INSTRUMENTY POLITYKI PODATKOWEJ W NIEMCZECH W OKRESIE KRYZYSU GOSPODARCZEGO

(1)

Wojciech Stiller

Universität Mannheim, Lehrstuhl für ABWL und Betriebswirtschaftliche Steuerlehre

INSTRUMENTY POLITYKI PODATKOWEJ W NIEMCZECH W OKRESIE KRYZYSU GOSPODARCZEGO

Streszczenie: Zapoczątkowany w Stanach Zjednoczonych kryzys fi nansowy doprowa- dził do załamania gospodarczego w Niemczech na przełomie lat 2008/2009. W celu za- pewnienia stabilizacji gospodarczej rząd niemiecki zdecydował się na aktywną politykę fi skalną, której nierozerwalną częścią jest polityka podatkowa. W artykule przedstawione zostały wybrane instrumenty polityki podatkowej na tle polityki fi skalnej oraz sytuacji gospodarczej Niemiec w okresie kryzysu gospodarczego.

Słowa kluczowe: amortyzacja podatkowa, kryzys gospodarczy, Niemcy, polityka fi skal- na, polityka podatkowa, stawki podatkowe.

Wstęp

Kryzys gospodarczy z lat 2008 i 2009 stanowił duże wyzwanie dla polityki fi skalnej. Rząd niemiecki opowiedział się za ingerencją państwa w gospodarkę i zde- cydował się na podjęcie zespołu zdywersyfi kowanych działań, mających na celu stymulowanie wzrostu gospodarczego zarówno poprzez zwiększenie wydatków sektora publicznego, jak i obniżenie obciążeń fi skalnych. Polityka ta została pozytywnie oceniona przez ekonomistów, a jej słuszność zdaje się potwierdzać do- bra sytuacja niemieckiej gospodarki począwszy od trzeciego kwartału 2010 roku.

W artykule przedstawiony został przebieg kryzysu gospodarczego w Niem- czech na podstawie głównych wskaźników makroekonomicznych w latach 2006–2011. Ponadto przeprowadzono w nim analizę niemieckiej polityki fi skalnej ze szczególnym uwzględnieniem polityki podatkowej. Z antykryzysowych in- strumentów polityki podatkowej szczególną uwagę zwrócono na stawki podatkowe i zasady dokonywania odpisów amortyzacyjnych.

(2)

128 Wojciech Stiller

1. Wskaźniki makroekonomiczne

Kryzys gospodarczy dotarł do Niemiec w czwartym kwartale 2008 roku. Po znacznym spadku produktu krajowego brutto (PKB) w tym kwartale oraz w pierwszym kwartale 2009 roku, niemiecka gospodarka znowu zaczęła się rozwijać, a poziom PKB w trzecim kwartale 2010 roku przewyższył wyniki kwartalne sprzed kryzysu. Rozwój ten przedstawia rysunek 1.

Niemiecka gospodarka ze względu na wysoki udział eksportu w PKB (wyno- szący w ostatnich latach od 40% do 50%) jest uzależniona w znacznym stopniu od popytu światowego, który w wyniku kryzysu istotnie się obniżył. Należy jednak zwrócić uwagę, że wraz ze spadkiem eksportu zmalał też import towarów do Niemiec, co przedstawia rysunek 2. W efekcie w pierwszym kwartale 2009 roku dodatnie saldo handlu zagranicznego zmalało o 25,6 mld EUR w porównaniu z drugim kwartałem 2008 roku, co stanowiło niespełna 4,5% PKB w tym okresie (rysunki 1 i 2). Kryzys spowodował również spadek nakładów inwestycyjnych.

W 2009 roku były one niższe o ponad 50 mld EUR niż w roku poprzednim (por.

rysunek 2). Nie doszło jednak do masowych zwolnień pracowników, ponieważ pracodawcy skorzystali między innymi z możliwości redukcji wymiaru godzin pracy. Stopa bezrobocia, która jeszcze w 2006 roku przekraczała 10%, w trakcie kryzysu (lata 2008 i 2009) oscylowała wokół 8%, a w 2011 roku wynosiła już tylko 7,1% [Bundesagentur für Arbeit]. Stabilny poziom zatrudnienia miał ko- Rysunek 1. PKB w Niemczech w latach 2006–2011 według kwartałów (w mld EUR)

Źródło: Na podstawie informacji z banku danych [GENESIS-Online]

550 572 594 616 638 660

2006–1 kw. 2006–2 kw. 2006–3 kw. 2006–4 kw. 2007–1 kw. 2007–2 kw. 2007–3 kw. 2007–4 kw. 2008–1 kw. 2008–2 kw. 2008–3 kw. 2008–4 kw. 2009–1 kw. 2009–2 kw. 2009–3 kw. 2009–4 kw. 2010–1 kw. 2010–2 kw. 2010–3 kw. 2010–4 kw. 2011–1 kw. 2011–2 kw. 2011–3 kw. 2011–4 kw.

ĞUHGQLNZDUWDOQ\3.% U]HF]\ZLVW\NZDUWDOQ\3.%

(3)

Rysunek 2. Wydatki konsumpcyjne, nakłady inwestycyjne oraz handel zagraniczny w Niemczech w latach 2006–2011 według kwartałów (w mld EUR)

Źródło: Na podstawie informacji z banku danych [GENESIS-Online] oraz danych Federalnego Urzędu Statystycznego Niemiec [Statistisches Bundesamt 2012a; 2012b]

2006–1 kw. 2006–2 kw. 2006–3 kw. 2006–4 kw. 2007–1 kw. 2007–2 kw. 2007–3 kw. 2007–4 kw. 2008–1 kw. 2008–2 kw. 2008–3 kw. 2008–4 kw. 2009–1 kw. 2009–2 kw. 2009–3 kw. 2009–4 kw. 2010–1 kw. 2010–2 kw. 2010–3 kw. 2010–4 kw. 2011–1 kw. 2011–2 kw. 2011–3 kw. 2011–4 kw.

525 475 425 375 325 275 225 175 125 75 25

eksport

QDNáDG\LQZHVW\F\MQH

Rysunek 3. Dochody budżetowe z podatków, wydatki konsumpcyjne oraz nakłady inwestycyjne w Niemczech w latach 2006–2011 (w mld EUR)

Źródło: Na podstawie danych Federalnego Ministerstwa Finansów [Bundesministerium der Finanzen] oraz danych Federalnego Urzędu Statystycznego Niemiec [Statistisches Bundesamt 2012a, 2012b]

(4)

rzystny wpływ na wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych. Wydatki te nie uległy bowiem załamaniu (rysunek 2), co złagodziło przebieg kryzysu gospodarczego w Niemczech.

Konsumpcja wpłynęła również stabilizująco na dochody budżetowe z podat- ków pośrednich. Pomimo kryzysu dochody z podatku od wartości dodanej, które stanowią ponad 60% wpływów z podatków pośrednich, nie tylko nie obniżyły się, lecz nawet wzrosły (rysunek 3). Kryzys gospodarczy i obniżenie opodatkowania wpłynęły natomiast negatywnie na dochody budżetowe z podatków bez- pośrednich, które po wzroście o około 18 mld EUR w 2008 roku (w stosunku do 2007 roku) zmniejszyły się o ponad 35 mld EUR w 2009 roku (w stosunku do 2008 roku; por. rysunek 3).

2. Polityka fi skalna ze szczególnym uwzględnieniem polityki podatkowej

Kryzys fi nansowy negatywnie wpłynął na niemiecką realną gospodarkę. Wpływ ten został w pewnym stopniu osłabiony ekspansywną polityką monetarną Euro- pejskiego Banku Centralnego [ECB 2009]. Obok polityki pieniężnej główną rolę w polityce gospodarczej odgrywa polityka fi skalna, która jest prowadzona poprzez kształtowanie dochodów oraz wydatków budżetowych. Bardzo wysoki udział do- chodów podatkowych w łącznych dochodach budżetowych – w 2011 roku, wy- niósł on w Niemczech 89% [Bundesministerium der Finanzen 2012, s. 12] – spra- wia, że polityka podatkowa jest istotnym elementem polityki fi skalnej.

Fundamentalne pytanie, na jakie muszą odpowiedzieć władze państwowe w okresie kryzysu ekonomicznego, dotyczy zakresu ingerencji państwa w gospo- darkę. Argumentem przemawiającym za pasywną polityką gospodarczą jest sa- moregulujący mechanizm rynkowy, którego propagatorem był twórca klasycznej ekonomii, Adam Smith. Ponadto ingerencja państwa nie jest gwarantem, że użyte instrumenty polityki gospodarczej przyniosą pożądany efekt. Mogą one bowiem zadziałać również procyklicznie, a więc nie tylko nie pomóc, ale nawet zaszko- dzić gospodarce [OECD 2003, s. 125–137; Turrini 2008]. Z drugiej jednak strony samoregulujący mechanizm rynkowy może wywoływać duże wahania koniunkturalne. W celu zapobieżenia tym wahaniom prowadzona jest antycykliczna polityka gospodarcza, której cele w Niemczech konkretyzuje ustawa z 1967 roku o wspieraniu stabilności i wzrostu gospodarczego [StabG 1967].

Antycykliczna polityka fi skalna w okresie recesji jest polityką ekspansywną i koncentruje się na obniżaniu podatków oraz zwiększaniu wydatków państwo- wych. Po części polityka ta opiera się na tzw. automatycznych stabilizatorach, które są trwałym elementem gospodarki rynkowej. Dzięki temu nie ma zagro- żenia, że przez opieszałość polityków czy też przewlekłość procedury ustawo-

(5)

dawczej zmiany polityki gospodarczej zostaną przeprowadzone zbyt późno i za- działają procyklicznie [ECB 2010 s. 29]. Typowym przykładem automatycznych stabilizatorów są świadczenia socjalne, które szybko rosną wraz z pogłębianiem się kryzysu gospodarczego, przez co zwiększonymi wydatkami państwa stymulo- wana jest konsumpcja. Przykładem instrumentu polityki podatkowej, pełniącego funkcję automatycznego stabilizatora koniunktury, jest progresywna skala podatku dochodowego od osób fi zycznych. Malejące dochody podatników prowadzą do ponadproporcjonalnego spadku wpływów z tego podatku. W efekcie mniejsze wpływy budżetowe stymulują wydatki konsumpcyjne. Progresywna skala podatkowa może również działać stabilizująco na gospodarkę, gdyż wpływa na podaż pracy [por. Auerbach i Feenberg 2000]. Efektywność automatycznych stabilizato- rów uzależniona jest od rodzaju szoku gospodarczego. Na przykład, rozbudowa- ny system świadczeń socjalnych powoduje znaczącą absorpcję takich wstrząsów gospodarczych, które skutkują wzrostem bezrobocia [Dolls, Fuest i Peichl 2012].

W okresie kryzysu gospodarczego polityka fi skalna Niemiec (podobnie jak innych państw) nie ograniczała się jednak do zastosowania jedynie automatycznych stabilizatorów. Główną rolę odegrała dyskrecjonalna polityka fi skalna polegają- ca na uznaniowej ingerencji państwa w system gospodarczy w obliczu kryzysu [ECB 2010, s. 22–29].

W tabeli 1 przedstawione zostały instrumenty dyskrecjonalnej polityki fi skalnej zastosowane w Niemczech w okresie kryzysu gospodarczego. Przedsięwzięte środki tej polityki zawarte były w dwóch pakietach koniunkturalnych i zakłada- ły zarówno zwiększenie wydatków, jak i obniżenie dochodów budżetowych. Te ostatnie miały przede wszystkim charakter podatkowy (por. tabela 1). W porów- naniu z innymi państwami Europy Zachodniej należącymi do strefy euro skala zastosowania instrumentów dyskrecjonalnej polityki fi skalnej była w Niemczech w latach 2009 i 2010 znacznie większa zarówno w wyrażeniu absolutnym, jak i względnym (por. tabela 2).

Warto zauważyć, że w kontekście międzynarodowym działania dyskrecjonalnej polityki fi skalnej w różnym stopniu wykorzystywały instrumenty podatkowe.

Na przykład w Holandii polityka fi skalna ograniczała się praktycznie do działań w zakresie podatków. Udział instrumentów podatkowych w Belgii był natomiast znacznie skromniejszy i oscylował w granicach 25%. W Niemczech udział ten wzrósł z 45,6% w 2009 roku do ponad 70% w 2010 roku (por. tabela 2).

Główną rolę w ocenie polityki fi skalnej odgrywają mnożniki [por. Christiano, Eichenbaum i Rebelo 2011], które określają wpływ działań państwa na wzrost gospodarczy [Sachverständigenrat 2009, s. 169]. Na ogół przyjmuje się, że na- kłady inwestycyjne sektora publicznego w większym stopniu stymulują wzrost gospodarczy niż działania redukujące dochody budżetowe (poprzez obniżenie podatków) [por. Sachverständigenrat 2009, s. 168; Horn i in. 2010, s. 10]. Z prze- prowadzonych badań empirycznych dotyczących ulg podatkowych (tax rebates)

(6)

Tabela 1. Instrumenty dyskrecjonalnej polityki fi skalnej w Niemczech i ich impuls fi nansowy w latach 2009 i 2010 w stosunku do 2008 roku (w mld EUR)

Instrumenty 2009 2010

Pakiet koniunkturalny I

1. Podwyższenie i wspieranie inwestycji 1,3 1,4

2. Obniżenie podatków – gospodarstwa domowe 0,4 1,0 2.1. Zwolnienie z podatku samochodowego 2009/2011 0,4 0,1 2.2. Zwiększenie ulg podatkowych przy konsumpcji usług rzemieślniczych 0,9

3. Obniżenie podatków – przedsiębiorstwa 2,1 4,7

3.1. Amortyzacja degresywna 1,9 4,3

3.2. Preferencyjna amortyzacja dla małych i średnich przedsiębiorstw 0,2 0,4

4. Działania niemieckiej agencji pracy 0,3 0,5

4,1 7,6 Pakiet koniunkturalny II

1. Inwestycje budżetowe 4,0 11,0

2. Wspieranie innowacyjności 0,5 0,5

3. Wspieranie popytu na samochody osobowe 5,0

4. Nowe regulacje w podatku samochodowym 0,1 0,2

5. Wspieranie badań naukowych 0,3 0,3

6. Ochrona zatrudnienia 3,0 4,0

7. Obniżenie podatku dochodowego od osób fi zycznych 3,1 5,6 8. Obniżenie składek na ubezpieczenie zdrowotne 3,0 6,0

9. Świadczenia na dzieci 2,0 0,3

20,9 27,8 Dalsze działania

1. Przywrócenie regulacji o kosztach dojazdu do pracy 5,4 3,1 2. Ustawa o odciążeniu obywateli (Bürgerentlastungsgesetz) 2,5 9,6 3. Ustawa o przyspieszeniu wzrostu gospodarczego

(Wachstumsbeschleunigungsgesetz) 6,1

3.1. Odciążenie przedsiębiorstw 0,7

3.2. Podniesienie świadczeń i kwot wolnych na dzieci 4,3

3.3. Ulgi w podatku od spadków i darowizn 0,2

3.4. Obniżenie podatku od wartości dodanej na usługi hotelarskie 0,8

4. Zwiększenie wydatków budżetowych 6,0

5. Inne 3,4 0,5

11,3 25,3 Razem 36,4 60,7 Udział w PKB 1,5% 2,5%

Źródło: Na podstawie: [Horn i in. 2010].

(7)

w Stanach Zjednoczonych wynika, że ulgi te w nieznacznym stopniu stymulują konsumpcję [Sahm, Shapiro i Slemrod 2009; Taylor 2009].

Wpływ polityki fi skalnej na gospodarkę, w warunkach niepewności spowo- dowanej kryzysem, jest jednak trudny do określenia. Dla minimalizacji ryzyka, że ingerencja państwa zakończy się fi askiem, podjęto w Niemczech działania za- równo po stronie wydatków, jak i dochodów budżetowych. Dywersyfi kacja in- strumentów niemieckiej polityki fi skalnej w okresie kryzysu została pozytywnie oceniona przez ekonomistów [Sachverständigenrat 2009; Horn i in. 2010; Heise 2010; Deutsche Bundesbank 2010].

3. Wybrane instrumenty polityki podatkowej

3.1. Nominalne stawki podatkowe

Jednym z podstawowych wyznaczników obciążeń fi skalnych są nominalne stawki podatkowe. Ich wysokość wpływa na wzrost gospodarczy. Obniżenie stawki podatku od wartości dodanej stymuluje konsumpcję krajową pod warunkiem, że jej obniżenie spowoduje spadek cen towarów i usług. Również stymulująco na konsumpcję wpływa obniżenie stawek podatku dochodowego od osób fi zycz- Tabela 2. Zastosowane w państwach Europy Zachodniej należących do strefy euro pakiety instrumentów polityki fi skalnej w związku z kryzysem gospodarczym

Państwo

Pakiety koniunkturalne W tym instrumenty podatkowe

2009 2010 2009 2010 2009 2010

(w mld EUR) (w % PKB) (w mld

EUR) (w %) (w mld

EUR) (w %)

Austria 4,9 4,6 1,71 1,63 3,5 71,0 3,6 78,0

Belgia 1,3 1,2 0,36 0,33 0,3 24,6 0,3 26,7

Niemcy 39,4 49,4 1,58 1,97 18,0 45,6 34,7 70,3

Grecja 0,0 0,0 0,00 0,00 0,0 0,0

Hiszpania 26,8 14,7 2,44 1,34 14,7 54,9 14,7 100,1

Finlandia 2,4 2,4 1,25 1,25 1,9 80,4 1,9 80,4

Francja 17,0 4,0 0,87 0,20 0,7 4,1 0,0 0,0

Irlandia 0,0 0,0 0,00 0,00 0,0 0,0

Włochy –0,3 –0,8 –0,02 –0,05 –3,3 1110,0 –1,0 121,3

Holandia 3,1 2,9 0,53 0,49 2,9 93,5 2,9 100,0

Portugalia 1,0 0,4 0,60 0,21 0,1 10,0 0,0 0,0

Ogółem 95,5 78,6 1,04 0,86 38,8 40,6 57,2 72,8

Udział

Niemiec 41,3% 62,8% 46,3% 60,7%

Źródło: Na podstawie: [Cwik i Wieland 2010].

(8)

nych. Podatek ten obciąża również dochody przedsiębiorstw, dlatego wpływa nie tylko na konsumpcję, lecz również na inwestycje. Charakterystyczna dla tego podatku progresywna skala podatkowa zniechęca podatników do podejmowania ry- zykownych inwestycji [Gentry i Hubbard 2000]. Obok podatku dochodowego zyski przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą na obszarze Niemiec obciążone są podatkiem przemysłowym (Gewerbesteuer). W przypadku spółek kapitałowych podatkowi dochodowemu od osób fi zycznych podlegają wypłacane przez spółkę osobom fi zycznym zyski. Wcześniej zyski te obciążone są na pozio- mie spółki podatkiem dochodowym od osób prawnych oraz podatkiem przemy- słowym.

Wyniki badań empirycznych sugerują, że istnieje zależność między stawkami podatkowymi a wzrostem gospodarczym. Padovano i Galli [2001] stwierdzili, że w państwach OECD występuje ujemna korelacja między długofalowym tempem wzrostu gospodarczego a wysokością marginalnych stawek podatkowych oraz progresją podatkową. Należy jednak zaznaczyć, że zależność określona przez Pa- dovano i Galli [2001] nie odnosi się stricte do nominalnych stawek podatkowych, lecz do stóp podatkowych obliczonych na podstawie danych makroekonomicznych (dochody podatkowe państwa oraz PKB). Lee i Gordon [2005] szacują natomiast, że obniżenie stawki podatku dochodowego od osób prawnych o 10 p.p.

prowadzi do podniesienia stopy wzrostu gospodarczego o 1–2 p.p.

Przy wyborze instrumentów polityki podatkowej powinien być uwzględnio- ny ich wpływ nie tylko na konsumpcję, inwestycje i inne zmienne makroekonomiczne oraz na wzrost gospodarczy, lecz również na dochody publiczne. Podatki i inne daniny publiczne stanowią bowiem podstawowe źródło tych dochodów.

Dlatego w dalszych rozważaniach wpływ ten zostanie uwzględniony.

Podwyższenie kwoty dochodu wolnego od podatku oraz obniżenie począt- kowej stawki podatku dochodowego od osób fi zycznych w Niemczech w latach 2009 i 2010 (tabela 3) miało stymulować popyt krajowy i przez to łagodzić przebieg kryzysu gospodarczego [Deutscher Bundestag 2009, s. 26]. Od 2009 roku zaczęła obowiązywać również ryczałtowa stawka podatku od dochodów kapita- łowych osób fi zycznych w wysokości 25%⁽¹⁾. Zmiana ta – wprowadzona ustawą z dnia 14 sierpnia 2007 roku [UntStRefG 2008] – nie wynikała jednak z kryzysu gospodarczego, lecz miała na celu ograniczenie „ucieczki” kapitału prywatnych inwestorów za granicę [Deutscher Bundestag 2007, s. 1].

W latach 2009 i 2010 znacznie zmniejszyły się wpływy budżetowe z podatku dochodowego od osób fi zycznych (tabela 3). Ich spadek nie wynikał jednak wów- czas jedynie ze zmian konstrukcji tego podatku. Wzrost wpływów budżetowych z podatku dochodowego od osób fi zycznych po zwalczeniu kryzysu gospodarczego (w 2011 roku) sugeruje, że są one uzależnione także od przebiegu koniunk-

1 Do 2008 roku dochody kapitałowe osób fi zycznych, łącznie z dochodami z innych źródeł, były opodatkowane według progresywnej skali podatkowej.

(9)

tury gospodarczej (tabela 3). Potwierdzają to również dane szacunkowe, według których zmiany konstrukcji rozpatrywanego podatku miały prowadzić do redukcji dochodów o 3,3 mld EUR w 2009 roku i 7 mld EUR w 2010 roku [Deutscher Bundestag 2007, s. 40; 2009, s. 21], podczas gdy faktyczny spadek dochodów bu- dżetowych, w stosunku do 2008 roku, wynosił 13 mld EUR w 2009 roku i 15,5 mld EUR w 2010 roku (zob. tabela 3).

W tabeli 3 – obok taryfy podatkowej oraz dochodów budżetowych – przedsta- wiona jest wielkość oszczędności podatkowej osoby fi zycznej, której roczny do- chód do opodatkowania wynosi 25 tys. EUR (tabela 3). Z uwagi na obniżenie podatku osoba taka mogła w latach 2008 i 2009 zwiększyć wydatki na konsumpcję o odpowiednio 100 i 165 EUR w stosunku do 2008 roku (tabela 3)².

Tabela 3. Taryfa podatku dochodowego od osób fi zycznych oraz dochody budżetowe z tego podatku w Niemczech w latach 2006–2011

Rok

Kwota wolna (EUR)

Stawka (w %)

Obniżenie

podatku^c Docho- dy^a

Zmiana (w %)^b począt-

kowa

maksy- malna

średnia margi- nalna

podstawa opodatkowania = 25 000 EUR

2006 7 664 15 42 17,08 29,58 – 140,18 –

2007 7 664 15 45 17,08 29,58 0 156,80 11,86

2008 7 664 15 45 17,08 29,58 0 174,58 11,34

2009 7 834 14 45 16,68 29,40 100 161,60 –7,44

2010 8 004 14 45 16,42 29,25 65 159,08 –1,55

2011 8 004 14 45 16,42 29,25 0 171,74 7,96

a Dochody budżetowe w mld EUR z zaliczek od dochodów ze stosunku służbowego (Lohnsteuer) oraz w ra- mach zeznań podatkowych (veranlagte Einkommensteuer).

b Zmiana w stosunku do poprzedniego roku.

c Obniżenie podatku w stosunku do poprzedniego roku.

Źródło: Na podstawie: [EStG, § 32a] oraz danych Federalnego Ministerstwa Finansów [Bundesministerium der Finanzen].

Obniżenie stawek podatku dochodowego od osób fi zycznych nie zawsze stymuluje wzrost gospodarczy, ponieważ oszczędność podatkowa, zamiast przeło- żyć się w całości na zwiększenie popytu krajowego, może prowadzić do zwięk- szenia oszczędności. Należy jednak zaznaczyć, że zmiany stawek podatkowych w Niemczech miały charakter stały, a takie zmiany – w przeciwieństwie do tem-

2 Kwoty te odnoszą się do podatku od dochodów osób fi zycznych i nie uwzględniają podatku solidarnościowego (Solidaritätszuschlag), który wynosi 5,5% kwoty podatku dochodowego. Podat- kiem solidarnościowym obciążone są osoby fi zyczne i prawne, które podlegają podatkowi dochodowemu w Niemczech.

(10)

poralnych ulg podatkowych – na ogół prowadzą do wzrostu wydatków konsump- cyjnych [Taylor 2009, s. 552]. Obniżenie stawek podatku dochodowego od osób fi zycznych w Niemczech należy ocenić więc pozytywnie, gdyż w latach kryzysu konsumpcja charakteryzowała się stabilnością, a po przezwyciężeniu kryzysu wpływy z tego podatku znacznie wzrosły.

W obliczu kryzysu nominalne stawki podatku dochodowego od osób prawnych oraz podatku przemysłowego³, inaczej niż stawki podatku dochodowego od osób fi zycznych, nie uległy w Niemczech zmianie. Było to między innymi spo- wodowane wcześniejszymi obniżkami tych stawek. W ramach reformy podatkowej z 2008 roku nominalne obciążenie spółek kapitałowych zostało zredukowane o niecałe 9 p.p.⁴, co podyktowane było chęcią zwiększenia atrakcyjności Niemiec jako miejsca lokalizacji bezpośrednich inwestycji [Deutscher Bundestag 2007, s. 1].

Obniżenie stawki podatku dochodowego od osób prawnych spotęgowane kryzysem gospodarczym przyczyniło się do znacznego spadku dochodów bu- dżetowych z tego podatku (tabela 4). Od 2009 roku dochody te rosną, jednak zagregowana podstawa opodatkowania (przed uwzględnieniem podatku przemy- słowego) sprzed kryzysu w 2007 roku w wysokości 109,9 mld EUR (× 25% × (1 – 16,67%) = 22,9 mld EUR) nie została jeszcze osiągnięta (w 2011 roku wy- nosiła ona 88,6 mld EUR (× 15% = 13,3 mld EUR; por. tabela 4). Wynik ten nie potwierdza pozytywnego wpływu obniżenia podatku na aktywność gospodarczą spółek kapitałowych, tym bardziej że należy uwzględnić ewentualne międzyokre- sowe czy też transgraniczne przesunięcia podstawy opodatkowania wywołane zmniejszeniem stawki podatkowej, co oddziałuje na wysokość dochodów budże- towych, nie ma jednak realnego wpływu na gospodarkę krajową.

Dotyczy to również ewentualnego wzrostu podstawy opodatkowania spół- ek kapitałowych kosztem innych form prawnych [de Mooij i Nicodeme 2008].

Z drugiej jednak strony straty poniesione przez spółki kapitałowe w okresie kryzysu gospodarczego pomniejszają podstawę opodatkowania w późniejszych latach.

Mimo obniżenia stawki podatku przemysłowego oraz kryzysu gospodarczego wpływy budżetowe z tego podatku wzrosły w 2008 roku w stosunku do roku poprzedniego (por. tabela 4), co sugeruje pozytywny wpływ obniżenia tej stawki

3 Pominięto tutaj gminne stopy podatku (Gewerbesteuerhebesatz).

4 Od 2008 roku do 2009 roku obciążenie nominalne spółek kapitałowych w Niemczech wy- nosiło (wynosi) średnio: 38,65% [= 25%^a × (1 – 16,67%)^b × 1,055^c + 16,67%^d]/29,83% [= 15%^a × 1,055^c + 14%^d]; gdzie:

a – podatek dochodowy od osób prawnych;

b – uwzględnienie podatku przemysłowego jako kosztu uzyskania przychodu;

c – uwzględnienie podatku solidarnościowego w wysokości 5,5% kwoty podatku dochododo- wego;

d – podatek przemysłowy.

(11)

na aktywność gospodarczą. Należy jednak podkreślić, że ustawodawca niemiecki, obok zmniejszenia stawki nominalnej, zaostrzył przepisy dotyczące ustalania podstawy opodatkowania podatku przemysłowego. Przedstawione w tabeli 4 stawki nominalne nie uwzględniają również różnic stawek lokalnych oraz kwot wolnych. Ponadto należy uwzględnić ewentualne przesunięcia podstawy opodatkowania z uwagi na niższe obciążenie podatkiem dochodowym od osób prawnych, które przekładają się na podstawę opodatkowania w podatku przemy- słowym. Po dużym spadku dochodów budżetowych z podatku przemysłowego w 2009 roku wpływy z tego podatku zaczęły sukcesywnie rosnąć (tabela 4).

Inaczej niż w przypadku podatków dochodowych, stawka podatku od war- tości dodanej w Niemczech została podwyższona w 2007 roku z 16% na 19%

[HBeglG 2006]. Pomijając krytykowane obniżenie stawki na usługi hotelarskie w 2010 roku [Wachstumsbeschleunigungsgesetz 2009], nie została ona też zmie- niona w obliczu kryzysu gospodarczego (tabela 4). Polityka ta wynikała z istotnej roli podatku od wartości dodanej w dochodach budżetowych. Dodatkowe wpły- wy budżetowe wynikające z podniesienia stawki podatku od wartości dodanej szacowane były na ponad 19 mld EUR w skali roku [Deutscher Bundestag 2006, s. 13]. Faktyczne dochody budżetowe z tego podatku wzrosły w 2007 roku o nie- spełna 23 mld EUR w stosunku do poprzedniego roku i rosły w kolejnych latach (por. tabela 4). Za przesuwaniem ciężaru opodatkowania z podatków dochodowych na podatek od wartości dodanej przemawiają też względy ekonomiczne, Tabela 4. Stawki podatku dochodowego od osób prawnych (CIT), podatku

przemysłowego i podatku wartości dodanej (VAT) oraz dochody budżetowe z tych podatków w Niemczech w latach 2006–2011

Rok

CIT Podatek przemysłowy VAT

stawka (w %)

docho- dy^a

zmia- na^b (w %)

stawka^c (w %)

docho- dy^a

zmia- na^b (w %)

stawka^d (w %)

docho- dy^a

zmia- na^b (w %)

2006 25 22,90 – 16,67 38,40 – 16 146,70 –

2007 25 22,90 0,00 16,67 40,10 4,43 19 169,60 15,61 2008 15 15,90 –30,57 14,00 41,00 2,24 19 176,00 3,77 2009 15 7,20 –54,72 14,00 32,40 –20,98 19 177,00 0,57 2010 15 10,20 41,67 14,00 34,60 6,79 19 179,50 1,41 2011 15 13,30 30,39 14,00 38,00 9,83 19 183,10 2,01

a dochody budżetowe w mld EUR

b zmiana w stosunku do poprzedniego roku

c stawka podatku przy gminnej stopie podatku 400 % (tzw. Gewerbesteuerhebesatz)

d podstawowa stawka podatku

Źródło: Na podstawie [KStG, § 23; GewStG, § 11; UStG, § 12] oraz danych Federalnego Ministerstwa Finan- sów [Bundesministerium der Finanzen].

(12)

ponieważ podatek ten na tle generowanych dochodów budżetowych w stosunkowo niewielkim stopniu oddziałuje na gospodarkę [Steiner 2010, s. 16].

Niemiecka polityka fi skalna w zakresie stawek podatkowych zdaje się podą- żać drogą wytyczoną już wcześniej, w szczególności przez państwa Europy Środ- kowej i Wschodniej, które poprzez obniżanie stawek podatków dochodowych próbują stymulować wzrost gospodarczy, a dochody budżetowe uzyskują przede wszystkim z podatków pośrednich. Tendencja ta uległa wzmocnieniu w okresie kryzysu gospodarczego [Hemmelgarn i Nicodeme 2010, s. 17].

3.2. Odpisy amortyzacyjne

Obniżenie stawki podatkowej prowadzi do zmniejszenia obciążeń podatkowych podatników. W przypadku realizowanych przez nich inwestycji obniżenie stawki podatkowej może jedynie pośrednio wpływać na wzrost aktywności inwestycyjnej podatników, jeśli dodatkowe środki fi nansowe, którymi dysponują w wyniku redukcji obciążenia fi skalnego, zostaną spożytkowane na dalsze inwestycje. Przy jednolitej stawce podatku dochodowego, która obowiązuje bez względu na źródło przychodów – tak jak ma to np. miejsce w przypadku spółek kapitałowych – ob- niżenie stawki podatkowej zmniejsza zarówno obciążenie podatkowe dochodów z inwestycji rzeczowych, jak i fi nansowych, przez co niekoniecznie stymuluje inwestycje rzeczowe, a może nawet prowadzić do ich zmniejszenia [Krausz, Hoch- man i Schiff 1987]. Przyjmując, że inwestycje rzeczowe są bardziej pożądane, ponieważ przyczyniają się w znacznym stopniu do wzrostu gospodarczego [de Long i Summers 1991; Dellas i Koubi 2001], bardziej właściwe wydają się instrumenty, które w sposób selektywny stymulują te inwestycje.

Kruschwitz, Schäfer i Jeromin [1995] oceniają, że dla wspierania inwestycji rzeczowych, zamiast obniżania stawki podatkowej, należy wprowadzić udogodnienia w zakresie odpisów amortyzacyjnych. Już wcześniejsze badania em- piryczne wskazują na wysoką efektywność polityki podatkowej, która poprzez regulacje w zakresie amortyzacji podatkowej może wywierać wpływ nie tylko na wysokość i okres, lecz również na rodzaj przeprowadzanych inwestycji [Hall i Jorgenson 1967].

W ramach reformy podatkowej z 2001 roku w Niemczech obniżone zostały jednak stawki podatkowe przy jednoczesnym zaostrzeniu przepisów dotyczących odpisów amortyzacyjnych, co w efekcie spowodowało relatywny spadek rentow- ności inwestycji rzeczowych w stosunku do inwestycji fi nansowych [König i Su- reth 2002]. Maksymalną stawkę amortyzacji degresywnej w wysokości 30%, jednak nie wyższą niż 3-krotna kwota roczna przy amortyzacji liniowej, ograniczono odpowiednio do 20% i 2-krotnej kwoty rocznej amortyzacji liniowej. Podobnie w ramach reformy podatkowej z 2008 roku obniżeniu stawek podatkowych to- warzyszyło zaostrzenie przepisów dotyczących amortyzacji podatkowej, poprzez usunięcie możliwości stosowania amortyzacji degresywnej. Reformy podatkowe

(13)

z 2001 roku oraz z 2008 roku miały na celu podniesienie konkurencyjności Nie- miec, w porównaniu z innymi państwami, jako miejsca prowadzenia działalności gospodarczej i lokalizacji inwestycji [Deutscher Bundestag 2000, s. 93; Deut- scher Bundestag 2007, s. 1], a zaostrzenia przepisów w zakresie amortyzacji podatkowej wynikały ze względów fi skalnych.

Polityka obniżania nominalnych stawek podatkowych przy jednoczesnym zaostrzaniu przepisów dotyczących ustalania podstawy podatkowej (takich jak amortyzacja czy rozliczanie strat podatkowych) wydaje się wewnętrznie sprzecz- na, ponieważ efektywne obciążenie podatkowe, z jednej strony, zostaje obniżo- ne, z drugiej zaś, podwyższone. W kontekście międzynarodowym można jednak zauważyć, że nominalna stopa podatkowa ma silniejszy wydźwięk i, inaczej niż efektywne obciążenie podatkowe, nie jest zależna od rodzaju inwestycji.

Büttner i Ruf [2007] potwierdzili wpływ nominalnej stawki podatku na lokali- zację zagranicznych spółek córek niemieckich przedsiębiorstw. Wpływ efektyw- nych stawek podatkowych na tę lokalizację nie został natomiast potwierdzony.

Wcześniej przeprowadzona analiza badań wpływu opodatkowania przedsię- biorstw na lokację bezpośrednich inwestycji zagranicznych prowadzi jednak do wniosku, że efektywne stawki podatkowe oddziałują w większym stopniu na lo- kalizację bezpośrednich inwestycji zagranicznych niż ich nominalne odpowied- niki [de Mooij i Ederveen 2003]. Niespełna dekadę później Feld i Heckemeyer [2011] przeprowadzili metaanalizę tych badań, nie znajdując jednak potwierdze- nia dla ww. wniosku wysuniętego przez de Mooij i Ederveen.

W okresie kryzysu gospodarczego, obok lub też zamiast obniżania nominalnych stawek podatkowych, wprowadza się często udogodnienia w zakresie amortyzacji podatkowej w celu stymulowania aktywności inwestycyjnej przed- siębiorstw. Jak już wcześniej zostało to wspomniane, udogodnienia tego typu stanowią bezpośredni bodziec dla konkretnych inwestycji. Poprzez tymczaso- we wprowadzenie preferencyjnych zasad amortyzacji podatkowej ustawodawca może stymulować moment poniesienia wydatków inwestycyjnych. W Stanach Zjednoczonych udogodnienia w zakresie amortyzacji (bonus depreciation) wpro- wadzone zostały początkowo na okres dwóch lat (2008 i 2009 roku), po czym okres ten został przedłużony [United States Senate]. Fakt ten może świadczyć o wysokiej randze preferencyjnych zasad amortyzacji jako instrumentu polityki podatkowej. Podobnie w Niemczech odpowiedzią polityki podatkowej na kryzys było ponowne wprowadzenie amortyzacji degresywnej dla ruchomych środków trwałych nabytych w latach 2009 i 2010.

Korzyść wynikająca z zastosowania amortyzacji degresywnej ma charakter odsetkowy, ponieważ wynika z wcześniejszego uwzględnienia wydatków inwestycyjnych do ustalenia podstawy opodatkowania. Wartość bieżąca oszczędno- ści podatkowej wynikającej z amortyzacji (PV amortyzacja) obliczana jest jako suma zdyskontowanych oszczędności podatkowych:

(14)

1(1 )

amortyzacja T t

t Ĳ t

PV Ĳ D

i

¦

gdzie:

τ – jednolita stawka podatkowa (której podlegają wszystkie dochody bez względu na ich źródło uzyskania),

D_t – kwota amortyzacji podatkowej w okresie t,

i^τ – stopa dyskonta netto (po opodatkowaniu); i^τ = i ∙ (1 – τ).

Przyjmując okres amortyzacyjny w wysokości dwóch lat oraz wydatki inwestycyjne w wysokości 1, wartości bieżące przy amortyzacji liniowej ( amortyzacja

liniowa

PV )

oraz degresywnej (PV_degresywnaamortyzacja) przedstawiają się następująco:

2

0,5 0,5 (1 ) (1 )

amortyzacja

liniowa Ĳ Ĳ

Ĳ Ĳ

PV i i

degresywna 2

(1 ) (1 ) (1 )

amortyzacja

Ĳ Ĳ

Ĳ Į Ĳ Į

PV i i

gdzie:

α – stawka amortyzacji degresywnej.

Zakładając, że stawka amortyzacji degresywnej jest wyższa niż stawka amorty- zacji liniowej (α > 0,5), wartość bieżąca amortyzacji degresywnej jest wyższa niż amortyzacji liniowej:

deg 2

( 0,5) (1 ) 0

amortyzacja amortyzacja Ĳ

resywna liniowa Ĳ

Ĳ i Į

PV PV

i

!

Im większa jest różnica między stawkami amortyzacyjnymi, tym większa jest ko- rzyść płynąca z zastosowania amortyzacji degresywnej:

deg

2

( )

(1 ) 0

resywna liniowa

Ĳ

PV PV Ĳ i

Į i

w

w !

Do wyliczenia efektu odsetkowego istotna jest również rentowność czy też wyso- kość oprocentowania, ponieważ korzyść wynikająca z amortyzacji degresywnej rośnie wraz ze stopą oprocentowania:

deg

3

( ) (1 ) ( 0,5)

0 0,5

(1 )

resywna liniowa

Ĳ Ĳ

PV PV Ĳ i Į

i i Į

w

! !

w

(15)

W okresie kryzysu ekonomicznego może jednak dojść do spadku stopy oprocentowania. Niepewność na rynkach fi nansowych może hamować przepływ ka- pitału. Słabnąca rentowność inwestycji realnych może skutkować mniejszym za- potrzebowaniem na drogi (wysoko oprocentowany) kapitał. Obok mechanizmów rynkowych istotny wpływ na kształtowanie się stóp procentowych ma polityka pieniężna, która w okresie kryzysu zmierzała między innymi do pobudzenia wzrostu gospodarczego poprzez obniżenie stóp procentowych (por. rysunek 4).

Niezależnie od tego, czy środki wynikające z oszczędności podatkowej w począt- kowym okresie amortyzacji degresywnej zostaną zainwestowane w formie lokaty czy też inwestycji rzeczowej, należy przyjąć, że rentowność kapitału w obu przypadkach będzie mniejsza z uwagi na kryzys gospodarczy. Rysunek 4 przedstawia zmiany oprocentowania lokat w Niemczech w latach 2006–2011. Szczególnie w przypadku krótkookresowych lokat widoczny jest duży spadek oprocentowania w trakcie kryzysu gospodarczego (rysunek 4; ciągłe linie), którego początek w Niemczech datuje się na ostatni kwartał 2008 roku.

Kolejnym czynnikiem, który ogranicza pozytywny efekt odsetkowy, są ob- ostrzenia dotyczące stawki amortyzacji degresywnej. Wprowadzona w Niem- czech możliwość użycia amortyzacji degresywnej przewiduje maksymalną staw- Rysunek 4. Główna stopa referencyjna ECB oraz średnie oprocentowanie lokat w Niemczech według podmiotów lokujących kapitał i okresu lokaty

Źródło: Na podstawie danych Niemieckiego Banku Federalnego [Deutsche Bundesbank] oraz Europejskiego Banku Centralnego [ECB]

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0

2005–12 2006–03 2006–06 2006–09 2006–12 2007–03 2007–06 2007–09 2007–12 2008–03 2008–06 2008–09 2008–12 2009–03 2009–06 2009–09 2009–12 2010–03 2010–06 2010–09 2010–12 2011–03 2011–06 2011–09 2011–12

JáyZQDVWRSDUHIHUHQF\MQD(&% VSyáNLNDSLWDáRZH!ODWD VSyáNLNDSLWDáRZHODWD RVRE\IL]\F]QH!ODWD RVRE\IL]\F]QHODWD

%

(16)

kę amortyzacji równą 2,5-krotnej stawce amortyzacji liniowej i nie wyższą niż 25%. W przypadku nabytych środków trwałych o okresie amortyzacyjnym do dziesięciu lat maksymalna stawka amortyzacji degresywnej wynosi 25%. Nie jest ona wyższa niż stawka amortyzacji liniowej, jeżeli okres amortyzacji nie przekracza czterech lat. Jeżeli natomiast okres amortyzacyjny przekracza 10 lat, maksymalna stawka amortyzacji degresywnej topnieje do wysokości 2,5-krotnej stawki amortyzacji liniowej, a więc maksymalna kwota amortyzacji degresywnej w pierwszym roku przewyższa kwotę amortyzacji liniowej o 150%. Wydłużenie okresu amortyzacyjnego (przy niezmiennej wartości początkowej środka trwa- łego) prowadzi więc do mniejszej korzyści z zastosowania metody amortyzacji degresywnej. Korzyść ta jest zatem najwyższa, jeżeli okres amortyzacji wynosi 10 lat. Rysunek 5 przedstawia oszczędności podatkowe oraz ich wartości bieżą- ce dla amortyzacji liniowej i degresywnej, przy czym w przypadku zastosowania amortyzacji degresywnej następuje przejście na amortyzację liniową od momen- tu, w którym kwota amortyzacji degresywnej nie jest wyższa od kwoty amortyzacji liniowej:

(1 ) 1 1

(1 )

t I Įt

I Į Į Į t T

T t T t Į

d o d o t

gdzie:

I – wartość początkowa;

T – okres amortyzacji;

t – liczba lat, w których uwzględniono koszt amortyzacyjny.

W przykładzie przedstawionym na rysunku 5 zmiana z amortyzacji degresywnej na liniową następuje po sześciu latach (w 7. roku) amortyzacji:

Ponieważ suma kwot odpisów amortyzacyjnych równa się wartości początko- wej środka trwałego, jest ona – podobnie jak suma oszczędności podatkowych – niezależna od metody amortyzacji (przy stałej stawce podatkowej; por. rysunek 5, ciągłe linie). W przypadku amortyzacji liniowej różnica między oszczędnością podatkową a jej wartością bieżącą jest większa niż w przypadku amortyzacji degresywnej (por. rysunek 5, odstęp między ciągłymi a przerywanymi liniami). Ko- rzyść wynikająca z zastosowania amortyzacji degresywnej ma formę pozytywnego efektu odsetkowego, który przy niskim oprocentowaniu oraz małej różnicy między kwotami amortyzacji może okazać się znikomy. Korzyść tę w zależności od stopy odsetkowej oraz okresu amortyzacji przedstawia tabela 5. Przy stosunkowo wysokim oprocentowaniu brutto (5%) korzyść z zastosowania amortyzacji degresywnej wynosi maksymalnie 1598 EUR, co stanowi 1,60% wartości począt- kowej środka trwałego. Przy sześcioletnim okresie amortyzacji oraz oprocentowaniu w wysokości 2% korzyść ta wynosi zaledwie 139 EUR, co stanowi 0,14%

wartości początkowej amortyzowanego środka.

(17)

Tabela 5. Różnica między wartościami bieżącymi oszczędności podatkowych wyni- kających z zastosowania amortyzacji degresywnej zamiast amortyzacji liniowej

I = 100 000 EUR τ = 30%

Okres amortyzacji (w latach)

6 8 10

EUR w % EUR w % EUR w %

Stopa od- setkowa (w %)

5 331 0,33 909 0,91 1 598 1,60

4 270 0,27 744 0,74 1 316 1,32

3 206 0,21 571 0,57 1 017 1,02

2 139 0,14 390 0,39 698 0,70

1 71 0,07 200 0,20 360 0,36

Wysokość stopy odsetkowej oraz okres amortyzacji to jednak nie jedyne aspekty, które wpływają na korzyść płynącą z zastosowania preferencyjnych me- tod amortyzacji. W przypadku progresywnej skali podatkowej – w zależności od struktury przychodów – amortyzacja liniowa może być korzystniejsza, ponieważ równomiernie rozkłada koszty inwestycji w czasie [Berg, De Waegenaere i Wiel- houwer 2001]. Co jednak bardziej istotne, kumulowanie kosztów w początko- wych latach dla uzyskania pozytywnego efektu odsetkowego ma sens, jeżeli prowadzi do oszczędności podatkowej w tych okresach. W okresie kryzysu wiele przedsiębiorstw ponosi stratę, przez co wyższe koszty amortyzacji w tym okresie

8000 EUR

7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

=DáRĪHQLDZDUWRĞüSRF]ąWNRZD (85RNUHVDPRUW\]DF\MQ\ ODW

VWDZNDDPRUW\]DFMLGHJUHV\ZQHM VWDZNDSRGDWNRZD

VWRSDG\VNRQWDQHWWR î±

Rysunek 5. Wysokość oszczędności podatkowych oraz ich wartość bieżąca przy zastosowaniu amortyzacji liniowej (am.lin.) oraz degresywnej (am.degr.)

(18)

nie przynoszą żadnych oszczędności podatkowych, a mogą nawet wywołać nega- tywny efekt odsetkowy, jeżeli rozliczenie straty podatkowej w kolejnych latach jest ograniczone kwotowo, jak ma to miejsce w Niemczech⁵.

Uwzględniając powyższe, należy zadać pytanie, czy stosunkowo niewielka korzyść uzyskiwana z amortyzacji degresywnej może być bodźcem do inwestycji. W wielu przypadkach oddziaływanie amortyzacji degresywnej ma raczej charakter psychologiczny niż racjonalny [Watts 2011].

Zakończenie

W obliczu kryzysu gospodarczego rząd Niemiec postawił na aktywną politykę fi - skalną. Polityka ta wiązała się z dużym ryzykiem, ponieważ trudno było przewi- dzieć i oszacować wpływ poszczególnych instrumentów tej polityki na gospodar- kę. Dla zredukowania tego ryzyka instrumenty dyskrecjonalnej polityki fi skalnej w Niemczech były mocno zróżnicowane. Użyte instrumenty tej polityki stymu- lowały nie tylko konsumpcję (np. poprzez obniżenie podatku dochodowego od osób fi zycznych), lecz również inwestycje (np. poprzez przyznanie podatnikom prawa do dokonywania degresywnych odpisów amortyzacyjnych).

W badanym okresie Niemcy w polityce podatkowej podążały za ogólną ten- dencją przesuwania ciężaru fi skalnego z podatków bezpośrednich na pośrednie.

Obniżenie nominalnych stawek podatków dochodowych w okresie kryzysu niekoniecznie prowadzi jednak do wzrostu inwestycji. Z tego względu bardziej ce- lowe wydają się instrumenty stymulujące określony rodzaj inwestycji. Do takich można zaliczyć preferencyjne zasady dokonywania odpisów amortyzacyjnych, dzięki którym inwestorzy korzystają z pozytywnych efektów odsetkowych. Jed- nak w warunkach kryzysu gospodarczego wiele przedsiębiorstw ponosi stratę, a stopy procentowe są niskie, dlatego korzyści płynące z preferencyjnych zasad amortyzacji są w wielu przypadkach znikome dla inwestujących przedsiębiorstw.

Bibliografi a

Auerbach, A. J., Feenberg, D., 2000, The Signifi cance of Federal Taxes as Automatic Sta- bilizers, National Bureau of Economic Research, Working Paper, no. 7662.

Berg, M., De Waegenaere, A., Wielhouwer, J. L., 2001, Optimal Tax Depreciation with Uncertain Future Cash-fl ows, European Journal of Operational Research, vol. 132 (1), s. 197–209.

5 Straty podatkowe mogą być uwzględniane w kolejnych latach do wysokości 1 mln EUR i 60% pozostałej części dochodu [EStG, § 10d ust. 2].

(19)

Buettner, T., Ruf, M., 2007, Tax Incentives and the Location of FDI: Evidence from a Panel of German Multinationals, International Tax and Public Finance, vol. 14 (1), s. 151–164.

Bundesagentur für Arbeit, Dane dotyczące stopy bezrobocia, http://statistik.arbeitsagen- tur.de [dostęp: 02.04.2012].

Bundesministerium der Finanzen 2012, Monatsbericht des BMF Februar 2012, http://

www.bundesfi nanzministerium.de [dostęp: 13.04.2012].

Bundesministerium der Finanzen, Dane dotyczące dochodów podatkowych, http://www.

bundesfi nanzministerium.de [dostęp: 13.04.2012].

Christiano, L., Eichenbaum, M., Rebelo, S., 2011, When Is the Government Spending Multiplier Large?, Journal of Political Economy, vol. 119 (1), s. 78–121.

Cwik, T., Wieland, V., 2010, Keynesian Government Spending Multipliers and Spillovers in the Euro Area, ECB Working Paper, no. 1267.

De Long, J.B., Summers, L.H., 1991, Equipment Investment and Economic Growth, The Quarterly Journal of Economics, vol. 106 (2), s. 445–502.

De Mooij, R.A., Ederveen, S., 2003, Taxation and Foreign Direct Investment: A Synthesis of Empirical Research, International Tax and Public Finance, vol. 10 (6), s. 673–693.

De Mooij, R.A., Nicodeme, G., 2008, Corporate Tax Policy and Incorporation in the EU, International Tax and Public Finance, vol. 15 (4), s. 478–498.

Dellas, H., Koubi, V., 2001, Industrial Employment, Investment Equipment, and Econo- mic Growth, Economic Development and Cultural Change, vol. 49 (4), s. 867–881.

Deutsche Bundesbank, Dane dotyczące średniego oprocentowania lokat przez banki w Niemczech stopy bezrobocia, http://www.bundesbank.de [dostęp: 02.04.2012].

Deutsche Bundesbank 2010, Monatsbericht Oktober 2010, http://www.bundesbank.de [dostęp: 13.04.2012].

Deutscher Bundestag 2000, Entwurf eines Gesetzes zur Senkung der Steuersätze und zur Reform der Unternehmensbesteuerung (Steuersenkungsgesetz – StSenkG), 15 Februar 2000, Drucksache 14/2683.

Deutscher Bundestag 2006, Entwurf eines Haushaltsbegleitgesetzes 2006, 17 März 2006, Drucksache 16/752.

Deutscher Bundestag 2007, Entwurf eines Unternehmensteuerreformgesetzes 2008, 27 März 2007, Drucksache 16/4841.

Deutscher Bundestag 2009, Entwurf eines Gesetzes zur Sicherung von Beschäftigung und Stabilität in Deutschland, 27 Januar 2009, Drucksache 16/11740.

Dolls, M., Fuest, C., Peichl, A., 2012, Automatic Stabilizers and Economic Crisis: US vs.

Europe, Journal of Public Economics, vol. 96 (3–4), s. 279–294.

ECB 2010, Euro Area Fiscal Policies and the Crisis, Occasional Paper Series 109/April 2010, http://www.ecb.int [dostęp: 02.04.2012].

ECB, Dane dotyczące głównej stopy referencyjnej, http://www.ecb.int [dostęp:

02.04.2012].

EStG, Einkommensteuergesetz, 8 Oktober 2009, BGBl. I s. 3366.

Feld, L.P., Heckemeyer, J.H., 2011, FDI and Taxation: a Meta-Study, Journal of Econo- mic Surveys, vol. 25 (2), s. 233–272.

GENESIS-Online, bank danych Niemieckiego Urzędu Statystycznego (Statistisches Bundes amt), https://www-genesis.destatis.de [dostęp: 02.04.2012].

(20)

Gentry, W.M., Hubbard, G.R., 2000, Tax Policy and Entrepreneurial Entry, The American Economic Review, vol. 90 (2), s. 283–287.

GewStG, Gewerbesteuergesetz, 15 Oktober 2002, BGBl. I, s. 4167.

Hall, R.E., Jorgenson, D.W., 1967, Tax Policy and Investment Behavior, The American Economic Review, vol. 57 (3), s. 391–414.

HBeglG 2006, Haushaltsbegleitgesetz 2006, 29 Juni 2006, BGBl. I, s. 1402.

Heise, A., 2010, Finanz- und Steuerpolitik nach der Krise – sind die Weichen richtig ge- stellt?, Arbeitspapiere für Staatswissenschaften, Nr. 35.

Hemmelgarn, T., Nicodeme, G., 2010, The 2008 Financial Crisis and Taxation Policy, CESifo Working Paper, no. 2932.

Horn, G., Sturn, S., Tober, S., Truger, A., 2010, Herausforderungen für die Wirtschafts- politik 2010 – Geldpolitik, Finanzpolitik und Arbeitsmarktpolitik in diesem Jahr, IMK Report, Nr. 46.

König, R., Sureth, C., 2002, Die ökonomischen Auswirkungen der Änderungen der steuer- lichen Abschreibungsmodalitäten, Die Betriebswirtschaft, Vol. 62 (3), s. 260–272.

Krausz, J., Hochman, J., Schiff, A., 1987, The Impact of Taxation on Project Valuation for Alternative Depreciation Methods, Accounting Horizons, vol. 1(3), s. 31–39.

Kruschwitz, L., Schäfer, D., Jeromin, A., 1995, Abschreibungsregime und Steuern – Anmerkungen zur geplanten Unternehmenssteuerreform, Zeitschrift für Betriebs- wirtschaft, Vol. 65 (9), s. 1005–1015.

KStG, Körperschaftsteuergesetz z dnia 15 października 2002 r., BGBl. I s. 4144.

Lee, Y., Gordon, R.H., 2005, Tax Structure and Economic Growth, Journal of Public Eco- nomics, vol. 89 (5–6), s. 1027–1043.

OECD (2003), Economic Outlook, 74.

Padovano, F., Galli, E., 2001, Tax Rates and Economic Growth in the OECD Countries (1950–1990), Economic Inquiry, vol. 39 (1), s. 44–57.

Sachverständigenrat 2009, Die Zukunft nicht aufs Spiel setzen, Jahresgutachten, Nr. 10, Paderborn.

Sahm, C.R., Shapiro, M.D., Slemrod, J., 2009, Household Response to the 2008 Tax Re- bates: Survey Evidence and Aggregate Implications, Finance and Economics Discus- sion Series – Divisions of Research & Statistics and Monetary Affairs – Federal Rese- rve Board, Washington, D.C.

StabG 1967, Gesetz zur Förderung der Stabilität und des Wachstums der Wirtschaft, 8 Juni 1967, BGBl. I s. 582, z późn.zm.

Statistisches Bundesamt 2012a, Volkswirtschaftliche Gesamtrechnungen, Private Konsu- mausgaben und Verfügbares Einkommen, 4. Vierteljahr 2011, Wiesbaden.

Statistisches Bundesamt 2012b, Volkswirtschaftliche Gesamtrechnungen, Beiheft Investi- tionen, 2. Halbjahr 2011, Wiesbaden.

Steiner, V., 2010, Konsolidierung der Staatsfi nanzen, Deutsches Institut für Wirtschafts- forschung, Discussion Papers 1003.

Taylor, J. B., 2009, The Lack of an Empirical Rationale for a Revival of Discretionary Fi- scal Policy, American Economic Review, vol. 99 (2), s. 550–555.

Turrini, A., 2008, Fiscal Policy and the Cycle in the Euro Area: the Role of Government Revenue and Expenditure, European Commission, Economic Paper, no. 323.

(21)

United States Senate, Summary of the Reid Tax Relief, Unemployment Insurance Re- authorization and Job Creation Act of 2010, http://fi nance.senate.gov/legislation/ [do- stęp: 07.03.2012].

UntStRefG 2008, Unternehmensteuerreformgesetz, 14 August 2007, BGBl. I, s. 1912.

UStG, Umsatzsteuergesetz, 21 Februar 2005, BGBl. I, s. 386.

Wachstumsbeschleunigungsgesetz 2009, Gesetz zur Beschleunigung des Wirtschafts- wachstums, 22 Oktober 2009, BGBl. I s. 3950.

Watts, M. M., 2011, Measuring the Value of 100% First-Year Depreciation, The CPA Jo- urnal, vol. 81 (11), s. 52–57.

INSTRUMENTS OF TAX POLICY IN GERMANY AT THE TIME OF THE ECONOMIC CRISIS

Summary: The global fi nance crisis, which had resulted from the housing bubble on the U.S. subprime mortgage market, has led to economic depression in Germany at the turn of the years 2008/2009. In order to stabilize the economy, the German government decid- ed to pursue an active fi scal policy, which the tax policy is an inseparable part of.

In this article, the fi scal policy and the economic situation in Germany at the time of crisis are presented. In this context, the article also examines selected tax policy measures.