Fetal programming and etiology of osteoporosis

Pełen tekst

(1). DOI: 10.17772/gp/58795. . . . . . !. ". !. . . . $. %. &. $. &. . . '. &. . . . . #. 4 6 % ' ) 4 3 + 0 Á ( 3 ; ) poł ożn i c two. Programowanie płodowe a etiologia osteoporozy Fetal programming and the etiology of osteoporosis :RMFLHFK3LHĔNRZVNL1+XEHUW:ROVNL1,2.U]\V]WRI'UHZV1,3, $JQLHV]ND6HUHPDN0UR]LNLHZLF] 1. Klinika Perinatologii i Chorób Kobiecych Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Polska Oddział Ginekologiczno-Położniczy Podhalański Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Nowy Targ, Polska 3 Pracownia Biologii Molekularnej w Klinice Perinatologii i Chorób Kobiecych Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Polska 4 Zakład Farmakologii i Fitochemii Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu, Polska 2. Streszczenie Osteoporoza jest uogólnioną chorobą metaboliczną kości, charakteryzującą się małą masą kostną, upośledzoną mikroarchitektoniką tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną podatnością na złamania. Osiągnięta szczytowa masa kostna jest głównym czynnikiem determinującym rozwój osteoporozy. Badania epidemiologiczne wykazały, że ryzyko rozwoju osteoporozy może być modyfikowane poprzez czynniki oddziałujące już w okresie życia płodowego i wczesnego okresu postnatalnego. W pracy przedstawiono zagadnienie wpływu programowania płodowego na rozwój osteoporozy w oparciu o wyniki badań epidemiologicznych oraz mechanizmy związane regulacją epigenetyczną ekspresji genów.. Słowa kluczowe: osteoporoza / SURJUDPRZDQLHSáRGRZH/ badania epidemiologiczne / / UHJXODFMDHSLJHQHW\F]QD/ Abstract Osteoporosis is a multifactorial skeletal disorder characterized by low bone mass and microarchitectural deterioration of bone tissue, resulting in increased risk of fracture. Peak bone mass is an important predictor of later risk of osteoporosis. Epidemiological studies revealed that the risk of osteoporosis might be modified by exposure to environmental factors during intrauterine life and early postnatal period. This review summarizes the influence of fetal programming on the development of osteoporosis based on the epidemiological studies and potential mechanisms of epigenetic regulation of gene expression.. Key words: osteoporosis / fetal programming / epidemiological studies / / epigenetic regulation /. Adres do korespondencji: Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz Klinika Perinatologii i Chorób Kobiecych Uniwersytet Medyczny w Poznaniu 60-535 Poznań, ul. Polna 33, Polska e-mail: asm@data.pl. 622. . . . . . Otrzymano: 26.02.2015 Zaakceptowano do druku: 25.03.2015. . . . .

(2). . . . . . . . . . . . . . .

(3). . . . . . . . .

(4) . . . . . . !. ". !. . . . $. %. &. $. &. . . '. &. . 4 6 % ' ) 4 3 + 0 Á ( 3 ; ) położn i c two. . DOI: 10.17772/gp/58795. #. Wojciech Pieńkowski et al. Programowanie płodowe a etiologia osteoporozy.. Wstęp. ZDUWRĞüPLQHUDOQDNRĞFL %0&±bone mineral content

(5) ZJUXSLH GRURVá\FK X NWyU\FK GRVWĊSQH Vą GDQH DQWURSRPHWU\F]QH GRW\ F]ąFH RNUHVX SRSRURGRZHJR L ZF]HVQHJR G]LHFLĔVWZD %DGD QLD RFHQLDMą UyZQLHĪ NRUHODFMĊ SRPLĊG]\ Z\EUDQ\PL XNáDGDPL KRUPRQDOQ\PL PRJąF\PL SRGOHJDü SURFHVRZL SURJUDPRZDQLD SRGZ]JyU]HSU]\VDGNDQDGQHUF]DJRQDG\RGG]LDá\ZDQLH*+ ,*)

(6) RUD] V]F]\WRZą PDVą NRVWQą L ]DOHĪQą RG ZLHNX XWUDWą WNDQNLNRVWQHM$QDOL]LHSRGGDMHVLĊWDNĪHZSá\ZF]\QQLNyZĞUR GRZLVNRZ\FKZ\VWĊSXMąF\FKSRGF]DVFLąĪ\ GLHWDVW\OĪ\FLD

(7) QD SDUDPHWU\ WNDQNL NRVWQHM SRWRPVWZD 2FHQLD VLĊ WDNĪH ]ZLą]HN SRPLĊG]\SDUDPHWUDPLDQWURSRORJLF]Q\PLZRNUHVLHG]LHFLĔVWZD WHPSR Z]URVWX SU]\URVW PDV\ FLDáD

(8) D U\]\NLHP ]áDPDĔ NRVW Q\FKZĪ\FLXGRURVá\P>@. 2VWHRSRUR]D MHVW XRJyOQLRQą FKRUREą PHWDEROLF]Qą NRĞFL FKDUDNWHU\]XMąFąVLĊPDáąPDVąNRVWQąXSRĞOHG]RQąPLNURDUFKL WHNWRQLNąWNDQNLNRVWQHMDZNRQVHNZHQFML]ZLĊNV]RQąSRGDWQR ĞFLąQD]áDPDQLD>@:VSyáF]HVQHIRUP\SUHZHQFMLRVWHRSRUR]\ NRQFHQWUXMą VLĊ JáyZQLH QD RJUDQLF]HQLX VSDGNX PDV\ NRVWQHM &RUD] ZLĊFHM EDGDĔ SRGNUHĞOD EH]SRĞUHGQL ZSá\Z F]\QQLNyZ ĞURGRZLVNRZ\FK G]LDáDMąF\FKMXĪ QD HWDSLHĪ\FLDSáRGRZHJR L OXERNUHVLHZF]HVQHJRG]LHFLĔVWZDQDSURFHVSRVWQDWDOQHJRPH WDEROL]PXWNDQNLNRVWQHM:W\PDVSHNFLH]QDF]ąFąUROĊRGJU\ ZDMąEDGDQLDGRW\F]ąFHJHQHW\F]Q\FKXZDUXQNRZDĔRVWHRSRUR ]\LZSá\ZXQDSURFHVNV]WDáWRZDQLDVLĊWNDQNLNRVWQHMF]\QQL NyZG]LDáDMąF\FKZRNUHVLHĪ\FLDZHZQąWU]PDFLF]QHJR>@ 5HWURVSHNW\ZQHEDGDQLDHSLGHPLRORJLF]QHREHMPXMąFHGXĪH SRSXODFMHNRELHWLPĊĪF]\]QXMDZQLá\LVWQLHQLHVLOQHMNRUHODFML SRPLĊG]\PDáąPDVąXURG]HQLRZąD]ZLĊNV]RQ\PU\]\NLHP]D SDGDOQRĞFLQDFKRUREĊQLHGRNUZLHQQąVHUFDQDGFLĞQLHQLHWĊWQL F]HFXNU]\FĊW\SX,RUD]SUHG\VSR]\FMĊGRUR]ZRMXRVWHRSRUR ]\2EVHUZRZDQD]DOHĪQRĞüZLąĪHVLĊ]SURFHVDPLRNUHĞODQ\PL PLDQHP SURJUDPRZDQLD SáRGRZHJR OXE ZHZQąWU]PDFLF]QHJR IHWDOLQWUDXWHULQHSURJUDPPLQJ

(9) 3URFHVSURJUDPRZDQLDSROHJD QD ZSá\ZLH F]\QQLNyZ ĞURGRZLVNRZ\FK QD VWUXNWXUĊ L IXQNFMĊ NRPyUHNRUD]]PLDQDFKIXQNFMRQDOQ\FKLDQDWRPLF]Q\FKZWNDQ NDFK L QDU]ąGDFK SáRGX =PLDQ\ WH XOHJDMą XWUZDOHQLX SRSU]H] SURFHV\ UHJXODFML HSLJHQHW\F]QHM HNVSUHVML JHQyZ 1DMF]ĊĞFLHM SURFHV\WHPDMąPLHMVFHZW]ZRNUHVDFKNU\W\F]Q\FKĪ\FLDZH ZQąWU]PDFLF]QHJR>@ 5R]ZyMWNDQNLNRVWQHMUR]SRF]\QDVLĊZWFPLJUDFMąNR PyUHNPH]HQFK\PDOQ\FKZGRFHORZHPLHMVFDUR]ZRMXV]NLHOHWX JG]LHXOHJDMąRQHSU]HNV]WDáFHQLXZFKRQGURF\W\Z\WZDU]DMąFH FKU]ąVWNĊ3RGMĊWDSU]H]FKRQGURF\W\V\QWH]DPDFLHU]\SR]DNR PyUNRZHM LQGXNXMH ORNDOQą DQJLRJHQH]Ċ RUD] XáDWZLD PLJUDFMĊ RVWHREODVWyZ ] RFKU]ĊVWQHM 3UROLIHUDFMD FKURQGURF\WyZ MHVW UH JXORZDQDG]LDáDQLHPKRUPRQyZF\WRNLQZLWDPLQ\'LQVXOLQR SRGREQHJRF]\QQLNDZ]URVWX ,*)±LQVXOLQJURZWKIDFWRU

(10) 3LHUZRWQHRJQLVNDRVWHR¿NDFMLSRMDZLDMąVLĊSRPLĊG]\DWF SRF]ąWNRZRZREUĊELHNUĊJyZQDWRPLDVWJáyZQ\SURFHVPLQHUD OL]DFMLV]NLHOHWXPDPLHMVFHZ,,,WU\PFLąĪ\>@ 3URFHVPLQHUDOL]DFMLWNDQNLNRVWQHMMHVWX]DOHĪQLRQ\RGRG SRZLHGQLHJRVWĊĪHQLDZDSQLDZNUąĪHQLXSáRGRZ\PFR]NROHL XZDUXQNRZDQHMHVWSUDZLGáRZąSRGDĪąZGLHFLHFLĊĪDUQHMWUDQV IHUHP áRĪ\VNRZ\P RUD] SRGOHJD PRGXODFML SRSU]H] G]LDáDQLH F]\QQLNyZ NDOFLRWURSRZ\FK : Ī\FLX SáRGRZ\P GRFKRG]L GR DNXPXODFMLRNRáRJZDSQLD RNRáRZ,,,WU\PJG]LH PDPLHMVFHLQWHQV\ZQDPLQHUDOL]DFMDWNDQNLNRVWQHM

(11) =GROQRĞü ZFKáDQLDQLDZDSQLDSU]H]SáyGZ]UDVWD]PJQDGREĊZWF GRPJZWF2NUHVHPNU\W\F]Q\PG\QDPLF]QHJRUR]ZR MXNRĞFLMHVWZLĊFRNUHVZF]HVQHMFLąĪ\DQDVWĊSQLHRNUHVPDN V\PDOQHJRZ]URVWXNRĞFLGáXJLFKZ,,,WU\PFLąĪ\:SU]\SDGNX ]DG]LDáDQLDZW\PZáDĞQLHF]DVLHĪ\FLDSUHQDWDOQHJRQLHNRU]\VW Q\FK F]\QQLNyZ ĞURGRZLVNRZ\FK QDVWĊSXMH LQGXNFMD V]HUHJX SURFHVyZ SURZDG]ąFD GR ]PLDQ QD SR]LRPLH PROHNXODUQ\P NRPyUNRZ\PDQDVWĊSQLHPHWDEROLF]Q\PWNDQNLNRVWQHM>@ 'RZRG\ QD WR ĪH U\]\NR UR]ZRMX RVWHRSRUR]\ PRĪH E\ü PRG\¿NRZDQHQDVNXWHNG]LDáDQLDF]\QQLNyZĞURGRZLVNRZ\FK G]LDáDMąF\FK Z RNUHVLH Ī\FLD ZHZQąWU]PDFLF]QHJR Vą IRUPX áRZDQH Z RSDUFLX R Z\QLNL UyĪQ\FK URG]DMyZ EDGDĔ 'RW\F]ą RQH PLĊG]\ LQQ\PL SRPLDUyZ SDUDPHWUyZ WNDQNL NRVWQHM MDN JĊVWRĞüPLQHUDOQDNRĞFL %0'±bone mineral density

(12) RUD]]D. . . . . . . . . . . . . . . . . .

(13). . . . . %DGDQLDHSLGHPLRORJLF]QHDU\]\NRUR]ZRMX osteoporozy &RUD]ZLĊFHMEDGDĔZVND]XMHĪHDNXPXODFMDWNDQNLNRVWQHM ZRNUHVLHZF]HVQHJRG]LHFLĔVWZDLV]F]\WRZDPDVDNRVWQDPRJą E\üSURJUDPRZDQHMXĪZĪ\FLXSáRGRZ\P-HGQD]SLHUZV]\FK DQDOL] HSLGHPLRORJLF]Q\FK ZVND]XMąF\FK QD ZSá\Z SURJUDPR ZDQLD ZHZQąWU]PDFLF]QHJR QD U\]\NR UR]ZRMX RVWHRSRUR]\ ]RVWDáD SU]HSURZDG]RQD Z JUXSLH EU\W\MVNLFK NRELHW XUR G]RQ\FKZODWDFKLSRGGDQ\FKREVHUZDFMLNOLQLF]QHM SU]H]RNUHVODW%DGDQLHZ\ND]DáRVWDW\VW\F]QLHLVWRWQ\]ZLą ]HNSRPLĊG]\PDVąFLDáDZSLHUZV]\PURNXĪ\FLDRUD]ĞUHGQLą ZDUWRĞFLą%0&RGFLQND//LV]\MNLNRĞFLXGRZHMQLH]DOHĪQLH RGPDV\FLDáDLZVNDĨQLNDPDV\FLDáD %0,±body mass index

(14) >@'DOV]HEDGDQLHREHMPXMąFHSRSXODFMĊNRELHWLPĊĪ F]\]QZZLHNXRGODWSRWZLHUG]LáRSRZ\ĪV]HREVHUZDFMH 3RND]DQR ]ZLą]HN SRPLĊG]\ XURG]HQLRZą PDVą FLDáD D ZDUWR ĞFLą%0&ZRGFLQNX//LZV]\MFHNRĞFLXGRZHM&RLVWRW QHREVHUZRZDQD]DOHĪQRĞüSR]RVWDZDáDLVWRWQDVWDW\VW\F]QLHSR XZ]JOĊGQLHQLXZSá\ZXF]\QQLNyZĞURGRZLVNRZ\FKWDNLFKMDN DNW\ZQRĞü¿]\F]QDSDOHQLHW\WRQLXLORĞüVSRĪ\ZDQHJRDONRKROX RUD]G]LHQQDSRGDĪZDSQLDZGLHFLH>@ .ROHMQHSUDFHGRELWQLHZ\ND]Dá\ĪHPDVDXURG]HQLRZDRUD] PDVDZURNXĪ\FLDZVSRVyELVWRWQ\ZSá\ZDQDZDUWRĞü%0' RUD]%0&ZGRURVá\PĪ\FLX>@$QDOL]DEDGDĔSR]ZROLáD Z\OLF]\ü ĞUHGQLH ZDUWRĞFL ZVSyáF]\QQLNyZ NRUHODFML SRPLĊG]\ PDVą XURG]HQLRZą D %0' L %0& RGFLQND // X RVyE GRURVá\FK Z\QRV]ąF\FK RGSRZLHGQLR L : VWRVXQNX GRPDV\FLDáDZURNXĪ\FLDLW\FKVDP\FKSDUDPHWUyZWNDQNL NRVWQHM ZVSyáF]\QQLNL NRUHODFML SU]\MPRZDá\ ZDUWRĞFL L>@ $QDOL]\ REHMPXMąFH GXĪH EDGDQLD HSLGHPLRORJLF]QH UyZQLHĪ Z\ND]Dá\ ĪH ĞURGRZLVNR ZHZQąWU]PDFLF]QH PRĪH RGJU\ZDü ]QDF]ąFą UROĊ Z NV]WDáWRZDQLX WNDQNL NRVWQHM RUD] ZDUXQNRZDü MHM V]F]\WRZą ZDUWRĞü > @ 0HWDDQDOL]D %DLUG L ZVS EDGDĔ

(15) SRWZLHUG]LáD EH]SRĞUHGQLą NRUHODFMĊ SRPLĊG]\ ZLĊNV]ą PDVą XURG]HQLRZą D Z\ĪV]\PL ZDUWRĞFLDPL %0& RGFLQND // NUĊJRVáXSD :]URVW PDV\ XURG]HQLRZHM RNJE\á]ZLą]DQ\]HZ]URVWHP%0&RGFLQND//LV]\MNL NRĞFL XGRZHM RGSRZLHGQLR R J L J >@ 1DMQRZV]D PHWDDQDOL]D ] %UD]\OLL RFHQLDáD ZSá\Z PDV\ XURG]HQLRZHM QD SDUDPHWU\ WNDQNL NRVWQHM Z Z\G]LHORQ\FK ZLHNRZR JUXSDFK G]LHFL QDVWRODWNyZ PáRG\FK GRURVá\FK RUD] RVyE GRURVá\FK SRZ\ĪHMURNXĪ\FLD

(16) 3RWZLHUG]RQRVLOQ\SR]\W\ZQ\]ZLą]HN SRPLĊG]\ PDVą XURG]HQLRZą D SDUDPHWUDPL WNDQNL NRVWQHM JáyZQLH %0& Z JUXSLH G]LHFL QDWRPLDVW Z VWRVXQNX PáRG\FK. . . . . . . . . . .

(17). . . 623.

(18) 4 6 % ' ) 4 3 + 0 Á ( 3 ; ) poł ożn i c two. . DOI: 10.17772/gp/58795. . . . . . !. ". !. . . . $. %. &. $. &. . . '. &. . . #. Wojciech Pieńkowski et al. Programowanie płodowe a etiologia osteoporozy.. GRURVá\FK L GRURVá\FK NRUHODFMD PLDáD RGSRZLHGQLR FKDUDNWHU QLHMDVQ\RUD]VáDE\>@. FMą JHQRPX Z Ī\FLX SáRGRZ\P D VWDQHP WNDQNL NRVWQHM ]RVWD áDZ\ND]DQ\ZEDGDQLXZSRSXODFMLEU\W\MVNLHM$QDOL]DSDU PDWNDG]LHFNRSRWZLHUG]LáD]ZLą]HNSRPLĊG]\EDGDQąPHW\ODFMą GZyFKZ\VS&S*ZUHJLRQLHSURPRWRURZ\PJHQXV\QWD]\WOHQ NXD]RWXDZDUWRĞFLDPL%0&FDáHJRFLDáDL%0'XG]LHFLZ URNXĪ\FLD>@:LQQ\PEDGDQLXPHW\ODFMDZF]WHUHFKSRĞUyG V]HĞFLXZ\VS&S*UHJLRQXSURPRWRURZHJRJHQXUHWLQRZHJR; UHFHSWRUD$ UHWLQRLG;UHFHSWRU$

(19) E\áDRGZURWQLHVNRUHORZDQD ] ZDUWRĞFLDPL %0& X OHWQLHJR SRWRPVWZD >@ 'RGDWNRZR Z EDGDQLDFK QD V]F]XUDFK SRWZLHUG]RQR ĪH ZSURZDG]HQLH GR GLHW\ FLĊĪDUQ\FK VDPLF NRIHLQ\ ]PQLHMV]DáR X SRWRPVWZD GáX JRĞü NRĞFL XGRZHM RUD] RJUDQLF]DáR V\QWH]Ċ PDFLHU]\ SR]DNR PyUNRZHMZSá\WFHZ]URVWXNRĞFL2EVHUZRZDQD]DOHĪQRĞüE\áD VSRZRGRZDQD EH]SRĞUHGQLP ZSá\ZHP NRIHLQ\ QD ]ZLĊNV]RQą SURGXNFMĊPDWF]\Q\FKJOLNRNRUW\NRVWHURLGyZRUD]]PQLHMV]RQą PHW\ODFMĊKLVWRQyZZREUĊELHJHQX,*)>@ 3URZDG]DQLH EDGDĔ HSLGHPLRORJLF]Q\FK GRW\F]ąF\FK SUR JUDPRZDQLD ZHZQąWU]PDFLF]QHJR XWUXGQLD IDNW ĪH DQDOL]RZD QDPDVDXURG]HQLRZDLMHMSU]\URVWZRNUHVLHG]LHFLĔVWZDPRJą SRGOHJDü ZSá\ZRP QLH W\ONR ĞURGRZLVND ZHZQąWU]PDFLF]QHJR OHF] WDNĪH G]LHG]LF]RQHJR SUR¿OX JHQHW\F]QHJR %DGDQLD Z\ ND]Dá\ ĪH Z EOLVNR UyĪQLFD GRW\F]ąFD PDV\ XURG]HQLR ZHM SRPLĊG]\ SRV]F]HJyOQ\PL RVREQLNDPL MHVW VSRZRGRZDQD ZSá\ZHPF]\QQLNyZZ\VWĊSXMąF\FKZĪ\FLXZHZQąWU]PDFLF] Q\P Z MHVW XZDUXQNRZDQD SUR¿OHP JHQHW\F]Q\P PDWNL D MHG\QLH Z RNRáR ]DOHĪ\ RG JHQRPX SáRGX:\QLNL WH Vą Z]JRGQRĞFL]SUDFąEDGDF]\KROHQGHUVNLFKJG]LHDQDOL]DPDV\ XURG]HQLRZHM SRPLĊG]\ SDUDPL EOLĨQLąW Z\ND]DáD ĪH F]\QQLNL G]LHG]LF]QHMHG\QLHZZDUXQNXMąLFKZDUWRĞFL .ROHMQ\PGRZRGHPĞZLDGF]ąF\PRLVWRWQHMUROLMDNRĞFLĞUR GRZLVND ZHZQąWU]PDFLF]QHJR Z SURFHVLH Z]URVWX SáRGX PRJą E\ü UH]XOWDW\ EDGDĔ GRW\F]ąF\FK G]LHFL XURG]RQ\FK SU]H] NR ELHW\NWyUHE\á\ELRUFDPLNRPyUHNMDMRZ\FK8MDZQLá\RQHĪH PDVDQRZRURGNyZMHVWZZLĊNV]\PVWRSQLXVNRUHORZDQD]PDVą XURG]HQLRZąNRELHWELRUF]\ĔNRPyUHNMDMRZ\FKQLĪPDWHNELR ORJLF]Q\FK>@ :DVSHNFLHHWLRSDWRJHQH]\RVWHRSRUR]\V]F]HJyOQLHLQWHUH VXMąFHPRJąZ\GDZDüVLĊEDGDQLDRFHQLDMąFHZ]DMHPQ\ZSá\Z F]\QQLNyZ ZHZQąWU]PDFLF]Q\FK RUD] ]QDQ\FK JHQHW\F]Q\FK PDUNHUyZ]ZLą]DQ\FK]U\]\NLHPUR]ZRMXRVWHRSRUR]\QDSDUD PHWU\WNDQNLNRVWQHMZĪ\FLXGRURVá\P:EDGDQLDFKZáDVQ\FK DQDOL]RZDQR]ZLą]HNSRPLĊG]\SROLPRU¿]PDPLJHQXUHFHSWRUD ZLWDPLQ\' $SDI%VPI7DT,

(20) DZDUWRĞFLDPL%0'LVNRU\JR ZDQHJR%0'ZJUXSLHNRELHWZVWRVXQNXGRLFKPDV\XUR G]HQLRZHM :\ND]DQR VWDW\VW\F]QLH LVWRWQą NRUHODFMĊ SRPLĊG]\ PDVą XURG]HQLRZą EDGDQ\FK NRELHW D ZDUWRĞFLą %0' U S

(21) LZDUWRĞFLąVNRU\JRZDQHJR%0' U S

(22) 3RWZLHUG]RQRUyZQLHĪĪHZEDGDQHMJUXSLHLVWQLHMąVWDW\VW\F]QLH LVWRWQHUyĪQLFHSRPLĊG]\ĞUHGQLPLZDUWRĞFLDPL%0' Z ]DNUH VLHZV]\VWNLFKWU]HFKSROLPRU¿]PyZ1DMZ\ĪV]HZDUWRĞFL%0' VWZLHUG]DQRXRVREQLNyZKHWHUR]\JRW\F]Q\FK%E JFP2

(23) Aa JFP2

(24) L7W JFP2

(25) :\NRQDQLHW\FKVDP\FKRE OLF]HĔZVWRVXQNXGRVNRU\JRZDQHJR%0'QLHZ\ND]DQRZ\VWĊ SRZDQLDUyĪQLFLVWRWQ\FKVWDW\VW\F]QLH2FHQD]ZLą]NXSROLPRU ¿]PyZJHQXVDREDGDQHMSRSXODFML]XZ]JOĊGQLHQLHPSRG]LDáX QDSRGJUXS\ZVWRVXQNXGRPDV\XURG]HQLRZHM !JL J

(26) Z\ND]DáDĪHĞUHGQLHZDUWRĞFL%0'LVNRU\JRZDQHJR%0' SRPLĊG]\Z\EUDQ\PLSROLPRU¿]PDPLUyĪQLąVLĊZVSRVyELVWRW Q\VWDW\VW\F]QLH >@. 6XSOHPHQWDFMDZLWDPLQ\'LZDSQLDZFLąĪ\DSDUDPHWU\ WNDQNLNRVWQHM. /LF]QH SUDFH DQDOL]RZDá\ ]DOHĪQRĞü SRPLĊG]\ SRGDĪą ZL WDPLQ\'ZFLąĪ\DSDUDPHWUDPLWNDQNLNRVWQHM>@:ED GDQLXSRSXODFMLEU\W\MVNLHM SDUNRELHWDG]LHFNR

(27) RFHQLDQR ]DOHĪQRĞüSRPLĊG]\VWĊĪHQLHPZLWDPLQ\'XNRELHWFLĊĪDUQ\FK D ZDUWRĞFLą %0& // X LFK SRWRPVWZD 2FHQĊ GHQV\WRPH WU\F]Qą '(;$

(28) SU]HSURZDG]RQRXG]LHFLZLURNXĪ\FLD : SUDF\ QLH SRWZLHUG]RQR ]ZLą]NX SRPLĊG]\ REVHUZRZDQ\PL VWĊĪHQLDPLZLWDPLQ\'DSDUDPHWUDPLGHQV\WRPHWU\F]Q\PL>@ : NROHMQ\P EDGDQLX SDU PDWNDG]LHFNR

(29) Z SRSXODFML DX VWUDOLMVNLHMDQDOL]RZDQR]ZLą]HNSRPLĊG]\VWĊĪHQLHPZLWDPLQ\ 'R]QDF]DQ\PZWFDZDUWRĞFLDPL%0'L%0&RFHQLDQ\PL XOHWQLHJRSRWRPVWZD%DGDQLHSRWZLHUG]LáRĪHFLąĪRZ\QLH GREyU ZLWDPLQ\ ' SRZRGXMH ]QDF]ąFH REQLĪHQLH %0' L%0& RRGSRZLHGQLRL=PQLHMV]HQLHSDUDPHWUyZWNDQNL NRVWQHMPRĪHUyZQLHĪSRGZ\ĪV]DüU\]\NRZ\VWąSLHQLD]áDPDQLD ZZLHNXGRURVá\P>@1DMQRZV]DPHWDDQDOL]D EDGDĔ

(30) GR W\F]ąFDVXSOHPHQWDFMLZLWDPLQ\'ZRNUHVLHFLąĪ\SRWZLHUG]LáD EH]SRĞUHGQL]ZLą]HNSRPLĊG]\VWĊĪHQLHPZLWDPLQ\'ZVXURZL F\FLĊĪDUQ\FKDPDVąXURG]HQLRZąQRZRURGNyZZDUWRĞFLą%0' LVWĊĪHQLHPZDSQLDXQRZRURGNyZ>@. 3URJUDPRZDQLHZHZQąWU]PDFLF]QHDUR]ZyM osteoporozy 3URFHV SURJUDPRZDQLD ZHZQąWU]PDFLF]QHJR PRĪH ]DFKR G]Lü Z RSDUFLX R NLOND PHFKDQL]PyZ -HGQ\P ] QLFK MHVW EH] SRĞUHGQLZSá\ZRJUDQLF]HQLDSRGDĪ\VXEVWDQFMLRGĪ\ZF]\FKQD ]PQLHMV]HQLHLORĞFLNRPyUHNWNDQHNLQDU]ąGyZL]ZLą]DQH]W\P ]PLDQ\DQDWRPLF]QH,QQ\PPHFKDQL]PHPVą]PLDQ\ZREUĊELH KRPHRVWD]\ KRUPRQDOQHM ZSá\ZDMąFHM QD SURFHV NV]WDáWRZDQLD WNDQNL NRVWQHM 'RW\F]\ WR JáyZQLH ]DOHĪQRĞFL SRPLĊG]\ RVLą SRGZ]JyU]HSU]\VDGNDQDGQHUF]DJRQDG\ > @ 3U]HSURZD G]RQHEDGDQLDXMDZQLá\NRUHODFMĊSRPLĊG]\PDVąXURG]HQLRZą L PDVą Z RNUHVLH G]LHFLĔVWZD D VWĊĪHQLDPL KRUPRQX Z]URVWX RUD]NRUW\]ROXMDNREH]SRĞUHGQLFKF]\QQLNyZZSá\ZDMąF\FKQD V]\ENRĞüVSDGNXPDV\NRVWQHMZĪ\FLXGRURVá\P>@&RZLĊ FHMHNVSHU\PHQWDOQHEDGDQLDQD]ZLHU]ĊWDFKXNWyU\FKZFLąĪ\ VWRVRZDQRUHVWU\NF\MQąGLHWąSURWHLQRZąSRWZLHUG]Lá\ĪHSURZD G]LRQDXSRWRPVWZDGRVSDGNXPLQHUDOL]DFMLWNDQNLNRVWQHMRUD] ZVSRVyEXWUZDORQ\]PLHQLDWHPSRZ]URVWXNRĞFL>@:V]\VW NLHSRZ\ĪV]H]PLDQ\]DFKRG]ąZRSDUFLXR]PLDQ\UHJXODFMLHSL JHQHW\F]QHMHNVSUHVMLJHQyZ>@ 3URFHVPRG\¿NDFMLHSLJHQHW\F]QHMJHQRPXREHMPXMHNLOND HWDSyZ NWyUH GRW\F]ą UR]SR]QDZDQLD F]\QQLNyZ VSUDZF]\FK ZSURZDG]HQLD ]PLDQ HSLJHQHW\F]Q\FK ZSá\ZX XWUZDORQ\FK PRG\¿NDFML QD SURFHV\ PHWDEROLF]QH L DQDWRPLF]QH PRG\¿NR ZDQ\FK NRPyUHN 6DPR SRMĊFLH UHJXODFML HSLJHQHW\F]QHM GRW\ F]\]PLDQZHNVSUHVMLJHQyZNWyUHQLHVą]ZLą]DQH]H]PLDQDPL Z VHNZHQFML '1$ (SLJHQHW\F]Q\ ZSá\Z QD HNVSUHVMĊ JHQyZ RGE\ZDVLĊSRSU]H]UHJXODFMĊPHW\ODFML'1$PRG\¿NDFMĊELD áHNKLVWRQRZ\FKRUD]QLHNRGXMąFHJR51$ VPDOO51$VF51$ PLFUR51$V±PL51$ORQJQRQFRGLQJ51$OQF51$

(31) >@ 1DMQRZV]HEDGDQLDSRWZLHUG]Lá\ĪHSURFHV\HSLJHQHW\F]QH RGJU\ZDMą]QDF]ąFąUROĊZSURFHVLHKRPHRVWD]\WNDQNLNRVWQHM >@ %H]SRĞUHGQL ]ZLą]HN SRPLĊG]\ HSLJHQHW\F]Qą PRG\¿ND. 624. . . . . . . . . .

(32). . . . . . . . . . . . . . .

(33). . . . . . . . . . .

(34) . . . . . . !. ". !. . . . $. %. &. $. &. . . '. &. . 4 6 % ' ) 4 3 + 0 Á ( 3 ; ) poł o żni ctwo. . DOI: 10.17772/gp/58795. #. Wojciech Pieńkowski et al. Programowanie płodowe a etiologia osteoporozy.. :]DMHPQ\]ZLą]HNPDV\XURG]HQLRZHMLSUR¿OXJHQHW\F] QHJR ]H VWDQHP WNDQNL NRVWQHM Z Ī\FLX GRURVá\P E\áR DQDOL]R ZDQH Z EDGDQLX 'HQQLVVRQ L ZVS >@ 2FHQLDQR ]ZLą]HN SRPLĊG]\ SROLPRU¿]PHP %VP, JHQX VDR oraz &2/$ JHQX NRODJHQXW\SX,DDPDVąXURG]HQLRZąLZDUWRĞFLą%0':ED GDQHMJUXSLHPĊĪF]\]QLNRELHWSRPLĊG]\DUR NLHPĪ\FLDQLHZ\ND]DQRLVWRWQHJRVWDW\VW\F]QLH]ZLą]NXSRPLĊ G]\PDVąXURG]HQLRZąJHQRW\SDPLVDR i &2/$RUD]%0' RGFLQND//'DOV]DDQDOL]DVWDW\VW\F]QDZ\ND]DáDDVRFMDFMĊ SRPLĊG]\SUR¿OHPJHQHW\F]Q\PDZDUWRĞFLą%0'3RG]LDáED GDQHMJUXS\ZVWRVXQNXGRZDUWRĞFLPDV\XURG]HQLRZHMSRND]Dá ĪH Z JUXSLH ] QDMZLĊNV]ą XURG]HQLRZą PDVą FLDáD QDMZ\ĪV]H ZDUWRĞFL%0'VWZLHUG]DQRXRVREQLNyZ]JHQRW\SHP%%1D WRPLDVWZ\VWĊSRZDQLHWHJRVDPHJRJHQRW\SX %%

(35) LSU]\QDOHĪ QRĞü GR JUXS\ RVyE ] QDMQLĪV]ą PDVą XURG]HQLRZą ZLą]DáR VLĊ ] QDMQLĪV]\PL ZDUWRĞFLDPL %0' >@ :\QLNL WH SRND]XMą ĪH ZSá\ZF]\QQLNyZJHQHW\F]Q\FKQDVWDQWNDQNLNRVWQHMZĪ\FLX GRURVá\P PRĪH SRGOHJDü PRG\¿NDFML QD VNXWHN RGG]LDá\ZDQLD ĞURGRZLVNDZHZQąWU]PDFLF]QHJR :RVWDWQLFKODWDFKQDVNXWHNREVHUZRZDQ\FK]PLDQGHPR JUD¿F]Q\FK SUREOHP RVWHRSRUR]\ VWDá VLĊ ]DJDGQLHQLHP JOREDO Q\P3RPLPRIDNWXĪHFRUD]ZLĊFHMEDGDĔSRGNUHĞODEH]SRĞUHG QLXG]LDáĞURGRZLVNDZHZQąWU]PDFLF]QHJRLPRG\¿NDFMLHSLJH QHW\F]Q\FK QD V]F]\WRZą PDVĊ NRVWQą GRNáDGQH PHFKDQL]P\ ]ZLą]DQH]SURJUDPRZDQLHPPHWDEROL]PXWNDQNLNRVWQHMQLHVą GRNRĔFDSR]QDQH3URZDG]HQLHGDOV]\FKEDGDĔZW\P]DNUHVLH SR]ZROLQDLGHQW\¿NDFMĊQRZ\FKPDUNHUyZRUD]ZF]HVQąLQWHU ZHQFMĊPDMąFąQDFHOX]DSHZQLHQLHRSW\PDOQHJRUR]ZRMXWNDQNL NRVWQHMMXĪZĪ\FLXSáRGRZ\P. Piś mie nnic t w o 1. Sambrook P, Cooper C. Osteoporosis. Lancet. 2006, 367, 2010-2018. 2. Barker DJP. The fetal origins of adult disease. Proc Royal Soc of Lond. 1995, 262, 37-43. 3. Felsenberg D, Boonen S. The bone quality framework: determinants of bone strength and their interrelationships, and implications for osteoporosis management. Clin Ther. 2005, 27, 1-14. 4. Calkins K, Devaskar SU. Fetal origins of adult disease. Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care. 2011, 41, 158-176. 5. Barker DJ, Larsen G, Osmond C, [et al.]. The placental origins of sudden cardiac death. Int J Epidemiol. 2012, 41, 1394-1399. 6. Barker DJ, Thornburg KL. The obstetric origins of health for a lifetime. Clin Obstet Gynecol. 2013, 56, 511-519. 7. DeLise AM, Fischer L, Tuan RS. Cellular interactions and signaling in cartilage development. Osteoarthritis Cartilage. 2000, 8, 309-334. 8. Fowden AL, Forhead AJ. Endocrine mechanisms of intrauterine programming. Reproduction. 2004, 127, 515-526. 9. Cooper C, Cawley M, Bhalla A, [et al.]. Childhood growth, physical activity, and peak bone mass in women. J Bone Miner Res. 1995, 10, 940-947. 10. Cooper C, Fall C, Egger P, [et al.]. Growth in infancy and bone mass in later life. Ann Rheum Dis. 1997, 56, 17-21. 11. Yarbrough DE, Barrett-Connor E, Morton DJ. Birthweight as a predictor of adult bone mass in postmenopausal women: the Rancho Bernardo study. Osteoporosis Int. 2000, 11, 626-630. 12. Cooper C, Westlake S, Harvey N, [et al.]. Review: developmental origins of osteoporotic fracture. Osteoporos Int. 2006, 17, 337-347. 13. Schlüssel M, Vaz JS, Kac G. Birth weight and adult bone mass: a systematic literature review. Osteoporosis Int. 2010, 21, 1981-1991. 14. Baird J, Kurshid MA, Kim M, [et al.]. Does birthweight predict bone mass in adulthood? A systematic review and meta-analysis. Osteoporosis Int. 2011, 22, 1323-1334. 15. Martínez-Mesa J, Restrepo-Mendez MA, Gonzalez DA, [et al.]. Life-course evidence of birth weight effects on bone mass: systematic review and meta-analysis. Osteoporosis Int. 2013, 24, 7-18. 16. Heppe DH, Medina-Gomez C, Hofman A, [et al.]. Maternal first-trimester diet and childhood bone. The generation R study. Am J Clin Nutr. 2013, 98, 224-232. 17. Tobias JH, Steer CD, Emmett PM, [et al.]. Bone mass in childhood is related to maternal diet in pregnancy. Osteoporos Int. 2005, 16, 1731 -1741. 18. Lawlor DA, Wills AK, Fraser A, [et al.]. Association of maternal vitamin D status during pregnancy with bone-mineral content in offspring: a prospective cohort study. Lancet. 2013, 381, 21762183. 19. Zhu K, Whitehouse AJ, Hart PH, [et al.]. Maternal vitamin D status during pregnancy and bone mass in offspring at 20 years of age: a prospective cohort study. J Bone Miner Res. 2014, 29, 1088-1095. 20. Harvey NC, Holroyd C, Ntani G [et al.]. Vitamin D supplementation in pregnancy: a systematic review. Health Technol Assess. 2014, 18, 1-190. 21. Dennison E, Hindmarsh P, Fall C, [et al.]. Profiles of endogenous circulating cortisol and bone mineral density in healthy elderly men. J Clin Endocrinol Metab. 1999, 84, 3058-3063. 22. Mehta G, Roach HI, Langley-Evans S, [et al.]. Intrauterine exposure to a maternal low protein diet reduces adult bone mass and alters growth plate morphology in rats. Calcif Tissue Int. 2002, 71, 493-498.. Oświadczenie autorów 1. Wojciech Pieńkowski – autor koncepcji i założeń pracy, przygotowanie manuskryptu i piśmiennictwa – autor zgłaszający i odpowiedzialny za manuskrypt. 2. Hubert Wolski – współautor tekstu pracy, przygotowanie manuskryptu i aktualizacja literatury. 3. Krzysztof Drews – współautor tekstu pracy, przygotowanie manuskryptu. 4. Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz – ostateczna weryfikacja i akceptacja manuskryptu.. 23. Harvey NC, Javaid K, Bishop N, [et al.]. MAVIDOS Maternal Vitamin D Osteoporosis Study: study protocol for a randomized controlled trial. The MAVIDOS Study Group. 2012, 13, 1-9. 24. Seremak-Mrozikiewicz A, Barlik M, Drews K. Programowanie wewnątrzmaciczne jako przyczyna chorób przewlekłych wieku dorosłego Ginekol Pol. 2014, 85, 43-48. 25. Bocheva G, Boyadjieva N. Epigenetic regulation of fetal bone development and placental transfer of nutrients: progress for osteoporosis. Interdiscip Toxicol. 2011, 4, 167-172. 26. Harvey NC, Lillycrop KA, Garratt E, [et al.]. Evaluation of methylation status of the eNOS promoter at birth in relation to childhood bone mineral content. Calcif Tissue Int. 2012, 90, 120-127.. Źródło finansowania: Praca nie była finansowana przez żadną instytucję naukowo-badawczą, stowarzyszenie ani inny podmiot, autorzy nie otrzymali żadnego grantu.. 27. Harvey NC, Sheppard A, GodfreyKM, [et al.]. Childhood bone mineral content is associated with methylation status of the RXRA promoter at birth. J Bone Miner Res. 2014, 29, 600-607. 28. Tan Y, Liu J, Deng Y, [et al.]. Caffeine-induced fetal rat over-exposure to maternal glucocorticoid and histone methylation of liver IGF-1 might cause skeletal growth retardation. Toxicol Lett. 2012, 214, 279-287.. Konflikt interesów:. +_^Y\dc XSO dQ¨K]dKT UYX»SU^_ SX^O\O]éa Y\Kd XSO Y^\dcWKVS ŞKNXOQY. wynagrodzenia związanego z powstawaniem pracy.. 29. Gale CR, Martyn CN, Kellingray S, [et al.]. Intrauterine programming of adult body composition. J Clin Endocrinol Metab. 2001, 86, 267-272 30. Pieńkowski W, Wpływ wybranych polimorfizmów receptora witaminy D (BsmI, ApaI, TaqI) na gęstość tkanki kostnej u kobiet po menopauzie. Rozprawa doktorska. Poznań, 2006. 31. Dennison EM, Arden NK, Keen RW, [et al.]. Birthweight, vitamin D receptor genotype and the programming of osteoporosis. Paediatr Perinat Epidemiol. 2001, 15, 211-219.. . . . . . . . . . . . . . . . . .

(36). . . . . . . . . . . . . . .

(37). . . 625.

(38)