Podstawy komunikacji nauki i techniki
dr Jan Zając
Politechnika Warszawska, 9. grudnia 2014
Otwarta nauka – budowanie zasięgu badań i publikacji
Lidia Stępińska-Ustasiak
Platforma Otwartej Nauki ICM UW National Open Access Desk, OpenAIRE
Plan na dziś
• Komunikacja naukowa i promocja dorobku naukowego
• Otwarta nauka i otwarty dostęp - czym są i jak je wykorzystać
• Otwarty dostęp – czy to się opłaca
• Alternatywne metryki
• Zielona i złota – różne drogi otwartego dostępu
• Gratis i libre – różne licencje, różne możliwości
• Kolejny krok w otwartości – otwarte dane badawcze
• Data driven science - „czwarty paradygmat” w rozwoju nauki
Publikowanie w karierze naukowca
Punkty Ocena pracownika
Wpływ
Zasięg
Parametry brane pod uwagę we wnioskach
grantowych
Indeks H
Widoczność Ocena jednostki naukowej
Cytowania
Publikowanie to nie wszystko
• Jak publikować?
• Jak sprawiać, aby publikacja była widoczna?
• Jak zwiększać szanse na cytowania?
Otwarty dostęp
• Otwarty dostęp do wyników badań naukowych: do literatury naukowej (artykuły, doktoraty, inne), do danych naukowych
• Otwarty dostęp do materiałów edukacyjnych (skrypty, testy, ćwiczenia, prezentacje).
„Przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w
publicznym internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać, drukować, przeszukiwać, zamieszczać, odnośniki do
pełnych wersji tekstów, indeksować, przekazywać jako dane do
oprogramowania oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu – bez barier finansowych, prawnych, czy technicznych innych niż te związane z uzyskaniem dostępu do samego internetu. Jedynym
ograniczeniem kopiowania i dystrybucji treści, oraz jedyną rolą, jaką w tym obszarze odgrywa prawo autorskie, powinno być zapewnienie
autorom kontroli nad integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa i cytowania ich prac”
Budapest Open Access Initiative, 2002
Zmiany w komunikacji naukowej - przyczyny
Słabości tradycyjnego
systemu dystrybucji
publikacji naukowych
Rozwój nowych technologii
Potrzeba szybszej, bardziej
efektywnej i bardziej globalnej wymiany wiedzy
Rozwój otwartego
dostępu
Otwarty dostęp a rozwój nauki
Cztery paradygmaty w nauce (Jim Gray, 2007):
1 Empiryczny – opis zjawisk naturalnych
(ostatnie tysiaclecia)
2 Teoretyczny – budowa modeli i uogólnien
(ostatnie stulecia)
3 Obliczeniowy – symulacje złozonych zjawisk
(ostatnie dekady)
4 Eksploracja danych – badania „data-intensive”, w tym analiza maszynowa
(ostatnie lata)
Komunikacja naukowa na świecie – kierunki zmian
• Otwarte publikacje
• Otwarte dane badawcze
● Alternatywne metryki
● Media społecznościowe
● Blogi naukowe
● Webometria
● Otwarte recenzje
Otwarta nauka to nie tylko otwarty dostęp
• Otwarty dostęp do publikacji
• Otwarte dane badawcze
• Open notebook science
• Otwarty proces peer review
• Nauka obywatelska
Dlaczego otwarty dostęp zdobywa popularność
Naukowcy
• Zwiększenie dostępności, widoczności i łatwości wyszukiwania publikacji naukowych
• Zwiększenie liczby cytowań i oddziaływania publikacji naukowych
• Archiwizacja i długoterminowe przechowywanie treści w postaci cyfrowej
Nauka
• Ułatwienie i przyśpieszenie procesu komunikacji naukowej
• Umiędzynarodowienie wyników badań I współpracy
Instytucje naukowe
• Ułatwienie procedur zarządzania wiedzą i jej ewaluacji
• Promocja osiągnięć pracowników instytucji
Instytucje finansujące
• Zwiększenie zwrotu z inwestycji w badania naukowe
• Promocja instytucji prowadzących i finansujących badania naukowe
Społeczeństwo
• Ułatwienie współpracy między różnymi podmiotami
• Umożliwienie dostępu do treści naukowych osobom i instytucjom spoza środowiska naukowego: lekarzom, nauczycielom
Opinie na temat otwartego dostępu
Otwarty dostęp zwiększa
efektywność obiegu informacji naukowej - 88,6%
Otwarty dostęp zwiększa liczbę cytowań publikacji naukowych - 79,1%
Otwarty odstęp zwiększa widoczność polskiej nauki w świecie - 65%
Otwarty dostęp ułatwia on współpracę naukową - 77,6%
Otwarty dostęp jest niekorzystny dla wydawnictw naukowych -
37,8%
Otwartego dostępu nie można pogodzić z prestiżem publikacji - 16,2%
Otwarty dostęp zwiększa ryzyko plagiatów – 11,9%
Źródło: raport „Otwarta nauka w Polsce 2014”, Platforma Otwartej Nauki, Warszawa 2014.
Narzędzia realizacji otwartego dostępu
• Otwarte czasopisma – złota droga
• Otwarte repozytoria – zielona droga
Obie powyższe drogi wzajemnie się uzupełniają.
Czy wystarczy dostęp darmowy?
Gratis vs. Libre
Gratis vs. Libre
• Gratis:
„Darmowy i otwarty dostęp –
rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym oraz możliwość
nieodpłatnego i nieograniczonego technicznie korzystania z nich zgodnie z właściwymi
przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa”
• Libre
„Wolny i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie
wybranym wraz z udzieleniem każdemu licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z nich oraz z ich ewentualnych opracowań; licencja może zawierać
postanowienia nakładające na korzystającego zobowiązania nie naruszające istoty
uprawnienia do nieograniczonego,
nieodpłatnego i niewyłącznego korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy
informacji o twórcy, producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub obowiązek udostępnienia odbiorcom
przedmiotu licencji lub jego opracowania na takiej samej licencji”
Maksymalizuj widoczność
• Publikacja w otwartym czasopiśmie
• Umieszczenie pracy w repozytorium
• Promowanie w mediach społecznościowych
• Współpraca z dziennikarzami
• Upowszechnianie treści przez serwisy dla naukowców – https://www.academia.edu, www.researchgate.net, http://www.mendeley.com,
• Udostępnianie danych badawczych: figshare, ZENODO
Otwartość w nauce na świecie
• Otwarty dostęp do wiedzy jest istotnym elementem polityk instytucji
naukowych oraz finansujących badania, a coraz częściej również rządów i organizacji międzynarodowych.
• Otwartość jest wdrażana przez najlepsze uczelnie, takie jak Harvard, Princeton, MIT czy Politechnika Federalna w Zurychu, które uznają, że ułatwia ona współpracę, promuje osiągnięcia naukowe i wzmacnia rolę nauki w rozwoju gospodarczym.
• Instytucje finansujące badania coraz częściej wymagają, aby efekty finansowanych przez nie projektów były dostępne w sposób otwarty;
(National Institutes of Health, Wellcome Trust i brytyjskie Research Councils.)
• Rozwiązania dotyczące otwartości są też przyjmowane na szczeblu rządowym, np. w USA, Argentynie czy Hiszpanii.
Polityki otwartego dostępu (otwarte mandaty) na świecie
• Uniwersytet Harvarda
• Massachussetts Institute of Technology
• Princeton University
• Eidgenössische Technische Hochschule Zürich
• National Institutes of Health
• Wellcome Trust
• UK Research Councils
• European Research Council
• Komisja Europejska
Platforma Otwartej Nauki ul. Prosta 69, 00 ― 838 Warszawa tel: +48 (22) 874 94 29
Bohaterowie w historii otwartego dostępu
● Timothy Gowers
● Randy Schekman
Wspieranie otwartego dostępu przez Komisję Europejską
• W ramach projektów DRIVER i DRIVER-II (13 partnerów) oraz
OpenAIRE i OpenAIREplus (38 partnerów) Komisja Europejska stale – od roku 2006 aż do chwili obecnej – finansuje rozwój
ogólnoeuropejskiej infrastruktury repozytoryjnej.
• Jednocześnie, w ramach tych samych projektów, KE zapewnia wsparcie dla społeczności naukowej w Europie we wdrażaniu otwartego dostępu do zasobów naukowych.
Wdrażanie otwartego dostępu w Europie
● 2008 Komisja Europejska uruchamia Pilotaż Open Access dla Siódmego Programu Ramowego.
● 2012 Komisja Europejska zapowiada otwarty dostęp do wszystkich publikacji powstających w ramach programu Horyzont 2020 oraz zobowiązuje kraje członkowskie do przygotowania narodowych strategii wdrożenia otwartego dostępu.
● 2013 Komisja Europejska wprowadza obowiązek otwartej publikacji artykułów w programie H2020 oraz pilotaż otwartych danych.
Otwarty dostęp w Polsce w liczbach
• Prawie połowa (49%) spośród niemal 2000 czasopism punktowanych z
wykazu MNiSW udostępnia swoje bieżące numery bezpłatnie w internecie.
• Wzrasta popularność praktyk otwartościowych wśród badaczy: 59%
przebadanych naukowców przynajmniej raz udostępniło w sposób otwarty swoją pracę, choć tylko niespełna 12% z nich robi to regularnie.
• 74% respondentów popiera udostępnianie w sposób otwarty wyników wszystkich badań naukowych finansowanych ze środków publicznych.
• Powstają pierwsze repozytoria instytucjonalne i dziedzinowe, w których naukowcy mogą umieszczać swoje prace (artykuły, książki, rozprawy
doktorskie czy raporty) – jest ich obecnie 22.
Otwartość – udostępnianie publikacji
Praktyki publikacyjne
Korzystanie z publikacji naukowych
Otwarte czasopisma
Otwarte czasopisma
Otwarte repozytoria
•23 repozytoria
•2 repozytoria dziedzinowe (najnowsze – Lectorium)
Jak Platforma Otwartej Nauki wspiera OD
Jak
● Działamy na rzecz zwiększenia dostępności, widoczności i
oddziaływania dorobku polskich naukowców.
● Wspieramy badaczy, wydawców czasopism i instytucje naukowe w dzieleniu się wiedzą
● Analizujemy komunikację naukową i przygotowujemy rozwiązania dla otwartej nauki.
W jaki sposób
● Organizujemy konferencje i szkolenia (bezpłatne, dla środowiska akademickiego)
● Publikujemy: analizy, opracowania, raporty
● Służymy doradztwem dla naukowców i instytucji
● Opracowujemy rozwiązania infrastrukturalne i prawne
Narzędzia przydatne dla naukowca
Publikacje
● "Przewodnik po otwartej nauce"
● „Otwarty dostęp” Peter Suber
● Poradnik omawiający
problematykę praw autorskich:
"Otwarty dostęp do publikacji naukowych. Kwestie prawne"
Pomocnik Prawny PON
Repozytorium CeON
● Daje polskim naukowcom możliwość prostego i szybkiego umieszczenia prac naukowych w otwartym dostępie.
● Z tej możliwości skorzystało 3333 autorów, którzy udostępnili 4697 prac, w tym 3533 artykuły, 696 książek, 18 doktoratów, 117 materiałów konferencyjnych i 50 raportów
● Dzięki temu ich publikacje są lepiej widoczne, łatwiejsze do wyszukiwania oraz częściej czytane i cytowane.
Biblioteka Nauki
● To serwis, w którym we współpracy z bazami bibliograficznymi udostępniamy polskie czasopisma naukowe.
● 72 000 artykułów z 400 czasopism jest już bezpłatnie i natychmiast dostępnych dla każdego
● Publikacje przydatne w pracy naukowej i dydaktyce
Otwórz Książkę
● To cyfrowa kolekcja publikacji naukowych.
● 213 autorów z różnych dziedzin udostępniło ponad 300 książek, które można pobrać lub przeczytać w serwisie
● Najbardziej popularne mają ponad 10 000 pobrań
Przydatne linki
• http://otwartanauka.pl
• http://pomocnik.pon.edu.pl
• http://pon.edu.pl/index.php/nasze-publikacje
• http://otworzksiazke.pl
• https://depot.ceon.pl/
• http://bibliotekanauki.ceon.pl
• http://centrumcyfrowe.pl/projekty/biblioteka-otwartej-nauki/
• http://ebib.oss.wroc.pl/2005/63/index.php
• http://ekulczycki.pl/
• https://prezi.com/pdfsuyil5hzy/otwarty-dostep-do-publikacji-naukowych- a-ewaluacja-osob-i-jednostek/
Dziękuję!
Kontakt: l.stepinska-ustasiak@icm.edu.pl
Prezentacja jest dostępna na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 3.0 Polska
(http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalc ode)
