Janusz KUCHCIN"SKI
Geologiczne zasoby węgla
Górnoślqskiego Zagłębia Węglowego na tle mapy węglonośności
GRANICE ZAGŁĘBIA I NADKŁAD KARBONU
Ogólna powierzchnia ,zagłębia Górnośląskiego wynosi około 5 400 km2,
z tego w granicach Polski leży około 4500 ,km?!. Zaznaczyć należy, że
lic21by te są przybliżone. Stale bowiem w miarę postępu badań następuj e pewne przesunięcie granic zagłębia, 'zwłaSzcza, w ,kierunku' zachodnim i północnym, gdzie ich przebieg jest najmniej poznany. Chodzi tu jed- nak raczej o przesuwanie granicy zasięgu stratygraficznego, natomiast granice zasięgu samej serii produktywnej nie uLegają isbotnymzmianom.
Powierzclhnia objęta występowaniem Pokładów węgla o grubości ponad 0,50 m wg współczesnego stanu poznania zagłębia wynosi około 4100 km2•
N a. powierzchnię utwory karbonu wychodzą w obszarze ciągną'cym się od Zabrza, przez Ka.towice i Chorzów, do rejonu Dąbrowy Górniczej, Sosnowca i Mysłowic. Drugi pas wychOdni karbonu ciągnie się od My-
słowie, ku południowemu 'ZaIdhodowiprzez Mikdł6w do oikdI.ic Ornesza.
Poza kilkoma jeszcze drobnymi wystąpieniami na powierzchni, powstała część karbonu w zagłębiu jest pokryta, utworami młodszymi.
Utworami młodszymi, przykrywającymi karbon~głębia, są przede wszystkim osady wapieni i dolomitów triasu, we Wlsdhodniej i północnej części wrUiszoowane cynkiem i ołowiem, oraz podtr;zędnie piaskowce,
iłowce i piaski tego samego wieku. PowaŹDe miejsce w nadkładzie zaj-
mują mioceńskie iłowce ,z pokładami gipsu i soli, wapienie, a ta!tże maTgle,
osiągające w południOlWej części zagłębia bardzo duże miążSZIOŚci, prze-
kr,aczając,e miejscami 1000 m. Utwory permskie i jurajskie występujące również na tym obszarze mają znaczenie podrzędne i WYiStępu1ą wy-
łącznie we wsclhodniej i północno-wschodniej części zagłębia. P,erm wy-
kształcony j,est w postaci piaskowców, iłowców, zlepieńców, tufów oraz wulkanitów (melafiry, diabazy i porfiry). UtwOTy jurajskie występują na opisywanym obszarze jedynie ,w t'zw. rowie krzeszowickim j,ako margle glaukonitowe, piaskowce oraz wapienie skaliste i płytowe.
Utwory czwartorzędowe, o miążs2lOŚci niekiedy przekraczającej 30 m
występują nieregularnie.-Są to osady zlodowacenia krakowskiego (Min- deI), leżące na pozostałościach utworów zIodow,acenia jarosławskiego
(Gunz).
,
.
554 Janusz FUuchciński
STRATYGRAFIA I TYP ZAGŁĘBIA
'Seria produktywna obejmuje piętra: namur i westfal. Ich stratygrafię
wg St. Dok.torowicz-Hrebnickie,go i T. Bocheńskiego' (1952) prz,edstawia tab. 1. Zaznaczyć przy tym należy, że stratygrafia utworów karbońskich
stale jeszcze jest dyąkutowana (A. J,achowicz, 1957).
Podział wyżej przedstawiony wstał przyjęty przez S. Doktorowicz- Hr.ebnickiego przy opr.aoowaniu m:ap geologicznych w , skali 1: 50 000 (ogólniej oraz strukturalnej), będących z kolei podStawą sporządzenia
mapy węglonośności (S. Doktorowicz-Hrebnicki, 1954-55, 1955-57, 1958). Nie będę się zatrzymywał przy opisie Uto:logicznym poszczegól- ' nych \Serii. Zaznaczę jedyme,' że są to
bez
wyjątku osądy klastyczne,przeważnie łupki i piaskowce, nadziej zlepieńce'. ' ' ," . < " '" ,'
Zagłębie' Górnośląskie, z racji swej sytuacji tektoniczl1ej oraz wystę
powania wkładek morskich, uważane jest 'za paraliczne. Jednakże pod , koniec namuru A charamter sedymentacji w ,zagłębiu zasadnicw się zmie-
nia. Osady namuru B i C oraz całego westfalu (A-D) mają typ sedy- mentacji limnicznej. W osadach tych hrak jest 'zupełnie wkładek mor-
skich. · "
" Utwory karbonu , produktywnego leżą zgodnie na osadach dolnokar-
bońskich, wykształconych, w . zachodniej części w facji, kulmowęj, we wlSClhodniej natomiast -:- w facji wapienia węglowego. Granica przejść
obu tych facji nie jest 'znana. Znajduje się ona na bardzo dużych głę
'bokościach pód. częścią ŚTodkową zagłębia.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PRZEBIEG IZOPACHYT
POKŁADOW' WĘGLI
. " , Na obraz mapy węglonośności, będącej podstawą do obliczeń zasobów
węgla w zagłębiu, mają wpływ przede wszystkim zmiany miąższości
Po'-
,szczególnych serii ,węglonośnych, ich węglonośność rozpatrywana w kie- runku pionowym i poziomym oraz budow,a tektoniczna, obszaru. Można
tu pominąć wpływ nadkładu, gdyż jest on uwzględniony na mapie stiuk,.
tur.alnej S. Doktorowicz-Hrebnlckiego. Stwierdzić tu jednak należy, że jeśliby poszczególne warstwy kaToonu produktywnego' nie różniły się węglonośnością, obr,az mapy węglonośności byłby 'ściśle uzależniony od
.zmienności nadkładu i ma.pa taka byłaby pewną wersją graficzną mapy
miąższości nadkładu. Poni.eważ jednak istniej,e zróżnicowanie węglo,
.IlIOśności w poszczeg61'lly:ch wa'rstwach, na pI"Z'ebieg ,izopachyt na mapie
węglQnośności duży wpływ ma budowa tektoniczna obszaru.
WĘGLONOŚNOŚC POSZCZEGOLNYCH WARSTW KARBONU, PRODUKTYWNEGO
. , Utwory karbonu produktywnegonaca.łym obszarze zagłębia i wca'"
łym jego profilu ogólnie biorąc powstały w przybliżonych warunkach se:- dyihentacYjnych. Jednak lokalne różnice', chociaż niewielkie, skorG do-
-prowadziły do powstania tej samej kopaliny - węgla, miały istotny
wpIywna :k~łtowa.nie się grubości i horyzontalnego zasięgu samych
pokładów węgla. Opis poszczególnych warstw pod względem idh węglo- .
Zasoby węgla Zagłębia Górnośląskiego 555,
nośności nie jest celem tej prą~y; Orientacyjnie ir.lfQrmuje Q tym tab. 2~
Została O'na O'pracowana ,na podstą.wie przekrO'jów zbiorczych służących
dO' interpretacji zdjęcia geolO'gicznegQ oraz częściowo map strukturalnych
sporządzQnych przez S;DQktOrowicz-HrebnickiegQ (1954---55, 1955-:"""'57) ..
T,abęla' 3 informuje również Q średn~ej miąższości pokładów, w po8Z'C'ze-·
gólnych Wlarstwach przy' uwzględnieniu poikł,adów ,Ol miąższości powyżej:
0,5 m.
Tabela l Podział utworów karbouu produktywnego
(wedłngSt •. Doktorowicz-Hrebnickiego i T. Bocheńskiego, 1952) Okr:es · .. f
Piętro
IPodział
1 Warstwy i numery pokładówI
Zespoły
literowy .. warstw
Stefan
I I
D Libjąskie 101--':'lia
Q)
C Łaziskie 201- 215 ~ , .~ ..
Westfal B
Orzeskie 301- 364 _ ... ] ~.
Q)' m
-
-s::>. A Rudzkie 401- 419 .~
s::
... ...
-o aJ· et!
tlIJ C b'~ .!d
s:: B Siodłowe 501-510 ... o m_
O 'O
..o
...
et! część ... -I
zachodnia żagłębia część wschodnia
~ zagłębia
:aJ
Namur Q) ~.
Porębskie 601-631 grodzieckie s:: m
A ' .0.1 Q) ~
Jaklowieckie 701-723 Flórowskie ..o
...
N-
<tS...
m, Gruszowskie a01:- 848 ...•... O Sarnowskie
Pietrzkowickie'901 i wyż. ... -... -...
Malinowickie
Karbon Wizen Kulm
I
Wapień węglowyI
dolny .. -
..
:
,
I
:
;
Podane wyżej tabele przedstawiają wartości przybliżone. PO'kłady ,Q grubości' powyżej 0,50 m mogą w niektórych przypadkach być bilan-·
sowe, w innych są O'ne pozabilansowe (np. pokł.ad występujący w odosob- nieniu i odwrotnie). LicZlby przedstawione w tabelach, . pomimo. ich przy-
·bliżQnych nieki€dy wartości, wska7Jują Ola pewne oe~hy c:haI'lakterystyczne.
poszczególnych rejonów. .
A. Ohszar zachodni charakteryzuje się: ..
1. Dużą węglonośnością warstw siodłowych oraz łękowYch (brak li-
biąskich), z. wyjątkiem orzeskich, odznaC'zających się bardzo dużą miążs'zością . oraz niskim procentowYm udziałem pokładów bilan-·
sowycih... .
·2. Bardizoruską węglonośnością warstw brzeżnych.
3. Małą. grubością pokładów· walrstw brzeżnych, wynoszącą średnio poniżej 1,0 m.
556 Janusz 'Kuchcińsk:i
B. Obszar centralny zagłębia charakteryzUje: się: ,
l. Bardzo dużą węglonośnością warstw siodłoWych, przy jednoCzesnej
niezwykłej redukcji' skał płonnych: ' ': - . ' , ' 2. Wzrostem węglonośności warstw' rudzkich i otzeskic'h, przy jedno;;' czesnej dość znacznej redukcji warstw PłQnIiych. W obu' powyż":
szych wy:padkaich jest :to w;zgr1ędoo podwyższenie węglonośności.
Skały płonne ulegają ~aczniejszej redukcji niż same pokładywę- Tabela 2 Węglonośność utworów karbońskich Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (w %)
Warstwy
Rejon zachodni Rejon centralny Rejon wschodni -u .J., b E! -u .J., b ... E! ~ I b E!
ClI"'" OC.,.d1O CII~ OC. .... IO ClIo ~C.,.d1O
.s::lE! §~~o 'stilE! §~~o .s~E! s:l,~1iIo
~.~ ~ 'Eh ,'t:I 't:I '§1'N ~ 'Eh-u 'g 'g '§1.~ ~.2 't:I 't:I O
·s
li: QI'~~ ~g 8.
oS E! ~""'~ s:l pgr; 8.
o·~ E! , li: ~~~ ~g 8.
I---~~~~----~
1. Libiąskie brak 2,65 370 2,3
2. Łaziskie 200 5,22 670 4,68 270 4,2
3. Orzeskie 1400 1;89 500 3,22 150 ?
4. ,Rudzkie 700 3,21 160 6,00 brak
--~---I
5. Siodłowe 180 15,80 25 60,00 brak
Warstwy' we wschodniej
części zagłębia
6. Porębskie 600 1,26 250 1,12 ? ? Grodzieckie
---~I
7, Jaklowieckie 180 1,50, 500 1,82 160 2,20 , Florowskie 8. Gruszowskie 1100 0,92
170 brak 130 1,76 Samowskie 9. Pietrzkowickie 500 0,26 ponad ? pOnad ? Malinowickie
750 600
1---'--1----1---1,,······ .......... .
Kulm ? ? ? Wapień
węglowy
gla. W warstwach ru&kichdaje się zauwa-żyć jednocześnie pewien wzro.st średniej grubości pokładów.
3. Znacznym -wzrostem miąmzośd warstw łaziskich, przy j,ednoczes- nym zaooowa:n1i.u ich węglonośności oraz średniej grubości pokła- , oow.
4. Względme dobrym ro2JWlinięciem warStw lilbiąskich;
5. Silną redukcją warstw brzeżnych.
6. SPadkiem węglonośności naj niższych pięter warstw brzeżnych .
.c.
Obszar wschodni charakteryzuje się: , ,l. Redukcją wszystkich warstw karbonu produktywnego z żupełnym
wyklinowaniem warstw rud:ddch, siodłowyc!h. ora~ grodzieckich (?).
2. Rozwoiem pokładów. w warstwach sarnowskichoraz względnie dużą węglonośnością warstw florowskich. .
Zasoby węgla Zagłębia . Górnośląs~iego 557
ZARYS· TEK;TONIKI
. Drugirnzasadniczym czYnnikiem warunkującym dokładność obliczeń zasobów zagłębia jest właściwa interpretacja jego budowy tektonicznej.
Wyrazem koncepcji budowy tektonicznej zagłębia jest mapa strUkturalna prawie całego zagłębia oparta na mapach· S. Doktorowdcz-Hrebnickiego w latach 1955~57. .
Na obszarze Zagłębia Górnośląskiego wyróżnić można trzy duże strefy o różnym stopniu 'zaangażowania tektonicznego. Najsilniej zaburzona jest strefa· zachodnia od Morawskiej Ostrawy aż po Gliwice. Na obszarze tej strefy znane są w okolicalC'h na południu i połudnJiowy zachód od Rybnika. dwie· nieduże niecki Q względnie słabym ,zaburreniu (zwane
ohwałowicką i jejkowicką). Na1silniejzaburzony j.est rejon Gliwic, gdzie
następuje zmiana kierunku zabur.zeń z NNE
na
prawie równoleżnikowy-,.SEE. Ponieważ oba kierunki zaburzeń w zagłębiu wystąpiły (w fazie asturyjskiej) prawie równocześnie, określa się je wg. Bederkego (1930,
1941), mianem fałdowania· ramowego (Rahmenfaltung).
Fałdow.anie w strefie zachodniej doprowadziło do powstania szeregu bardzo znacznych odkształceń aż do dwóch nasunięć włącznie· zachod- niego - micha'łkowickiego i wschodniego - orłowskiego.
W !Strefie północnej najważniejszymi elementami są niecka bytomsko-
dąbrowska ora·z towarzysząoce jej od pOłudnia tzw. siodło główne. W ostat;;.
nich latach stwierdzono występowanie karbonu bardziej ku północy
(J. Kuohcińslci, 1957a). T.ektonilm i.ah jednak nie jest znana.. Sugeruje się
tutaj ·(S. DoIktorowicz-Hrebnicki, 1957) ist'l1ienie 7IDJa'C2lnie mniejszej :ruiecld,
zresztą o bardzo małym znaczeniu gospodarezym (zwaIl!ejsąc~owską).
Utwory karbońskie sięgają jeszc2Je bardziej na północ i zostały stwier- dzone w otworach wiertniczych w Babieniocy, Zabijaku i Hucie St.arej,
pomiędzy T.ar:nowskimi Górami i Zawierciem, jak dotąd j,ednak bez zna- czenia przemysłowego.
Siodło główne zagłębia, ciąghie się około 30·
km
od Zabrza na SEE.Wskutek interferencji dwóch jednoc7JeŚnie działających kierunków ciśnień,-· północnego i zachodniego, zostało ono poprzecznie zxmdulowane i w wy- niku tego rozbite na kilka lropuł (brachyantyklin).
Pozostała . część zagłębia 'zbudow.ana jest z tzw. niecki głównej, której
główne cechy tektQlllicz:ne wyr.aŻ'aJą się zapadaniem W1ai"stw od obrze-
żeń ku środkowi niecki oraz uskokowym aharaIkt.ereIn występującyoh
tu deformacji tektonicznyh. W części centralnej oś niecki ma przebieg
równoleżnikowy, ku wschodow~ natomiast prżybiera kierunek zbliżony
do NW-,.gE. Na południu niecka: ~ówna 'zanurza się pod Ka'rpaty, które
są nasunięte na zagłębie. Niektóre dane zdają się wska'zywać, iż w tym kierunku następuje jednocześnie redukcja utworów 'karbońskich. Względ
nie regularny kształt niecki głównejzaburzasją następujące. elementy tek- toniczne: .siOdło·Mszana-Jastr.ząb w południowo-zachodniej .części niecki, rów ,krześzowicki w· rejonie Chrzanowa 'oraz wypiętrzenie warstw brzeż::' nych~na~południe·od Tenczy;n.ka. To ostatnie zjawisko Zadecydowało o za-
łamaniu się gmnicy zagłębia ku zachodowi. .
W niecce głównej· występuje. szereg' różnokierunkowych uskoków, pb-
'wodującyćhpowstani~ lokalnychmpadlisk: . DOminującym kierunkiem tych form jest j'€dnak kierunek równoleżnikoW)1:, co żwiązane jest z wpły,:,
Janusz Kuchciński
wem mioceńskich ruc'hów fałdowych.' Karpat ,na leżący na przedgórzu masyw waryscyjski. Niektóre obserwa'~je sugerują istnienie osadów mio- ,oenuO' charakterze syntektonicznym {przynajmniej powstających lokal-:- nie). W związku z tym ·zapadliskapołOŻ'One na południe od Orzesza'(np~
zawadzkie) nie kO'niecznie musiały posiadać "odpływy", jak to dawniej
sądzonO'. PO'twierdzają tO' nO'we wiercenia, np. wrejO'nie Pszczyny (J. Kuch-:-
ciński, 1957a). ,. '
MAPA WĘGLONOŚNOŚCI
Wszystkie wyzeJ przedstawiO'ne w ogólnym za:rysie elementy tekto-:"
niczne zagłębia mają swój pełny wyraz na załączonej mapie węglonO'ś~
nóści. Jej obraz tak dalece zależy od tektoniki regiO'nu, że na jej pod- stawie mO'żn:a w znacznej mierze· odczytać budowę ~głębia. DokładnO'ść
jej zależy przede wszystkim O'd dO'kładności mapy struktuialnej O'raz wier-
nO'ści profilów otworów ,wirertniczyc!h, kO'rygujących i uzupełniających
. prO'file syntetyczne poszczególnych rejonów. .
. Pierwszym uderzającym zjawiskiem zaznaczającym się na mapie wę
glonO'śności. jest wzrost, węglonośnO'ści . od środka zagłębia w kierunku jegO' obrzeżeń; przy czym przy samych granicach .zasięgu karbonu węglo.,.
nośność znów spada, obniżając się ,stopniowo aż do zera. Stosunkowo niska
węglO'nośność niecki głównej zagłębia· jeSt spowodowana niską węglo
nośnością warstw, z których jest zbudO'wana, przede wsZystkim orzeskich, a częściO'WO' również znacznym nadkładem. · Nadkład ten zwiększa się·
w obszarze zapadlisk tektO'nicmych rejonu Chrzanowa oraz na południe
'od OrZ€Sza.· .
Z powodu wzrostu nadkładu węglonośność zagłębia, spada w kierunku
południowym; tzn. przy zbliżaniu się do Karpat.
Zwiększenie węglonośności na południe od Pszczyny, wyStępujące już
na terenach nie O'bjętych mapą 'strukturalną, wytłumaczyć możnapodnie
sieniem się w tym O'bszarZle.war,gtw rudzkich, .cechujących się stosunkowo
większą węglO'nośnością.
Zmniejszenie węglonośności zaznaczające się na południO'wy-wschóą
od OśwJęcimia, jak również jego 'zwiększenie w rejonie Spytkowic można tłumaczyć przynajmniej częściO'wo, lokalnymi zjawiskami sedymentacyj,..
nymi: · . , '. . . . . '
Zwiększenie węglonośności w kierunku zachodnim O'raz północnym od niecki. głównej,· spowodO'wane jest tektonicznym wyniesieruem warstw
Q większej węglonośnośc~(rudzkich i siodłowyclh) oraz zmniejszeniem
miąższości nadkładu w wielu miejscach dO' zera. , .
Wybitne zwiększenie węglonośności, związane z ni(?Ckowatymi for- mami. zachowującymi pełne profile utworów węglonośnyc!h, wobszaxach
występowania stosunkowO' silnie węglonośnych·· warstw rudzkich i siod:'
łowych, obserwujemy w obszarze' niecek: jejkO'wickiej, chwałowickiej, by- tomskiej oraz;
.w
obszarze pomiędzy Sosnowcem ,i Dąbrową Górniczą.Zmniejszenie węglonośności w obszarze najwyższych elewacji osi
siodła . głównego związane jest ·z tektonicznym· wyniesieniem warstw
brzeżnych Q względnie niskiej węglonośności, przY jednOCzesnej erozyjnej
redukcji warstw siodłowych. . .
Zasoby węgla Zagłębia Górnośląskiego 559
'Z podobnym lecz bardziej skomplikowanym elementem tektonicz- 'nym 'związany jest spadek węglonośności w ki'erunku na północny wschód
od Siemianowic. Spadek węglonośności. Vi kierunku obrzeżenia w różnych
-jego obszarach przebiega w niJeoo odmienny sposób. W stosunkowo pro- sty sposób spadek
ten
przebiega ku NE na obszarach, gdzie wychodnie warstw karbonu produktywnego występują w normalnej kolejności stra-o TI)SZEK
-
... -- 1 5 - 2 --"--1-- ... ~-.. 3
OOLKUSZ
o c1STRAWA
OB/ELSKO
". o 4 8 12 Ul· 20k", .
Fig~1.)\'Iapa ,węglonośno~ci Górnośląskiego Zagłębia Węglowego lWlip of coal content in the Upper Silesian Coa~ Basin
1 - ~anlca karbonu produktywnego; 2 - 1zopachyty ( miąższości pokładów W me~
trach o grubości lI,5 . m do' głębokości 1 000 m); 3 - nasunięc1e karpackie; 4. - izo- pachyta nadkładu 1 000 m; 5 - granica państwa .
1 - boundar1es of the Prodlictive Ccal Measure;. 2 - ·1sopachs of the thlckness ot 'horll!:ons, in metem (compr1s!ng thlcknesses 0.50' m.), up tci 1000 m. depth; 3
Carpathlan o'verthrust; 4 - ~sopac.b.S. of· the pverburden, up to 1000 m. depth; 5 - 8tate trontier.
tygraficznej .. POłączone to jest z sedymentacyjnym wyklinowywaniem . się pokładów węglowych oraz' stopniOwym ścięciem' erozyjnym lekko . wypiętrzaj ącychsię . w tę stronę . warstw.. Brak t.u :wd.ęks·zych ~-burzeń
,tektonicznych. Występują' on,e ku wschodowi w rejonie Tenczynka i ChTza-
nowa oraz ku północnemu zachodowi.' w okolicaCh Dąbrowy Górniczej, azwlaszcza Będzina. Zaburzenia tektoniczne obszaru Chrzanowa żwią
zane są główme z przebiegiem na tym obszarze rowu krzeszowickiego.
Wygięcie izopachyt ku zachodowi' w okolica~h Tenczyn:ka spowodowane Jest wypiętrzeniem niższych wa·rstw karbonu. Począwszy od okolic Dą-
560 Janusz Kluchciński.·
browy Górniczej, idąc ku p6łnocnemu::'zaehooowi; przez północne obrze- .' żeni e zagłębia, a następnie' poprzez ObSzaTGliwic i dal;ej na pozostałe
części zachodniego obrzeżenia, warstwy ' węglortOśIlle wykazują .. bardzo silne defOTmacje tektoniczne, opisane już' w romzial;e o budowie tektó- nieznej 7Jagłębia. . . .' . . . . " . . . . .' . Ma,ksymalnenasilenie deformacji tektonicznych Występuje w obsza~
rze Gliwic. Znajduje to swoje odbicie w skomplilrowianym pl"Zlebtegu im- pachyt. Bardzo skomplikowany przebieg izopachyt w PQ-tudn.iowo-za- chodniej części 'zagłębia, na południe od niecki jejkowickiej i chwało
wickiej, ,jest zbadany względnie. dobrze głębokimi wierceniami. Dotąd nie jest bliżej poznana j.edynie ,część bezpośrednio przyległa do granicy cze-
chosłowackiej. Wielce prawdopodobne jest tu rlokalne pojawienie się wę
glonośności nawet do około 10 m. Spowodowane to być może wzrostem w tę stronę węglonośności utworów namurskidh, zwłaszcza naj niższych
(warstw piętrzkowickich).
Tabela 3
. Srednia grubośt pokładów o ątill:ł:szości ponad 0,5 m
Rejon zachodni Rejon centralny Rejon wschodni Warstwy we
I
Warstwy' Mikoł6w-Gli- Dąbrowa-Ja- Tenczynek-. . wschodniej części
wice worzno· Dębnik Zagłębia
1. Libiąskie brak 1,97
I
1,70I
-2. Łaziskie 2,08 2,24 2,30 -
3.0rzeskie 1,56 1,24 brak -
4. Rudzkie
•
1,50 2,40 brak-
5. Siodłowe 4,08 15,00 brak -
. 6; Pofębskie . 0,95 0,70 ? Grodzieckie
7. Jaklowieckie 0,67 0,76 0,87 Florowskie
8. Gruszolvskie 0,72 ---_.-·.0 •..••....•••..•.••.•• ••••• ...
brak 1,15 Sarnowskie
9. Pietrzkowickie 0,65 ... __ ... ? , ... ... ?
···Miilinowickle· .... ·· .
Obraz .. węglonośności. obszaru Jastrzębie-Zory cechuje nało~,enie się
wzrostu węglonośności od centrum· niec!ki głównej w kierunku obrzeże
nia (podobnie jak ku północy) na wypiętrzenie siocRowe Mszana-Jastrzę
bie. Niektóre komplikacje rSpadku węglonośności np~ w okolicach ' Ja-
strzębia ora'z dwukrotny spadek 'na' plłudniowy-zacl1ód od Zor (nawet IX>:
niżej 10 m) spowodowane są, być może, nie dokładnymi danymi z riie- licznyctl, często bardzo' staTyCih wierceń. Ponieważ brak. hmyeh danych, przy sporządzaniu mapy przyjęto te, które. były do dyspozy~ji z poda:- niem jednak powyższego zastrzeżenia. .
lzopachyty obszaru Cieszynaorag; okolic na północ od Cieszyna prze~
prowadrone są z dość grubym tyliko przybliżeni.em, gdyż tektonika tego obszaru nie jest jeszcze bliżej poinana; ' .
Zasoby węgla Zagłębia Górnośląskiego '561
Każda izopachyta()znaC2lOlIla, j'estodpowiednią liczbą podającą jej . wartość. W· miejscach bardziej skomplikowanych na izopachytachumiesz-
czono kreseCzki, wskazujące"kięrunęk Spadku węglonośności.
. NaprzedstawiOiIlej mapie węgl<moŚIlości (fig. 1) wyr,aźnie zaznacza
$ię struk.tura zagłębia. S'ZC!2Jegó1:rJ.,ie wyTia.źne są tu fo.rmy nieckowate, uskoki oraz nasunięcia: orł()IWskie i michałkowickie.
BILANS ZASOBOW ORAZ WNIOSKI
. . Na podstawie . wyżej przedstawionej mapy sporządrono bilans zaso-
bów geologicznych polskiej części, Górnośląskiego. Za,głębia W ęglQwego.
, Bilans Qbejmuje żasoby do głęJ:x>kości około. 1000 m przy uwzględ
nieniu pokładów Q grubości nie mrtiejszej, niż 0,50 m. Przy bilansie prze- :prowadzióno Osobno oblicżenia, dJ.a pól 'górniczo lZ18igospodarow8lIlJYCh, lub
będących w stanie za.gospOdarowywania Qraz 'o.sobno pozostałych obsza-
Tabela 4, Zasob!J geologiczQe Górnośląskiego zagłebia meglowego (do głeb. 1000 mI
Srednia Srednia Obszar . Zasoby . Powierzchnia . węglonośność wydajność uwzględni6ny . iW inln.T w km! wrn' .w tys. T/km- w obliczeniu
"c' 1 .2 3 4
a 94579 4109,7 17,70 23013
Obszar całego (100%) '(100%1 "
Zagłębia 79288 4242,0
b (100%) (ląO%1 14,19 18455
..
51.313 i579,l
25,00 32495 ;
a (54,22%1 (38,4%1
Istniejące pola .' .
górnicze 40767 1608,0 :
b (51,4%) .
(38%) 19,02 24731
.. ,
43266 '2530,6
17097 ,
a 13,15
Pola perspe- (45,78%1 . (61,6%)
ktywiczne .
b 38520 (48.6%) 2634,0 (62%) 11,25 14624
I
, t;r wag a: Przy uwzględnieniu pokładów o m1~oścl: a ~ ponad 0,5 m, b ~ ponll!:ej 0,8 m ..
rów zagłębia, t:m. dla pól zapasowych, zwanych również perspektywicz-
nymi.Jednocześnie wyliczono. również węglonośnQść i średnią wydajno.śĆ:
pól górniczych i perSpektywicznych. . . .
AnalQgiczną pracę przeprowadmno. przyjmując do. obliczeń minimalną grubość polcladówO,80 m. W ten sposób uzySkano. niezni.ierniecenny ma-
teriał po:równawczy,stam.owiący podsta,wę do.. wyciągania doniosłych
. wnioskóW IJatury nie .. tYlkO naukOwej, lecz' przede .' wszystkimgosIX>dar- czej. Wyn~ki .. Qblic7leń przedstawia załączon~ tabela 4.
Jak z powyższego zestaJwiJerria widać, ogólne ~bygeolQgiC'żne Górn0-
śląskiego Zagłębia ,węglowego . wynoszą obecnie Qkoło. 94,6 miliarda
ton.
:562 . Janusz Kuchciński
:Uw.zględntaijąc częsc zasobów jużWyek:sploarowaną, wyrilOSzącąokoło
',5,3 miliarda ton (E. Wutzen, 1957), aktualnie istniejące zasoby geologiczne
.zagłębia wynoszą około 89;3 miliarda ton.· Większa część obSzaru zagłę'i?Ja
(61,6%), ni.e jest objęta ' eksploatacją. Pomimo tegos:taIiu rzeczy zasoby
leżącepod polami perspektywiczn~ wynoSzą 'zaledwie 45,78% •. Z . liczb
'wynikają następne poważne wnioski: za,równo 'średnia węglonośność, jak i uzależnionla od tego wydajność pól górniiczych, jest blisko dwukrotnie
wyższa od średniej węglonośności. i wydajności· pól· perspektywicznych.
:PoLa górniC7łE!. pokrywają Więc obsżary naj korzystniejsze pod względem
.zasobów. Z powyżs'zego nasuwa.s~ę bardzo ważny.·wniosek, że eksploatację
-obeCnych pól gr-anicznych należy prowadzić możliwie
Jak
najoszczędniej,:przec:hodzenie bowiem. na pola perspektywiczne połączoI).e będzie średnio
z· bliSko dwukrotnym podniesieniem kosztów· eksploatacyjnyc.h (J. Kuch-
.ciński, 1957b). Spowodowane to jest nie tylko niską węglonośnością
:Warstw występujących· na polach perspektywicmych, ale również ze .znacznym nadkładem, podczas gdy obecne pola, górnicze mają n.adkład względnie mały, lub są '~lokalizowane na wychodniach karbonu. Ma to
tym 'większe· znaczenie, że część zagłębia, zwłasreza nil południu .gdzie
. :miążSWść-riadkładu sięga juźblisko 1000 m, 'jest 'złóŻembilanSówylll tylko
;tool;ęt'ycznie . • ' . .' .. ::,; . . . ... .... ... . . . .. . . . . ... . . ... . ... .
. .. . W gosPOdarce Węglowej
.tv
póJ.sce 'na pierwSzy .więc pl,an' ,wysuwa się:zaglidnieńi.e, oS2Jczędnóści w wybieraniuz'łóż węgla nie ze względu na brak
·zas.obów (gdyż po_ uwzględnieniu poprawki na 'stl1aty eksploatacyjne .wy ...
~nosz.ące 20-30%, przy produkcji rocznej około 100 milj.OiJlÓW ton, 2JaSOby
:Starez'ą na około 700~750 lat), lecz przede wszystkim ze~zględu ·oo
'kusztaeksploataiCyjnewnowycb J.ropalniach ząudowanyt:ih na 'nowyclh po- :Iadh górnkzych. ": ' . '", ' ; (' ' .. ·Analizując z 'kolei wyniki obliCzenia zasobÓ~ węgla, przy uwzględ-·.
niooiu pokładów <> grubości nie mniejszej niż 0,80 m, należy stwd·erdzić, że
:PQnt!!n9 mntelszej z ró~nycł1przyczyn d9klia9:P9ści JegQ obliczenia' tizy-
:skano ~~dniczo 'Y)Tniki podobne, jak przy obliczeniu zasobów w pciokła,;.
dach' fp6riad .0,50 in' g'rubości. Również więc ,wnioski, które nasuwają się
przy analizie tegO' faktu, sąpoq,obn~. ~Zporównaniaobu obliczeń (tab.'2ł), zakładając ten sam stopień ich dokładności, .mo.żn,a wyciągnąć szereg
40-
:niosłych .wniosków:,. , ' . ; ..
i- _,: • n ' . '; _. ,
1; około 16,2% ,: zasobów zagłębia Pl'lZ'Ypada na pokłady o grubości
w .granicach. O).5.o~~79_ m; . ____ o . _._~._._. ' . _ •••• _ •• J.~._ ... _. - --- ___ o '- -" - ' - .~._ •••
2. różnica pOmiędzy zasohami pól górniczych i pól perspektywicz- nych jest większa przy obliczeniach uwzględniających pokłady
o grubości ponad 0,50 m,
w
poróWnaniu z obliczeniami 'pokładów. o grubości ponad 0,80 m. SpowodowailE!tojestwiększyin udzia-
łem pokładów o grubościach 0,50':":""0,79 fu
na:
polach górniczych,(około 68,9%) riiżn,a polach perspektYwicznych (31;10f0):Zw.iążane
.. to jeSt głównie z pokładami warstwbl'remydh,strefy zachodniej
.' . .. .2lagł~bia. Jak wnosić można ze spo,sobu 'rozmieszczenia gatunków
węgli w ~głębiu (J. K1:lchciński; 1957a)" ~ąto przede wszYstkim
węgle wyższych 'typów; . , .
. :3.
,podobnie jak w zasobach, ,.' przy . uwzględnieniU: ,Pokładów ponadO ,50
m
Tóżnica średniej '. węglónośnOśCi zaznacza się ,również: nako-
Zasoby węgła Zagłębia Górnośląskiego 563
rzysc pól górnd.czych anaJ.ogicznie j ak przy ~bacll w pokładach węgla poIlJad 0,80 in. Jest OIna w pierwszym przypad!lru baTdziej drastyczna i d.oclrocł.zi. do prawie dwukrotnej węglonośrrości w sto ...
sunku do pól perspektywicznych; .. ,
4) ten s.am stosunek lSformułowanyw p. 3 dotyczy również wydaj-
ności pól górniczych i perspektywicznych.
Stacja G6rnośląsk8. I. G.
Nadesłano 14 lutego 1958 ,l.
PISMIENNICTWO
:BEDERKE E. (11930) - Obecrschlesien IUil'ld das va:risci:sohe Gebirge. Geol~ Rdsch., 21, S. 234--2~ Berlin.
BEDERKE E. (1941) - Der Werdegang des obersChlesischen Steinkohlenbeckens.
Jahrb. GeoI. Verein 'OberschI., S. 3I1---Ą;a.
BOHDANOWICZ, K. (l00Q) - Surowce mineralne świata. Tom 3, cz. I, Węgiel.
Pr. spec. Państw: Inst. GeoI. Warszawa. '
CZARNOCKI S. (l005) - Polskie Zagłębie Węglowe w świetle badań geologicznych . ostatniclh .lat dwudziestu (19141-119341). Państw. Inst .. Geol. Warszawa.
DOKTOROWICZ-HREBNICKI S. (19GI5') - Mapa szczegółowa Polskiego Zagłębia Węglowego. Arkusz Grodziec. Objaśnienia. ,Państw. Inst. Geol. z. 2.
Warszawa.
rMIEillB A. (111949) - ~ble II1OpiO'm!ie ,HICIIaO.IDOOMbIe. rOcre~8/I'. ,MoCllllBa.
HARTIG H .. SCHMIDT R. (19i517) - Kohle, Erdol und Erdgas VEB. W. Knapp Verlag. Halie (Saale). .
JACHOWICZ A. ~1957) - Uwagi o nomenklaturze i identyfikacji pokładów węgla
w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym; Prz. GeoI. nr 'l t, str. 546---1549.
Warszawa.-
KUCHCIŃSKI J. (19507a) - AktUalny stan rozpoznania geologicznego oraz plan dalszych . prac geologiczno-pos2lUkiwawczych w rejonie . Górnośląskiego
Zagłębia Węglowego i je'go obrzeżenia w latach 1~960. Rękopis.
Arcihiw:u.m Inst. GeoL Warszawa.
KUCHCIŃSKIJ. (19mb) - Zagadnienie bilansu zasobów Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Prz. GeoI. nr '12, str. '541---''54;3. Warszawa .
. KUCHCIŃSKI J. (1-95!7c) - Mapa węglonośności' oraz bilans zasobów Górnoślą
skiego Zagłębia Węglowego. Rękopis. ArchiWlUm Inst. GenI. Warszawa.
KSIĄZKIEWICZ M., SAMSONOWICZ J.(1953) ~ Zarys geologii Polski. PWN.
Warszawa.
SIEDLECKI S. (1955) - Zarys historii geologicznej Górnego Sląska.GÓrny Sląsk.
Wyd. Liter., str. 111.L.62I. Kraków.
:SMIRNOW W. L (19154) - ' Ustalanie zasobów surowców mineralnych. Wyd. Geol.
Warszawa:
WUTZEN E. (1J957) - Uwagi na temat zasad geologicznego rozpoznania złóż węgla
w Zagłębiu Górnośląskim. Prz. GeoI. nr, 1:2, str. ~~ Warszawa.
'Kwartalnik Geologiczny - 7
564 Summary
Janusz KUCHĆI~SKI
SURvEY OF RESERVES OF THE UPiPER SILESiIAN COAiL BASIN, ON THE BASilS OF THE MAP OF ·COAL CQNTENT
S'Ilmmary
In its major part, the Upper Silesian Coal Basin belongs to Poland (appro~
ximately 41500 sq.km); on1y ilB sOllthwestem part be10ngs to Czeohoslovakia.
This isa paralic coal basin ofUpper Carboniferoos age. Its productive serie s:
is but partly exposed on the Siurface. The vast majority of beds is overlaid by Per- mian, Triassic, Jura and Miocene sediments. Soo1Jhwards this coal basin dips under- neath t'he Carpathian overthrust.
The stratigraphy of the CarboniferOlls sediments is diagrammatically shown on Table '1 (witJh numbers of coalbec;ls).
The basis for computing the total reserves presented in this paper is ,a map of coal content whic.h has been preparedchiefly on data of the stTuctural map of
st Doktorowicz-Hrebnicki. -The conta\lJrS of the isopachs of the coal· 'seams are mainly determined by1!he coal content ofthe individ'llal series of the Productive Coal MeaSlW."e (Table 2) apd by the tectonics ofthe Basin. This appears very· clearly, upon comparisoil of the tectonic development of· the Basin ·with the map of its coal content. Serious complications in the distribution of the coal contentare enCOllD- tered especially in 1lhe region of vehement tectonic dis1lurbances (for instance in the region of Gliwice, in the Jejkowice, Chwałówice, Bytom depressions, and in the vicinlity of łbe Orłowo and Michałkowice over1Jh:rtI.ists).Moreover, on the map of coal content the main ~nUcline of the Basin is easily distingu.ished.
The table 3 shows the average thicknesses of the coal beds.
On the basis (lf the discussed map. of ooal content the author has comp!lJted the coal reserves of the Basin, working along two alternatives(Table 4): 1) incliuding only coal. seams (lf more than 0.60 m. thickness (a) and 2) coal seams of more than 0.00 m. thickness (b). Furthennore, he has' prepared a seplU"ate estimate fOl"
existing (II) and P?tential (III) mine fields. From these data tbe author subsequently computed the average coal content (31) ,and the prod'llctive capadty of both types of fields (4). The comparison of both these tables discloses that approximately l!)O!lt of the coal reserves is contained in thin seams (from 0.50 to 0.79 m. thicknef3s), whereof the major part (aboiUJt !691l/o) refers to existing coaI fields, especially their western part where higher grade coal 1s ocDuring. . .
, It should be concliuded that the coal content of the C'Iluently worked mining areas, beingalmost twice as large as the content of other areas, and thus their correspoildihgly larger outpUJt aught to lead to a stricteconomy in the exploitation of tbe existing reserves. Whiłe it is tnie that dJue to tJhe competition of atomie energy, this mining area migbt lase some of its importance as source of fluel raw material; yet it Q'llght, still, for a long time, maintain its valiue as a SOUlrce of' raw material for both the meta'lJJurglcal and - particullU'ly tbe .chemica! indJustry ~ It tJherefore must be kept in mind that in future the moving on' of the mining industry upan hitherto exploited field s (potential fields) is bound to be connected with an approximately daubled amoont of exploitation costs.
