R om anika O K R A SZ E W SK A Politechnika G dańska W ydział A rchitektury
PRZESTRZENNE KONFLIKTY STRUKTURALNE ZWIĄZANE Z FUNKCJONOWANIEM I ROZWOJEM SYSTEMU
TRANSPORTOWEGO NA PRZYKŁADZIE GDAŃSKA
Streszczenie. F unkcjonow aniu i rozw ojow i system u transportow ego tow arzyszy w ystępow anie różnych rodzajów przestrzennych sytuacji konfliktow ych. W artykule na przykładzie G dańska opisano konflikty strukturalne. Z aproponow ano rów nież w skali lokalnej ogólny m odel rów now ażenia rozw oju system u transportow ego.
STRUCTURAL SPATIAL CONFLICTS ASSOCIATED WITH OPERATION AND DEVELOPMENT OF TRANSPORT SYSTEM BASED ON GDAŃSK EXAMPLE
Sum m ary. O peration and developm ent o f transport system is directly connected w ith various kinds o f spatial conflicts. Structural conflicts based on G dańsk exam ple has been presented in this article. A generic m odel leading to sustainable developm ent o f transport system has been also described.
1. Wstęp
F unkcjonow anie i rozwój system u transportow ego w yw ołuje w przestrzeni realnej liczne sytuacje konfliktow e. W zależności od przyjętego kryterium klasyfikacji autorka w yróżnia konflikty: funkcjonalne, użytkow ników , techniczne, cyklu inw estycji oraz strukturalne.
2. Konflikty strukturalne występujące w Gdańsku
K onflikty strukturalne w y n ik ają z niedopasow ania struktury przestrzennej i infrastruktury z pełnioną funkcją. W G dańsku s ą następstw em specyficznych uw arunkow ań geograficzno- historycznych m iasta oraz procesu transform acji społeczno-gospodarczej.
K onflikt starej infrastru ktury, starej fun kcji w starej lokalizacji w ystępuje w sytuacji, gdy istniejąca struktura przestrzenna stanow i barierę dostosow ania zlokalizow anej w niej
142 R. O kraszew ska
funkcji do now ych uw arunkow ań społeczno-gospodarczych. Przykładem m oże być synergiczny problem funkcjonow ania m iejskich w ęzłów transportow ych zlokalizow anych w centrach m iast. W raz ze w zrostem m obilności m ieszkańców pojaw ia się konieczność rozw oju i rozbudow y w ęzłów . Istniejąca struktura m iejska stanowi przestrzenne ograniczenie rozw oju węzłów. W w ęźle przesiadkow ym G dańsk G łów ny liczba m iejsc parkingow ych je st niedostosow ana do generow anego przez podsystem kolejow y i drogow y ruchu pasażerskiego.
W bezpośrednim sąsiedztw ie dw orca autobusow ego PKS obsługującego połączenia regionalne, krajow e i m iędzynarodow e obow iązuje całkow ity zakaz parkowania. Brakuje m iejsca na budow ę parkingów system u P& R, rozbudow ę przystanków autobusow ych i postojów taxi (rys. 2).
A nalogiczny przykład niedostosow ania infrastruktury do w ynikających z funkcji m iejsca oczekiw ań stanow i zespół obiektów użytku publicznego: Szpital W ojew ódzki, Sąd R ejonow y, U rząd M iejski. Do obiektów m ożna dojść pieszo, dojechać kom unikacją indyw idualną łub zbiorow ą: tram w ajem lub autobusem . B rak je s t infrastruktury dla row erzystów . N a ul. N ow e O grody, przy której zlokalizow ane są obiekty, w ystępują w ynikające ze szczytów kom unikacyjnych okresow e utrudnienia w ruchu. Tram w aje i autobusy poruszające się po ul. N ow e O grody s ą tak sam o ja k inni uczestnicy ruchu narażone na uciążliw e zjaw isko kongestii. Z e w zględu n a brak zatoczki zatrzym ujące się przy Urzędzie M iejskim autobusy w strzym ują dodatkow o ruch. C zęść przystanków autobusow ych i tram w ajow ych nie je s t w yposażona w wiaty. Z lokalizow any na zapleczu U rzędu M iejskiego parking, o niew ystarczającej pojem ności, ulokow any je s t peryferyjnie w stosunku do pozostałych obiektów , szczególnie w stosunku do Szpitala W ojew ódzkiego. D ziałania, takie ja k budow a obiektu biurow ego n a m iejscu dotychczasow ego parkingu, przyczyniają się do eskalacji konfliktu. Z pow odu niedostosow ania pow ierzchni parkingowej do zgłaszanego zapotrzebow ania zdesperow ani kierow cy anektują na m iejsca postojow e w szelkie w olne przestrzenie (rys. 3).
Innym przykładem konfliktu w ynikającego z ograniczeń przestrzennych dla rozw oju dotychczasow ej funkcji je s t niem ożność nadania priorytetu kom unikacji zbiorow ej czy rowerow ej w oparciu o istnieją infrastrukturę. W w ielu m iejscach istniejący układ sieci pow iązań transportow ych oraz param etry dróg nie pozw alają na zm ianę organizacji ruchu.
Przykładow o w zdłuż ul. Sobieskiego brak ścieżek row erow ych, a miejscam i naw et chodników dla pieszych o norm atywnej szerokości (rys. 1). R ow erzyści p o ruszają się po jezdni lub chodnikach dla pieszych (iys. 2). A utobusy kom unikacji m iejskiej zatrzym ujące się na przystankach pozbaw ionych zatoczek pogłębiają w ynikające z niedostosow ania
przepustow ości drogi do natężenia ruchu zjaw isko kongestii. Barierę dla rozbudow y układu drogow ego stanow i niew ystarczająca odległość linii zabudow y od skrajni drogi. D odatkow e ograniczenia w ynikają z praw a w łasności przyległych gruntów (np. ogródki działkow e).
Rys. 1. Węzeł przesiadkowy Gdańsk Główny - istniejąca sieć drogowa, zabudowa oraz uwarunkowania topograficzne ograniczają możliwość przestrzennego rozwoju węzła, fot. autor
Fig. 1. Public transport junction Gdańsk Główny - expansion limited by roads, existing buildings and Topography, photo author
Źródło: opracowanie własne
Rys. 2. Peryferyjnie zlokalizowany, o nieodpowiadającej popytowi pojemności parking skłania kierowców do pozostawiania samochodów w nieprzewidzianych do tego miejscach, fot. autor
Fig. 2. Remote car parking o f a lower capacity than actual demand makes people park at inappropriate spots, photo author
Źródło: opracowanie własne
144 R. O kraszew ska
K onflikt starej infrastruktury, nowej funkcji w starej lokalizacji w sam ym centrum
tysiącletniego G dańska (rys. 4). N a w yspie O łow iance, w budynkach dawnej elektrow ni, pow stało G dańskie Centrum M uzyczno-K ongresow e (siedziba Polskiej Filharm onii Bałtyckiej). N a terenie C entrum zlokalizow ane s ą m.in. sale koncertow o-konferencyjne, duża sala koncertow a oraz hotel. O dbyw ające się w centrum im prezy kulturalno-okolicznościow e przy ciąg ają setki osób. W zw iązku z brakiem bezpośredniego dojazdu do Ołowianki kom unikacją zbiorow ą sam ochód pozostaje najczęściej używ anym przez odw iedzających C entrum środkiem transportu. Pom im o dostosow ania do pojem ności obiektu liczby m iejsc postojow ych na parkingach naziem nych ograniczona przepustow ość jedynej drogi dojazdow ej pow oduje że, kierow cy p arkują poza obszarem Centrum , w m iejscach do tego nieprzew idzianych. Do praw idłow ego funkcjonow ania obiektu niezbędna je s t reorganizacja ruchu.
K onflikt starej infrastruktury, nowej funkcji w nowej lokalizacji dotyczy
pow szechnego zjaw iska przeciążania istniejącego układu drogow ego ruchem generow anym przez now o pow stające W ielkokubaturow e O biekty H andlow e (W O H ). W O H przyczyniają się do w zrostu ruchu o 20-40% , co w przypadku ulic dojazdow ych i skrzyżow ań, „które ju ż uprzednio należały do krytycznych elem entów układu ulicznego aglom eracji” [2], skutkuje w zm ożonym i utrudnieniam i w ruchu.
W G dańsku najbardziej odczuw alne je s t funkcjonow anie obiektów handlow ych usytuow anych przy obw odnicy: Parku H andlow ego M atarnia, kom pleksu handlow ego A uchan, centrum handlow ego Real (były G eant) oraz W OH zlokalizow anych w centrum : Galerii H andlow ej M adison i G alerii Bałtyckiej.
W O H zlokalizow ane przy obw odnicy p rzyczyniają się do spow olnienia ruchu na ulicach dojazdow ych. Z lokalizow ana na obszarze historycznej zabudow y G aleria H andlow a M adison (rys. 3) należy do funkcji ośrodkotw órczych, generujących ruch drogow y niepożądany ze w zględów na pojem ność i charakter istniejącej struktury przestrzennej. W ywołany funkcjonow aniem centrum handlow ego ruch uliczny w pływ a negatyw nie na odbiór otaczającej historycznej struktury i historycznych obiektów (rys. 4).
R ealizacja G alerii Bałtyckiej to przykład bardzo dużej inw estycji w new ralgicznym dla układu kom unikacyjnego m iejscu (rys. 5). O biekt zlokalizow any je st w bezpośrednim sąsiedztw ie przystanków kom unikacji m iejskiej, ale przede w szystkim na skrzyżow aniu dw óch głów nych ulic G dańska: Słow ackiego i G runw aldzkiej. Liczba projektow anych m iejsc postojow ych (1100) św iadczy o spodziew anej liczbie klientów odw iedzających centrum sam ochodem . Zintegrow anie G alerii B ałtyckiej z jednym z głów nych w ęzłów
przesiadkow ych, ja k im je s t stacja G dańsk-W rzeszcz, je st niska. Ruch pieszy (na skutek rezygnacji z przejść podziem nych pod ulicam i G runw aldzką i K ościuszki) je s t utrudniony i ograniczenie bezpieczny (sygnalizacja św ietlna nie daje pełnego bezpieczeństw a).
P ow stające poza obszarem obsługi kom unikacji m iejskiej nowe osiedla dew eloperskie przyczyniają się do czasoprzestrzennej koncentracji pojazdów , z a p o m o cą których m ieszkańcy realizu ją potrzeby codziennych przem ieszczeń. Przez sam ochody zdom inow ana je st rów nież przestrzeń m iędzyosiedlow a. „Pow szechność sam ochodu stym uluje proces suburbanizacji w pływ ając na rozwój i kształt m iasta, jednocześnie staje się w arunkiem koniecznym do w łaściw ego funkcjonow ania w now o ukształtow anej przestrzeni m iejskiej.
Z je d n e j strony sam ochód integruje tkankę m iejską, a z drugiej ( ...) dezintegruje społeczne życie m ieszkańców .” [3] O bow iązująca polityka przestrzenna pozw ala na realizację parkingów sam ochodow ych na pow ierzchni kosztem terenów zielonych.
Rys. 3. Ul. Sobieskiego - usytuowane blisko jezdni Rys. 4. Na konieczność budowy ścieżki prywatne działki uniemożliwiają rowerowej wskazują rowerzyści poszerzenie chodnika, poprowadzenie poruszający się wzdłuż ul.
ścieżki rowerowej, czy wybudowanie Sobieskiego, fot. autor
zatoczki dla autobusów, fot. autor Fig. 4. The need o f a bicycle path is indicated Fig. 3. Sobieskiego Street - private ground too by cyclists riding along Sobieskiego
close to the street prevents from pavement Street, photo author expansion or building bicycle path, photo
author
146 R. O kraszew ska
Rys. 5. Do Gdańskiego Centrum Muzyczno-Kongresowego większość gości dojeżdża samochodami.
Napowierzchniowy parking samochodowy stanowi przedpole dla historycznej panoramy Gdańska, fot. autor
Fig. 5. Most o f the Gdańsk Philharmonic guests come by cars. The open air car park disturbs Gdańsk historical center panorama, photo author
K onflikt nowej infrastruktury, starej funkcji w starej lokalizacji. C zęść celow ych
funduszy unijnych przeznaczona je st na m odernizację istniejącej infrastruktury transportu.
M odernizacje dróg w pływ ają na w zrost atrakcyjności inw estycyjnej okolicy i przyczyniają się do akcesji now ych użytkow ników . W raz ze w zrostem natężenia ruchu na w yrem ontow anych drogach w zrasta natężenie hałasu, zanieczyszczeń transportow ych i obniża się poziom bezpieczeństw a. W G dańsku z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego dofinansow any został m.in. projekt m odernizacji ul. M arynarki Polskiej. W zdłuż drogi łączącej C entrum z N ow ym Portem (i planow anym stadionem Balic A rena) zlokalizow ane są m agazyny, hurtow nie, przedsiębiorstw a i firm y o charakterze przem ysłow o-portow ym . Do N ow ego Portu, po zam knięciu linii SKM , dojechać m ożna sam ochodem , kom unikacją m iejską: autobusem lub tram wajem . W trakcie gruntow nej m odernizacji ul. M arynarki Polskiej nie w ykorzystano m ożliw ości zw iększenia funkcjonalności kom unikacji zbiorowej przez relokację przystanków tram w ajow ych znajdujących się obecnie przed skrzyżowaniam i.
P rojekt m odernizacyjny nie przewiduje kładek czy tuneli dla pieszych.
3. Równoważenie rozwoju systemu transportowego Gdańska
Liczba w ystępujących na obszarze G dańska konfliktów przestrzennych w skazuje na konieczność podjęcia działań w celu zapew nienia spraw nego, bezpiecznego i przyjaznego środow isku system u transportow ego. K ontynuacja trendu spontanicznego rozw oju m otoryzacji przyczyni się do eskalacji opisanych sytuacji konfliktow ych. D latego niezbędne
je s t ograniczenie ruchu sam ochodow ego, zw iększenie udziału podsystem ów przyjaznych środow isku przy jednoczesnym ograniczaniu popytu na przem ieszczania. R ealizacja tak zdefiniow anych celów szczegółow ych w ym aga podjęcia działań:
• organizacyjnych - podnoszących atrakcyjność kom unikacji zbiorow ej (organizacja w ęzłów integracyjnych, w prow adzanie priorytetu kom unikacji zbiorow ej nad indyw idualną),
• prom ocyjnych - kształtujących społeczne postaw y ekologiczne,
• inw estycyjnych - dotyczących rozw oju infrastruktury.
Rys. 6. Galeria Handlowa Madison generuje ruch obciążający strukturę Głównego Miasta, fot. autor Fig. 6. Additional traffic in the Main City is
generated by shopping center Madison, photo author
Rys. 7. Wzmożony ruch samocho
dowy osłabia kompozycyjną rolę symbolu władzy świeckiej — wieży Ratusza Staromiejskiego, fot. autor Fig. 7. Heavy car traffic weakens
symbolic presence o f the Old City Hall, photo author
Rys. 8. Galeria Bałtycka zrealizowana została w newralgicznym komunikacyjnie miejscu Gdańsk.
Skrzyżowanie ulic Grunwaldzka, Słowackiego nie jest w pełni bezpieczne dla pieszych, fot.
autor
Fig. 8. Shopping center Galeria Bałtycka is localized in neuralgic point o f Gdańsk communication map. Intersection o f Grunwaldzka and Słowackiego Street is not perfectly safe for pedestrians, photo author
148 R. O kraszew ska
U kład m ieszany, łącząc zalety poszczególnych system ów m oże przyczynić się do łagodzenia lub elim inacji aktualnie w ystępujących konfliktów . K ształtow anie system u transportow ego opartego na interm odalnych połączeniach stanow i narzędzie rów now ażenia rozw oju system u transportow ego. G w arantuje uzyskanie efektu synergicznego: zaspokojenie potrzeb społecznych, m aksym alizację korzyści ekologicznych w ram ach ekonom icznej opłacalności. U w zględniając lokalne uw arunkow ania rów now ażenie gdańskiego system u transportow ego w ym aga kształtow ania pow iązań transportow ych, w których g łó w n ą rolę odgryw ać będzie podsystem szynow y kolejow o-tram w ajow y. Podsystem autobusow y pełnić będzie funkcję uzupełniającą na obszarze górnego tarasu oraz rozprow adzającego na terenie dolnego tarasu. N adanie priorytetu kom unikacji autobusow ej przed indyw idualną sam ochodow ą, w ym iana taboru na ekologicznie napędzany, zróżnicow anie rodzaju połączeń oraz dopasow anie w ielkości pojazdów do obsługiw anych tras pom oże uczynić z podsystem u autobusow ego system spełniający oczekiw ania: społeczne, ekonom iczne i ekologiczne.
Zintegrow anie kom unikacji publicznej z system em publicznych row erów pozw oli na realizację połączeń „od drzw i do drzw i” . Im plem entacja system u C ar-Sharing oraz realizacja restrykcyjnej polityki parkingow ej dodatkow o przyczyniłaby się do osiągnięcia celu ograniczenia ruchu sam ochodow ego.
B IB L IO G R A FIA
1. D utkow ski M., „K onflikty w gospodarow aniu dobram i środow iskow ym i”, U niw ersytet G dański, G dańsk 1995.
2. P raca zbiorow a „U w arunkow ania i skutki transportow e lokalizacji i funkcjonow ania w ielkopow ierzchniow ych obiektów handlow o-usługow ych w A glom eracji Gdańskiej.
„E kspertyza”, Politechnika G dańska, K atedra Inżynierii D rogow ej, G dańsk 1999.
3. G ajda R., „Influence o f Transport Police on Shape and Function o f Public Space” [w:]
P ublic Space - the European C ity D eterm inant, Lew doń S. red., W ydaw nictw o P olitechniki G dańskiej, G dańsk 2007. (s. 67)
