Difin 2007,
s. 187-2 10 ;takżeJ.Wójci kiew icz: Ekspertyzaosm0
-logiczna, [w:]Ekspertyzasądowa. Zag ad nienia wybra-ne, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa
2007,s. 231-239 ;E.Gruza,M. Goc , J.Moszczyński: Kryminalistyka - czyli rzecz o metodach śledczych, WydawnictwaAkademickie i Profesjonalne ,Warszawa
2008, s.540-558 ;J. Wój c ikiew ic z: Temi da nad m
ikro-skopem.Judykatura wobec dowodu naukowego, Wy -dawnictwo "Do m Organizatora", Toruń 2009, s.109-127.
70Dane pochodzązZestawieństatystycznychopracowy -wanych przez CLK KG? z wykonaniabadańkrym inali-stycznych w CLK KGP i LKKW P/KSP z lat2007-2009, materiałniepublikowany.
71 http://clk.policja.pl/potrąli cik/6 9 91Archiwum;wi ado-mosci.htmlvpapeeż.stronainternetowa CLK KG?,stan nadzień31.10.2010L
72M.Całkiewicz: Bezpieczeństwo wykonywania
eksper-tyz osmologic znych , [w:] Krytyka prawa. Niezależne studia nad prawem, Tom II, wyd. ALK 2010, s.343-356.
73J.J. Ens min ger, T. Jezi erski, M. Mc Cull och: Scent
Identification in Criminal Investigations and Prosecu-tions:New ProtocolDesignsImprove Forensic Reli
abi-lity,24sierpnia201O,SSRN- Socia lScience Research
Network .
74Polskie opracowania doświadczalnei ich autorzy byli wielo krotniejuż przywoływan inałamachopracowania.
75T. To ma szewski ,P.Girdwoyn;Scent identification evi-dence in jurisdiction(drawing on the exampleotjudicial practice in Pola nd), .Forenslc Science International" 2006,nr162,s.191-195.
76J. Wójcikiewicz:Temida nad mikros kopem. J
udykatu-ra wobec dowodu nau kowego,Wydawnictwo"Dom O
r-ganiza tora",Toruń2009,s.123-124.
77SądApelacyjny w Krakow ie, 28grudnia 2005 r.,II Aka
236/05[KZS 2006, 2, poz.391-"Dowód osmologiczny
jest pełnowartościowym dowodem w postępowan i u
karnym,zasługującym na korzystanie z niego stosow -nie do zasadanalizy kryminalistycznejjakinne dowody
ina podobne przyjmowanieinformacji z niego wynika
-jących.Dowód z eksperymentu osmologicznego podle -ga ocenie w oparciu oopinię biegłego. Dowód tennie powinien stanowić podstaw ustaleń, gdy jest osamot-niony.",atakże Sąd Najwyższy, 1 grudnia2005 L, IV
