Polskie miasta w czasach pandemii

(1)

GRUDZIEŃ 2020WARSZAWAISBN 978-83-66698-08-6

Polskie miasta

w czasach pandemii

(2)

Cytowanie:

Dębkowska, K., Kłosiewicz-Górecka, U., Szymańska, A., Ważniewski, P., Zybertowicz, K. (2020), Polskie miasta w czasach pandemii, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa.

Poglądy i analizy prezentowane w publikacji są odzwierciedleniem stanowiska autorów.

Warszawa, grudzień 2020 r.

Autorzy: Katarzyna Dębkowska, Urszula Kłosiewicz-Górecka, Anna Szymańska, Piotr Ważniewski, Katarzyna Zybertowicz

Eksperci: Norbert Brzostowski – doradca w Związku Miast Polskich, dr Karolina Dmochowska-Dudek (adiunkt w Katedrze Geografii Regionalnej i Społecznej na Wydziale Nauk Geogra- ficznych Uniwersytety Łódzkiego), dr hab. Ewa Glińska, prof. PB (kierownik Katedry Marketingu i Turystyki na Wydziale Inżynierii Zarządzania Politechniki Białostockiej), dr Jarosław Górski (adiunkt w Katedrze Bankowości, Finansów i Rachunkowości na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego), dr hab. Dorota Perło (adiunkt w Zakładzie Metod Ilościowych w Katedrze Nauk o Przedsiębiorstwie na Wydziale Zarządzania i Finansów Uniwersytetu w Białymstoku), Dyrektor Biura Zarządu Stowarzyszenia Białostockiego Obszaru Funkcjonalnego, dr hab. Przemysław Śleszyński, prof. IGiPZ – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, dr hab. Marcin Wójcik, prof. UŁ – kierownik Katedry Geografii Regionalnej i Społecznej na Wydziale Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego.

Redakcja: Jakub Nowak, Małgorzata Wieteska Projekt graficzny: Anna Olczak

Współpraca graficzna: Joanna Cisek, Liliana Gałązka, Tomasz Gałązka, Sebastian Grzybowski Polski Instytut Ekonomiczny

Al. Jerozolimskie 87 02-001 Warszawa

(3)

3 Kluczowe liczby 4 Kluczowe wnioski 6 Wprowadzenie 7 O badanych miastach 9 Zmiany w funkcjonowaniu miast pod wpływem pandemii 12

Jak pandemia wpłynęła na stan zasobów miast?. . . 12

Jak pandemia wpłynęła na warunki życia mieszańców miast? . . . 21

Jak pandemia wpłynęła na warunki funkcjonowania przedsiębiorstw w miastach?. . . 30

Jak pandemia wpłynęła na atrakcyjność miast?. . . 36

Zmiany w funkcjonowaniu miast w najbliższych 12 miesiącach 45 Jak zmieni się sytuacja ekonomiczna miast?. . . 45

Jak zmienią się warunki życia mieszkańców? . . . 49

Jak zmienią się warunki prowadzenia biznesu w miastach? . . . 54

Jak zmienią się inwestycje w mieście? . . . 60

Polskie miasta po pandemii 67 Bibliografia 69 Spis infografik, map i wykresów 70

Spis treści

(4)

4 Kluczowe liczby

944 liczba wszystkich miast w Polsce w 2020 r.

522 miast zostało zbadanych przez PIE:

OBECNA SYTUACJA MIAST

80 ^proc. deklarowało pogorszenie działalności ośrodków kultury,

79 ^proc. pod wpływem pandemii ma gorszą sytuację finansową,

74 ^proc. doświadczyło pogorszenia działalności ośrodków sportu i rekreacji,

47 ^proc. dostrzegło pogorszenie warunków do prowadzenia biznesu w mieście,

44 ^proc. wskazuje na pogorszenie sytuacji bytowej mieszkańców,

26 ^proc. uznało, że nastąpiła poprawa

bezpieczeństwa sanitarnego

w mieście.

(5)

5

Kluczowe liczby

PLANY MIAST NA NAJBLIŻSZY ROK

46 ^proc. planuje intensyfikację działań dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego w mieście,

45 ^proc. ma zamiar zwiększyć zakres cyfryzacji oferty usług społecznych,

36 ^proc. zamierza zwiększyć zadłużenie,

29 ^proc. planuje zintensyfikować starania o zewnętrzne środki pomocowe,

26 ^proc. planuje zmniejszenie inwestycji w kulturę w nadchodzącym roku,

23 ^proc. przewiduje zmniejszenie inwestycji w sport i rekreację w przyszłym roku,

20 ^proc. miast planuje wzrost inwestycji w poprawę jakości powietrza,

14 ^proc. chce zwiększyć inwestycje

w infrastrukturę rowerową.

(6)

6 →

Pandemia COVID-19 negatywnie i sil- nie wpłynęła na funkcjonowanie miast, często uwypuklając problemy już ist- niejące. Do walki stanęły miasta bardzo zróżnicowane ze względu na sytuację społeczno-gospodarczą przed pande- mią. Większość badanych (aż 60 proc.

z 522 ośrodków) stanowią miasta, któ- rych sytuacja społeczno-gospodarcza w 2019 r. była bardzo zła lub zła, a 40 proc.

to miasta o dobrej lub bardzo dobrej sytuacji przed pandemią.

→

Wśród badanych przeważają opinie, że podczas pandemii COVID-19 stan za- sobów miasta się nie zmienił. Wyjątek stanowią oceny sytuacji finansowej, aż 79 proc. miast uznało, że się pogorszyła.

W 2021 r. miasta najczęściej przewidują, że nastąpi intensyfikacja zadłużania i sta- rań o zewnętrzne środki pomocowe.

→

Pandemia uderzyła w warunki życia mieszkańców w miastach, najbardziej w służbę zdrowia, gdyż to na niej spoczę- ła główna walka o zdrowie i życie miesz- kańców. Zaburzyła też dotychczasowe funkcjonowanie placówek edukacyjnych i zdecydowanie pogorszyła sytuację by- tową mieszkańców. Jedyny obszar two- rzący warunki życia – który uległ po- prawie – to bezpieczeństwo sanitarne.

Przedstawiciele miast zadeklarowa- li zwiększenie w przyszłym roku działań,

które mają podnieść bezpieczeństwo sanitarne i zdrowotne. Służyć ma temu m.in. dalsza cyfryzacja usług społecz- nych, umożliwiająca obywatelom zała- twianie różnych spraw bytowych bez wy- chodzenia z domu.

→

Blisko połowa badanych miast niekorzystnie oceniła zmiany w ogólnych warunkach do prowadzenia biznesu w miastach pod wpływem pandemii COVID-19.

Najbardziej krytyczni byli przedstawiciele największych ośrodków, w których jest zlokalizowanych dużo firm najbardziej dotkniętych skutkami pandemii (turysty- ka, rozrywka i kultura, gastronomia). Duża dynamika zdarzeń i niska przewidywal- ność przyszłości sprawiają, że miasta nie mają sprecyzowanych planów poprawy warunków działalności przedsiębiorców.

→

W obszarze atrakcyjność miasta najbardziej pogorszyła się działalność ośrod- ków kultury, ośrodków sportu i rekreacji oraz kondycja branży turystycznej i okołoturystycznej. Tylko 20 proc. badanych miast przewiduje w najbliższym roku wzrost inwestycji poprawiających jakość powietrza. Co czwarte miasto za- powiada zmniejszenie inwestycji w sport i rekreację oraz w kulturę, a kilkanaście procent planuje wzrost działań związa- nych z kreowaniem własnego wizerunku i inwestycje w infrastrukturę rowerową.

Kluczowe wnioski

(7)

7 Wprowadzenie

Pandemia COVID-19 uwypukliła wiele pro- blemów, z którymi miasta mierzą się już od lat.

Można je określić jako skutki „niezrównoważone- go rozwoju”, które coraz bardziej doskwierają mia- stom i ich mieszkańcom. Pandemia udowodniła, że obecnie ryzyko działań podejmowanych na wielką skalę jest coraz większe. W dobie zagrożenia epi- demicznego wielkie miasta, duże zakłady pra- cy, wielkie centra handlowe, gigantyczne eventy stają się miejscami i działalnościami o dużym obciążeniu ryzykiem. Nowoczesne technologie informacyjne i komunikacyjne pomagają w roz- wiązywaniu wielu codziennych problemów miesz- kańców miast. Jednak nie rozwiążą wszystkich problemów wynikających, choćby z dość powszechnego istnienia w miastach enklaw miesz- kaniowych i biznesowych, zamiast obszarów wielofunkcyjnych, zawierających wszelkie podstawowe usługi, jak szkoła, przedszkole, przychodnia zdrowia, sklepy, miejsca rekreacji i wypoczynku, a wśród nich budynki miesz- kalne oraz miejsca pracy. Takie kompleksowe i modułowe rozwiązanie może podnieść jakość życia mieszkańców, zdejmując z nich choćby konieczność codziennych dojazdów i stania w korkach. Być może jest już potrzeba i czas na integralność, oznaczającą uwzględnienie wszystkich czynników przyrodniczych, społecz- nych, ekonomicznych, demograficznych i kultu- rowych, jako elementów współzależnych, wza- jemnie na siebie oddziałujących w funkcjonowaniu miasta i mogących przyczyniać się do jego harmonijnego rozwoju. Wydaje się, że dotychczasowe wysiłki zmierzające do humanizowania miast, ich upiększanie, zazielenianie, budowanie więzi społecznych są obecnie nadzieją na moż- liwość harmonijnego rozwoju miast. Bez tej zmiany prawdopodobnie miasta czekają coraz większe

problemy. Aby rozwój poszczególnych ośrodków mógł przebiegać w sposób zharmonizowany, konieczne staje się budowanie koalicji łączących władze miejskie, mieszkańców, lokalny biznes, różne instytucje i organizacje, które będą w stanie wspólnie wypracować, zaakceptować i wdrożyć zmiany w duchu zrównoważonego rozwoju. Duża odpowiedzialność spoczywa w tym zakresie na władzach samorządowych, które powinny inicjo- wać, inspirować i wspierać działania integrujące różne podmioty działające w przestrzeni miejskiej.

Pandemię można wówczas traktować nie tylko jako zagrożenie, lecz też szansę ewolucyjnej korekty rozwoju miasta oraz zachodzących we- wnątrz niego relacji społecznych i ekonomicznych.

Celem naszego raportu jest identyfikacja zmian w poszczególnych obszarach funkcjonowania miasta, które dokonały się pod wpływem pandemii COVID-19 oraz poznania działań planowanych w najbliższym roku. Chcemy zobaczyć w jakich obszarach i jak głębokie zmiany w funkcjonowaniu miast wywołała pandemia w po- równaniu z sytuacją społeczno-gospodarczą w 2019 r.

W raporcie prezentujemy wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród 522 polskich miast, stanowiących 55 proc. wszystkich polskich miast. Badanie zrealizowaliśmy we wrze- śniu 2020 r., kiedy łączna liczba wykrytych zakażeń SARS-CoV-2 wynosiła 79,2 tys. (stan na 20.09.2020).

W raporcie cytujemy także opinie siedmiu eks- pertów ds. funkcjonowania i rozwoju miast, po- zyskane w panelu ekspertów, zorganizowanym online przez Polski Instytut Ekonomiczny w paź- dzierniku 2020 r. Wypowiedzi ekspertów kon- centrowały się wokół aktualnych uwarunkowań działania miast polskich, kluczowych proble- mów, z jakimi muszą i będą się musiały zmierzyć,

(8)

8

Wprowadzenie

zmian w strategiach rozwoju miast, procesów dezurbanizacji miast oraz możliwych do wykorzy- stania szans na rozwój.

Raport składa się z ośmiu części. W pierw- szych czterech pokazujemy jak w opinii przedstawicieli miast pandemia wpłynęła na stan zasobów miast, warunki życia ich mieszkańców, warunki funkcjonowania przedsiębiorstw oraz atrakcyjność miast. Każdy z wymienionych obszarów respondenci oceniali przez pryzmat zmian w czynnikach charakteryzujących dany obszar zachodzących pod wpływem pandemii.

Zmiany w stanie zasobów miast pokazały oceny przedstawicieli miast dotyczące sytuacji finansowej, możliwości pozyskiwania środków zewnętrznych oraz działalności administracji publicznej. Z kolei zmiany warunków życia miesz- kańców miast zostały ocenione przez pryzmat sytuacji bytowej mieszkańców, bezpieczeństwa sanitarnego w mieście, działalności służby zdrowia, jednostek edukacyjnych, transportu publicznego, gospodarki mieszkaniowej oraz działalności miejskich ośrodków pomocy spo- łecznej. Na ocenę zmian w warunkach funkcjonowania przedsiębiorstw w miastach złożyły się opinie dotyczące sytuacji na lokalnym rynku pracy oraz ogólne warunki do prowadzenia biznesu.

W odpowiedzi na pytanie o wpływ pandemii na atrakcyjność miast pomogły oceny respondentów dotyczące atrakcyjności miasta dla turystów, kondycji branży turystycznej i okołoturystycznej oraz działalności ośrodków kultury.

Wyniki pokazują, że zmiany w poszczegól- nych grupach miast są zróżnicowane i dotyczą prak- tycznie wszystkich obszarów funkcjonowania.

W kolejnych czterech częściach raportu pokazujemy zamierzenia samorządów w perspekty- wie krótkookresowej tj. 2021 r. Odnoszą się one do sytuacji ekonomicznej miasta, warunków życia mieszkańców, możliwości prowadzenia biznesu w miastach a także podejmowania inwestycji w miastach. Każdy z wymienionych obsza- rów funkcjonowania respondenci oceniali przez pryzmat zmiany w działaniach, jakie przewiduje

się podjąć w 2021 r. w porównaniu z tegoroczną aktywnością miasta.

W przypadku sytuacji ekonomicznej miasta zamierzone działania odnoszą się do: zadłuża- nia miast, starania o zewnętrzne środki pomocowe, działania na rzecz budowania solidarności społeczności lokalnej, w tym propagowanie lo- kalnego patriotyzmu, współpracy samorządu z innymi jednostkami samorządu terytorialnego (JST). Do oceny zmian w warunkach życia miesz- kańców miast w najbliższym roku posłużyła analiza planów w zakresie: bezpieczeństwa sanitarnego w mieście, polityki prorodzinnej, cyfryzacji usług społecznych oraz obsługi klientów urzędu miejskiego, w tym stworzenia szybkich elektronicznych systemów powiadamiania i ko- munikacji z mieszkańcami oraz działań na rzecz wdrożenia hybrydowego systemu pracy na wy- branych stanowiskach w JST. Przewidywane zmiany w 2021 r., w porównaniu z br. w warunkach prowadzenia biznesu w mieście, oceniono przez pryzmat planowanych działań pobudzających lokalną przedsiębiorczość, działania dla poprawy atrakcyjności miasta dla biznesu, aktywizacji zawodowej mieszkańców, w tym osób 60+,two- rzenia regionalnych sieci powiązań gospodarczych, rozwoju szkolnictwa zawodowego oraz sprzedaży nieruchomości miejskich na cele prowadzenia działalności gospodarczej. Z kolei zmiany w działalności inwestycyjnej miasta w 2021 r.

przedstawiciele miast ocenili przez pryzmat planowanych inwestycji w infrastrukturę drogową, transport publiczny, działań mających na celu rewitalizację obszarów w mieście, inwestycje po- prawiające jakość powietrza w mieście, inwestycje w infrastrukturę rowerową (drogi rowerowe, wprowadzenie lub rozwój rowerów miejskich) oraz inwestycje w kulturę oraz działania związane z kreowaniem własnego wizerunku.

Uzyskane wyniki wskazują, że miasta wstrzy- mują działania i nie chcą podejmować długo- okresowych zobowiązań, gdyż nie wiedząc, jakie będą konsekwencje pandemii, obawiają się ryzyka finansowego.

(9)

9 O badanych miastach

W raporcie prezentujemy wyniki badań ankietowych przeprowadzonych techniką CAWI wśród 522 polskich miast, stanowiących 55 proc.

wszystkich miast w Polsce. Badaniem objęto miasta małe, w których liczba mieszkańców nie przekracza 20 tys. oraz średnie (od 20 do 100 tys.

ludności) i nieliczne duże, w których mieszka więcej niż 100 tys. osób. Miasta te pełnią różne funkcje i w zależności od liczby mieszkańców, położenia oraz swojej specyfiki można wśród nich wyróżnić następujące typy: ośrodki lokalne wielofunkcyjne, ośrodki ponadlokalne i lokalne, w tym z funkcją turystyczną oraz miasta aglomeracyjne i miasta rdzeniowe metropolii.

Ankietę wypełniali przedstawiciele miast i/lub pracownicy urzędów miejskich. Badanie zostało zrealizowane we wrześniu 2020 r., kiedy łączna liczba wykrytych zakażeń SARS-CoV-2 wynosiła 79,2 tys. (stan na 20.09.2020).

Aby zdiagnozować i przeanalizować zmiany w funkcjonowaniu miast pod wpływem pandemii, sprawdziliśmy jak sytuacja społeczno- gospodarcza kształtowała się w badanych

miastach przed pandemią, w 2019 r. W tym celu, na podstawie danych GUS, zbudowaliśmy syntetyczną zmienną uwzględniającą różne charakterystyki określające sytuację finan- sową i ekonomiczną miast, warunki życia mieszkańców, lokalny rynek pracy, funkcjonowanie przedsiębiorstw, otoczenia biznesu oraz przedsiębiorczość mieszkańców i aktywność organizacji społecznych w miastach. Na podstawie wartości liczbowych zmiennej syntetycznej wyróżniliśmy cztery klasy miast:

o bardzo złej, złej, dobrej i bardzo dobrej sytuacji społeczno-gospodarczej. Połowa badanych ośrodków charakteryzowała się bardzo złą, a 27 proc. dobrą sytuacją społeczno-gospo- darczą. Co dziesiąte miasto zakwalifikowa- liśmy do tych, których sytuacja była bardzo zła, natomiast 13 proc. miało w 2019 r. sytuację bardzo dobrą.

Położenie geograficzne badanych miast przedstawiamy na mapie. Dodatkowo odpo- wiednim kolorem oznaczyliśmy sytuację spo- łeczno-gospodarczą miast przed pandemią.

(10)

10

O badanych miastach

Badane miasta były zróżnicowane ze względu na liczbę mieszkańców (małe, średnie i duże) oraz ze względu na typ określający pełnione funkcje. W badanej grupie dominują miasta małe i stanowią one 76 proc. wszystkich badanych. Najmniejszy udział w strukturze próby (5 proc.) miały miasta duże, co jest zgodne ze strukturą populacji wszystkich polskich miast. Najwięcej badanych miast (31 proc.) to

małe (mniej niż 5 tys. mieszkańców) ośrodki lokalne wielofunkcyjne, 20 proc. – ponadlokalne wielofunkcyjne. W badanej próbie znalazło się łącznie 67 miast aglomeracyjnych, 16 miast rdzeniowych metropolii oraz metropolia stołeczna, czyli Warszawa. W grupie zbadanych miast mieliśmy też reprezentantów miast z funkcją turystyczną – 36 ośrodków lokalnych oraz 8 ponadlokalnych.

↘ Mapa 1 Lokalizacja badanych miast wraz z ich sytuacją społeczno-gospodarczą w 2019 r

Źródło: opracowanie własne PIE na podstawie materiałów przygotowanych przez Przemysława Śleszyńskiego na potrzeby badania.

Bardzo dobra Dobra Zła Bardzo zła Miasta, które nie odpowiedziały Sytuacja miasta

Liczba mieszkańców (2019) 1 791 tys.

800 tys.

300 tys.

100 tys.

10 tys. 30 tys.

1 tys. 0 50 100 km

(11)

11

O badanych miastach

↘ Wykres 1 Struktura badanych miast ze względu na liczbę mieszkańców, typ miasta oraz sytuację społeczno-gospodarczą w mieście przed pandemią

Źródło: opracowanie własne PIE.

Wyniki badań zaprezentowane w raporcie prezentujemy dla wszystkich zbadanych miast oraz w prze- krojach ze względu na liczbę mieszkańców, typ miasta oraz sytuację społeczno-gospodarczą w 2019 r.

Liczba mieszkańców (w proc)

Sytuacja społeczno-gospodarcza przed pandemią (w proc) Typ miasta (w liczbach)

Ośrodki lokalne wielofunkcyjne <5 tys. mieszkańców Ośrodki ponadlokalne wielofunkcyjne Ośrodki lokalne wielofunkcyjne Miasta aglomeracyjne (typ A) Ośrodki lokalne z wyspecjalizowaną funkcją turystyczną Ośrodki subregionalne Miasta aglomeracyjne (typ B) Miasta rdzeniowe metropolii Ośrodki ponadregionalne Ośrodki ponadlokalne z wyspecjalizowaną funkcją turystyczną Ośrodki regionalne Metropolia stołeczna

Powyżej 100 tys.

mieszkańców 5

Poniżej 20 tys.

mieszkańców 76

20-100 tys.

mieszkańców 19

Bardzo zła Bardzo dobra 10

13

Dobra 27

Zła 50 20

161

15 36

82

8

107

8 21

47

1 16

(12)

12

↘ Wykres 2 Zmiany w obszarze stan zasobów miasta pod wpływem pandemii (w proc)

Sytuacja finansowa miasta Pozyskiwanie środków zewnętrznych Działalność administracji publicznej Gospodarka odpadami

Zmiany w funkcjonowaniu miast pod wpływem pandemii

Jak pandemia wpłynęła na stan zasobów miast?

Sytuacja finansowa miasta

W sensie ekonomicznym podstawą funkcjonowania miast są ich zasoby. Na zasoby miejskie składają się te elementy rzeczywistości środowiskowej oraz instytucjonalnej, dzięki którym miasto nie tylko tworzy warunki życia mieszkańców, ale rozwija się oraz może przy- ciągać ludzi i kapitał. Wybuch pandemii prze- kierował siłę zasobów wielu miast na walkę o bez- pieczeństwo zdrowotne mieszkańców, a także na działania minimalizujące skutki tej pandemii.

Chcąc poznać w jakim stopniu pandemia wpłynęła na tę płaszczyznę funkcjonowania miasta, którą można określić mianem zasobów, zapytaliśmy przedstawicieli miast o cztery następujące kwestie: sytuację finansową, pozyskiwanie środków zewnętrznych, działal- ność administracji publicznej oraz gospodarkę odpadami. Jak można było się spodziewać, pandemia COVID-19 uderzyła przede wszystkim w finanse miast (wykres 2).

Wyniki badań PIE pokazują, że niemal 80 proc.

przedstawicieli miast odnotowało pogorszenie

sytuacji finansowej miasta, z czego 17 proc. jest zdania, że ta sytuacja pogorszyła się zdecydowanie.

Analiza przez pryzmat:

○

sytuacji finansowej,

○

pozyskiwania środków zewnętrznych,

○

działalności administracji publicznej,

○

gospodarki odpadami.

Zdecydowanie się poprawiła Poprawiła się Bez zmian Pogorszyła się Zdecydowanie się pogorszyła Nie wiem. Trudno powiedzieć

1

2 1

2

4

4 2

4 1

4 1 16

10

76

17

32 20

17 62

60 64

(13)

13

Zmiany w funkcjonowaniu miast pod wpływem pandemii

Tylko 16 proc. mówi, że stan finansów, mimo wybuchu pandemii, nie uległ znaczącym zmianom.

Zwraca uwagę fakt, że im większe miasta tym większy ich odsetek wskazał na zdecydowane pogorszenie sytuacji finansowej. Uznało tak 37 proc. dużych miast (>100 tys. mieszkańców), 28 proc. średnich (20 tys.-100 tys.) i 13 proc.

małych (<20 tys.). Odwrotna tendencja wystąpi- ła w przypadku odpowiedzi, że pozostała bez zmian. Z tym stwierdzeniem nie zgodziło się żadne duże miasto, natomiast zaaprobowało go 9 proc. miast średnich i 18 proc. małych. Nie wy- stąpiły natomiast istotne różnice w przypadku odpowiedzi, że sytuacja finansowa się pogorszyła.

Uznało tak około 60 proc. miast z każdej grupy.

Łącznie na pogorszenie i zdecydowane pogor-

szenie wskazało 96 proc. dużych miast, 88 proc.

średnich i 76 proc. małych (infografika 1). Fakt, że małe miasta zostały dotknięte pogorszeniem sytuacji finansowej w mniejszym stopniu wynikał z dużego udziału w ich dochodach transferów finansowych. Tymczasem średnie oraz duże miasta uzyskiwały znaczną część dochodów z lokalnych podatków pochodzących z działalno- ści gospodarczej. Jak wiadomo pandemia przyniosła zastój w sferze biznesowej i wiele branż przestało generować dochody. Poza tym większe miasta, zwłaszcza w pierwszym okresie pandemii, umarzały opłaty z dzierżaw i wynaj- mów, niektóre zawieszały opłaty parkingowe. To wszystko uszczuplało budżet miejski, a do tego doszły zwiększone wydatki na ochronę sanitarną.

W przekroju typów miast w ocenach sytuacji finansowej wyróżniają się ośrodki regionalne.

Przedstawiciele tego typu miast są w pełni zgodni co do tego, że COVID-19 niekorzystnie wpłynął na ich finanse, przy czym jedna połowa twierdzi, że sytuacja finansowa się pogorszyła, a druga połowa, że pogorszyła się zdecydowanie. Podobny odsetek w przypadku stwier- dzenia pogorszenia finansów wystąpił także w przypadku miast ponadregionalnych oraz ośrodków rdzeniowych metropolii. W miastach pozostałych typów również widać stosunkowo duży procent wskazań na pogorszenie się sytuacji finansowej. Natomiast pewnym

zaskoczeniem jest to, że wśród ośrodków ponadlokalnych z wyspecjalizowaną funkcją turystyczną 13 proc. odpowiedzi wskazuje na polepszenie się sytuacji finansowej miasta (infografika 1). Ten odsetek nieco zaskakuje, gdyż sektor turystyczny należy do obszarów najbardziej dotkniętych przez pandemię. Jednak, gdy przypomnimy okres, w którym PIE przeprowadzał badania, to warto zwrócić uwagę, iż z powodu pandemii wielu Polaków nie wyjechało za granicę i spędzało urlopy w kraju. Jeszcze we wrześniu miasta posiadające walory turystyczne i dobrą bazę wypoczynkową mogły czerpać zyski z wakacyjnego pobytu rodzimych turystów.

Większe miasta bardziej skarżą się na pogorszenie sytuacji finansowej, gdyż mają więcej zadań (…). Natomiast małe są bardziej uzależnione od transferów finanso- wych i nie odczuły tak pogorszenia swej sytuacji.

Norbert Brzostowski Małe miasta korzystają w dużym stopniu z dofinansowania zewnętrznego.

Przemysław Śleszyński

“ “

(14)

14

Jeśli chodzi o korelacje między wskazaniami na pogorszenie się sytuacji finansowej miasta względem tego, jak wyglądała sytuacja spo- łeczno-gospodarcza w mieście przed pandemią, można zauważyć, że ogólnie pogorszyła się ona we wszystkich miastach. Zarówno tych, które dobrze sobie radziły przed pandemią, jak i tych, których sytuacja ekonomiczna i tak była zła.

Mimo tego uwagę przyciągają odpowiedzi przedstawicieli miast, których sytuacja przed

pandemią była bardzo dobra. Aż 1/4 z nich uwa- ża, że pod wpływem COVID-19 ich sytuacja po- gorszyła się zdecydowanie (infografika 1). To może wynikać z faktu, że miasta te charakteryzuje wysoki poziom aktywności gospodarczej, a co za tym idzie mają możliwość pozyskiwania dużej części dochodów z opodatkowania podmiotów gospodarczych. Jak wiadomo w okresie pandemii biznes ucierpiał na tyle mocno, że miasta to odczuły.

Rzeczywiście duże ośrodki turystyczne zostały poszkodowane przez pandemię.

Natomiast większym zainteresowaniem cieszą się mniejsze miasta, które dawniej nie były doceniane.

Norbert Brzostowski

“ “

Pozyskiwanie środków zewnętrznych

Miasta mogą pozyskiwać rozmaite fundu- sze zewnętrzne przeznaczane na rozwój, ochro- nę środowiska, inwestycje, a także na projekty społeczne i kulturalne. Prawdopodobnie z powodu wybuchu pandemii realizacja części pro- jektów zostanie odsunięta w czasie, niektóre być może będą zawieszone, ale dla niektórych miast zewnętrzne wsparcie może okazać niezbędne dla przetrwania. Obecnie priorytetowo poszukują środków głównie na te działania, które pozwolą przetrwać kryzys covidowy.

Patrząc na wyniki badań PIE trzeba przy- znać, że opinie przedstawicieli miast dotyczą- ce stanu pozyskiwania środków zewnętrznych wyglądają dość optymistycznie. Aż 64 proc.

badanych miast uważa, że sytuacja dotycząca pozyskiwania środków zewnętrznych nie zmieni- ła się pod wpływem wybuchu pandemii. Ponad 10 proc. widzi tu nawet poprawę, a pogorszenie odnotowała jedynie 1/5 respondentów. W przekroju według wielkości miasta, którą wyznacza liczba mieszkańców, na pogorszenie w dziedzinie

pozyskiwania środków zewnętrznych najbardziej skarżą się małe miasta. Pogorszenie tej sytuacji sygnalizuje ok. 1/4 z nich, mimo iż rząd urucho- mił nowe formy wsparcia, m.in. Fundusz Inwe- stycji Lokalnych. Prawdopodobnie dla budże- tów małych miast dużym obciążeniem może być Miasta mogą pozyskiwać rozmaite fundu- sze zewnętrzne przeznaczane na rozwój, ochro- nę środowiska, inwestycje, a także na projekty społeczne i kulturalne. Prawdopodobnie z powodu wybuchu pandemii realizacja części pro- jektów zostanie odsunięta w czasie, niektóre być może będą zawieszone, ale dla niektórych miast zewnętrzne wsparcie może okazać niezbędne dla przetrwania. Obecnie priorytetowo poszukują środków głównie na te działania, które pozwolą przetrwać kryzys covidowy.

Patrząc na wyniki badań PIE trzeba przy- znać, że opinie przedstawicieli miast dotyczą- ce stanu pozyskiwania środków zewnętrznych wyglądają dość optymistycznie. Aż 64 proc.

badanych miast uważa, że sytuacja dotycząca

(15)

15

↘ Infografika 1 Zmiany w sytuacji finansowej miasta w podziale na wielkość, typ i sytuację gospodarczą (w proc)

1 16 62 17 4

Ogółem

Liczba mieszkańców miasta

poniżej 20 tys. 20-100 tys. powyżej 100 tys.

5 1

18

63

28

3 9

60

37 59 4 13

Typ miasta Ośrodki lokalne wielofunkcyjne

<5 tys. mieszkańców Ośrodki lokalne z wyspecjalizowaną

funkcją turystyczną Ośrodki lokalne wielofunkcyjne Ośrodki ponadlokalne z wyspecjalizowaną funkcją turystyczną Ośrodki ponadlokalne wielofunkcyjne Ośrodki subregionalne Ośrodki regionalne Miasta aglomeracyjne (typ B) Ośrodki ponadregionalne Miasta aglomeracyjne (typ A) Miasta rdzeniowe metropolii

1

7 24

50

2 3

14

73 13

20

53

5

3 6

50

2 11

5

7 12

20

6 22

11 19

11

19 15

21 29

20

41 60

71 55

64 67

52 75

60

Sytuacja społeczno-gospodarcza przed pandemią

4 3

18 25

50

4 1 11 15

69

5 16 17

62

24 12 2

62

Bardzo zła Zła

Dobra Bardzo dobra

(16)

16

↘ Infografika 2 Zmiany w pozyskiwaniu środków zewnętrznych w podziale na wielkość, typ i sytuację gospodarczą miasta (w proc)

1 10 64 20 1 4

Ogółem

2

3 1 9

63

135 1 2 13

15

7 7

66 71 22

1

10 10

13 38 25

4 3

19

7 80

13

10

6 18 41

4 2

6 1

2

24

19 3 28

19

6 13

10 20

11 7

9 11

22

19 17

7

24 64

64 71

68 55

62 74

60

18

6 12

64

20

2 4 3 5

66

2 3 20

11

65

6 14

27

53 Bardzo zła Zła

Dobra Bardzo dobra

(17)

17

pozyskiwania środków zewnętrznych nie zmieni- ła się pod wpływem wybuchu pandemii. Ponad 10 proc. widzi tu nawet poprawę, a pogorszenie odnotowała jedynie 1/5 respondentów.

W przekroju według wielkości miasta, którą wyznacza liczba mieszkańców, na pogorszenie w dziedzinie pozyskiwania środków zewnętrz- nych najbardziej skarżą się małe miasta. Pogor- szenie tej sytuacji sygnalizuje ok. 1/4 z nich, mimo iż rząd uruchomił nowe formy wsparcia, m.in.

Fundusz Inwestycji Lokalnych. Prawdopodobnie dla budżetów małych miast dużym obciążeniem może być zakup środków bezpieczeństwa sanitarnego i bez funduszy zewnętrznych trudno im to zadanie w pełni realizować. Poza tym mają mniej wyspecjalizowane kadry, mniejsze doświadczenie w sprawnym wypełnianiu wnio- sków, słabsze kontakty z podmiotami dys- ponującymi funduszami. Niektóre małe miasta być może dopiero teraz uczą się jak skutecznie aplikować o finansowanie zewnętrzne.

Interesujący wydaje się jednak wynik odpowiedzi w przypadku miast, które stanowią

ośrodki regionalne. Te miasta pełnią ważną rolę koncentrowania funkcji gospodarczych i społecznych danego obszaru. W tym przypadku tylko 38 proc. badanych przyznaje, że sytuacja pozyskiwania środków zewnętrznych nie zmieniła się podczas pandemii, natomiast 1/4 uważa, że ta sytuacja się pogorszyła, zaś aż 1/4 nie ma jasno- ści co do właściwej diagnozy sytuacji. Jednak żadne z tych miast nie uznało, że pogorszenie w kwestii pozyskiwania funduszy zewnętrznych było zdecydowane, a 13 proc. nawet dostrzegło poprawę.

Natomiast gdy popatrzymy na różnice mię- dzy ocenami miast o różnej sytuacji społeczno- gospodarczej, jaka charakteryzowała je jeszcze przed pandemią, zauważamy że największe pogorszenie sytuacji w zakresie pozyskiwania funduszy zewnętrznych wystąpiło w miastach, które miały bardzo złą sytuację gospodarczą w 2019 r. Aż 27 proc. z nich wskazało na zdecydowane pogorszenie w pozyskiwaniu środków zewnętrznych, a 14 proc. dostrzegło poprawę (infografika 2).

Działalność administracji publicznej

Badacze PIE do zasobów miasta zaliczyli również sferę działalności administracji publicznej, gdyż od sprawności urzędników, dobrze funkcjonujących instytucji i sprawnego wdrażania procedur zależy zarówno kondycja miasta, jak i perspektywa jego rozwoju. Z badań wynika, że zdaniem 60 proc. przedstawicieli miast działalność administracji publicznej pod wpływem pandemii koronawirusa nie uległa zmianie. Jednak ponad 30 proc. uważa, że w tym

obszarze nastąpiła zmiana na gorsze. Udział du- żych miast (z liczbą mieszkańców pow. 100 tys.), które odnotowały pogorszenie w działalności administracji, był stosunkowo mały i wynosił ok. 1/5. Można przypuszczać, że bardziej zaawan- sowany poziom cyfryzacji, wyższe kwalifika- cje kadry w dużych miastach sprawiły, że mimo powszechnego wprowadzania pracy zdalnej w urzędach, proces administracyjny odbywał się bez większych utrudnień (infografika 3).

(18)

18

↘ Infografika 3 Zmiany w działalności administracji publicznej w podziale na wielkość, typ i sytuację gospodarczą miasta (w proc)

2 60 32 2 4

Ogółem

2 23

61

35

3 2 9

58 70

22 4 4 32

1

2 4

75

4 3

5

68 13

5

6 64

3 2 34

2 2 4

12 13

30 3

57

5 50

35

6 60

63

5 32

28

27

24 59

62

66

31

38 37

60

3

1 6

25

65

3 2 3 32

60

1 3 2 32

62

2 4 2

49 43

Bardzo zła Zła

Dobra Bardzo dobra

(19)

19 Gospodarka odpadami

Wśród obszarów, w których sytuacja zdaniem badanych miast pogorszyła się w naj- mniejszym stopniu, wskazywano gospodarkę odpadami. Jednak należy pamiętać, że faktycz- ny wpływ pandemii na ten sektor działalności miasta ujawni się dopiero za jakiś czas, kiedy

okaże się jaka będzie pełna skala wzrostu ilo- ści śmieci, które powstają w wyniku stosowa- nia środków ochrony sanitarnej (maseczki, rękawice, odpady medyczne) oraz w efekcie świadczenia usług gastronomicznych na wynos.

W kwestii wpływu pandemii na funkcjonowanie miast zainteresował mnie fakt, że jest długa lista sfer, które zdaniem samorządu pozostaną bez zmian. Czy to oznacza, że samorządy nie dostrzegają wpływu pandemii na takie kwestie jak bezpieczeństwo sanitarne czy gospodarka odpadami? Czy też zmiany zachodzą, ale samorządy nie wiążą ich z pandemią? Może też zmiany pojawią się w dłuż- szym okresie.

Jarosław Górski

“ “

W opinii badanych dominował pogląd, że sytuacja w gospodarce odpadami w okresie pandemii nie uległa zmianie. Stwierdziło tak 3/4 miast.

Prawie 1/5 miast uznało, że pogorszyła się lub zdecydowanie się pogorszyła, a poprawę dostrze- gło 2 proc. Najbardziej krytyczne w swych ocenach są duże miasta, spośród których ponad 1/4 stwierdziła, że sytuacja się pogorszyła. Prawdo- podobnie dlatego, że w tej grupie miast nasilił się szczególnie brak pracowników w badanym sektorze.

Zmianę w gospodarce odpadami najbardziej krytycznie oceniły ośrodki ponadregionalne.

Prawie połowa miast tego typu stwierdziła, że sytuacja się pogorszyła. Z drugiej strony warto podkreślić, że w pewien odsetek ośrodków za- uważył poprawę sytuacji: stwierdziło tak 13 proc.

ośrodków ponadlokalnych z wyspecjalizowaną funkcją turystyczną, 10 proc. subregionalnych i 8 proc. lokalnych z wyspecjalizowaną funkcją turystyczną (infografika 4).

(20)

20

1

2

87

75

2 8

10

47 13

75

88

24

8 3

25

17 25

9

6 38

5

12 74

81 67

19

4 13

10

47 73

81 49

20

3 3

16

78

15 4 2

79

3 6 2 18

72

2 2 16

80 Bardzo zła Zła

Dobra

Bardzo dobra Dobra Zła Bardzo zła

Bardzo dobra

↘ Infografika 4 Zmiany w gospodarce odpadami w podziale na wielkość, typ i sytuację gospodar- czą miasta (w proc)

2 76 17 1 4

Ogółem

4

2 2

75

14

1 7 2

76 74

17 26

(21)

21 Jak pandemia wpłynęła na warunki życia mieszańców miast?

Od czasu, gdy Polska osiągając odpowiednie wskaźniki rozwoju gospodarczego i społecznego oficjalnie przestała być krajem rozwijającym się, skupionym głównie na transformacji społeczno-

gospodarczej, ludzie oczekują przede wszystkim dobrego i bezpiecznego życia. Dobre i bezpieczne życie mieszkańców to jeden z zasadniczych ce- lów funkcjonowania współczesnych miast.

Wybuch pandemii zachwiał codziennym życiem ludzi oraz utrudnił funkcjonowanie wielu instytucjom. Perspektywa funkcjonowania miasta dobrze pokazuje ten proces. Niemal od pierw- szych chwil, gdy okazało się, że koronawirus dotknął polskie społeczeństwo, oczywistym było, że nastąpi pogorszenie warunków życia.

Na poziomie praktyki działań, to właśnie miasta stanęły przed wieloma nowymi wyzwaniami i dylematami. Począwszy od nagłego zachwia- nia poczuciem bezpieczeństwa, zwłaszcza zdrowotnego, po kolejno ujawniające się skutki lockdownu gospodarczego, z dnia na dzień rosła liczba powinności, które spoczęły na miastach.

Jak w każdym kryzysie potrzebna była redukcja złożoności zadań i ustalenie priorytetów działań.

Miasta zmuszone zostały do zogniskowania zasobów, procedur i konkretnych czynności na sprawach związanych przede wszystkim z bezpie- czeństwem zdrowotnym mieszkańców oraz mini- malizujących skutki, które powoduje pandemia.

W badaniach PIE zakres funkcjonowania miasta, który nazwaliśmy warunkami życia miesz- kańców, został ujęty w formie 7 następujących obszarów: działalność jednostek służby zdrowia, działalność jednostek edukacyjnych, sytuacja bytowa mieszkańców, transport publiczny, działalność miejskich ośrodków pomocy spo- łecznej, bezpieczeństwo sanitarne w mieście oraz gospodarka mieszkaniowa. Dzięki ocenom przedstawicieli miast, tego jaki wpływ wywarła pandemia na poszczególne obszary, mogliśmy Analiza przez pryzmat:

○

działalności jednostek służby zdrowia,

○

działalności jednostek edukacyjnych,

○

sytuacji bytowej mieszkańców miasta,

○

bezpieczeństwa sanitarnego w mieście,

○

transportu publicznego,

○

gospodarki mieszkaniowej,

○

działalności miejskich ośrodków pomocy społecznej.

Już w kwietniu pojawił się wątek deglobalizacji. (…) Mnie interesuje też kwestia dezurbanizacji. W raportach podkreśla się, że na to zjawisko najbardziej narażo- ne są miasta średnie. Jednak w wyniku pandemii zjawisko to może dotknąć także miasta duże, gdyż ludzie będą się bać żyć w dużym zagęszczeniu.

“ “

(22)

22

Zmiany w funkcjonowaniu miast pod wpływem pandemii uchwycić ogólny trend zmian w warunkach ży- cia mieszkańców we wszystkich przebadanych miastach.

Jak można się było spodziewać, na podstawie wyników badań zauważyliśmy, że zasadni- czo we wszystkich miastach warunki życia miesz- kańców w mniejszym lub większym stopniu uległy pogorszeniu. Podobnie, nie dziwi fakt, że

najbardziej dotkliwe pogorszenie dotyczy obszarów związanych z funkcjonowaniem jednostek służby zdrowia, jednostek edukacyjnych oraz z sytuacją bytową mieszkańców. Wyraź- ną poprawę zauważyliśmy jedynie w odniesieniu do obszaru związanego z bezpieczeń- stwem sanitarnym w mieście. Takiego zdania jest w sumie 28 proc. badanych miast (wykres 3).

↘ Wykres 3 Zmiana warunków życia mieszkańców pod wpływem pandemii (w proc)

Działalność jednostek służby zdrowia Działalność jednostek edukacyjnych Sytuacja bytowa mieszkańców miasta Transport publiczny Działalność miejskich ośrodków pomocy społecznej Bezpieczeństwo sanitarne w mieście Gospodarka mieszkaniowa

Działalność jednostek służby zdrowia

Pandemia najbardziej uderzyła w służbę zdrowia, gdyż to na jej barkach spoczęła główna walka o zdrowie i życie mieszkańców. W sumie na pogorszenie działalności jednostek służby zdrowia wskazało 3/4 przedstawicieli miast, a jedynie 15 proc. uznało, że pozostała bez zmian.

Na pogorszenie obszaru działalności służ- by zdrowia wskazało powyżej 80 proc. dużych miast, 75 proc. małych oraz 67 proc. średnich (infografika 5). Można przypuszczać, że duże

miasta posiadając bardziej złożoną infrastruk- turę dotyczącą opieki medycznej i borykają się z większą złożonością, wielością problemów, natomiast miasta najmniejsze, być może główny problem dostrzegają w dostępie bezpośrednim do opieki zdrowotnej, do specjalistów, wresz- cie do placówek dedykowanych zakażonym COVID-19. A to także może przekładać się na poczucie pogorszenia działalności jednostek służby zdrowia.

3

5 1 2 1 2

2

7

3 2

7 2

9 16 2

4

12 6 15

65 25

82 31

52

25

25 19

7 42

11

28 50

46 39

52

Trudno sobie wyobrazić, żeby świadomość skutków pandemii była większa w mniejszych miastach. Małe ośrodki nie podejmują decyzji w kwestii szpitali.

Ewa Glińska

“ “

(23)

23

Sytuacja służby zdrowia według badanych jest najgorsza w miastach stanowiących ośrod- ki regionalne. W tym przypadku 100 proc. odpowiedzi wskazywało na pogorszenie się działal- ności służby zdrowia. Trudno stwierdzić jakie znaczenie miało w tym przypadku organizowa- nie szpitali jednoimiennych w regionach i jak bardzo zmieniło to lokalną dostępność do po- wszechnej służby zdrowia. Pogorszenie działal-

ności w tym obszarze pod wpływem pandemii nastąpiło zarówno w miastach o lepszej kondycji ekonomicznej jeszcze przed pandemią (ok. 70 proc. wskazań), jak i w tych, w których i tak była już zła (ok. 80 proc.). Można uznać, że mamy tu ważne sygnały dla ogólnej polityki pań- stwa przydatne w identyfikowaniu priorytetów w ramach budowania polityki zdrowotnej. Szcze- gółowe wyniki przedstawiliśmy w infografice 5.

Działalność jednostek edukacyjnych

W związku z ograniczaniem kontaktów mię- dzyludzkich z powodu walki z koronawirusem, zamknięte zostały szkoły oraz pozostałe jedno- stki związane z nauczaniem i kształceniem.

W oczywisty sposób ta sytuacja zaburzyła nor- malne funkcjonowanie placówek edukacyjnych, a co za tym idzie, trudniejsze stało się orga- nizowanie codziennego życia w przypadku tych mieszkańców, których powszednie obowiązki są bezpośrednio lub pośrednio związane ze sferą edukacji. Na zdecydowane pogorszenie

tego obszaru wskazała ponad połowa badanych przedstawicieli miast. Gdy popatrzymy na wielkość miast, to mamy tu ciekawy wynik, gdyż bez względu na liczbę mieszkańców, we wszystkich miastach pogorszenie w ramach działalności jednostek edukacyjnych zanotowano w ponad 60 proc. odpowiedzi. Wydawać by się mogło, że na większe utrudnienia będą wskazywać małe miejscowości, choćby ze względu na gorszy dostęp do internetu, sprzętu, specjalistów organizujących zdalne nauczanie.

Duże miasta są w lepszej sytuacji, mają serwery, kadry, jednak są potrzebne pewne działania na szczeblu rządowym wobec wszystkich miast.

“ “

Można przypuszczać, że w przypadku więk- szych miast pogorszenie w funkcjonowaniu obszaru edukacji wynika z kłopotów związanych ze sprawnym zarządzaniem. Większe miasta mają więcej szkół, więcej uczniów, bardziej złożone zespoły osób do obsługi. W najmniejszych ośrodkach główne problemy mogły faktycznie dotyczyć braków w sprzęcie czy w dostępie do sieci. Z kolei rozkład ocen zmian w obszarze działalności edukacyjnej, w podziale na typy

ośrodków także pokazuje, że bez względu na funkcję pełnioną przez miasto, jakość edukacji pogorszyła się. Relatywnie najsłabiej wystąpiło to w miastach aglomeracyjnych. Natomiast gdy weźmiemy pod uwagę sytuację ekonomiczną i społeczną w mieście, to sfera edukacji ucier- piała przez pandemię stosunkowo najmniej w ośrodkach, których kondycja społeczno- gospodarcza przed pandemią była bardzo dobra (infografika 6).

(24)

24

9 7

15 25

44

12 15

20

54

4 16 5 28

47

8

4 6

24

57 Bardzo zła Zła

Dobra Bardzo dobra

↘ Infografika 5 Zmiany w działalności jednostek służby zdrowia w podziale na wielkość, typ i sytuację gospodarczą miasta (w proc)

Ogółem

3 15 49 25 7

8 3

13

50

24

7 4

21

43

11

59

22 7

25

2

2 21

4 12

50

4 6

10 10

7 73

25 13

5 10

12 23

5

9 12

50

6 6 19

4

7 24

25

24 12

17 22

25

23 27

26 33

13

41 56

45 45

47 47

43 38

60

(25)

25

↘ Infografika 6 Zmiany w działalności jednostek edukacyjnych w podziale na wielkość, typ i sytuację gospodarczą miasta (w proc)

Ogółem

2 31 52 11 4

5 1

32

51

9 21 3

30

55

30 4

47 4 11 15

1

31

1 41

24

2 3

5

7 20 53

37

5 50

41

5

4 5

13 63

13 8 11

5

13 63

45

18 25

4 34

28

9

11 16

62

7

41 60

54 37

47 50

28

7 1

37

51

4 4 1 1

28 11

55

32

4 2

12

50

31

2 2

10

55

Bardzo zła Zła

Dobra Bardzo dobra

(26)

26 Sytuacja bytowa mieszkańców miasta

W związku z lockdownem gospodarczym, który został ogłoszony nie tylko w Polsce (stra- tegię zamrożenia gospodarki zastosowały też inne kraje), niepewne stały się źródła utrzyma- nia. Niektórzy utracili pracę, co przełożyło się na pogorszenie sytuacji materialnej rodzin.

Nawet jeśli wskaźniki makroekonomiczne nie wyglądały dramatycznie (przypomnijmy, że na koniec września 2020 r. wśród cywilnej ludności aktywnej zawodowo bezrobotni zarejestrowa- ni w urzędach pracy stanowili 6,1 proc. co w po- równaniu do analogicznego okresu w 2019 r.

dało wzrost o 1 p.p.). Mimo tego w ogólnym od- czuciu społecznym spadek poziomu życia mógł być wyraźny. Ciekawe jest to, że w III kwartale 2020 r., w porównaniu z poprzednim kwartałem, wzrost liczby bezrobotnych zanotowano tylko w przypadku kobiet (o 27 proc.), przy jednoczes- nym spadku liczebności bezrobotnych mężczyzn (o 2,7 proc.) (Informacja o rynku pracy…, 2020).

Chociaż trudno jednoznacznie przewidzieć długofalowe skutki pandemii w odniesieniu do warunków życia mieszkańców miast, to ponad 40 proc. ich przedstawicieli ocenia, że w związku z pandemią COVID-19 sytuacja bytowa mieszkańców pogorszyła się, chociaż aż 39 proc. uważa, że się nie zmieniła. Podobne nastroje odzwierciedlone zostały w badaniu Związku Banków Polskich przeprowadzonym w listopadzie 2020 r., z którego wynika, że aż 40 proc. Polaków zauważa pogorszyła swojej sytuacji finansowej w ostatnich trzech miesią- cach, natomiast nieco ponad połowa badanych nie odnotowała znaczących zmian (www1).

Również wpływ pandemii na zarobki zależy od poszczególnych sektorów. Są takie, w których trwale obniżono pensje (np. motoryzacja, lot- nictwo), ale w niektórych, jak branże handlowe niższe pensje miały charakter przejściowy.

Dziś większość firm handlowych wróciła do poziomu wynagrodzeń sprzed pandemii. Z drugiej

strony branże szeroko rozumianego sektora IT odnotowały nawet podwyżki (Jak koronawirus wpłynął…, 2020).

Najwięcej odpowiedzi wskazujących na pogorszenie sytuacji bytowej (blisko 70 proc.) wystąpiło wśród przedstawicieli dużych miast.

Jedynie 22 proc. przedstawicieli tych miast mówi o braku zmian w tym obszarze. W średnich i małych miastach procent wskazań, że obszar związany z sytuacją bytową pod wpływem pandemii się pogorszył, wynosi nieco ponad 40 proc. Oczywiście jakość życia mieszkańców wiąże się nie tylko ze sferą materialną, ale także poczuciem bezpieczeństwa i komfortu. Wydaje się, że skutki kryzysu ekonomicznego zwykle naj- szybciej odczuwane są właśnie w największych ośrodkach miejskich. To tam ulokowana jest największa liczba miejsc pracy, tam kumulują się inwestycje i tworzone są warunki, w których ludzie mogą zarabiać i rozwijać swoje talenty.

Gdy warunki te ulegają pogorszeniu, przekłada się to na sytuację bytową. Wybuch pandemii w Polsce spowodował, że ci mieszkańcy wielkich aglomeracji, którzy posiadali domy na wsiach lub w mniejszych ośrodkach, chętnie się tam przenosili, zwłaszcza gdy mieli możliwość pracy zdalnej. Mniejsze ośrodki w dobie pandemii, w naturalny sposób mogą jawić się jako spo- kojniejsze i bardziej przyjazne do życia. Jak się wydaje, z tym tokiem wnioskowania korespon- dują odpowiedzi przedstawione w podziale na typy miast. Dość wyraźne widać pogorszenie sytuacji bytowej mieszkańców w ośrodkach regionalnych, ponadlokalnych i miastach rdzeniowych metropolii (infografika 7).

Z kolei jeśli na oceny sytuacji bytowej spojrzymy przez pryzmat tego, w jakiej kondycji społeczno-ekonomicznej było miasto przed pandemią, to zauważymy, że te ośrodki, któ- rych sytuacja gospodarcza była bardzo dobra, mają najmniej wskazań o pogorszeniu się

(27)

27

22

1 47

29

1 31 15

1

51

3 37

17 2

42

57 4 4

35

Bardzo zła Zła

Dobra Bardzo dobra

↘ Infografika 7 Zmiany w sytuacji bytowej mieszkańców w podziale na wielkość, typ i sytuację gospodarczą miasta (w proc)

1 39 42 2 16

Ogółem

1

40

41

2 19

39

40

22

67 11 3

15

1

3

49

25

43 3

43

27 60

37

40

12 65

13 2

21 15

75

25 13 3

9

13 63

5 5

23 40

3 4

5 44

47 32

32

42 39

43

50 26

Polskie miasta w czasach pandemii

Polskie miasta

w czasach pandemii

3

Jak pandemia wpłynęła na stan zasobów miast?. . . 12

Jak pandemia wpłynęła na warunki życia mieszańców miast? . . . 21

Jak pandemia wpłynęła na warunki funkcjonowania przedsiębiorstw w miastach?. . . 30

Jak pandemia wpłynęła na atrakcyjność miast?. . . 36

Zmiany w funkcjonowaniu miast w najbliższych 12 miesiącach                                              45 Jak zmieni się sytuacja ekonomiczna miast?. . . 45

Jak zmienią się warunki życia mieszkańców? . . . 49

Jak zmienią się warunki prowadzenia biznesu w miastach? . . . 54

Jak zmienią się inwestycje w mieście? . . . 60

Spis treści

4

Kluczowe liczby

944 liczba wszystkich miast w Polsce w 2020 r.

522 miast zostało zbadanych przez PIE:

OBECNA SYTUACJA MIAST

80 proc. deklarowało pogorszenie działalności ośrodków kultury,

79 proc. pod wpływem pandemii ma gorszą sytuację finansową,

74 proc. doświadczyło pogorszenia działalności ośrodków sportu i rekreacji,

47 proc. dostrzegło pogorszenie warunków do prowadzenia biznesu w mieście,

44 proc. wskazuje na pogorszenie sytuacji bytowej mieszkańców,

26 proc. uznało, że nastąpiła poprawa

bezpieczeństwa sanitarnego

w mieście.

5

PLANY MIAST NA NAJBLIŻSZY ROK

46 proc. planuje intensyfikację działań dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego w mieście,

45 proc. ma zamiar zwiększyć zakres cyfryzacji oferty usług społecznych,

36 proc. zamierza zwiększyć zadłużenie,

29 proc. planuje zintensyfikować starania o zewnętrzne środki pomocowe,

26 proc. planuje zmniejszenie inwestycji w kulturę w nadchodzącym roku,

23 proc. przewiduje zmniejszenie inwestycji w sport i rekreację w przyszłym roku,

20 proc. miast planuje wzrost inwestycji w poprawę jakości powietrza,

14 proc. chce zwiększyć inwestycje

w infrastrukturę rowerową.

6

→

→

→

→

→

Kluczowe wnioski

7

Wprowadzenie

8

9

O badanych miastach

10

11

12

Zmiany w funkcjonowaniu miast pod wpływem pandemii

Jak pandemia wpłynęła na stan zasobów miast?

Sytuacja finansowa miasta

○

○

○

○

13

“ “

“ “

14

“ “

Pozyskiwanie środków zewnętrznych

15

16

17

Działalność administracji publicznej

18

19

Gospodarka odpadami

“ “

20

21

Jak pandemia wpłynęła na warunki życia mieszańców miast?

○

○

○

○

Zmiany w funkcjonowaniu miast w najbliższych 12 miesiącach 45 Jak zmieni się sytuacja ekonomiczna miast?. . . 45

80 ^proc. deklarowało pogorszenie działalności ośrodków kultury,

79 ^proc. pod wpływem pandemii ma gorszą sytuację finansową,

74 ^proc. doświadczyło pogorszenia działalności ośrodków sportu i rekreacji,

47 ^proc. dostrzegło pogorszenie warunków do prowadzenia biznesu w mieście,

44 ^proc. wskazuje na pogorszenie sytuacji bytowej mieszkańców,

26 ^proc. uznało, że nastąpiła poprawa

46 ^proc. planuje intensyfikację działań dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego w mieście,

45 ^proc. ma zamiar zwiększyć zakres cyfryzacji oferty usług społecznych,

36 ^proc. zamierza zwiększyć zadłużenie,

29 ^proc. planuje zintensyfikować starania o zewnętrzne środki pomocowe,

26 ^proc. planuje zmniejszenie inwestycji w kulturę w nadchodzącym roku,

23 ^proc. przewiduje zmniejszenie inwestycji w sport i rekreację w przyszłym roku,

20 ^proc. miast planuje wzrost inwestycji w poprawę jakości powietrza,

14 ^proc. chce zwiększyć inwestycje