Zapłodnienie "in vitro" w ocenie kościoła katolickiego a postawy nauczycieli

Urszula Dudziak

Zapłodnienie "in vitro" w ocenie

kościoła katolickiego a postawy

nauczycieli

Studia nad Rodziną 8/1 (14), 173-184

2004

Studia nad Rodziną UKSW 2004 R. 8 nr 1(14) U rszula D U D Z IA K

ZAPŁODNIENIE IN VITRO W OCENIE KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO A POSTAWY NAUCZYCIELI

C zęsto występująca niepłodność m ałżeństw pragnących potom stw a, rozwój n au k medycznych, a także rozwój możliwości technicznych człowie­ ka przyczyniły się do podjęcia p rac n ad zapłodnieniem in vitro1. M iało to m iejsce w 1969 r., a po kilku latach eksperym entów 20 lipca 1978 roku w O ldham w A nglii urodziła się Luiza Brown - pierw sze „dziecko z p ro ­ bów ki”2. O becnie w całym świecie, także w Polsce, istnieje wiele klinik, w których dokonuje się zapłodnienia in vitro, a kobiece czasopism a rek la­ m ują te usługi, nazywając je nierzadko jedyną szansą dla niepłodnych k o ­ biet. Fakt ten skłania do postaw ienia kilku pytań.

O d strony technicznej interesujące jest: n a czym polega taki zabieg? O d strony m oralnej: czy wszystko, co je st technicznie możliwe, jest tym samym m oralnie dopuszczalne? O d strony psychologicznej i społecznej: jakie p o ­ stawy w obec zapłodnienia in vitro prezen tu ją określone grupy społeczne?

Proces zapłodnienia in vitro

P rocedura zapłodnienia in vitro składa się z kilku faz. Są nimi: 1. Stym ulacja horm onalna - wywołanie superow ulacji 2. A spiracja pęcherzyka

3. Przygotowanie plem ników 4. Z apłodnienie

5. Im plantacja

Podaw anie analogu G n R H stymuluje przysadkę mózgową do wyrzutu horm onów oddziałujących na jajnik. Skutkiem tego jest indukcja jednocze­ snego dojrzew ania w ielu pęcherzyków jajnikowych. Po osiągnięciu określo­ nych kryteriów dojrzałości, podaw ana jest ludzka gonadotropina kosmów-1K. Ostrowski, Embriologia człowieka, Warszawa 1982; F. Palowski, R. Klimek, Przyszłość i medycyna, Warszawa-Kraków 1988.

2 A. Kokoszka, Moralność życia małżeńskiego. Sakramentologia moralna, cz. III, Tarnów 1996; S. Wolczyński i in., Techniki wspomaganego rozrodu, w: Niepłodność, red. T. Pisarski, M. Szamatowicz, Warszawa 1997.

kowa, m ająca zastąpić horm on luteinizujący i wywołać owulację3. Pobranie gam et wymaga punkcji pęcherzyków jajnikowych, dokonywanej w znieczu­ leniu miejscowym lub ogólnym. Punkcja wykonywana jest albo przy użyciu wprow adzanego przez p ęp e k laparoskopu, albo sondy dopochwowej, w pro­ wadzanej drogą nakłucia sklepienia bocznego pochwy, albo sondy brzusz­ nej. Przy zastosow aniu tej m etody w prow adza się igłę punkcyjną przez cew­ kę moczową i punktuje jajnik przez ścianę pęcherza moczowego. Po p o b ra­ niu kom órek jajowych ocenia się ich dojrzałość, a następnie umieszcza w rurkach z pożywką hodow laną. Przed insem inacją kom órki jajow e pozo­ stają od 3 do 6 godzin w inkubatorze w celu dokończenia ich dojrzew ania4.

Pobranie nasienia wymaga wcześniejszego przeprow adzenia kontroli bakteriologicznej i w przypadku stw ierdzenia dużej ilości bakterii, podjęcia leczenia antybiotykam i. Przy pozytywnym wyniku bad ań następuje oddanie nasienia przez m asturbację. K olejne czynności, którym poddaw ane je st n a ­ sienie m ęskie, to: wyelim inowanie płynu nasiennego, wyselekcjonowanie żywych i najbardziej ruchliwych plem ników , zastosow anie substancji p o ­ lepszających ruchliwość i zdolność przeżycia plem ników , ew entualnie izo­ lacja plem ników z m oczu w przypadku istnienia ejakulacji wstecznej do p ę ­ cherza m oczowego5.

Po ok. 4-6 godzinach od p o b ran ia kom órek jajowych do płynu hodow la­ nego, w którym się znajdują, dodaje się ok. 200 tysięcy plem ników . Po upły­ wie 16-20 godzin spraw dza się, czy doszło do syngamii. E lim inuje się k o ­ m órki zapłodnione polisperm icznie lub aktywowane partenogenetycznie. U pozostałych zarodków obserw uje się rozwój w postaci podziału blasto- m erów . Duży od setek zarodków zam iera w okresie przedim plantacyjnym , czego przyczyną są m.in. duże zmiany chrom osom alne6.

W celu uzyskania w iększego p raw dopodobieństw a zagnieżdżenia, do jam y m acicy w prow adza się od 2 do 4 zarodków . T ransfer d o k o n u je się przez szyjkę m acicy przy użyciu cewnika. Szacuje się, że skuteczność z a­ biegu przy w prow adzeniu jed n eg o zaro d k a wynosi 10%, przy dwóch - 15%, przy trzech - 25% , przy czterech 30% 7. E w entualność ciąży m nogiej

3 E. Kowalski, Antropologiczne podstawy moralnej oceny zapłodnienia pozaustrojowego, HW 1992, nr 11, s. 19-38; J. Cieślak, Zapłodnienie in vitro, „Magazyn Pielęgniarki i Położnej” 2000, nr 7, s. 36-37.

4 S. Wolczyński i in., Techniki wspomaganego rozrodu, dz. cyt.; W. Kuczyński, Techniki wspomaganego rozrodu w leczeniu niepłodności męskiej, w: Andrologia, red. M. Semczuk, M. Kurpisz, Warszawa 1998.

5 J. Cieślak, Zapłodnienie in vitro, dz. cyt., E. Kowalski, Antropologiczne podstawy moral­ nej oceny zapłodnienia pozaustrojowego, dz. cyt.

6 S. Wolczyński i in., Techniki wspomaganego rozrodu, dz. cyt.

w iąże się ze znacznym ryzykiem m edycznym . Z tego w zględu p rz en iesie­ nie większej liczby zarodków u zależnia się od w ieku kobiety, z zastrzeże­ niem poinform ow ania p a rtn eró w o ryzyku i m ożliw ości selektyw nej r e ­ dukcji zarodków w przypadku ciąży w ielorakiej8. U p a c je n te k ze zdrow y­ m i i praw idłow o funkcjonującym i jajow odam i istnieje m ożliw ość tra n sfe ­ ru zarodków do jajow odu. Z d an iem naukow ców zwiększa to szansę uzy­ skania ciąży. O graniczeniem tej m etody są jej wysokie koszty, koniecz­ ność znieczulenia ogólnego do laparoskopii, większe m ożliw ości pow i­ kłań, np. uszkodzenia jajow odów , p rzen iesien ia infekcji i częstsze w ystę­ pow ania ciąży pozam acicznych9.

Z e w zględu n a konieczność ograniczania liczby zarodków tra n sfe ro ­ w anych do jam y macicy, a także m ożliwość w ykorzystania ich w p ó źn ie j­ szym czasie lub p rzek azan ia innej kobiecie, w każdym p ro g ram ie IV F -E T

(In Vitro Fecundatio E t Transferatio E m brionis) wykonywana je st kriokon-

serw acja g am et i zarodków ludzkich. Z abieg ten, w raz z wyznaczonym okresem przechow yw ania zam rożonych zarodków (3-5 lat), rodzi pytania dotyczące decyzji o losie zam rożonych zarodków w przypadku uzyskania ciąży i uro d zen ia dziecka z któregoś z zarodków w szczepionych do e n d o ­ m etriu m w cześniej, a także w sytuacji śm ierci jed n eg o lub obojga ro d zi­ ców. Polskie Towarzystwo G inekologiczne zaleca uzyskanie pisem nego ośw iadczenia w tej spraw ie. M edyczne i psychologiczne w ątpliw ości budzi także ryzyko w ystąpienia deform acji o raz niepew ność dotycząca o d le ­ głych efektów kriokonserw acji na rozwój dziecka i osobow ość przyszłego człow ieka dorosłego.

W trakcie niewłaściwie przeprow adzanych zabiegów zam rażania i o d ­ m rażania zarodków wysoce praw dopodobne je st uszkodzenie, a naw et ro ­ zerwanie, jakiem u m ogą ulec kom órki10.

Specjalizujący się w leczeniu niepłodności ginekolog R. W inston wobec zapłodnienia in vitro wypowiedział się następująco: „A bsurdalny rozgłos tej m etody bez w ątpienia odwrócił uwagę od znacznie ważniejszych m etod leczenia, k tó re są zarazem tańsze, bardziej efektywne i m niej obciążające em ocjonalnie. Istnieje pow ażne niebezpieczeństw o, że zbyt duże pośw ięce­ 8 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące Technik Wspomagane­ go Rozrodu w Leczeniu Niepłodności 1995, www.libramed.com.pl.

9 S. Wolczyński i in. Techniki wspomaganego rozrodu, dz. cyt.; W. Kuczyński, Techniki wspomaganego rozrodu w leczeniu niepłodności męskiej, dz. cyt.; E., Y. Adashi, Z. Rosen- waks, J. A. Rock Reproductive Endocrinology Surgery and Technology vol. II, Philadelphia­ -New York 1996.

10 H. Dobiosch, Sztuczne zapłodnienie. Ocena moralna manipulacji wokół powstającego życia, Opole 1991; E. Kowalski, Antropologiczne podstawy moralnej oceny zapłodnienia po- zaustrojowego, dz. cyt.

nie przez świat medyczny uwagi zapłodnieniu in vitro opóźni rozwój p o zo ­ stałych m eto d znacznie od tej ważniejszych”11.

Kościół wobec zapłodnienia in vitro

Zycie człowieka jest wartością. „D ar życia, który Bóg Stwórca i Ojciec p o ­ wierzył człowiekowi dom aga się od człowieka, aby m iał świadomość nieoce­ nionej jego wartości i przyjmował go w sposób odpowiedzialny” (DV W stęp, 1). O d początku swego istnienia dziecko obdarzone jest godnością ludzką i dlatego nie każdy sposób reprodukcji jest godny człowieka. Jedynie właści­ wym środowiskiem zaistnienia nowego życia jest ludzka, tzn. zmysłowa i d u ­ chowa, wyłączna i w ierna oraz płodna miłość m ałżonków (por. H V 11-12). Poczęcie dziecka w wyniku interwencji technik medycznych jest sprow adze­ niem osoby do poziom u laboratoryjnego zagadnienia i przedm iotu techno­ logii naukowej. Rodzice są w spółpracownikam i Boga w dziele przekazywa­ nia życia, ale pierwszym i absolutnym jego dawcą jest Bóg. Fakt, iż dziecko jest darem , im plikuje praw dę, że jest kimś darm o danym, kimś nienależnym i nie mogącym być ani przedm iotem posiadania, ani środkiem do zaspokoje­ nia uzurpowanych przez rodziców praw (por. KKK 2378, DV, II, 8). To praw ­ da, że pow ołaniem m ałżonków jest miłość rodząca życie, wolno im więc p ra ­ gnąć i życzyć sobie dziecka. Jednak, gdy to życzenie zm ienia się w bezkom ­ prom isow ą wolę posiadania potom stw a, często jako przedm iotu zaspokoje­ nia własnych potrzeb i to za wszelką cenę, postaw a ta staje się niegodziwą m oralnie uzurpacją12. B adania naukowe, faktycznie służące leczeniu nie­ płodności, zasługują na poparcie, ale techniki, które pow odują oddzielenie aktu płciowego od prokreacji są m oralnie niedopuszczalne (por. KKK 2375, 2377). „Przekazywanie życia ludzkiego jest pow ierzone przez natu rę aktowi osobow em u i świadom em u i jako takie jest p o ddane najświętszym praw om Bożym, praw om niezmiennym i nienaruszalnym , k tóre wszyscy powinni przyjąć i zachowywać. N ie m ożna więc używać środków ani iść za m etodam i, które m ogą być dozwolone w przekazywaniu życia roślin i zwierząt” (M M III, 3). U jm ow anie życia ludzkiego w kategoriach hodowli degraduje czło­ wieka do rzędu istot nierozumnych. Z apłodnienie in vitro jest sposobem za­ płodnienia pozbawionym wymiaru osobowego, jest reprodukcją, którą p o ­ równuje się do rozm nażania zwierząt hodowanych przez człowieka13. Jan P a­

11 R. Winston, Dlaczego nie mamy dziecka, Warszawa 1995, s. 221.

12 H. Dobiosch, Sztuczne zapłodnienie. Ocena moralna manipulacji wokół powstającego życia, dz. cyt., s. 46.

13 S. Olejnik, Niepokojące poczynania biomedycyny w zakresie powstającego życia, ChS 1984, nr 125, s. 31.

weł II, nazywany Papieżem odpow iedzialnego rodzicielstwa, potw ierdza, iż „Kościół nie akceptuje żadnych m etod inicjowania procesu rozrodczego p o ­ za w pełni ludzkim kontekstem , jakim jest owo spotkanie miłości, w którym przez wzajemny całkowity dar małżonkowie stają się jednym ciałem ”14. N ikt też nie m oże przypisywać sobie praw a do określenia m om entu, „w którym dana istota staje się człowiekiem, bo byłoby to równoznaczne z przywłasz­ czeniem sobie nieograniczonej władzy nad bliźnim ”15. Ż ad n e m anipulacje genetyczne nie m ogą być usprawiedliwione, gdyż redukują osobę do roli przedm iotu. Człowiek bowiem jest podm iotem , obdarzonym wolnością i godnością, zdolnym do odczuwania i myślenia, a jedynym należnym m u sposobem odniesienia jest postaw a miłości i szacunku. Nie dozwolone są praktyki naruszające godność człowieka, pozbawiające go własnej au to n o ­ mii, uzależniające jego istnienie od kaprysu innych16. Z apłodnienie heterolo- giczne (nasieniem dawcy spoza m ałżeństwa), jak również posługiwanie się gam etam i innej kobiety, sprzeciwia się wierności małżeńskiej. „W ierność m ałżonków w jedności m ałżeńskiej pociąga za sobą w zajem ne poszanow a­ nie praw a do stania się ojcem i m atką wyłącznie w ram ach ich związku” (DV II, 1). Techniki te naruszają także „prawo dziecka do urodzenia się z ojca i m atki, których zna i którzy połączeni są węzłem m ałżeńskim ” (KKK 2376). Z apłodnienie hom ologiczne (nasieniem m ęża), przez niektórych uznawane za mniej szkodliwe, jest również m oralnie niedopuszczalne ze względu na oddzielenie aktu płciowego od prokreacyjnego. „A kt zapoczątkowujący ist­ nienie dziecka przestaje być aktem , w którym dwie osoby oddają się sobie nawzajem ” (KKK 2377). Sztuczne zapłodnienie przeczy aktowi miłości, k tó ­ ry jako jedyny jest godny i właściwy do przekazania życia. Interw encja tech ­ nik medycznych prow adzi do rozdzielenia jednoczącego i rodzicielskiego ce­ lu współżycia płciowego m ałżonków17. „F IV E T homologiczny dokonuje się poza ciałem małżonków, za pośrednictw em osób trzecich, od których kom ­ petencji i działań technicznych zależy pow odzenie zabiegu. F IV E T oddaje więc życie i tożsam ość em brionów w ręce lekarzy i biologów, wprowadza p a ­ 14 Jan Pawel II, Kościół otacza życie wielkim szacunkiem i wzywa go do jego obrony. Prze­ mówienie podczas audiencji dla uczestników Kongresu Włoskiego Towarzystwa Ginekologii i Położnictwa (5.12.1992), w: W trosce o życie. Wybrane dokumenty Stolicy Apostolskiej, red. K. Szczygieł, Tarnów 1998, s. 243.

15 Jan Pawel II. Etyczne problemy genetyki. Przemówienie do uczestników sympozjum pn. „Aspekty prawne i etyczne badań nad genomem ludzkim” zorganizowanego przez Papieską Akademię Nauk (20.11.1993), w: W trosce o życie, dz. cyt., s. 251.

16 Jan Pawel II. Podstawy deontologii lekarskiej. Przemówienie do uczestników 35. Zgro­ madzenia Ogólnego Światowej Organizacji Lekarskiej (29.10.1983), w: W trosce o życie, dz. cyt., s. 204-208.

17 W. Boloz, Życie w ludzkich rękach. Podstawowe zagadnienia bioetyczne, Warszawa 1997.

nowanie techniki nad pochodzeniem i przeznaczeniem osoby ludzkiej. Tego rodzaju panow anie sprzeciwia się godności i równości, które winny być uzn a­ w ane zarówno w rodzicach, ja k i dzieciach” (DV II, 5).

Nie bez znaczenia jest również fakt kom plikacji zdrowotnych mogących wystąpić w wyniku zapłodnienia in vitro, z najważniejszą, jak ą jest śm ierć wielu em brionów. „Zycie [...] pojedynczych, doprow adzonych do urodzenia ludzi zostaje tu okupione śmiercią wielu, bardzo wielu innych poczętych istot ludzkich; śm iercią m oże w prost niezam ierzoną przez eksperym entato­ rów, lecz przez ich zabiegi nieuchronnie pow odow aną”18. N arażanie kogoś na niebezpieczeństwo śm ierci sprzeciwia się V przykazaniu „Nie zabijaj” .

D o negatywnej oceny m oralnej sztucznego zapłodnienia przyczynia się także p o bieranie nasienia poprzez m asturbację. M asturbacja, w ym ieniana „wśród grzechów pozostających w głębokiej sprzeczności z czystością” (KKK 2396), nazywana je st „ciężkim naruszeniem m oralności” i „aktem w ew nętrznie i pow ażnie nieuporządkow anym ” (P H 9). Jest to czyn, który „całkowicie przeciwstawia się w spólnocie m iłości pom iędzy osobam i ró ż­ nej płci”. „B rakuje [w nim] relacji seksualnej, jakiej dom aga się porząd ek m oralny” (P H 9). Poważne nieuporządkow anie, jakie stanow i m asturbacja, niem oralne sam o w sobie, „nie m oże być m oralnie uspraw iedliw ione”19. W zachow aniu tym m a m iejsce „uprzedm iotow ienie w łasnego ciała, za­ przeczenie głębszym w artościom w sferze psychiki i duch a”20. M asturbacja jest także krzywdą dla relacji małżeńskiej. P odjęta naw et w celu przekazy­ w ania życia, pozbaw ia m ałżonków prawdziwego zjednoczenia21. C harakter m asturbacji określa się jako nienaturalny i gwałcący celowość ludzkiej płciowości. Złych środków nie m ożna stosow ać naw et do realizacji celów godziwych22. W przypadku m asturbacji, ja k i zapłodnienia in vitro, zarów no cel, ja k i środek nie znajdują m oralnego uzasadnienia.

Przyczyny decyzji kobiet o zapłodnieniu in vitro

O d rzu cen ie jed n o ści dw óch zasadniczych w ym iarów w spółżycia sek ­ sualnego, tj. zn ak u m iłości i przekazyw ania życia, sk u tk u je bąd ź to an ty ­ 18 S. Olejnik, Niepokojące poczynania biomedycyny w zakresie powstającego życia, dz. cyt., s. 28.

19 Papieska Rada ds. Rodziny, Ludzka plciowość: Prawda i znaczenie. Wskazania dla wy­ chowania w rodzinie, Łomianki 1996, s. 103.

20 U. Dudziak, Wychowanie do miłości. Materiały dla nastolatków, ich rodziców i nauczy­ cieli, Częstochowa 2002, s. 44.

21 H. Dobiosch, Sztuczne zapłodnienie. Ocena moralna manipulacji wokół powstającego życia, dz. cyt.

koncep cją i aborcją, bąd ź zgodą n a p ro k re a c ję w sp o m ag an ą w fo r­ m ie z a p ło d n ien ia in vitro. D ecyzja ta łączy się ze specyficznym tra k to ­ w aniem m acierzyństw a i n iep ło d n o ści. W sytuacji, gdy k o b ieta uzna p o sia d a n ie dziecka za główny cel sw ojego życia i zasadniczy sposób r e ­ alizacji siebie, a n ie p ło d n o ść za dyskredytującą jej w arto ść n ie p e łn o ­ spraw ność, wówczas zgoda na z a p ło d n ien ie in vitro w ydaje się jedynie kw estią czasu.

N a decyzję kobiety wpływa też presja otoczenia, by będąc od kilku lat żo­ ną, stała się m atką, by dała mężowi dziecko, by rodzicom i teściom um ożli­ wiła zostanie dziadkam i, dając oczekiwanego wnuka. N iektóre rodziny tak bardzo dążą do posiadania dziecka „na obraz i podobieństw o swoje”, w ień­ czącego obraz rodziny i zaspokajającego jej oczekiwania, że z góry o d rzu ­ cają możliwość adopcji i godzą się na m anipulacje m edyczne, związane ze sztucznym zapłodnieniem 23.

N a akceptację laboratoryjnych m anipulacji mających na celu osiągnięcie zapłodnienia m oże wpływać in strum entalne traktow anie dziecka, m ające­ go być przedm iotem zaspokajającym różnorodne oczekiwania. P rzedm io­ towe traktow anie m oże też dotyczyć relacji małżeńskiej i sam ego współży­ cia, mających służyć głównie zaspokojeniu celu, jakim je st w ym arzona pro- kreacja. M oże m ieć związek z brakiem pogłębionej form acji religijnej i n ie­ uznaw aniem Boga za Boga.

R eklam a zapłodnienia in vitro stwarza przekonanie, że je st to „zabieg ostatniej szansy”, z którego w arto i trzeba skorzystać24. K obiety są więc go­ towe podjąć wszelkie trudy, wyrzeczenia, niedogodności i poświęcenia, by osiągnąć swój cel, zwłaszcza gdy je st on przez nie uznaw any za p rio ry teto ­ wy. Personel medyczny, przekonany do zasadności tego typu działań i czer­ piący z nich określone korzyści m aterialne, raczej nie m a motywacji do te ­ go, by od tych zabiegów odwodzić. E w entualne porady m ogą m ieć ch arak ­ te r medyczny, czasem psychologiczny. W ydaje się jednak, że aspektu m o ­ ralnego w tych rozm ow ach brak.

Nauczyciele wobec zpłodnienia in vitro

O prócz rodziców, będących zgodnie z praw em natury, pierwszym i wy­ chowawcam i dziecka, istotne znaczenie w procesie wychowania m ają n a ­ 23 C. Łepecka-Klusek, A. Sendecka, M. Bokiniec, Motywacja par małżeńskich decydujących się na zabieg sztucznego zaplemnienia, „Ginekologia Polska” 1988, Supl., s. 83-87; A. Sendec­ ka, C. Łepecka-Klusek, M. Bokiniec, Postawy małżeństw bezdzietnych wobec zagadnienia sztucznej inseminacji nasieniem dawcy (AID), „Ginekologia Polska” 1988, Supl., s. 93-97.

uczyciele. O d ich postaw i nastaw ień zależy, jak ie treści i w artości zostaną przekazane m ło d em u pokoleniu. Te racje stały się m otyw em p rzep ro w a­ dzenia badań, m ających na celu udzielenie przez nauczycieli odpow iedzi na pytanie o stopień akceptacji, bądź dezakceptacji przez nich zabiegów zapłodnienia in vitro25. P ytanie nie naruszało intym ności osób badanych, poniew aż dotyczyło jedynie poglądów na te m a t tech n ik ro zro d u w spom a­ ganego, a nie ich własnych zachow ań. Z apew niono też anonim ow ość i dys­ krecję w przeprow adzaniu b a d a ń ankietowych. B adaniam i objęto nauczy­ cieli liceum ogólnokształcącego i zawodowego, technikum , zasadniczej szkoły zawodowej i gim nazjum . A nkiety wypełniło 95 nauczycieli. Z e w zględu na znaczną niekom pletność 4 form ularzy, do dalszych analiz za­ kw alifikowano 91 ankiet. Procentow e zestaw ienie uzyskanych wyników przedstaw ia rysunek 1.

□ Jestem ZA □ Jestem PRZECIW

Rys. 1. Z ap ło d n ien ie in vitro w ocenie nauczycieli

Przeciwnicy zapłodnienia pozaustrojow ego stanowili m niej niż 1/3 re ­ spondentów (29,87% ). Swoją postaw ę argum entow ali tym, że „ten sposób prokreacji je st nienaturalny i niezgodny z n a tu rą ”.

Zdecydow ana w iększość ankietow anych (70,13% ) opow iada się za za­ płodnieniem in vitro. U w ażają oni, że: „dzięki tej m etodzie w ielu n iep ło d ­ nych m ałżonków m oże stać się szczęśliwymi rodzicam i, gdyż zabieg ten d a ­ je szanse na posiadanie potom stw a tym, którzy tego bardzo p rag n ą”26. U w zględnienie podziału na typ szkoły wykazało, że najliczniejszą grupą

25 J. Budzyńska, U. Dudziak, Zapłodnienie in vitro w ocenie nauczycieli, Częstochowa 2003.

aprobującą zapłodnienie in vitro byli nauczyciele technikum 84%, n astęp ­ nie liceum 77% i gim nazjum 59% . W śród ankiet znalazły się też 3 ankiety w ypełnione przez nauczycieli ze szkoły katolickiej. O kazuje się, że jed n a osoba opow iedziała się „za” tą m eto d ą prokreacji, druga była „przeciw ”, a trzecia nie wyraziła swego zdania. Zw olennikam i sztucznego zapłodnie­ nia częściej byli m ałżonkow ie bezdzietni (67% ). M łodsi nauczyciele (20-40 lat) aprobow ali zapłodnienie in vitro w 76% , starsi - (powyżej 40 roku ży­ cia) w 63%.

Z bad ań wynika także, iż 79% ankietow anych nie miałoby nic przeciwko pozyskiwaniu plem ników drogą m asturbacji.

21% 21%

58%

□ C h o ro b o tw ó rc z a fo rm a z a ch o w a ń m o g ą c a p rze jść w uzale żnie nie

□ N o rm a ln ą i p rze jścio w ą fo rm ą za cho w a ń w d zie ciń stw ie i m ło d o ści

□ D o d a tko w ą fo rm ą ro z ła d o w a n ia n a p ię cia u ro zm a ica ją cą życie seksua lne , ta kże w ś ro d d o ro słych

Rys. 2. O pinia nauczycieli odnośnie do m asturbacji

S tanow isko to w skazuje, że w iększość ankietow anych nauczycieli nie b ęd zie stanow ić w ystarczającego w sparcia dla m łodzieży m ogącej m ieć w ątpliw ości, b ąd ź naw et o so b iste p roblem y w tej dziedzinie. Je st to kw estia tym pow ażniejsza, że lansow ana w m łodzieżow ych czaso p i­ sm ach i p ro g ra m ach m o d a na luz seksualny m oże wpływać negatyw nie n a k ształto w an ie się p o staw m łodzieży. S p ołeczne oczekiw ania d o ty ­ czące w ychow aw czego wpływu szkoły, z zasadniczą ro lą wychowawcy, w sferze form ow ania niek tó ry ch postaw m oralnych m ogą zo stać n ie ­ sp ełn io n e.

Z przeprow adzonych bad ań wynika, że wyrażona przez większość n a ­ uczycieli akceptacja zapłodnienia in vitro i m asturbacji jest sprzeczna z d e ­ klarow aną przez nauczycieli w iarą i zaangażow aniem w praktyki religijne. W sytuacji, gdy 97,8% ankietow anych uznaje siebie za katolików i 55% d e ­ klaruje, że jako osoby w ierzące regularnie oddają się praktykom religijnym

takim jak: m odlitwa, udział we Mszy świętej, przystępow anie do sakram en­ tów - postaw a aprobaty dla zachowań niem oralnych wydaje się niezrozu­ m iała. A probow anie przez respondentów m eto d prokreacji niezgodnych z norm am i etyki katolickiej m oże być spowodowane:

- brakiem wiedzy na te m a t sztucznego zapłodnienia;

- uleganiem propagandzie m ediów zachęcającej do wizyt w klinikach, gdzie dokonuje się zapłodnienie in vitro;

- brakiem pogłębionego rozum ienia wspom nianych norm m oralnych; - niewystarczającym zaangażow aniem religijnym.

Szczególnie niepokojące jest to, że w przypadku nauczycieli takie poglą­ dy, nastaw ienia i postawy m ogą negatyw nie rzutow ać n a pow ierzonych n a ­ uczycielskiej trosce wychowanków27.

Wnioski i postulaty

A probata dla czynów niem oralnych, do których należy zapłodnienie in vi­

tro, wyrażona przez większość badanych nauczycieli, a także przez wiele osób

uznających się za wierzące i przynależące do Kościoła katolickiego, wymaga zdecydowanego przeciwdziałania. M oże się ono dokonywać poprzez:

Publikacje przedstaw iające prawdziwy, obiektywny i pełny obraz technik w spom aganego rozrodu.

Szerokie inform ow anie w środkach społecznego przekazu, na plakatach i bilboardach o fizycznych, psychicznych, m oralnych i społecznych sk u t­ kach zapłodnienia in vitro.

K atechezy problem ow e dla m łodzieży i dorosłych.

Przygotowanie właściwych program ów edukacyjnych i środków dydak­ tycznych, poruszających powyższą problem atykę w sposób wieloaspektowy. Przygotowywanie uczniów np. w ram ach godzin wychowawczych do d o j­ rzałego i krytycznego korzystania z program ów telewizyjnych, internetu, czasopism.

K azania i rekolekcje uwzględniające tem atykę zapłodnienia in vitro w kontekście norm m oralnych.

Kursy przedm ałżeńskie i spotkania w Katolickich P oradniach Życia R o ­ dzinnego poruszające m oralne aspekty sztucznej prokreacji.

S potkania dla m ałżonków i rodziców m ające n a celu pogłębianie świa­ dom ości w zakresie spójności wiary i postaw m oralnych.

D okształcanie katechetów oraz katolickich nauczycieli i wychowawców, uwzględniające tem atykę postaw i norm m oralnych, a zwłaszcza świadec­ twa wiary wyrażanej życiem.

U w zględnienie etyki życia seksualnego w ram ach studiów medycznych, psychologicznych i nauczycielskich, w program ie kursów pedagogicznych, w planach dokształcania i doskonalenia zawodowego nauczycieli, pielę­ gniarek, położnych, pracowników laboratoriów analitycznych, b io tech n o ­ logów, lekarzy.

P ow ołanie do rodzicielstw a je st jednym , ale nie jedynym z celów ży­ ciowych m ałżonków . Isto tn e je s t w łaściwe odczytanie w ezw ań i re a liz a ­ cja rzeczywistych zad ań k o nkretnym osobom postaw ionych. M oże to być adopcja osieroconych, niekochanych dzieci, by znalazły ciepło ro d z in n e ­ go d o m u i rodzicielskiego serca, szczególne m isje społeczne, zaan g ażo ­ w anie w p racę zaw odow ą, a n ad e wszystko p ro m ien io w an ie w łasnym o j­ costw em i m acierzyństw em duchow ym . P o trzeb n a je st pro filak ty k a n ie ­ p ło d n o ści przez u n ik an ie czynników ją wywołujących, a tak że au ten ty cz­ n e leczenie d alek ie od o m ijania p ro b le m u na d ro d ze m an ip u lacji k o m ó r­ kam i rozrodczym i, p ro cesem zap ło d n ien ia i zagnieżdżenia. P otrzebny je st tak że szacu n ek dla człow ieka, jeg o godności, p ielęgnow anie m iłości m ałżonków , d o cen ien ie rodziny. N ajw ażniejsza je d n a k je st w ierność B o ­ gu p o p rzez realizację zasad m oralnych, k tó re K ościół w ykłada jasn o i konsekw entnie.

Urszula Dudziak: Fertilization In Vitro

in the Opinion of the Catholic Church; the Attitudes of Teachers

Nowadays in the whole world, including Poland, there are a lot of clinics which carry out fertilization in vitro. The Catholic Church, by accepting the principle that God is the primary and absolute giver of human life, and that parents co-operate in his work of transmitting life, is firmly opposed to using medical techniques to con­ ceive a child. The Church promotes research to cure infertility, but regards those techniques which separate the sexual act from procreation as morally inadmissible. The fertilization in vitro, which is widely circulated, gives rise to a belief in the minds of many people, that it is the “measure of last chance”, which is proper and should be taken advantage of.

Studies have been made to obtain the answers by teachers to the question about the degree of their approval or disapproval of operations of fertilization in vitro. Dependent on the attitudes of teachers are the ideas and values which will be handed down to the young generation. The studies have revealed 29.87% of the opponents and 70.13% of the advocates of extra-somatic fertilization. The studies also reveal that 79% of the interviewed would not oppose to obta­ ining the seed by means of masturbation. The above studies reveal that the ma­ jority of the interviewed teachers will not provide an adequate support for young people who may have doubts or even personal problems in the matter.

The approval of the fertilization in vitro and masturbation is contrary to the dec­ lared faith and commitment to religious practices - 97.8% of the interviewed considered themselves Catholics and 55% declared themselves as regularly practising believers.

The approval of immoral actions, which include the fertilization in vitro, expres­ sed by people who declare themselves as believers and as those who belong to the Catholic Church, requires firm counteraction.