• Nie Znaleziono Wyników

Wartości te przejawiają się w zachowaniach Polaków, ale też w ich dorobku literackim (i filmowym)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wartości te przejawiają się w zachowaniach Polaków, ale też w ich dorobku literackim (i filmowym)"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)

K ultura polska jest oparta na takich wartościach podstawowych jak wolność, religijność, patriotyzm. Wartości te przejawiają się w zachowaniach Polaków, ale też w ich dorobku literackim (i filmowym). Ten dorobek znany jest jednak tylko Rosjanom. Poza nimi odczytywane są one jedynie poprzez zachowania konkretnych ludzi. Wolność jest dla Polaków ważna tylko (faktycz­

nie - prawie tylko) w odniesieniu do nich samych. Patriotyzm (nacjonalizm) m a silnie etnocentryczne zabarwienie. Konsekwencją jest dążność do dominacji nad innymi. Dążności do ekspansji odzwierciedlają się w kulturowo zakotwiczonym typie osobowości mężczyzn. Polak m a dobre samopoczucie, dobry humor, charakteryzuje się wielką odwagą, a nawet zuchwalstwem, bezczelnością, buntowniczością, opryskliwością, silnie rozwiniętym poczuciem wyższości m o­

ralnej i własnej godności, nietolerancją dla odmienności (ale i zainteresowaniem światem, przejawiającym się na przykład w gościnności), niechęcią do instytucji ograniczających jego wolność, niechęcią do pracy. Co ciekawe, Polki są inne. Są osobami ciepłymi i dobrymi.

Codzienne wzory zachowań, zwłaszcza te dominujące po II wojnie świato­

wej, nie wydają się wynikać, nawet pośrednio, ze wspomnianego wyżej katalogu wartości podstawowych. Polaków charakteryzuje więc przedsiębiorczość, pole­

gająca nie na produkcji, ale na handlu, przemycie, kombinowaniu, a nawet oszustwie i złodziejstwie. Ich lenistwo prowadzi do upadku gospodarki.

W arto było tę bolesną konferencję na temat stereotypów zorganizować i opublikować referaty, których ani wygłaszanie ani wysłuchiwanie w Polsce nie mogło być przyjemne.

Janusz Mucha

Polska - Niemcy - Mniejszość niemiecka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniej­

szość, red. Andrzej Sakson. Instytut Zachodni. Seria Niemcoznawcza nr 67.

Poznań 1994, 280 s.

Instytut Zachodni w Poznaniu od lat wydaje Serię Niemcoznawczą, której kolejny, już 67 tom stanowi praca zbiorowa „Polska - Niemcy - Mniejszość Niemiecka. Przeszłość i teraźniejszość”. Prezentowane są w niej referaty wygłoszone na konferencji pod takim samym tytułem, która odbyła się w Poznaniu 26.03.1993 r. Redaktorem tomu jest Andrzej Sakson, socjolog znany z analiz stosunków polsko-niemieckich na Ziemiach Zachodnich i Pół­

nocnych powojennej Polski.

Pierwszą część książki stanowią opracowania historyków: Jerzego Kozłow­

skiego - Niemcy w Poznańskiem do 1918 r., Przemysława Hausera - Mniejszość niemiecka w Wielkopolsce i na Pomorzu w okresie II Rzeczypospolitej, Restytuta Staniewicza - Mniejszość niemiecka w I I Rzeczypospolitej. Rozważania metodo­

logiczne, Bogdana Koszela - Polityka Niemiec wobec mniejszości niemieckiej

(2)

w Polsce, na tle polityki mniejszościowej Rzeszy w Europie Środkowej i Połu­

dniowo-Wschodniej w okresie międzywojennym, K arola M. Pospieszalskiego

— Niemiecka V kolumna w Wielkopolsce i straty osobowe we wrześniu 1939 r., Dariusza Matelskiego - Ludność niemiecka w Kraju Warty (1939-1945).

W tych tekstach autorzy starają się analizować kontakty polsko-niemieckie w Wielkopolsce na tle ówczesnych wydarzeń europejskich. Zastanawiają się, w jakim stopniu stosunki narodowościowe w tym regionie odbiegały od panujących standardów krajowych. Rozważają też wyjątkową sytuację poli­

tyczną II Rzeczypospolitej, w której częste kryzysy rządowe znajdywały odbicie w relacjach do mniejszości narodowych. N a uwagę zasługuje tu artykuł Przemysława Hausera. A utor bardzo krytycznie ocenił istniejącą literaturę historyczną poświęconą stosunkom polsko-niemieckim w Wielkopolsce i na Pomorzu. Zarówno polskim, jak i niemieckim pracom historycznym zarzucił stronniczość i pisanie „pod z góry przyjętą tezę”. N a podstawie tej krytyki podjął próbę nowej analizy funkcjonowania mniejszości niemieckiej w za­

chodnio-północnej Polsce w okresie międzywojennym. W tym celu sięgnął powtórnie do dokumentów państwowych II Rzeczypospolitej. Wzbogacił je dodatkowo informacjami zaczerpniętymi z ksiąg Kościoła katolickiego i protestanckiego, przejrzał też dokumenty licznych towarzystw mniejszości niemieckiej, które wówczas istniały. Próbował wywnioskować z tych m a­

teriałów, jaki był stan świadomości narodowej Niemców żyjących w Polsce, w jakim stopniu ich peryferyjność w stosunku do kultury macierzystej chroniła, bądź czyniła ich bardziej podatnymi na wpływy ideologii na­

zistowskiej. W rezultacie otrzymał bardzo ciekawy obraz dynamiki procesu kształtow ania się świadomości narodowej Niemców w Wielkopolsce: od silnej opcji niemieckiej jednych do pełnej polonizacji drugich. A utor w swym wywodzie wyraźnie skłonił się ku socjologicznej analizie faktów historcznych.

Bardzo dobrze z tekstem Przemysława Hausera koresponduje, raczej historiograficzne, opracowanie Bogdana Koszela. A utor przedstawił dzia­

łalność organizacji mniejszości niemieckiej w Wielkopolsce w II Rzeczy­

pospolitej w kontekście ówczesnych wydarzeń politycznych w Europie, a zwła­

szcza kryzysów władzy w Polsce i faszyzmu w Niemczech. Porównał za­

chowania i postawy członków mniejszości niemieckiej wobec władz pań­

stwowych w Polsce, na Węgrzech i w Czechosłowacji. Poddał też analizie wpływ impulsów politycznych, gospodarczych i kulturowych płynących z Be­

rlina na kształtowanie się zachowań Niemców żyjących poza Niemcami.

Dużo miejsca poświęcił koncepcji narodu w ideologii nazistowskiej i me­

todom, za pomocą których propagowano ją wśród Niemców żyjących poza krajem.

K arol M. Pospieszalski i Dariusz Matelski, w swych artykułach przypo­

mnieli zachowania Niemców z Wielkopolski w czasie II wojny światowej.

Pierwszy z autorów sięgnął do dokumentów niemieckich rejestrujących prowo­

(3)

kacyjne zamachy dokonywane przez V kolumnę na mienie niemieckie. Dariusz Matelski, z kolei, przeanalizował niemiecką politykę narodowościową w Kraju Warty. W tym celu sięgnął do dokumentów administracji niemieckiej z tego okresu, do polskich archiwaliów, do dokumentów Konsystorza Ewangelickiego oraz prasy tamtego okresu. Interesowało go zróżnicowanie poglądów Niemców Wielkopolskich wobec autorytarnych rządów Hitlera. T a sprawa do tej pory nie była powszechnie postrzegana przez polskich historyków. Przedstawiając me­

chanizm przyznawania mieszkańcom Wielkopolski odpowiednich kategorii Volkslisty podkreślał wewnętrzne zróżnicowanie grupy niemieckiej: od tych, którzy od paru pokoleń żyli na terenie Wielkopolski aż po przesiedlonych tu w czasie wojny Niemców z Estonii, Łotwy, Wołynia, Bośni, Besarabii czy Serbii. Badając z tej perspektywy organizację szkolnictwa, życie kultural- no-naukowe i religije regionu, autor zarysował plany i przebieg procesu germanizowania regionu.

D rugą część książki stanowią prace poświęcone mniejszości niemieckiej w powojennej Polsce: Michała Musielaka - Ludność niemiecka w Wielkopolsce po I I wojnie światowej w ocenie Polskiego Związku Zachodniego, Andrzeja Saksona - Socjologiczna charakterystyka mniejszości niemieckiej ze szczególnym uwzględnieniem Wielkopolski w latach 1945-1993, Piotra Madajczyka - Polityka III Rzeczypospolitej wobec mniejszości niemieckiej, Richarda Breyera - Polityka Republiki Federalnej Niemiec wobec mniejszości niemieckiej w III Rzeczypos­

politej, Andrzeja Palczaka - Ostpolitik rządu bońskiego a mniejszość niemiecka w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem Śląska, Włodzimierza A. Sieberta

— Działalność Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Mniejszości Niemieckiej Ziemi Wielkopolskiej, Pawła Cieloczko — Mniejszość Niemiecka w województwie leszczyńskim. Przyczynek do badań, Andrzeja Saksona - Zapisy o mniejszościach narodowych w polskich ustawach konstytucyjnych, Dariusza Matelskiego i And­

rzeja Saksona - Statuty towarzystw mniejszości niemieckiej w Wielkopolsce w okresie I I i II I Rzeczypospolitej, Dariusza Matelskiego - Niemcy i mniejszość niemiecka w Wielkopolsce w historiografii.

Michał Musielak poruszył w swym artykule te problemy, o których szczególnie często mówią obecnie Niemcy w Polsce, tj. powojenną politykę władz polskich wobec ludności autochtonicznej Ziem Zachodnich i Północnych kraju. A utor powołał się na stanowisko Polskiego Związku Zachodniego wobec weryfikacji narodowościowej i wysiedleń z Polski. Dokonał powtórnej analizy dokumentów (sprawozdania i ekspertyzy) Polskiego Związku Zachodniego poświęconych sytuacji narodowej Ziem Zachodnich i Północnych. Badał jak szacowano liczebność ludności autochtonicznej i jej opcje narodowe. Próbował ocenić powojenną politykę polską wobec ludności rodzimej i niemieckiej na Ziemiach Zachodnich. Dużo uwagi poświęcił powojennej weryfikacji narodo­

wościowej prowadzonej na tych terenach, a powstałe błędy decyzyjne i wynikłe z nich jednostkowe krzywdy ludzkie tłumaczył ówczesnym skomplikowaniem

(4)

sytuacji społecznej. Ogólnie jednak diagnozy sytuacji narodowej Ziem Zachod­

nich stawiane przez działaczy Polskiego Związku Zachodniego uznał za trafne, zwłaszcza z perspektywy współczesnych wydarzeń.

Andrzej Sakson, charakteryzując koła mniejszości niemieckiej w Wielkopolsce po II wojnie światowej osadził je w kontekście złożonej sytuacji narodowościowej zachodnich kresów Polski. Analizując strukturę towarzystw mniejszości niemiec­

kiej w swoim artykule wskazał na obecność wśród ich członków zarówno Niemców etnicznych, jak i ludności rodzimej o niemieckiej opcji narodowej.

Zauważył, iż indyferentna narodowo ludność rodzima Ziem Zachodnich i Północnych, przez swą obecność miała wpływ na obecne zachowania Niemców żyjących w Wielkopolsce. Omawiając aktualną sytuację, zastanawiał się, w jakim stopniu powojenne błędne szacunki ludności, źle prowadzona weryfikacja narodowościowa i ograniczenia migracyjne przyczyniły się do powstania Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Mniejszości Niemieckiej w Wielkopolsce.

Piotr Madajczyk, w swym tekście przedstawił poczynania członków towa­

rzystw mniejszości niemieckiej w Polsce odniósł je do polityki III Rzeczypos­

politej wobec mniejszości narodowych. Z jednej strony przypomniał niedawne kłopoty związane z rejestracją stowarzyszeń, przygotowania odpowiednich klauzul prawnych w traktatach międzynarodowych, i przejęcie patronatu nad mniejszościami narodowymi w Polsce przez Ministerstwo Kultury. Z drugiej - wspomniał o negatywnym wpływie, jaki mieli na normalizację stosunków polsko-niemieckich radykalni działacze ziomkostw w RFN . Ingerencja stowa­

rzyszeń ziomkowskich w wewnętrzne sprawy towarzystw mniejszości niemiec­

kiej w Polsce często skłócała ich członków, a sankcje ekonomiczne (wstrzymanie pom ocy m aterialnej) rodziły dalsze konflikty między nimi. Próby narzucania niemieckich rozwiązań prawnych towarzystwom działającym w naszym kraju nie sprzyjały kształtowaniu pozytywnego obrazu tej grupy, komplikowały i utrudniały sytuację Niemców w Polsce.

Richard Breyer, przedstawiciel ziomkostwa W isła-W arta z M arburga, prezentuje niemieckie spojrzenie na problemy mniejszości niemieckiej w Polsce.

Przypomniał działania W. Brandta i W. Scheela zwieńczone układem w 1970 r., a następnie aktywność H. Schmidta, która doprowadziła do kolejnych porozu­

mień polsko-niemieckich w 1975 r. Zdaniem autora, dopiero pragmatyczna polityka rządu Tadeusza Mazowieckiego sprawiła, iż Niemców w Polsce zaczęto dostrzegać i mówić o nich. Zwieńczeniem tego sposobu myślenia było uzyskanie przez nich pełni praw obywatelskich. Z drugiej strony, konieczne były zmiany postaw członków ziomkostw, którzy musieli zrezygnować ze swych roszczeń terytorialnych i zaakceptować granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej.

Andrzej Palczak w swoim artykule przedstawił historię wszystkich towa­

rzystw mniejszości niemieckiej we współczesnej Polsce. Rozpatrując ich powią­

zania z różnymi organizacjami niemieckimi i pomoc prawną i finansową otrzymywaną z R FN , wykazał, jak silna jest ingerencja z zewnątrz w struktury

(5)

towarzystw mniejszości niemieckiej w Polsce. Niektóre z nich są np. wyraźnie uprzywilejowane w przyznawanej im pomocy materialnej. Łączy się to często z naciskami na określoną politykę tych towarzystw np. ostrzejsze żądania dwujęzycznych napisów w miejscach publicznych czy utrzymywanie dawnej formy nagrobków i pomników wojennych.

Włodzimierz A. Siebert, prezentuje prowadzone przez siebie Towarzystwo Mniejszości Niemieckiej w Wielkopolsce, jego skład społeczny i formy jego funcjonowania w regionie.

Paweł Cieliczko relacjonuje swoje badania prowadzone wśród członków Towarzystwa Mniejszości Niemieckiej Ziemi Leszczyńskiej, które doprowadziły autora do wniosku, że większość członków towarzystwa m a kłopoty z okreś­

leniem swej tożsamości narodowej. Przyczyny tego stanu rzeczy odnajdywał w długoletnim mieszkaniu w Polsce, przyzwyczajeniu do kultury polskiej i polskiego systemu politycznego, stałym używaniu języka polskiego, posiada­

niu krewnych w Polsce, związku z polskim Kościołem katolickim, zawieraniu się Heimatu w granicach Polski i zwyczajnym koniunkturalizmie.

Pracę zbiorową, a taką przecież jest omawiana publikacja, trudno oceniać ze względu na wielość prezentowanych poglądów. W tym przypadku - paradoksal­

nie - różny poziom wypowiedzi poszczególnych autorów jest zaletą pracy. Mamy tu bowiem czysto naukowe wystąpienia historyków i socjologów, polityczne deklaracje działaczy towarzystw niemieckich i nawet studenckie opracowania ocierające się o publicystykę. Widać, w tej pracy, jak różne grupy ludzi mieszkających w Polsce inaczej postrzegają lub inaczej interpretują te same fakty.

Rzadko redaktorzy pracy zbiorowej mają odwagę na zestawienie w jednym tomie tak odmiennych sposobów podejścia do problemu, nie komentując kontrowersyj­

nych wypowiedzi. Za to należy się uznanie redaktorowi tomu, który nie prostuje i nie „poprawia” wystąpień trochę naiwnych bądź emocjonalnych. D la socjologa publikacja ta stanowi cenne źródło informacji o stanach świadomości społecznej i sądzę, że często będzie cytowana przy analizach problemów narodowościowych w Polsce. Praca Polska - Niemcy - Mniejszość niemiecka w Wielkopolsce zawiera przede wszystkim wiele interesujących tekstów poszerzających dotychczasową wiedzę o Niemcach w Polsce. N a szczególną uwagę zasługują artykuły Przemysła­

wa Hausera, Bogdana Koszela, Michała Musielaka, Dariusza Matelskiego ze względu na odmienne niż dotychczas spojrzenie na kwestię obecności Niemców w Polsce. Niemcy tu już nie są traktowani jako wrogowie, nie ponoszą zbiorowej moralnej odpowiedzialności za II wojnę światową. Dostrzega się ich i to niejako margines społeczny, a jako jedną z istotniejszych grup mniejszościowych w Polsce. Autorzy odwołują się bądź do nowo udostępnionych informacji o zachodnich kresach Polski, bądź inaczej niż ich starsi koledzy interpretują historię. Dotychczasowe prace niemcoznawcze Józefa Kokota, Andrzeja Brożka, Franciszka Hawranka, Władysława Dziewulskiego, Edwarda Kopcia czy A nd­

rzeja Chojnowskiego, Wojciecha Wrzesińskiego, Lecha Trzeciakowskiego znaj­

(6)

dują tu kontynuację, acz trzeba przyznać, że nie zawsze wychodzą z tych samych założeń. M ożna natomiast zauważyć ich podobieństwo do prac takich współczesnych śląskich historyków jak Zbigniew Kowalski, Aleksander Kwiatek, Michał Lis, Jacek Ruszczewski.

Dla socjologów ciekawe są analizy Andrzeja Saksona zmierzające do typologizacji grup ludzi tworzących mniejszość niemiecką w Wielkopolsce.

Zbudowane przez niego continnuum stanów identyfikacji narodowej od etnicz­

nych Polaków przez indyferentnych autochtonów po etnicznych Niemców stanowi klucz do zrozumienia i wyjaśnienia problemu. Bardzo ciekawa jest też jego analiza zapisów o mniejszościach narodowych w polskichustawach kon­

stytucyjnych. Zmiany formy zapisu, inne rozłożenie akcentów w tych ustawach jest wspaniałym odbiciem nie tylko polityki państwa i postaw rządzących, ale też pośrednio nastrojów społecznych. Zależność aktów prawnych od stanu świadomości ogółu społeczeństwa często umyka uwadze badaczy. Wydaje się, przynajmniej w kwestii stosunku do Niemców, że taka zależność występuje.

Widać jak wzrastająca niechęć większości społeczeństwa do mniejszości naro­

dowych znajduje odbicie w ograniczeniach praw zawartych w kolejnych ustawach konstytucyjnych.

Oczywiście tom zawiera też teksty słabsze czy wręcz nie przystające do całości. Takie są w mym odczuciu dosyć niejasne rozważania metodologiczne prowadzone przez Restytuta Staniewicza. Autor, zdaje się, chciał zastosować metodologię socjologiczną do interpretacji zdarzeń historycznych. Jednak brak precyzji stosowanych pojęć i słaba znajomość metodologii nauk społecznych doprowadziły do tego, iż artykuł jest pełen wzajemnych sprzeczności i nie­

zrozumiały. Właściwie nie wiadomo, czy autor chciał uzmysłowić innym, jak skomplikowanym problemem badawczym jest analiza mniejszości niemieckiej w II Rzeczpospolitej, czy znurzony opisami historycznymi chciał je zinter­

pretować przez odniesienie do szerszego kontekstu społecznego. Z tych samych powodów słaby jest „szkolny” raport z badań przedstawiony przez Pawła Cieliczkę. Autor, który jest studentem historii - jak można wnioskować z wtrąconych w tekście informacji, a „kierowany niepokojem młodego Polaka”

(tak! s.178) próbował samodzielnie badać Niemców w województwie leszczyń­

skim. Nie ustrzegł się od wielu błędów technicznych (wynika to z opisu) i stąd mało wiarygodnie, naiwnie i płytko brzmią jego wyniki badawcze. Z prezen­

towanego materiału nie można wyciągać tak ogólnych, a zarazem tak trywial­

nych wniosków, jak to uczynił autor.

Generalnie jednak, 67 tom Studiów Niemcoznawczych pt. Polska - Niemcy - Mniejszość niemiecka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość, jest bardzo udany. Z jednej strony widać wspólną pracę historyków i socjologów nad interpretacją istotnych wydarzeń społecznych, z drugiej strony głos zabierają ci, którzy są podmiotem badań. Mamy zatem opinie Polaków, Niemców z Polski, jak i wspierających ich z Niemiec „ziomków”. Taki typ książki jest unikatowy

(7)

w Polsce. Brak nam, socjologom literatury, w której ważne społecznie problemy byłyby rozważane wspólnie przez historyków zajmujących się ich genezą i socjologów analizujących współczesność. W tej sytuacji, o czym już wyżej wspominałam, na wyróżnienie zasługuje redakcja pracy dokonana przez And­

rzeja Saksona. Czytając tom widać, iż nie selekcjonował on do druku wypowie­

dzi uładzonych politycznie i emocjonalnie, nie korygował też ich formy. Dzięki temu Czytelnik m a uczucie szczerości dyskusji toczącej się podczas spotkania i rzetelności prób rozwiązania trudnego problemu stosunków polsko-niemie­

ckich w naszym kraju. Uznanie też należy się Instytutowi Zachodniemu w Poznaniu za zorganizowanie tak ciekawej konferencji, której owocem jest ta książka.

Maria Szmeja

W poszukiwaniu ruchu społecznego. Wokół socjologii Alaina Touraine’a. Praca zbiorowa. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1994, 208 s.

W polskiej socjologii badania ruchów społecznych nigdy nie cieszyły się zbyt wielką popularnością. Obecnie sytuacja ta ulega pewnym zmianom, ponieważ coraz liczniejsza grupa socjologów zaczyna zwracać uwagę na tę szczególną formę działań zbiorowych. Jednakże w porównaniu z zainteresowaniem, jakim obdarzają tematykę ruchów społecznych badacze zachodnioeuropejscy czy amerykańscy, krajowa socjologia ruchów społecznych wciąż prezentuje się bardzo wątle, m arginalnie w stosunku do innych dziedzin socjologii. W idać to dobrze po niewielkiej (choć wzrastającej) liczbie publikacji poświęconych temu zagadnieniu, a także po słabości struktur organizacyjnych; zważywszy na fakt, że Sekcja Ruchów Społecznych przy Polskim Towarzystwie Socjologicznym powstała dopiero kilka lat temu, w 1989 r. (i wkrótce potem zakończyła swój niedługi żywot), taki stan rzeczy nie powinien budzić zdziwienia.

Jednak szczęśliwie widać już pierwsze jaskółki nowego, w sensie nadawanego m u znaczenia, podejścia do ruchów społecznych. Jedną z takich „jaskółek” jest praca zbiorowa W poszukiwaniu ruchu społecznego. Wokół socjologii Alaina Touraine’a \ która jest pierwszą w Polsce książką poświęconą teorii i metodzie autora La voix et le regard. O tyle ważniejszą, że jak dotąd, poza pracą poświęconą badaniu „Solidarności”2, powstałą w wyniku współpracy zespołu badawczego Touraine’a i kilku polskich socjologów, w języku polskim nie zostało opublikowane żadne dzieło Touraine’a.

1 Paweł Kuczyński, Marcin Frybes, z udziałem Jana Strzeleckiego i Didiera Lapeyronnie.

Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego.

2 Touraine Alain, Jan Strzelecki, Franęois Dubet, Michel Wieviorka (1989) Solidarność.

Analiza ruchu społecznego 1980-1981. Warszawa: Europa.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Het aandeel ondervraagde respondenten dat van mening is dat de economie in het komende jaar zal verslechteren, is in het derde kwartaal van 2015 toch weer gestegen ten

Może lepiej byłoby więc zamieścić w podręczniku opracowanym z m yślą o sa­ modzielnej pracy umysłowej młodego człowieka przykłady takich tekstów kultury współczesnej,

Podobnie, o ile harmonia przyrody wydaje się niezwykła, jeśli ją przeciwstawić dysharmonii, to jednak nie jest bardziej niezwykła (mniej prawdopodobna) od każdego z niezliczenie

The discussions of this study provide valuable sugges•ons and implica•ons for governments and na•onal leaders in understanding the present status and country differences

Warto jednakże podkreślić, iż zaufanie społeczne przynosi korzyści nie tylko w po- lityce i ekonomii, ale także w wielu innych aspektach życia społecznego.. Zaufanie wy-

G³ównym problemem jest w nim odwzorowanie poszcze- gólnych punktów linii obrazu sonarowego na kanwê mozaiki, przy czym rozdzielczoœæ obra- zu i mozaiki mog¹ siê znacznie

It is only natural to start developing a theory by identifying the important terms to be later used for representing facts, e.g., knowledge about specific rock samples.. Such

This paper includes a number of ‘internal’ and ‘external’ predictors in a mixed-effects logistic regression model and has two goals: (1) to replicate the positive correlation of