Andrzej Parzonko
Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
ZMIANY W KONCENTRACJI PRODUKCJI MLEKA W GOSPODARSTWACH UKIERUNKOWANYCH NA CHÓW
BYD£A MLECZNEGO W WYBRANYCH KRAJACH UE ANALIZA OD 1990 DO 2002
CONCENTRATION CHANGES OF MILK PRODUCTION IN SPECIALIZED DAIRY FARMS IN CHOSEN EU COUNTRIES
ANALYSE IN PERIOD 1990-2002
S³owa kluczowe: produkcja mleka, ekonomika i organizacja produkcji mleka, koncentracja produkcji mleka
Key words: milk production, economical and organizational dairy production, concentration of dairy production
Synopsis. Przedstawiono zagadnienie koncentracji ekonomiczno-organizacyjnej gospodarstw zajmuj¹cych siê chowem byd³a mlecznego w wybranych krajach UE (Niemcy, Francja, Wielka Brytania, W³ochy, Holan- dia, Hiszpania i Polska). Koncentracja produkcji mleka, na poziomie gospodarstw rolniczych, we wszystkich analizowanych krajach odbywa siê bardzo dynamicznie. Od pocz¹tku 1990 do koñca 2002 roku w przoduj¹- cych krajach Europy, przeciêtna produkcja mleka z gospodarstwa zwiêkszy³a siê ponad dwukrotnie (najwy- raniej w Niemczech i W³oszech). Zjawisko to wynika przede wszystkim z potrzeby generowania przez rolników porównywalnych (ci¹gle rosn¹cych) dochodów osi¹ganych poza rolnictwem.
Wstêp
Pojêcie koncentracji w ekonomice i organizacji gospodarstw rolniczych jest doæ obszerne.
Najogólniej mo¿na powiedzieæ, ¿e koncentracja to wielkoæ wytworzonej produkcji lub ogólna iloæ
rodków produkcji w danej jednostce gospodarczej lub organizacyjnej. W ramach tego pojêcia mo¿na wyró¿niæ koncentracjê przestrzenn¹ (skupianie si³ wytwórczych ziemi, ludzi i rodków produkcji w przestrzeni) oraz koncentracjê organizacyjno-ekonomiczn¹ (zwiêkszanie rozmiarów jednostki gospodarczej lub si³ wytwórczych ziemi, ludzi, rodków produkcji które z regu³y prowadzi do zwiêkszenia ca³kowitej produkcji tej jednostki) [Manteuffel 1979]. W artykule przedsta- wiono koncentracjê ekonomiczno-organizacyjn¹ w gospodarstwach w wybranych krajach UE (Niemcy, Francja, Wielka Brytania, W³ochy, Holandia, Hiszpania i Polska) zajmuj¹cych siê chowem byd³a mlecznego. S¹ to kraje dominuj¹ce na rynku europejskim w produkcji i przetwórstwie mleka.
W 2002 roku skup mleka prowadzony przez zak³ady mleczarskie w tych krajach wyniós³ 100 219 tys.
ton, co stanowi³o 76,6% skupionego mleka z 25 pañstw obecnej UE [ZMP 2003].
Materia³ ród³owy gospodarstw z Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii, W³och, Holandii, Hisz- panii pochodzi z Sieci Danych Rachunkowoci Gospodarstw Rolnych (ang. Farm Accountan- cy Data Network FADN) oraz danych statystycznych opracowanych przez Zentrale Markt- und Preisberichtstelle für Erzeugnisse der Land-, Forst- und Ernährungswirtschaft GmbH, Bonn, 09/2003. W przypadku polskich gospodarstw podstawê stanowi¹ dane GUS.
Pog³owie krów i produkcja mleka w analizowanych krajach w latach 1990-2002
Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 1, potentatami w produkcji i przetwórstwie mleka z krajów UE s¹ Niemcy i Francja. W 2002 roku skup i przetwórstwo mleka prowadzony przez zak³ady mleczarskie w Niemczech wynosi³ 26 618 tys. ton, a we Francji 23 618 tys. ton mleka.
£¹czna produkcja mleka z tych dwóch krajów stanowi³a 43,5% produkcji ówczesnej UE (oko³o 38,4% obecnego sk³adu UE). W latach 1991-2002 liczba krów w Niemczech waha³a siê od 4431 do 5911 tys. sztuk, natomiast we Francji utrzymywanych by³o w tych latach od 4038 do 4814 tys.
sztuk. Nasz kraj charakteryzuje siê ni¿szym poziomem produkcji, a szczególnie przetwórstwem mleka, ni¿ dwa wczeniej wymienione. Skup mleka realizowany przez polskie zak³ady mleczarskie w 2002 roku wynosi³ 7217 tys. ton i by³ 3,6 razy mniejszy ni¿ w Niemczech oraz 3,3 razy mniejszy ni¿ we Francji. Wiêkszy skup mleka ni¿ w Polsce notuje siê jeszcze w Wielkiej Brytanii, W³oszech i Holandii. Zaznaczyæ nale¿y, ¿e liczba krów mlecznych w Polsce wynosi³a w 2002 roku 2904 tys.
sztuk i by³a to trzecia wielkoæ w Europie (po Niemczech i Wielkiej Brytanii). Znacznie mniejszy skup mleka w Polsce ni¿ w dwóch wiod¹cych krajach Europy, wynika przede wszystkim z niskiej wydajnoci mlecznej krów oraz niskiej towarowoci produkcji.
Zmiany w koncentracji produkcji mleka na poziomie gospodarstw
Gospodarstwa ukierunkowane na chów byd³a mlecznego w wiêkszoci krajów europejskich (i nie tylko europejskich) wyranie zwiêkszaj¹ produkcjê. Tempo tych zmian, w analizowanych krajach, jest ró¿ne. Najwiêkszy przyrost produkcji mleka na jedno gospodarstwo w latach 1990- 2002 zanotowano w Niemczech (2,8 razy), W³oszech (2,5 razy), Holandii (1,6 razy), Wielkiej Bryta- nii (1,4 razy). W Polsce przeciêtna produkcja mleka z gospodarstwa zwiêkszy³a siê 1,5 raza.
We wszystkich analizowanych krajach zwiêkszenie produkcji mleka z gospodarstwa odby- wa siê przez zwiêkszanie wydajnoci mlecznej krów oraz pog³owia krów. W latach 1990-2002 przeciêtna wydajnoæ mleczna krów w analizowanych krajach zwiêkszy³a siê o 21%. Najwyra- niej przeciêtna wydajnoæ mleczna krów wzros³a w Niemczech o blisko 32% (z 4710 do 6272 kg). Najni¿szy przyrost wydajnoci mlecznej krów w analizowanym okresie wyst¹pi³ w gospo- darstwach holenderskich. Nale¿y jednak wyranie zaznaczyæ, ¿e przeciêtna wydajnoæ mleczna krów w Holandii by³a najwy¿sza z porównywanych krajów i wynosi³a w 2002 roku 7187 kg.
Pog³owie krów, przeciêtnie przypadaj¹cych na gospodarstwo, tak¿e wyranie siê zwiêksza-
³o. Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 2, krajem charakteryzuj¹cym siê w 2002 roku najwiêksz¹ przeciêtn¹ liczb¹ krów przypadaj¹cych na gospodarstwo by³a Wielka Brytania (74 krowy), nastêpne w kolejnoci by³y: Holandia (51,1), Francja (34,7), Niemcy (34,5), W³ochy (25,1) i Hiszpania (17,3). Przeciêtne pog³owie krów utrzymywanych w polskim gospodarstwie wynosi³o 3,3 sztuki. Najwyraniej pog³owie krów, w analizowanym okresie, zwiêkszy³o siê w Niemczech (2,6 razy), za najmniejszy przyrost (poza Polsk¹) zanotowano w gospodarstwach hiszpañskich (o 30%).
W krajach europejskich obserwuje siê wyrane zmniejszenie liczby gospodarstw rolniczych
zajmuj¹cych siê chowem byd³a mlecznego. W latach 1989-2001 przeciêtna liczba gospodarstw z
analizowanych szeciu krajów (poza Polsk¹) zmniejszy³a siê ponad 2,3 razy (z 1123 do 476 tys.).
2002-1991hcatalwhcajarkhcynawozilanawakelmpuksiwórkeiwo³goP.1alebaT ejarKataL 199129913991499159916991799189919991000210022002 ]kutzs.syt[wórkeiwo³goP ycmeiN ajcnarF ainatyrBakleiW yhco³W aidnaloH aksloP ainapzsiH
1195 4184 5672 0262 1191 7754 8061
2145 5064 2862 6042 7381 7524 2151
5525 1544 7662 5922 4081 3893 7241
2915 9444 5172 5722 2571 3283 7631
3325 9934 2062 0512 4671 7753 5521
4915 0734 6852 0812 2071 1643 5231
9605 6914 8742 0012 3161 6943 2231
1884 5414 9342 0502 7661 1743 3821
8574 4214 1642 6012 0361 6923 1321
9754 0604 3532 5602 7651 7403 9811
8254 3514 1522 4512 1061 1992 2011
1344 8304 5222 9912 3251 4092 7611 ]notnlm[akelmpukS ycmeiN ajcnarF ainatyrBakleiW yhco³W aidnaloH aksloP ainapzsiH
04,62 04,32 01,41 98,9 75,01 80,8 38,5
06,52 01,32 00,41 19,9 05,01 60,7 44,5
00,62 08,22 02,41 05,9 65,01 87,6 53,5
01,62 03,32 73,41 84,9 74,01 64,6 13,5
00,72 04,32 80,41 17,9 38,01 42,6 84,5
00,72 02,32 60,41 19,9 45,01 95,6 24,5
00,72 01,32 62,41 31,01 64,01 79,6 93,5
08,62 00,32 60,41 34,01 45,01 22,7 83,5
08,62 01,32 64,41 26,01 87,01 25,6 66,5
09,62 01,32 39,31 83,01 37,01 66,6 54,5
09,62 02,32 61,41 16,01 38,01 40,7 08,5
06,62 06,32 63,41 28,01 73,01 22,7 88,5 ,nnoB,HbmGtfahcstriwsgnurhänrEdnu-tsroF,-dnaLredessinguezrErüfelletsthcirebsierPdnu-tkraMelartneZPMZ;''MOR-DCsla3002hcliM:o³dór .3002/90
Najwyraniej zmniejszenie to zano- towano w: Hiszpanii (z 233 do 67 tys.), nastêpnie we W³oszech (z 242 do 95 tys.), Niemczech (z 308 do 131 tys.), Francji (z 241 do 121 tys.), Holandii (z 55 do 31 tys.) i Wielkiej Brytanii (z 45 do 30 tys.).
Szczególnie wyranie zmniejsza siê liczba gospodarstw charakteryzu- j¹cych siê najmniejsz¹ liczb¹ utrzy- mywanych krów. Odsetek gospo- darstw utrzymuj¹cych do 9 krów w analizowanych krajach, zmniej- szy³ siê: w Niemczech o 51,9%, Hisz- panii o 47,5%, Francji o 56,8%, W³oszech o 29,7%, Holandii o 31,7%. Szczególnie wyranie zwiêk- szy³ siê odsetek gospodarstw utrzymuj¹cych powy¿ej 50 krów.
Podsumowanie
1. W wiod¹cych w produkcji i przetwórstwie mleka krajach Europy Zachodniej obserwu- je siê w gospodarstwach ci¹- g³e zwiêkszanie pog³owia i wydajnoci mlecznej krów.
2. Przeciêtnie najni¿sz¹ produk- cj¹ mleka na gospodarstwo charakteryzuj¹ siê producen- ci z naszego kraju.
3. W ci¹gu ostatnich lat w po- równywanych krajach euro- pejskich wyranie zmniejsza siê liczba gospodarstw zajmu- j¹cych siê chowem byd³a mlecznego, jednak produkcja mleka w poszczególnych kra- jach utrzymuje siê na niezmie- nionym od wielu lat poziomie.
4. W analizowanych krajach
obserwuje siê, szczególnie
wyrane, zmniejszanie liczby
gospodarstw utrzymuj¹cych
do 9 krów mlecznych. W la-
tach 1989-2001 liczba takich
gospodarstw zmniejszy³ siê
ponad 2,3-krotnie.
o w t s r a d o p s o g a n w ó r k a b z c il a n t ê i c e z r P . 2 a l e b a T
e j a r
K 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 a
i n a t y r B a k l e i Wolandia Hrancja Fiemcy N³ochy Wiszpania Holska P
3 , 5 66,4 32,8 216,3 1 , 2 17,9
7 , 2
6 , 4 69,7 34,7 217,4 9 , 2 18,2
7 , 2
4 , 9 61,8 47,3 22,7 25,5 19,3 7 , 2
6 , 1 74,0 49,5 25,2 218,7 2 , 1 12,6
0 , 9 64,0 41,0 38,0 20,0 212,0 8 , 2
9 , 1 77,0 431,3 2 , 1 32,0 27,5 13,0
9 , 3 751,1
7 , 4 34,5 325,1 3 , 7 13,3
8 , 4 753,1
2 , 6 336,1
9 , 6 218,1
5 , 3 d n u -t k r a M e l a rt n e Z P M Z
;
M O R - D C s l a 3 0 0 2 h c li M
e i w a t s d o p a n e n s a
³ w e i n a w o c a r p o : o
³ d ó r
reisbeirchtstellefürErzeugnissederLand,-Fors-tundErnährungswitrschatfGmbH,Bonn,09/2003. P
- o p i c
o k l e i w d o i c
o n
¿ e l a z w e n z c e l m y w o r k h c y c
¹ j u m y z r t u w t s r a d o p s o g k e t e s d O . 3 a l e b a
T³owiawposzczególnychkrajachUEwlatach1989-2001 g
a t a
L Liczbautrzymywanychkrówwgospodarstwie 9
-
1 10-29 30-49 50-99 >100 1-9 10-29 30-49 50-99 >100 y
c m e i
N Hiszpania
9 8 9 1991 1993 1995 1997 1999 1001 2
0 , 8 35,0 31,8 38,6 25,1 29,9 18,3 1
7 , 7 48,9 47,5 46,4 45,5 45,3 42,2 4
4 , 1 12,8 14,8 16,7 18,2 10,7 21,4 2
9 , 2,3 3,7 4,8 6,9 8,5 1 14,6 1
0 , 0,0 01,3 6 , 1,1 2,6 2,3 3
2 , 7 71,4 79,6 66,3 69,6 55,9 40,5 4
7 , 0 24,3 27,6 17,9 231,1 5 , 8 34,7 3
7 , 1,7 24,1 2 , 5,6 6,7 95,4 1
4 , 01,1
4 , 1,7 1,2 2,3 4,5 7
0 , 0,5 0,7 0,5 0,6 0,4 1,9 1 a
j c n a r
F W³ochy
9 8 9 1991 1993 1995 1997 1999 12001
4 , 2 27,4 13,0 12,6 11,3 11,5 19,7
0 , 9 48,8 45,6 42,5 41,0 49,2 32,9 3
8 , 2 25,9 20,2 31,8 33,5 334,1 9 , 7 3
6 , 6,5 7,7 0 12,3 13,4 14,3 18,5 1
4 , 0,5 0,6 0,8 0,8 0,8 01,1
7 , 5 68,0 69,9 56,8 50,6 58,1 46,2 4
8 , 4 20,8 26,5 28,0 29,3 20,4 31,4 3
4 , 56,1
5 , 7,2 7,8 90,1 10,5 1
3 , 3,1 4,8 4,7 67,1 7 , 78,1
8 , 0,0 1,0 2,8 23,1 7 , 3,8 3 a
i d n a l o
H WielkaBrytania
9 8 9 1991 1993 1995 1997 1999 12001
2 , 8 12,5 11,6 12,0 12,3 12,0 12,4 1
3 , 7 227,1
6 , 5 21,7 20,6 218,5 3 , 5 1
3 , 7 29,2 20,2 38,4 29,2 26,2 22,9 2
6 , 3 227,1
2 , 0 33,4 33,5 37,3 31,4 4
6 , 3,2 4,7 4,5 4,3 4,7 5,6 7
9 , 8,0 7,5 7,8 6,3 6,5 8,1 1 1
8 , 7 16,3 15,0 15,3 16,0 13,5 111,7
2 , 2 23,3 20,0 20,2 21,2 218,6 8 , 6 1
3 , 3 34,9 35,0 35,7 36,1 35,3 33,6 3
0 , 0 28,6 12,5 22,1 20,7 24,2 26,8 2 r e d e s s i n g u e z r E r ü f e ll e t s t h c ir e b s i e r P d n u -t k r a M e l a rt n e Z P M Z
;
' M O R - D C s l a 3 0 0 2 h c li M
: o
³ d ó r
and,-Fors-tundErnährungswitrschatfGmbH,Bonn,09/2003. L
5. W porównywanych krajach wzrasta natomiast liczba gospodarstw utrzymuj¹cych powy¿ej 50 krów.
Literatura
Manteuffel R., 1979: Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego. PWRiL, Warszawa.
Milch 2003 als CD-ROM; ZMP Zentrale Markt- und Preisberichtstelle für Erzeugnisse der Land-, Forst- und Ernährungswirtschaft GmbH, Bonn, 09/2003
Roczniki statystyczne GUS
Summary
The main purpose of the article was to present the problem of economical and organisational concentration of dairy production in chose EU countries (Germany, France, Great Britain, Italy, Holland, Spain, Poland). The main sources of presented data was databases of Farm Accountancy data Network (FADN) and Zentrale Markt- und Preisberichtstelle für Erzeugnisse der Land-, Forst- und Ernährungswirtschaft GmbH, Bonn.
Milk production concentration process, at the level of particular dairy farm, in all the analysed countries, is rather dynamic. Since beginning of the year 1990 until the end of 2002, in leading dairy producing countries, the average milk production from one farm was doubled (the most significantly in Germany and Italy). The main reason for that fact is: constant aspiration of farmers to gain comparable profits with companies outside agriculture, secondly - constant (little lowering) profitability of milk production, and lastly the significant technological development.
Adres do korespondencji dr in¿. Andrzej Parzonko Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW ul. Nowoursynowska 166 02-787 Warszawa tel. (0 22) 593 42 21 fax (0 22) 843 18 77 e-mail: parzonko@alpha.sggw.waw.pl