Anna Trzaskowska
"Metodołogiczeskije problemy
astrofizyki", W.A. Ambarcumian,
W.W. Kazjutinskij, "Woprosy
Fiłosofii" Nr 3 (1973) : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 10/1, 207-209
1 C. P o n n am p eru m a: E x o b io lo g y , A m sterd am -L o n d o n 1972, N orth-H ol- la n d P ubl. Co., w stę p s. V III.
2 P or. Sz. W . S laga: S p o ry w o k ó ł g e n e z y m a terii o rganiczne] w m e te o r y
tach, „S tu d ia P hilos. C h rist". 8(1972)2, 103.
3 P rz y k ła d o w o w y m ien ić tu m o żn a cz a so p ism a i w y d a w n ic tw a ciąg łe:
Space L iie S c ie n c e (D o rdrecht-H olland), G eo ch im ica e t C o sm o ch im ica A c ta , LHe S c ie n c e s and S pace R esea rch (A m sterdam ), P ro b le m y K o sm ic ze s k o j B iologii (M oskw a).
4 O sta tn io n a te n te m a t u k a z a ł się a rty k u ł K e ith K v e n v o ld e n : C riteria
lo r d is tin g u ish in g b io g en ic and a biogenic am ino a cid s — p re lim in a ry c o n sid era tio n s, „S pace Life S c ie n c e ” 4(1973)1, 60—;68. A u to rk a je s t zd an ia, że
k r y te r ia w y ró ż n ia ją c e zw iązki o rg an iczn e (w szczeg ó ln o ści am inokw asy) p o c h o d zen ia b io g e n n e g o od a b io g e n n y c h m ogą b y ć u z y sk a n e w o p a rc iu o d a n e z a c z e rp n ię te z a n a liz y : a) o rg an izm ó w o b e c n ie ż y ją c y c h , b) d a w n y c h osad ó w lito sfe ry , c) c h o n d ry tó w w ę g lis ty c h i k o m et, d) e k sp e ry m e n tó w sy m u lu ją c y c h p re b io ty c z n e p ro c e s y ch em iczn e (s. 60).
W . A . A m b a rc u m ia n , W . W . K a zju tin s k ij: M e to d o lo g ic z e s k ije p ro b le m y a s tr o iiz y k i, W o p ro s y F iłosofii 3(1973)91— 102.
W ik to r A m b arcu m ian , z n a n y a stro n o m ra d z ie c k i w ra z z filozofem W a d i m em K azju tin sk im , z o k a z ji 500-lecia u ro d z in M ik o ła ja K o p e rn ik a d o k o n u ją w' o m aw ian y m a rty k u le re fle k s ji m e to d o lo g iczn ej i ogólno filo zo ficzn ej w zw iązk u z o b se rw o w a n y m dziś in te n sy w n y m ro zw o jem b a d a ń n a d n a tu rą , p o w sta w a n ie m i e w o lu c ją ciał n ie b iesk ich .
N o w o czesn a a p a ra tu ra o raz n o w e m e to d y b a d a ń a stro fiz y c z n y c h u m o żli w iły o trz y m a n ie b o g a ty c h in fo rm ac ji d o ty c z ą c y c h n ie s ta c jo n a rn y c h p ro c e só w w e W sz e c h św ie c ie , p o zw o liły n a b e z p o śre d n ią o b se rw a c ję w ielu ciał n ie b ie sk ic h i p rz e s trz e n i m ię d z y p la n e ta rn e j. P o szerzo n o w ied zę o m eta- g a la k ty c e , o p ro c e s a c h e w o lu c ji g w iazd i ich sy stem ó w . W w y n ik u sze re g u b a d a ń o d k ry to , że W sz e c h ś w ia t „nie ty lk o się ro z sz e rz a ", ale n a w e t „ e k sp lo d u je " . P o zn an o z ja w isk o ro z p a d u k ró tk o o k re s o w y c h k o m e t i in n y c h ciał, co sta n o w i a rg u m e n t p o tw ie rd z a ją c y w y stę p o w a n ie n a p o w ierzch n i p la n e t p ro c e s ó w w u lk a n ic z n y c h . Z jaw isk o n ie s ta c jo n a rn o ś c i z a o b se rw o w a no w g ro m a d a c h g w iazd, w śró d gw iazd k a rło w a ty c h , a ta k ż e w św iecie g a la k ty k . O d k ry c ie p ro c e só w w y b u c h o w y c h w ją d r a c h g a la k ty k n a su n ę ło w n io se k o k o sm o g o n iczn ej a k ty w n o śc i ty c h ją d e r . W y k ry to ró ż n e fo rm y te j a k ty w n o śc i. W a k ty w n y c h ją d r a c h g a la k ty k i o b ie k ta c h k w azig w iezd - n y c h sk u p io n e są b ard zo siln e ź ró d ła e n e rg ii. U dało się u sy s te m a ty z o w a ć z ja w is k a n ie s ta c jo n a rn o ś c i i o k azało się, że w e W sz e c h ś w ie c ie w y s tę p u je h ie ra rc h ia p ro c e s ó w w y b u c h u , d e z in te g ra c ji, ro zp ad u .
się m ięd zy so b ą zało ż en iam i te o rio p o zn aw czy m i. O b y d w a k ie ru n k i w y c h o dzą z ró ż n e g o m a te ria łu fa k ty c z n e g o , a ic h w y n ik i w z a je m n ie się u z u p e ł n ia ją . W ra m a c h p ie rw sz e g o z n ic h p rz e w id z ia n o sz e re g ja k o ś c io w o n o w y c h z ja w is k (n ie sta c jo n a rn o ś ć a s o c ja c ji g w iazd o w y ch , w y b u c h y w j ą d ra c h g a la k ty k ), k tó re z o s ta ły p o tw ie rd z o n e i p rz y c z y n iły się do d a lsz y c h o d k ry ć te g o ty p u . G łó w n a h ip o te z a te g o k ie ru n k u , d o ty c z ą c a p o w sta w a n ia c ia ł n ie b ie sk ic h z ro z żarzo n ej m a te rii, do dziś n ie z n a la z ła o b se rw a c y jn e g o p o tw ie rd z e n ia . W sz e lk ie p ie rw o tn e o b ie k ty W s z e c h ś w ia ta u w a ż a n o za j a k ie ś n ie p ra w id ło w o śc i, an o m alie, o d c h y le n ia od e w o lu c ji k o sm iczn ej aż do ch w ili, g d y u z n a n o je za fo rm y p ra w id ło w e i ro zp o częto b a d a n ia n ad nim i. Z w o le n n ic y te g o k ie ru n k u k lasy c z n e g o u w a ż a ją , że w ra m a c h p ra w i te o r ii fizy czn y ch m o żn a w y tłu m a c z y ć s tru k tu rę i e w o lu c ję w sz y stk ic h o b ie k tó w ko sm iczn y ch .
D ru g i k ie r u n e k b a d a ń w a stro fiz y c e w y ja ś n ia w ie le fa k tó w , a p rz e d e w szy stk im zja w isk o n ie s ta c jo n a rn o ś c i w g a la k ty k a c h i ic h ją d r a c h oraz w o b ie k ta c h z w a n y c h k w azaram i. Z w o le n n ic y teg o k ie r u n k u b u d u ją m o d e le m a te m a ty c z n e i sp o śró d n ic h w y b ie ra ją n a jb a rd z ie j p o d o b n e do rz e c z y w isty c h o b ie k tó w a stro fizy czn y ch . N a p o d sta w ie u o g ó ln ie n ia d a n y c h em p iry c z n y c h tw o rz y się m o d ele i te o rie b u d o w y i e w o lu c ji c ia ł ko sm iczn y ch . O b se rw a c ja o b iek tu w in n a p rz e b ie g a ć w trz e c h e ta p a c h :
a. p ro c e s o b se rw a c ji
b. in te rp re ta c ja z a o b se rw o w a n y c h n o w y c h fak tó w ,
c. b u d o w a te o rii u w z g lę d n ia ją c e j p rz y c z y n y z a is tn ie n ia z ja w isk a . D an e em p iry c z n e o d g ry w a ją d o n io słą ro lę w sy n te z ie n o w ej w ied zy 0 W sz e c h św ie c ie . F a k t te n n ie m oże p rz y c z y n ić się do zm n ie jsz e n ia z n a czen ia ró ż n y c h poziom ów p o z n a n ia te o re ty c z n e g o , sk ła d a ją c y c h się n a c a łość w ie d z y w te j dziedzinie.
T e o rie astro fizy czn e, ja k w sz y stk ie te o rie n a u k o w e , są re p r e z e n ta c ją u o g ó ln ie ń d a n y c h em p iry c z n y c h , a fo rm y ty c h u o g ó ln ie ń m o g ą by ć ro z m aite. N ie c a ły m a te ria ł astro fiz y c z n y je s t od ra z u w y k o rz y s ty w a n y do b u d o w y te o rii i n ie p o sia d a je d n a k o w e j w a rto ś c i n a u k o w e j. N a jc e n n ie jsz e są te sp o ś ró d fa k tó w , w k tó ry c h u w id a c z n ia się w y ra ź n ie śla d p ro cesó w e w o lu c y jn y c h .
D ane e m p iry czn e p o d d a je się sy s te m a ty z a c ji i o d p o w ie d n ie j o b ró b ce n a u k o w e j. W w y n ik u d łu g o trw a ły c h s y s te m a ty c z n y c h o b se rw a c ji g w iazd 1 ic h sy s te m ó w u sta lo n o szereg w a ż n y c h e m p iry czn ie p raw id ło w o ści, c h a ra k te ry s ty c z n y c h d la p ro c e só w k sz ta łto w a n ia g w iazd i sy s te m ó w g w iezd n y ch . Ich an a liz a d o p ro w a d z iła do w y c ią g n ię c ia sz e re g u w n io sk ó w , m. in. a. G w iazd y i s y s te m y g w iezd n e n ie m o g ły p o ja w ić się w w y n ik u k o n d e n sa c ji ro z żarzo n ej m a te rii; p ro c e s y k o sm o g o n iczn e p rz e b ie g a ją od b a r dziej do m n iej g ę ste g o s ta n u m a te rii;
b. T w o rzen ie się g a la k ty k ze w szelk im i o so b liw o ściam i s tr u k tu r y je s t e fek tem k o sm o g o n iczn éj a k ty w n o śc i ją d e r, ró ż n y c h od g w iazd p od w zg lę
dem n a tu r y fizy czn ej. W w y n ik u ro z p a d u ty c h c ia ł i w z a jem n eg o o d d a la n ia się od sieb ie ic h części w y d z ie la się d u ża ilość e n e rg ii, k tó r a p rzech o d zi n a s tę p n ie w e n e rg ię k in e ty c z n ą tw o rz ą c y c h się o b iek tó w . O d d a la ją c e się od sieb ie części sta n o w ią ją d r o n o w o tw o rz ą c e j się g a la k ty k i.
c. W ra m a c h z n a n y c h p ra w fizy czn y ch i ca łe j w sp ó łczesn ej w ie d z y o e le m e n ta rn y c h c z ą stk a c h k o sm iczn y ch w y ja ś n ie n ie w łaściw o ści m a s y w n y c h i g ę sty c h c ia ł w sta d iu m p ie rw o tn e g o ro z w o ju oraz w y tłu m a c z e n ie p ro c e s u tw o rz e n ia się z n ic h g w iazd z ic h sy ste m a m i je s t b a rd z o tru d n e , często n a w e t niem ożliw e. W o p a rc iu o d a n e a stro fiz y k i m ożna je d y n ie bu d o w ać m n iej lub b a rd z ie j p ra w d o p o d o b n e te o rie .
W ie lu u czo n y ch p o d d a je w w ą tp liw o ść re a ln o ś ć n ie k tó ry c h z ja w is k s ta n o w ią c y c h em p iry c z n ą bazę d ru g ie g o k ie ru n k u astro fiz y k i. W te o ria c h te g o k ie ru n k u u w id a c z n ia ją się p e w n e n ie d o k ła d n o śc i. W a sp e k c ie te o r e ty c z n y m p o d k re ś la się, iż m a te ria ł fa k ty c z n y o p ra c o w a n o je d y n ie jak o ścio w o . W ie le p y ta ń p o z o sta je bez odpow iedzi, a le te n fa k t n ie m oże stan o w ić a rg u m e n tu p rz eciw k o w a rto ś c i h e u ry s ty c z n e j ty c h u jęć.
A n a liz u ją c sta n o w isk o k o n c e p c ji k la s y c z n e j, n a le ż y stw ierd zić , że i tu n ie b ra k sze re g u p o w a ż n y c h tru d n o śc i, ch o cia ż w ie le w n io sk ó w z ty c h te o rii rzeczy w iście o d p o w ia d a n ie k tó ry m zn an y m faktom .
W a rty k u le u w a g ę z w ra c a ją ro z w a ż a n ia d o ty c z ą c e z a g a d n ie n ia k r y te rium p ra w d y w astro fizy ce. K ry te riu m ta k im w ed łu g a u to ró w je s t p ra k ty k a , k tó r a łą c z y u ję c ia te o re ty c z n e z re z u lta ta m i o b se rw a c y jn y m i. T eorie, h ip o tezy czy m o d ele astro fizy czn e w in n y n ie ty lk o tłu m aczy ć, a le i p rz e w id y w ać now e, n ie z n a n e je szcze z ja w isk a , n a w e t ta k ie , k tó re n ie w y n ik a ją z in n y c h h ip o tez. Je ż e li te o r ia je s t zg o d n a z fak tam i, ale n ie p rz e w id u je n o w y ch z ja w is k i n o w y c h sp o so b ó w b a d a n ia , a p rz y ty m d la u z g o d n ie n ia z no w y m i fa k ta m i d o m a g a się ró żn eg o ro d z a ju d o d a tk o w y c h , często sztu cz n y c h zało ż eń i p rzy p u szczeń , o znacza to, że n ie w y ja ś n ia o n a re a ln e g o m echanizm u b a d a n y c h zjaw isk .
P rzed a stro fiz y k ą , ja k p rz e d k a ż d ą ro z w ija ją c ą się n a u k ą , sto i zad a n ie ro zszerzan ia, p o g łę b ia n ia i p re c y z o w a n ia w ie d z y o W sz e c h św ie c ie , a d o k o n y w a ć się to m oże przez tw o rz e n ie i u ż y tk o w a n ie z m o d ern izo w an ej a p a r a tu r y b a d aw czej p rz y ró w n o czesn y m w y k o rz y sta n iu w sk a z a ń m e to d o lo gicznych.
A n n a T rza sk o w sk a
