1 Panorama ryzyka 5
Spis treści
Wstęp ... 9
Rozdział 1. Rozważania ogólne ... 13
1.1. Podstawy teoretyczne ... 13
1.1.1. Teorie wzrostu i hipotezy konwergencji ... 14
1.1.2. Konkurencyjność a wzrost gospodarczy ... 16
1.1.3. Wielocelowość polityki a teoria kosztu alternatywnego ... 17
1.2. Zamienność polityki podatkowej i regulacji mikroekonomicznej ... 19
1.2.1. Regulacja mikroekonomiczna ... 20
1.2.2. Opodatkowanie dochodów a skłonność do oszczędzania ... 29
1.2.3. Regulacja, opodatkowanie, partycypacja na rynku pracy a gospodarka nieformalna ... 35
1.3. Korupcja a wzrost gospodarczy ... 38
1.3.1. Lobbing korupcyjny i zabieganie o renty a rodzaj regulacji mikroekonomicznej ... 39
1.3.2. Przyczyny i środowiska sprzyjające praktykom korupcyjnym ... 40
1.3.3. Konsekwencje praktyk korupcyjnych ... 41
1.4. Koszty fiskalizmu (big government) ... 42
1.4.1. Widzialne koszty fiskalizmu ... 43
1.4.2. Niewidzialne koszty fiskalizmu (nieskompensowane straty dobrobytu) ... 45
1.5. Discursus filozoficzny: natura biedy i jej konsekwencje dla krajów rozwiniętych i Europy ... 47
Rozdział 2. Charakter obecnej fazy Unii Europejskiej ... 49
2.1. Tło historyczne ... 49
2.1.1. Wpływ czasu i środowiska politycznego na powstanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) – poprzednika UE ... 49
2.1.2. Luka między PKB na mieszkańca w UE i USA ... 50
2.1.3. Wielowymiarowość celów strategii lizbońskiej ... 53
2.1.4. Polityczna zasada przezorności a ekonomiczna zasada dyskonta przyszłości ... 56
2.1.5. Wzrost możliwy do osiągnięcia a wzrost możliwy do utrzymania w dłuższym okresie (sustainable) ... 58
2.2. Kontrowersyjne zapisy prawa UE ... 58
2.2.1. Zasada subsydiarności (pomocniczości) a centralizacja decyzji UE ... 60
2.2.2. Pełzająca centralizacja UE ... 61
2.2.3. Zamienność opodatkowania i regulacji mikroekonomicznej ... 66
2.2.4. Zamrożenie luki dobrobytu ... 70
2.2.5. Polityka rolna UE ... 71
2.2.6. Wspólny rynek usług? ... 73
2.2.7. Ekologia i ochrona środowiska ... 74
Tarchalski.indb 5
Tarchalski.indb 5 2/28/2014 4:07:56 PM2/28/2014 4:07:56 PM
Spis treści 6
2.3. Problem harmonizacji opodatkowania w UE ... 75
2.3.1. Ideologia harmonizacji podatków ... 75
2.3.2. Krytyka polityki harmonizacji podatków ... 76
2.3.3. Unia Europejska, OECD i ONZ: harmonizacja podatków a konkurencja podatkowa ... 80
2.4. Model socjalny ... 81
2.4.1. Słabość konstrukcji „europejskiego modelu socjalnego” (EMS) ... 82
2.4.2. „Europejski model socjalny” jako element arsenału poprawności politycznej w Europie ... 84
2.4.3. Harmonizacja ustawodawstwa socjalnego ... 86
2.4.4. Niektóre przyczyny ekspansji europejskiego modelu socjalnego ... 88
2.5. Unia Europejska i ekspansja pozytywnych praw (uprawnień) człowieka ... 90
Rozdział 3. Problem fiskalizmu a Unia Europejska ... 93
3.1. Sektor publiczny a wzrost gospodarczy ... 93
3.1.1. Koszty fiskalizmu w dobie mobilności siły roboczej w UE ... 96
3.1.2. Owoc fiskalizmu: niskie tempo wzrostu gospodarczego ... 97
3.1.3. Finansowanie deficytów budżetowych a fiskalizm ... 101
3.2. Biurokracja – ramię fiskalizmu ... 104
3.2.1. Ekonomia podażowa, czyli antyfiskalizm ... 104
3.2.2. Efektywność i wydajność sektora publicznego ... 105
3.2.3. Rola doktryny „taniego keynesizmu” w ekspansji fiskalizmu ... 106
3.2.4. Inercja taniego keynesizmu w UE ... 108
3.3. Polityka ekonomiczna do walki z recesją lub kryzysem w czasach wysokiego zadłużenia ... 110
3.3.1. Schizofrenia postkeynesowskiej polityki ekonomicznej: przewaga taktyki nad strategią ... 111
3.3.2. Ustrój polityczny a preferencja krótkiego bądź długiego okresu ... 112
3.4. Wydatki na emerytury jako główny element wydatków natury socjalnej i fiskalizmu ... 113
3.4.1. Podatki, składki a systemy emerytalne ... 116
3.4.2. Aspekty demograficzne Europy ... 119
Rozdział 4. Bezrobocie w Unii Europejskiej i jego przyczyny ... 121
4.1. Regulacja rynku pracy, podatki a problem bezrobocia w UE ... 121
4.1.1. Teoria kosztu alternatywnego ... 124
4.1.2. Dualizm rynku pracy ... 126
4.1.3. Aspekty migracji ... 126
4.1.4. Ryzyko moralne, ubezpieczenia społeczne a bezrobocie ... 127
4.1.5. Niska mobilność pracowników ... 129
4.1.6. Związki zawodowe a poziom bezrobocia ... 130
4.2. Podatki a rynek pracy w UE ... 133
4.2.1. Podatki a podaż pracy ... 134
4.2.2. Wpływ negatywnego podatku od dochodu (NPD) na podaż pracy ... 135
4.2.3. Klin podatkowo-składkowy i jego konsekwencje ... 136
4.3. Polityka przeciwdziałania bezrobociu ... 144
4.3.1. Bierna polityka przeciwdziałania skutkom bezrobocia ... 144
4.3.2. Aktywna polityka przeciwdziałania bezrobociu ... 144
4.3.3. Rekomendacje dla walki z bezrobociem i dezaktywizacją zawodową ... 146
4.4. Pomoc unijna a wzrost gospodarczy ... 146
Tarchalski.indb 6
Tarchalski.indb 6 2/28/2014 4:07:56 PM2/28/2014 4:07:56 PM
Spis treści 7
Rozdział 5. Aspekty polityczne Unii Europejskiej ... 149
5.1. Demokracja ustrojem eksponującym godność każdego obywatela ... 149
5.1.1. Wyłączanie włączonych i włączanie wyłączonych a ryzyko moralne ... 149
5.1.2. Przykłady zjawisk kryzysowych w UE ... 151
5.2. Ryzyko moralne – słabe i mocne strony UE ... 154
5.2.1. Słabości UE ... 154
5.2.2. Silne strony UE ... 157
Rozdział 6. Unia Gospodarcza i Walutowa (eurostrefa) i jej problemy ... 159
6.1. Teoria optymalnego obszaru walutowego (OOW) ... 159
6.2. Krytyka niektórych aspektów eurostrefy ... 160
6.3. Pakt Stabilności i Wzrostu (PSiW) jako warunek akcesu do UGiW ... 163
6.3.1. Główne postanowienia pierwotnej (1997) i nowej wersji (2005) Paktu Stabilności i Wzrostu ... 165
6.3.2. Upolitycznienie i warunkowość kryteriów PSiW ... 166
6.4. Problem egzekwowania Paktu Stabilności i Wzrostu (1997) ... 168
6.4.1. Strategia Lizbońska (2000) ... 168
6.4.2. Propozycje naprawy Paktu Stabilności i Wzrostu ... 169
6.4.3. Mechanizm, rygory i problemy związane z członkostwem w UGiW ... 170
6.4.4. Kryzys grecki strefy euro (2010–2012) ... 171
6.5. Polityka ekonomiczna do walki z recesją lub kryzysem ... 173
6.5.1. Strategia „Europa 2020” (marzec 2010) ... 174
6.5.2. Jednolity nadzór bankowy (wrzesień 2012) ... 179
6.5.3. Problem realności egzekwowania paktu fiskalnego ... 179
6.6. Perspektywy UGiW, czyli strefy euro ... 180
6.6.1. Ogólne problemy strefy euro ... 180
6.6.2. Dwie metody dotyczące przywracania równowagi wewnętrznej w strefie euro ... 182
6.6.3. Niepewna przyszłość UGiW ... 184
Rozdział 7. Polska w Unii Europejskiej: perspektywy bilansu korzyści i zagrożeń ... 189
7.1. Stan polskich reform w zakresie regulacji mikroekonomicznej i opodatkowania ... 189
7.1.1. Polityka demonopolizacji i konkurencyjności ... 189
7.1.2. Ułomny lub niejasny system praw własności: niedokończona prywatyzacja ... 190
7.2. Nacisk na wzrost endogenny ... 193
7.2.1. Pomoc publiczna przedsiębiorstwom ... 194
7.2.2. Problem finansowania emerytur ... 195
7.2.3. Redukcja roli II Filara ... 201
7.2.4. Wczesne emerytury i zasiłki przedemerytalne ... 203
7.2.5. System ubezpieczeń rolników (KRUS) ... 204
7.2.6. Subsydiowanie bierności zawodowej, a nie pomoc bezrobotnym, stanowią o słabości rynku pracy i państwa ... 205
7.2.7. Luka technologiczna Polski względem średniej UE ... 211
7.3. Problem bezrobocia w Polsce ... 211
7.3.1. Stopień prawnej ochrony pracy (POP) ... 211
7.3.2. Klin podatkowo-składkowy ... 212
7.3.3. Formy zwalczania bezrobocia ... 216
7.3.4. Związki zawodowe a problem bezrobocia ... 217
7.3.5. Uprzywilejowana pozycja związków zawodowych ... 219
Tarchalski.indb 7
Tarchalski.indb 7 2/28/2014 4:07:56 PM2/28/2014 4:07:56 PM
Spis treści 8
7.4. Pozycja Polski pod względem stopnia fiskalizmu i jej konsekwencje ... 220
7.4.1. Wydatki socjalne a wzrost i konwergencja ... 222
7.4.2. Słabości systemu podatkowego i budżetu państwa ... 224
7.4.3. Antyfiskalizm i zmiana reguły wydatkowej w Polsce ... 225
7.4.4. Polska a Strategia Lizbońska i Pakt Stabilności i Wzrostu ... 226
7.4.5. Mniej korzystne aspekty członkostwa Polski w UE ... 231
7.4.6. Korzystne aspekty członkostwa Polski w UE ... 233
Aneksy Aneks 1. Teorie wzrostu gospodarczego ... 237
A.1.1. Neoklasyczna teoria wzrostu ... 237
A.1.2. „Nowa” teoria wzrostu ... 238
Aneks 2. Mierniki dobrobytu oraz wskaźniki konkurencyjności i dobrostanu ... 240
A.2.1. Mierniki aktywności gospodarczej, wartości produkcji i dochodów ... 240
A.2.2. Indeksy konkurencyjności ... 241
A.2.3. Wskaźniki „dobrostanu” ... 244
Aneks 3. Rekomendacje dla UE i jej członków ... 245
A.3.1. Rekomendacje ogólne ... 245
A.3.2. Kontrowersyjne rekomendacje ... 245
A.3.2. Rekomendacje dla strefy euro ... 246
Aneks 4. Słabe i silne strony gospodarki Polski ... 247
A.4.1. Relatywnie słabe strony gospodarki polskiej ... 247
A.4.2. Relatywnie silne strony gospodarki polskiej ... 257
Aneks 5. Rekomendacje dla Polski ... 261
A.5.1. Zalecenia ogólne ... 261
A.5.2. Nierealizowane zalecenia instytucji międzynarodowych: OECD ... 263
A.5.3. Zalecenia importu wybranych rozwiązań z innych krajów ... 264
A.5.4. Zalecenia co do taktyki osiągnięcia ambitniejszych reform ustrojowych i ocena ich trudności ... 265
Aneks 6. Odpowiedzialne systemy zabezpieczenia socjalnego oparte na oszczędnościach przyszłych beneficjentów ... 266
A.6.1. Modele indywidualnych rachunków ubezpieczenia (IRU) od przewidywalnych rodzajów ryzyka i sytuacji ... 266
A.6.2. Ryzyko dożycia zaawansowanego wieku: indywidualne rachunki emerytalne (IRE) ... 267
A.6.3. Ryzyko bezrobocia: rachunki oszczędnościowe zabezpieczające od ryzyka bezrobocia ... 269
A.6.4. Ryzyko choroby lub utraty zdrowia: indywidualne rachunki na ochronę zdrowia (IROZ) ... 270
Aneks 7. Miary nieskompensowanych strat dobrobytu (strat martwej wagi) ... 273
A.7.1. Nieskompensowane straty dobrobytu (NSD) podatku specyficznego ... 273
A.7.2. Nieskompensowane straty dobrobytu (NSD) opodatkowania dochodów z pracy ... 275
Aneks 8. Progresywny podatek zniechęca do podejmowania ryzyka ekonomicznego, ale może generować ryzyko moralne ... 277
Bibliografia ... 279
Indeks ... 287
Tarchalski.indb 8
Tarchalski.indb 8 2/28/2014 4:07:56 PM2/28/2014 4:07:56 PM