Jagiellonowie
Redakcja: Jan kowalski Wstęp
Jedną z najistotniejszych kwestii przed jaką Stanął Ludwik Węgierski z dynastii Andegawenów było zapewnienie ciągłości panowania. Problem ten był o tyle palący, że król nie doczekał się męskiego potomka. Sukcesję tronu mógł zapewnić jedynie obsadzając tron polski najmłodszą ze swoich córek - Jadwigą. W wyniku małżeństwa zawartego w 1386 r. między dwunastoletnią wówczas Jadwigą Andegaweńską a trzydziestosiedmioletnim księciem litewskim Jagiełłą została zawiązana unia miedzy Polska a Litwą, związek tych dwóch państw będzie trwał kilka wieków.
Dualizm polsko-litewski zniesie dopiero konstytucja 3 Maja z 1791 roku. W momencie zawarcia związku małżeńskiego rozpoczęło się trwające do 1572 r. panowanie dynastii Jagiellonów na polskim tronie.
Jadwiga
Do momentu podpisaniu aktu unii na tronie polskim zasiadali węgierscy Andegawenowie. Związek tych dwóch państw zapoczątkował Ludwik Andegaweński w 1370. w tym roku umarł ostatni Piast – Kazimierz Wielki. Ludwik na mocy porozumienia zawartego jeszcze za życia Kazimierza stał się jego sukcesorem w wyniku jego bezpotomnej śmierci. Oba narody zachowały swoje odrębności.
Łączyła ich tylko i wyłącznie osoba władcy. W 1374 r. Ludwik Węgierski wydał pierwszy przywilej dla polskiej szlachty, w którym wyrażała ona zgodę na objecie tronu po jego śmierci przez najmłodszą córkę Ludwika – Jadwigę.
Jadwiga została koronowana na króla. Brak męża frasował szlachtę, dlatego rozpoczęły się poszukiwania kandydata. Wybór ostatecznie padł na księcia litewskiego.
Jagiełło
Litwa przed przystąpieniem do unii była państwem bardzo rozległym i zróżnicowanym. Wewnątrz dochodziło do konfliktów pomiędzy pretendującymi do władzy książętami. Jednocześnie Litwa była zagrożona, jako państwo pogańskie, najazdem ze strony Krzyżaków. W tej sytuacji propozycja Polaków została bez wahania przyjęta.
Dynastia Jagiellonów, która rozpoczęła panowanie pod koniec XIV wieku na polskim tronie przez szereg kolejnych lat będzie należeć do najpotężniejszych w Europie. Jej potomkowie będą zasiadać na tronach nie tylko w Polsce, ale także na Litwie, w Czechach i na Węgrzech. Obszar tego państwa będzie sięgał aż 800 tys. km².
Polityka zagraniczna dynastii Jagiełło
Unia polsko-litewska powstała m. in. po to by zniszczyć potęgę Zakonu Krzyżackiego. Można powiedzieć, ze wówczas wybiła ich ostatnia godzina. Decydującą konfrontacje przyniosła Wielka Wojna z Zakonem i bitwa pod Grunwaldem. 15 lipca 1410 r. na polach pomiędzy wsią Grunwald i Stębarkiem rozegrała się jedna z największych bitew średniowiecznej Europy. Armia litewska pod dowództwem księcia Witolda i wojska polskie dowodzone przez Władysława Jagiełłę pokonały wojsko Wielkiego Mistrza Urlicha von Jungingena. Tym samym prysł mit o niezwyciężoności armii krzyżackiej, a zwycięstwo umocniło młoda polsko-litewska unię. Dodatkowo pogłębiła ja kolejna zawarta w Horodle w 1413 r.
Jagiełło został zapamiętany jako wielki strateg. Chociaż postanowienia I pokoju toruńskiego z 1411 r. nie były dla polski aż tak korzystne.
Władysław Warneńczyk
Waleczność i rycerskie cechy po ojcu odziedziczył Władysław zwany Warneńczykiem. Legenda młodego króla narodziła się 10 listopada 1444 r. kiedy poległ na polu bitwy pod Warną, oddając swoje życie w obronie chrześcijaństwa. Wyprawa została niejako sprowokowana przez papieskiego legata, ruszyła zbyt szybko, wojska były do niej słabo przygotowane. Wojska koalicji państw
chrześcijańskich poniosły klęskę.
Kazimierz Jagiellończyk
Kolejny syn Jagiełły – Kazimierz Jagiellończyk, kontynuował walki z Krzyżakami. Rozgromił Zakon w wojnie trzynastoletniej (1454 – 1466). Zdołał odzyskać Pomorze Gdańskie, jednak krzyżackie państwo istniało nadal. II pokój toruński podpisano w 1466 r.
Zygmunt I Stary
Problem z Krzyżakami ostatecznie rozwiązał Zygmunt I Stary. W 1525 r. przyjął hołd od Albrechta Hohenzollerna, a tereny państwa krzyżackiego stały się lennem Polski.
Panowanie Jagiellonów obfitowało w różnego rodzaju konflikty i militarne starcia, toczone głównie z Krzyżakami. W okresie średniowiecza nie zbyt często wykorzystywano drogę dyplomatyczną, pokojowa rozwiązywania sporów. Choć tutaj nasz Kazimierz Wielki był chlubnym wyjątkiem. Za jego panowania Polska nie rozegrała żadnej wojny. Dochodziło tylko do bezkrwawych rozejmów.
Mimo, że spory które były do rozstrzygnięcia do łatwych nie należały. Ale przyszłe pokolenia zobaczyły że i to jest droga do rozwiązywania konfliktowych sytuacji.
Jagiellonowie rozpoczęli panowania od sporu z Habsburgami. Ogniskował się on na linii Śląsk – Czechy – Węgry. W XV wieku utracą polscy władcy te posiadłości właśnie na rzecz cesarstwa, po śmierci ostatnich Jagiellonów na tronach tych państw.
Polska szukała sojuszników, chcąc uniezależnić się od Habsburgów. W 1500 r. zawarła sojusz z Francją. Była to odpowiedz na układa pomiędzy cesarstwem a Moskwą. Sojusznikiem miała zostać także Anglia, jednak projekt porozumienia upadł, bowiem ostrze tego sojuszu byłoby wymierzone w Turcję. W tym okresie Rzeczypospolita potrzebował swojego tureckiego sąsiada. Dlatego też polsko-angielski układ nie doszedł do skutku.
Polityka wewnętrzna
W momencie gdy królowie angażowali się w sprawy międzynarodowych sojuszy zaniedbali politykę społeczną. Szlachta polska widząc, że władcy są często nieobecni w kraju, potrafiła wykorzystać swoje wpływy w dziedzinie polityki wewnątrz kraju. Z czasem będzie odgrywać wiodąca rolę w jej kreowaniu. Szlachta będzie stosować politykę wymuszania na królach ustępstw i przywilejów, czy osiągnie jeszcze większy wpływ na rządy. To w konsekwencji doprowadzi do powstania parlamentaryzmu w Polsce i do zrodzenia się – szlacheckiej demokracji.
Skąd wywodziła się polska szlachta, warto zapytać. Grupa ta sama wywodziła swój rodowód o starożytnego plemienia walecznych Sarmatów, uważając się za ich spadkobierców. W
rzeczywistości korzeni średnioszlacheckich należy się doszukiwać w średniowiecznym rycerstwie.
Była to warstwa zobowiązana do walki w obronie władcy i kraju, ale jednocześnie wynagradzana za swoje usługi ziemskimi nadaniami przez władcę. Stan rycerski ukształtowały liczne wyprawy wojenne. Nabywane jako nagroda za trudy nieruchomości, majątki ziemskie stawały się podporą ich pozycji ekonomicznej w państwie. Z wojownika przekształcali się w „przedsiębiorców”. To ta grupa z czasem będzie kształtować politykę gospodarczą Rzeczypospolitej. Pozycję polityczna w państwie zapewnia jej przywileje i prawa nadane przez królów. Były to paradoks jak na ówczesne czasy. Szlachta mimo, że nie była najliczniejszą grupą (7-8% ogółu społeczeństw) cieszyła się najbardziej uprzywilejowana pozycją.
Kolejni królowie potrzebując czy to funduszy na prowadzenie wojny, czy tylko szlacheckiego poparcia, uzyskiwali je droga nadań przywilejów. W 1454 r. Kazimierz Jagiellończyk nadał przywileje w Cerekwicy i Nieszawie, zgodnie z którym od tej pory król nie mógł zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody szlachty,ani zwiększać podatków bez zgody sejmików ziemskich.
Na przełomie XV i XVI wieku państwo Jagiellonów było największym w Europie. Dwa razy prawie większe od Francji, a nasza dynastia sprawował władzę nad jedną trzecia kontynentu. Nie była to jednak silna władza. Centralizm królewski został zachwiany przez szlachecka samowolę i kolejne przywileje, które ugruntowywały jej decydującą pozycję w państwie.
Takimi słowami panowanie Jagiellonów opisywał Paweł Jasienica:
Za Jagiellonów nie naród zawiódł, lecz władza. Dwa końcowe panowania tej dynastii wykoleiły państwo. Blisko siedemdziesiąt lat marnowania wysiłków najlepszych ze szlachty, która wtedy właśnie doszła do szczytów kultury – za to musieliśmy zapłacić. Na Złotym Wieku dziejów Polski kładą się polityczne cienie, które już nie znikną.
W Polsce ówczesnej tylko to stawało się prawem, co uzyskało zgodę dwuizbowego sejmu i króla, mogącego tez w niektórych kwestiach stanowić samodzielnie. [...]
Trwało państwo ogromne, od zewnątrz imponujące. Ale wewnętrzna konstrukcja tego gmachu była fatalnie słaba. Zamiast się wzmacniać, z biegiem czasu wątlała. Zachorowaliśmy na chroniczny niedorozwój organizacyjny. Stworzony przez Piastów fundament już stanowczo nie wystarczał.
System obrony, żywcem odziedziczony po Kazimierzu Wielkim, w XVI wieku był dziwolągiem.
Nowego, na miarę potrzeb, nie stworzono. [...]
Zastanawiające, że Jagiellonowie, którzy tak szybko i świetnie przejęli kulturę w zwyczajnym tego słowa znaczeniu, kultury politycznej nie wytworzyli łamali szlachtę, zmuszali ją do szanowania prawa. U nas szlachta błagała monarchów, by zechcieli z niż współpracować dla utwierdzenia prawa i wzmocnienie państwa.
Treść przypisu: P. Jasienica, Polska Jagiellonów, Warszawa 1998, s. 407 – 409 Królowie Polski z dynastii Jagiellonów
Władysław Jagiełło (1386 – 1434), syn wielkiego księcia Olgierda, wielki książę litewski;
Władysław III Warneńczyk (1434 – 1444), starszy syn Jagiełły, wybrany królem w wieku 10 lat, od 1440 r. król Węgier jako Ulászló I;
Kazimierz Jagiellończyk (1447 – 1492), młodszy brat Władysława, wielki książę litewski od 140 r.
Jan Olbracht (1492 – 1501), syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, wybrany w drodze elekcji jako król polski, swoje rządy oparł na szlachcie, zmarł bezpotomnie;
Aleksander Jagiellończyk (1501 – 1506), czwarty syn Kazimierza Jagiellończyka, brat Jana Olbrachta, od 1492 r. wielki książę litewski, zmarł bezpotomnie, pochowany w Wilnie;
Zygmunt I Stary (1506 – 1548), syn Kazimierza Jagiellończyka, wielki książę litewski, król polski;
Zygmunt II August (1548 – 1572), syn Zygmunta I Starego i Bony Sforzy, wielki książę litewski od 1529 r., ostatni król na tronie polskim z dynastii Jagiellonów; zmarł bezpotomnie.
