Waldemar Szczerba
Program ratowania Suomenlinny
Ochrona Zabytków 38/3-4 (150-151), 298-307
W A LD E M A R SZCZERBA
PROGRAM RATOWANIA SUOMENLINNY
P race n a d k o m p le k s o w y m p rz e k s z ta łc e n ie m z e s p o łu w y s p -tw ie rd z S u o m e n lin n y w żywą część H e ls in e k , ze szczeg ólnym u w z g lę d n ie n ie m w a rto ś c i h is to ry c z n y c h i p rz e s trz e n n y c h te g o z a b y tk u , z a p o c z ą tk o w a ł k o n k u rs z a in ic jo w a n y przez K o m ite t S u o m e n lin n y w 1969 r., a z o rg a n iz o w a n y przez rząd fiń s k i w 1971 r .1
D w a p ro je k ty k o n k u rs o w e u zyska ły p ie rw s z ą ró w n o rz ę d n ą n a g ro d ę i s ta ły się p o d s ta w ą d o da ls z y c h p ra c .
1 Jury konkursu: przewodniczący - Jussi Lappi-Seppala (ze strony Komitetu Suomenlinny), członkowie — Olof af H all strom, Heikki Sysimetsa, Lauri Karava, Antero Sinisalo, Ola- vi Terho, Aulis Blomstedt (SAFA), Arto Sipinen (SAFA). Licz ba nadesłanych prac — 30. Dwie pierwsze nagrody równo rzędne: zespół — Erkki Kairamo, Maija Kairamo, Reijo Lah- tinen, Bengt Lundsten, Pertti Solia, Esko Vormala, Pertti Hokkanen (asystent), Elias Häro (historia architektury), Yrjo- -Paavo Häyrynen (socjologia), Olavi Ebeling (inżynieria miej ska, Eero Jantti i Pekka Nieminen (model) oraz zespół dru gi w składzie: Osmo Mikkonen (autor) i Pekka Kolari, Raimo Saarenvirta, Kirsti Ervola, Pasi Räevaara (asystenci). SAFA — Stowarzyszenie Architektów Fińskich.
7. H elsinki i Suom enlinna (Sveaborg) ok. 1800 r. (wg M. Sund man, "Stages in the growth a town” , H elsinki 1982) 1. H elsinki and Suom enlinna (Sveaborg), ca 1800 (after M. Sund m an; Stages in the growth o f a town, Helsinki 1982)
2. Suomenlinna, plan stanu istnie- jqcego (1974 r.)
2. Suomenlinna, plan o l the con d ition in 1974
3. Perspektywa Suomenlinny z w i dokiem na Fort Ehrensvärda (rys. R. Ahlquist)
3. The view of Suom enlinna over looking Ehrensvärd Fort (drawing by R. A hlquist) .4. ' I ‘f l Él | j ] i i : ; ä 4 Ц ; » B i t ® / А Г Г У - f " " " ' i f ... ^ - t > .v i
( t
\ \
Ï y
и
г
? лMUSEOVIRASTO 2 p o w o ła ło g ru p ę p ro je kto w q , a ja k o głównych p ro je k ta n tó w zaproszono do w spółpracy a r c h ite któ w : Erkki K airam o oraz Reijo La h tin e n a . G ru pa p ro je kto w a o kre śliła pro g ra m swych prac oraz p o trzeby fin a n so w e te g o olbrzym iego przedsięw zięcia ko n serw atorskiego, które przew idziane je s t do re a liz a c ji w ie lo e ta p o w e j. Program re w ita liz a c ji S uom enlinny je s t za m ierzeniem o w yją tko w o w ie lk ie j skali, dotyczy bowiem czterech wysp, nie połączonych z H elsin ka m i na lądzie stałym, bez in fra s tru k tu ry te ch n iczn e j o s ta n d a rd zie współczesnym. Jest to zam ierzenie o randze re w aloryzacji
naszego Krakowa.
S uom e n lin n a odgryw a w św iadom ości Finów szczegól ną rolę i d la te g o d o p la n o w a n e g o przedsięw zięcia przykładana je s t w ie lka w a g a , a co za tym idzie prze znaczono też na ten cel znaczne środki m a te ria ln e . Z g o d n ie z decyzjam i rządu tw ierdza ma pozostać trw a łym i żywym dokum entem h is to rii F in la n d ii, a je d n o cześnie stać się ośrodkiem ku ltu ra ln ym o znaczeniu
2
O d p o w ie d n ik p o ls k ie g o Z arzą d u M uze ó w i O ch ro n y Z a b ytków M KiS.międzynarodow ym . Ponadto S uom enłinna je s t d z ie ln i cą H elsinek, gdzie coraz ch ę tn ie j p ra g n ą mieszkać ludzie w m iarę popraw y sta n d a rd ó w m ieszkaniowych i usług. Ze śródm ieściem H elsinek połączona je s t ko m u n ika cją prom ow ą, a w zim ie można na w e t sam o chodem przejechać przez zam arzniętą zatokę do tw ie r dzy. O d la t sześćdziesiątych w szybkim te m p ie zaczęła rów nież w zrastać p o p u la rn o ść S uom enlinny ja k o m ie j sca wypoczynku. Spośród różnorodnych form wypoczyn ku pierwsze m iejsce z a jm u ją tu spacery na świeżym pow ietrzu, choć są o g ra n iczo n e w a ru n ka m i klim atycz nymi i sezonami letnich urlopów , d la te g o n a jw ię c e j odw iedzających to m iejsce (90% ) przypada na okres letni. Liczba osób o d w ie d za ją cych w czasie ca łe g o ro ku je s t niska, w obec czego podstaw ow e form y usług m a ją c h a ra k te r sezonowy. N ie dotyczy to zao p a trze nia w żywność.
P o w o ła n y z e s p ó ł p ro je k to w y z a g o s p o d a ro w a n ia S u o m e n lin n y n a s tę p u ją c o o k re ś lił c e l p la n o w a n y c h d z ia ła ń :
— u c z y n ie n ie z S u o m e n lin n y m ie js c a o najw yższych w a lo ra c h h is to ry c z n y c h , p rz e s trz e n n y c h i k u ltu r a ln y c h ; — p rz e k s z ta łc e n ie S u o m e n lin n y w o s o b liw o ś ć k r a jo zn a w czą , m ie js c e w y p o c z y n k u i m ię d z y n a ro d o w e c e n tru m k u ltu r y ;
a
— s tw o rz e n ie ż y w o tn e g o o ś ro d k a d o c o d z ie n n e j p r a cy i życia d la m ie s z k a ń c ó w H e ls in e k , ja k o ich d z ie l nicy.
Z a m ie rz a s ię p rz e k a z a ć d o e k s p lo a ta c ji w szystkie b u d y n k i, przy czym ro z b ió rk i o b ie k tó w p rz e w id u je się ty l ko w ó w c z a s , g d y je s t to n ie z b ę d n e z p u n k tu w id z e n ia p rz y s z łe g o w y k o rz y s ta n ia . Z a m ie rz a się ró w n ie ż p rz e k a z a ć d o u ż y tk o w a n ia o b ie k ty h is to ry c z n e i p la c e na c e le k u ltu ry , m ie js c a w y p o c z y n k u i m ie js c a k r a jo b r a zow e. W z n o s z e n ie n o w y c h b u d y n k ó w m o ż liw e je s t ty l ko w tych w y p a d k a c h , g d y n ie z m ie n i to h is to ry c z n e g o o b lic z a S u o m e n lin n y . U n ik a się ja k ic h k o lw ie k p rz e d s ię w z ię ć , k tó re m o g ły b y s p o w o d o w a ć z n is z c z e n ie k u ltu ra ln y c h i h is to ry c z n y c h w a lo ró w o b ie k tó w . P ro g ra m fu n k c jo n a ln y p o w in ie n h a rm o n iz o w a ć z h is to ry cznym o b s z a re m S u o m e n lin n y , a p o n ie w a ż tw ie rd z a
z n a jd u je się na w y s p a c h , za o d p o w ie d n ie uw aża s ię fu n k c je z w ią z a n e z m orze m , z g o d n e z tra d y c ją te g o
m ie js c a i s ta n e m o b e c n y m .
P ro je k t z a g o s p o d a ro w a n ia d o c e lo w e g o je s t p r o je k te m o tw a rty m . P o le g a to na tym , że k a ż d y fr a g m e n t S u o m e n lin n y z o s ta ł na e ta p ie k o n c e p c ji p la n u szcze g ó ło w e g o z a g o s p o d a ro w a n ia ro z w ią z a n y w a ria n to w o z o k re ś le n ie m m in im a ln e j i m a k s y m a ln e j lin ii z a b u d o wy, w yso kości b u d y n k ó w i ich p ro g ra m ó w użytko w ych. W o b e c n ie m o ż n o ś c i o k re ś le n ia w szystkich przyszłych u ż y tk o w n ik ó w i in w e s to ró w p o z o s ta w ia się z a p is p la n u p rz y jm u ją c y w p rzyszłości z m ia n y n a każdym e ta p ie in w e s to w a n ia . W tra k c ie p ra c w s tę p n y c h i p rz y g o to w y w a n ia o p ra c o w a ń p e r y fe r y jn y c h 3 o k re ś lo n o ta k ż e o b szary S u o m e n lin n y , g d z ie w przyszłości p o trz e b n e b ę d ą ro z w ią z a n ia o szcze g ó ln ym c h a ra k te rz e , k tó re
uzy-4. Suomenlinna, Fort Ehrensvärda, budynek flankujący C40: a — p la ny wszystkich kondygnacji według propozycji rekonstrukcji ; b — ele wacje według propozycji rekon strukcji stanu z 1700 r.
4. Suomenlinna, Ehrensvärd Fort, a flanking b u ild in g C40: a — plans of a ll floors as proposed in the reconstruction p ro je c t; b — elevations according to the p ro posed reconstruction of the 1700 condition r ' ’ .... . ^ ..—
ч
. ..... f
- - -....-t;
. ;7
m жEl Я Я
«g»Ж[ S E E
Ш
ш
E
‘'
-j D l f f l l
[.ö l I I
a n i о ш i ’
ш n c n n n
»Ж.—1°
ы
it;m ш m ffl m
■
й n. о a о н
i? rC
\~r
ffl ш m m 1
Julkisivu luoteeseen
Щ 'я Г } Щ Щ г Ж <:■ У. Ш • ж ж ж Ж' жffl ffl ffl
_£~; h&b** ^ Julkisivu кааккоопт т т ш т - т
Я R а я ^ м - . 1 М ' . 1 • H J i . t _ I f f l O f f i D »Г »
р| pj
г пщ, ' ■ - W : : V ,s i
I s -Julkisivu koilliseen ~ r ЖLeikkaus C-C Julkisivu hunaaseen
ska się w w yniku konkursów arch ite kto n iczn ych i prze ta rg ó w . O s ta tn io np. ogłoszony został konkurs a rc h i te kto n iczn y na a d a p ta c ję Fortu E hrensvärda, którą to m ożliw ość przew idziano ju ż w iele la t tem u.
3 W tym wypadku chodzi o przygotowanie opracow ań spe cjalistycznych, które były niezbędne przed przystąpieniem
do fazy koncepcji projektow ej zagospodarow ania Suomen linny, a m ianow icie: opracowanie hydrogeologiczne całości obszaru, inwentaryzacja uzbrojenia terenu, inwentaryzacje skrótowe i szczegółowe wszystkich obiektów, ekspertyzy kon strukcyjno-budowlane dla większości budynków, szacunki wartości substancji istniejącej, analizy program ów wstęp nych, przygotowanie podstaw prawnych dla zamierzonego program u, analizy etapow ania i kosztów na poszczególnych etapach prac i w iele innych. Trzeba pam iętać o tym, że bez takich przygotowań niemożliwe byłoby przystąpienie do faz projektowych.
S topień od b u d o w y budynków o kreślono na p o d s ta w ie szczegółowych og lę dzin i a n a liz stanu is tn ie ją c e go. Pozwoliło to na w cześniejsze przyg o to w a n ie h a r m o n o g ram ó w i kosztorysów d la każdego z a d a n ia . Z o g ó ln e g o p rogram u w ynika, że konieczne są także d la w ie lu fra g m e n tó w tw ierdzy rekonstrukcje, które uczytel n ią lu b odtw orzą historyczny o braz tw ierdzy. Jako za sadę o d b u d o w y m urów tw ierdzy przyjęto w p ro je k c ie d z ia ła n ia zm ierzające do n a d a n ia im historycznego w yg lą d u , który będzie lo g iczn ie harm o n izo w a ć z o b e c nym w yglądem i stanem m urów lub z historycznym i wy m a g a n ia m i w ynikającym i z o ta c z a ją c e j zabudow y. N a d b u d o w a n e d o d a tko w e ko n stru kcje w tra k c ie rozw oju te c h n ik i w o je n n e j, dzięki którym sta ra n o się zwiększyć znaczenie twierdzy, m ają m ieć ta ką sam ą w a rto ść h i storyczną, ja k p ie rw o tn y w ygląd twierdzy.
r .
Przykłady re ko n stru kcji :
1. D ziedziniec tw ie rd zy Susisaori - p ro p o n u je się tu rekonstrukcję o d w a chu , a zam iast o d b u d o w y znisz czonych budynków i urządzeń - a ra n ża cję zachow a nych.
2. C erkiew S u o m e n lin n a - p ro p o n u je się dyskusję nad problem em , czy należy przyw rócić pierw otny kształt cerkw i (byłej cerkwi A le ksa n d ra N ew skiego), która swój obecny w ygląd otrzym ała w la ta ch 1922—1928. P ierw otne ko n stru kcje dzw onnic (bez ko p u ł) z n a jd u ją
a
5. Suomenlinna, budynki B44 i B45, tzw. Palmstierna Baraks: a - projekt a d a p ta c ji na pracow nie dla artystów wykonany przez b iu ro Severi Blomstedt, plany przy ziemia i piętra oraz przekrój i e le w acja po łu d n io w a : b - usytuowa nie tych budynków (wg „ T iili", Nr i, 1980)
5. Suomenlinna, buildings B44 and B45, the so-called Palmstierna B a raks: a - plan of the a d ap ta tion of artistic ateliers, drawn by Se veri Blom stedt; plans of the ground and upper floors as w ell as cross-section and southern ele vations, b — positioning of the buildings (a fte r „ T iili',, No 4, 1980)
A T E U E E T A lO 1/400
HAVAINNEKUVA JU LKISIV U ETEIÄÄN
ТОШ ВЫ KERROS ^ A T £ U € £ N PA R V i 2 A S U N T O 3 V iÇ R A S N U O N E 4 ASUINHUONE 5 U l KOTÇRASSi 6 Y H T E łS T łlA ? ETEtSmA WÎHJAKERRÛS 2. KERROS 1. K E R R O S 1 A T E U E E 2 TYÖTJIA 3 V IE ftA S H U O N E 4 S O S fA A U T flA 5 V A R A S T O 6 T E K N łS T A T łŁ A A У ETEtSTlLA
się niem al w całości w ścianach budynku. R ekonstruk cja cerkwi oznaczałaby n a to m ia s t zm ianę je j obecnej fu n k c ji — la ta rn i m orskiej.
Rejon dom ków drew nianych na wyspie Iso-M ustasaari p ro p o n u je się zabudow ać dom am i m ieszkalnym i o
dpo-a
w ia d a jq cym i istniejącym stylom a rchitektonicznym . W budynkach tych można pom ieścić także usługi d la m ieszkańców i przedłużyć tra d y c ję „h a n d lu p a lo w e g o "
twierdzy.
N a jb a rd z ie j o d p o w ie d n im i typowym budynkiem d la te
b
6. Wyspa /so Mustasaari, fra g - ment z zabudową dre w n ian ą: a - stan istniejący w 1983 r.; b — p ro je k t dogęszczenia dom am i je d n o rodzinnym i (wg „A -K o n s u ltit” ) 6. The Isle of Iso M ustasaari, p a rt
with wooden b u ild in g s : a — con d itio n in 1983, b — plan o f fillin g up with detached houses (after "A -K o n s u ltit")
go rejo n u w yd a je się dom d re w n ia n y d la 1—2 rodzin, przy czym nie należy korzystać z je d n e g o p ro je ktu budynku. Każdy budynek p ro je kto w a n y je s t in d y w id u a ln ie na p o d sta w ie in stru kcji dotyczącej m a te ria łó w w ykończenia e le w a cji, je j koloru, form y d a chu, itp. w ykończenia e le w a cji, je j koloru, form y d a ch u itp. w ie rzch n ia m ieszkalna zabudow y S uom enlinny wynosić będzie ok. 60 tys. m2 i założonym w skaźniku 30 m2 na osobę (liczb a ludności wyniesie w tedy ok. 2035 o só b ); w 1974 r. pow ierzchnia m ieszkalna w ynosiła ok. 19 tys. m2 przy wskaźniku 18 m2 na osobę.
Przy brzegach tw ierdzy p ro p o n u je się także rozm ie ścić w 2—3 g ru p a c h pew ną liczbę starych statków i ża glow ców , a d a p to w a n ych na m ieszkania. N adbrzeża o o d p o w ie d n ie j ko n stru kcji pow inny zapew nić tym s ta t kom w łą cze n ie ich w system o b s łu g i k o m u n a ln e j (c.o., ka n a liz a c ja , p rą d ); przew idyw ana m aksym alna liczba sta tkó w : 15—30 z ok. 100 „m ie s z k a ń c a m i". Będą to m ałe je d n o s tk i, np. ja ch ty, gdzie mieszka np. je d n a 3 -4 -o s o b o w a rodzina.
N a te re n ie S uom e n lin n y oprócz o g ó ln ie dostępnych za kła d ów usługow ych i sieci h a n d lo w e j z n a jd u ją się przedsiębiorstw a i instytucje z a tru d n ia ją c e ok. 190 o só b : re jo n o w e b iu ro e ks p lo a ta c ji, szkoła morska, s ta ły obóz re s o c ja liz a c ji, d zia ły MUSEOVIRASTO oraz C entrum Sztuki K rajów S kandynaw skich, w którym cza sowo przebyw ają zaproszeni artyści na p le n era ch . W przyszłości p rze w id u je się zwiększenie liczby m iejsc pracy, a także p ro p o n u je się różnym instytucjom za ło żenie tu swych siedzib. Takim przykładem je s t p ro je k t utw orzenia ośrodka szkoleniow ego dla celników , h o te lu , portu ja c h to w e g o d la gości zagranicznych, g a le rii sztuki w spółczesnej czy s ta łe j c a ło ro czn e j re sta u ra cji. Podstaw ową fu n k c ją k u ltu ra ln ą ma być zaczynające już sw oją d zia ła ln o ś ć C entrum Sztuki K rajów S kandy naw skich. Placówka ta ma prow adzić szeroki program — od a te lie r d la artystów -m ieszkańców S uom enlinny, poprzez rozliczne plenery i wystawy, kursy, szkolenia, muzeum, aż do fe stiw a li plastycznych i te a tra ln ych na świeżym pow ietrzu. W ten sposób wyrazi się rów nież m iędzynarodow y aspekt p rogram u Suom enlinny. W latach siedem dziesiątych większość budynków Su o m e n lin n y była ogrzew ana piecam i opa lan ym i d re w nem, n a to m ia s t n ie w ie lk ie o d cin ki k a n a liz a c ji, które dzia ła ły, o d p ro w a d za ły ścieki w prost do morza. Do 1981 r. w yb u d ow a n o d la każdej wyspy kolektor, a n a s tę p n ie k a n a ł zbiorczy wszystkich in s ta la c ji pod dnem zatoki w raz z przepom pow nią. Pozwoliło to na p o d łą czenie S uom enlinny do ka n a liz a c ji m ie jskie j H elsinek. W tym samym tu n e lu p o prow adzono także c ie p ło c ią g z c e n tra ln e j ko tło w n i m iasta oraz d ro b n ie jsze in s ta la cje , w tym z a sila n ie w e n e rg ię elektryczną. O b e c n ie S u o m e n lin n a w yposażona już je s t w ko m p le t n ie zb ędnej in fra stru ktu ry. Ta podstaw ow a inw estycja p o zw ala na k o n tyn u a cję p ro je ktu i zapew nia o b słu gę S uom e n lin n y pod w zględem in fra s tru k tu ry na przy szłość (d o d a tko w o może służyć ja k o schron).
Sieć d róg o b e jm u je o b e c n ie cały obszar wysp. Pozio my dróg należy przebudow ać o d p o w ie d n io do poziom ów pierw otnych, a le tylko wówczas, gdy re konstruow ane b u dynki będ ą m ogły przyjąć now e poziom y p o sa d o w ie n ia . U lice, d ro g i i o g ro d y przeznaczone będą g łó w n ie d la pieszych. S tąd w ynika konieczność w p ro w a d ze n ia róż nego rodzaju naw ierzchni oraz potrzeba ograniczenia' szybkości p o ja zd ó w d o 20 km n o g o dzinę. T ra n sp o rt zewnętrzny korzysta z kursujących co 10 m in u t prom ów
pasażerskich i tow arow ych, łączących S u o m e n lin n ę z centrum H e lsin e k oraz z d z ie ln ic ą K a ta n a ja k k a . D la ce lów turystycznych p la n u je się także w p ro w a d zić tra n sp o rt konny.
Ten w skrócie przedstaw iony p rogram d zia ła ń konser w atorskich i społecznych na te re n ie S u o m e n lin n y p la now any był początkow o na 20 lat, przy p rze w id yw a nych w roku 1974 kosztach ok. 340 min. m arek fiń skich. D la spraw nego przeprow adzenia procesu p ro je kto w e g o i je g o re a liza cji p o w o ła n o b iu ro ko o rd y n a cyjne (S uom e n lin n a n H o ito k u n ta ), które je s t także zle c e n io da w cą szczegółowych p ra c projektow ych, in w e sto rem, nadzorem budow lanym . B iuro to p o d p o rz ą d k o w a ne je s t K om itetow i S uom enlinny, który p e łn i fu n k c ję rzecznika program u ze strony rządu i M in is te rs tw a E d u k a c ji. Decyzje strategiczne p o d e jm u je K om itet, n a to m ia st re a liz u je je b iuro. W zakresie p ra c b a d a w czych o charakterze konserw atorskim b iu ro p o d p o rz ą d kow ane je s t MUSEOVIRASTO, które ma sw o ją filię w S uom e n lin n ie , gdzie zb ie ra n e są m a te ria ły h isto ry czne, przygotow yw ane wytyczne konserw atorskie, p ro w adzone b a d a n ia historyczne, a rch e o lo g iczn e , a rc h i te kto n iczn e i inne o p ra c o w a n ia n iezbędne d la w ła ś c i w ego przebiegu procesu p ro je kto w e g o .
B iuro koordynacyjne i g ru p a związanych z nim osób o p ra co w a ły w latach siedem dziesiątych szczegółow e plany przyszłego w ykorzystania S u o m e n lin n y i stworzy ły akty praw ne pozw a la ją ce o b e cn ie tylko na k o n tro lo w a n ie i koordynow anie d zia ła ń . W yko n a n a została olbrzym ia praca planistyczna i p ro je kto w a . Pracam i b iu ra k ie ru je a rc h ite k t Reijo L a htinen, w s p ó ła u to r zwy cię skie j pracy konkursow ej z 1971 r. D a je to c ią g ło ś ć ko n ce p cji i re a liz a c ji, co je s t n iezm iernie isto tn e d la końcow ego efektu podjętych d z ia ła ń . W la ta ch 1974— —1976 ukszta łto w a ł się sposób p ro w a d ze n ia p ra c p ro jektow ych i realizacyjnych. M o g ło to n a s tą p ić po za tw ie rd ze n iu pla n u szczegółow ego i w yko n a niu licz nych w a ria n tó w z a g o sp o d a ro w a n ia fra g m e n tó w S uo m enlinny, zwłaszcza tych najw ażniejszych z p u n ktu w i dzenia h is to rii i wyrazu przestrzennego. K ażdorazo wo po p o d ję c iu decyzji o rem oncie czy o d b u d o w ie je d n o stko w e g o obiektu b iu ro k o o rd yn a cyjn e przeka zuje w ybranem u biu ru a rc h ite kto n iczn e m u u sta le n ia i wytyczne, po czym n a d zo ru je re a liz a c ję p ro je k tu , w którego zatw ierdzeniu uczestniczy. W ten sposób przez cały czas trw a n ia program u w ie lu a rc h ite k tó w i p ra cow ni może dołożyć sw oją „c e g ie łk ę " do te g o p ro gra m u , p ro p o n u ją c ciekaw e, in d y w id u a ln e rozw iąza nia. Przy szczególnie ważnych o b ie k ta c h i te m a ta ch a n g a ż u je się kiłka b iu r bądź ogłasza konkurs. W 1984 r. ogłoszono np. konkurs na d o ce low e u kszta łto w a n ie fo rtu Ehrensvärda wraz z a d a p ta c ją budynków fla n k u ją c y c h na restaurację, g a le rię sztuki i ośrodek szkoleniow y d la celników . Na te j sam ej zasadzie w p ro w a d za n i są na obszar Suomervlinny różni inwestorzy i użytkownicy, którzy uzyskują o d p o w ie d n ie kredyty i p o moc merytoryczną przy re a liz a c ji swoich o b ie któ w . Na bieżąco ok. 15 b iu r projektow ych w s p ó łp ra c u je z b iu rem koordynacyjnym .
D la zilu stro w a n ia ch a ra kte ru poczynań związanych z re a liz a c ją program u S uom enlinny przedstaw iam kilka przykładów rozwiązań projektow ych.
PROJEKT ADAPTACJI FRAGMENTU FORTU N A W YS PIE SUSISAARI, tzw. P alm stiem a B araks; p ro je k t ten
t
7. W ariantow e studia uzupełnienia zabudowy drewniane} na wyspie Iso M ustasaari według projektu wykonanego przez biuro A-Konsul- tit w Helsinkach (wg „A -K onsul- tit” )
7. V arian t studies o ł com pleting wooden buildings on the isle of Iso M ustasaari according to the p ro je c t by A-K onsultit in H e l sinki (after "A -K o n s u ltit” )
С
Ж
/ - ' ч " Л ё
- " " ' Щ 4 ■ l b w/ /
V '•У
/
27 4 ” ■ * * ?%■ s t & ' i * ( S ■I ’ г ’ -•< £Ź \,‘ Д* t? f y *•*С
у-
е
Ж /Т т
28 *' ' £ > - • Л ' , : :Х '" i f ^ à * î ■ ■ • ' Ч ч / # . д V - c t c H V \ ч ’ * » , » , •л** W ‘ "'X''', \V 1 -v * ' SM .m u УД/
„г, v ä k -Т Д /. ^ г 4' * ‘^ M b â v i• if
• \ v K ' % W' f / r w
1 7
ti
//. if < 4*--*rf a
'
утл
A \ j§
został w ykonany w 1980 r. przez b iu ro a rch ite ktu ry Severi Blom stedt. O b ie k ty sta n o w iące p rze d m io t p ro je k to w a n ia p ie rw o tn ie były pom ieszczeniam i służącymi do p ro w a d ze n ia og n ia przez otw ory strzelnicze, n a stę p nie m agazynam i i salam i ćwiczeń d la żołnierzy, a o s ta tn io m ieściły się tu także b iu ra oraz pra co w n ia ce ra m iki — Pot V ia p o ri. P rojekt za kła d a a d a p ta c ję tych o b ie któ w (budynku zw anego B44 w p ro g ra m ie Su o m e n lin n y oraz są sie d nie g o B45) na s tu d ia d la a rty stów Skandynaw skiego C entrum Sztuki i m ieszkania. W budynku B44 um ieszczono zaplecze techniczne, p o koje go ścin ne i m ałe m ieszkania. Pracow nie m a la r skie i rzeźbiarskie u lo ko w a n o w b udynku B45, który b a rd z ie j n a d a je się do a d a p ta c ji na ten cel ze w zglę du na dużą wysokość pomieszczeń oraz ła tw y dostęp transportow y. Każda p ra co w n ia w yposażona je s t w
a ntre so lę , gdzie z n a jd u je się m ała kuchenka i s y p ia l nia. Poprzez uskok w dobudow anym d a chu uzyskano n ie w id o czn e z dalszej o d le gło ści obszerne balkony. Do u m e b lo w a n ia budynku użyto współczesnych m ebli fiń skich , a do w nętrz w prow adzono dużo drew na na sufity i ściany, co n a d a je im cie p ły i spokojny klim at. Powierzchnia ca łko w ita wynosi ok. 1500 m2, p ow ierz ch n ia d o b u d o w a n a ok 900 m2, z czego p ra co w n ie d la artystów za jm u ją 470 m2. W budynku B44 utrzym ano ce g la n ą elew ację, n a to m ia st budynek B-45 o tynkow a
ny został w kolorze żółtym ; tra d y c y jn ie dachy kryte są b la c h ą (wraz z kom inam i). Prace zostały zakończone w 1982 r.
PROJEKT D O G ĘSZCZENIA Z A B U D O W Y M IE S Z K A N IO WEJ; o p ra co w a n y został w 1984 r. przez b iu ro
8. S tudia wariantow e fragm entu krajobrazu Suom enlinny; wschodni brzeg wyspy Susisaari w 1978 oraz w 2010 r. (wg „H e la n d e r-L ë iv is k a ")
8. V arian t studies on pa rt of the landscape in S uom enlinna; the eastern coast of the Isle of Susisaari in 1978 and in 2010 (by „H e la n d e r-L ë iviska ")
s u lt it 4. S u o m e n lin n a je s t d z ie ln icą H elsinek. Ze w zg lę du je d n a k na duże o d d a le n ie od centrum m iasta o ra z ucią żliw o ści związane z brakiem usług i złymi w a ru n k a m i technicznym i zabudowy, od w ielu la t wy s tę p u je zjaw isko zm niejszania się liczby stałych m ie szkańców te j dzielnicy. D la zaham ow ania te j te n d e n c ji, a n a w e t zwiększenia ludności S uom enlinny p la n u je się w yre m o n to w a n ie istniejących zasobów m ieszka niow ych oraz w yb u d ow a n ie nowych d om ów : w o ln o stojących, je d n o ro d zin n ych , o ko n stru kcji tra d ycyjn e j — d re w n ia n e j. Projekt zakłada w yb u d ow a n ie 25 takich dom ów . Będą one zlokalizow ane na m iejscu o biektów rozebranych bądź na działkach wolnych. A by zagw a ra n to w a ć większą „p ry w a tn o ś ć ” życia m ieszkańców Su o m e n lin n y (w sezonie letnim odw iedza ją ponad 1 min tu rystó w ) p ro je k t zakłada „o d w ró c e n ie ” d om ów od tras spacerow ych i w ytw orzenie stref przydom owych, n ie dostępnych dla „o b c y c h ” . Przed przystąpieniem do p ro je k tu przestu d io w a n o historię tego rodzaju za b u d o wy S u o m e n lin n y 5. O b e c n ie zabudow a m ieszkaniow a ma c h a ra k te r g n iazdow y i skoncentrow ana je s t w 6 m iejscach. W 60 dom ach mieszka ok. 130 osób. Poło wa d om ów je s t w łasnością p ry w a tn ą ; z te j liczby tylko 14 bud yn kó w utrzym uje się w całości ja k o m ieszka
nia, pozostałe m ają fu n k c ję łączoną. Cztery ta k ie d o m ki są sklepam i. P rojekt je s t ta k pom yślany, by nowe budynki h arm onizow ały z dom am i stojącym i w ich n a j bliższym otoczeniu, a także w ko m p o n o w a ły się w syl w etę wyspy, zwłaszcza w w id o ku od strony morza. W szystkie nowo p ro je kto w a n e dom y w yposażone są w ko m p le t in s ta la c ji, podwyższono znacznie wskaźnik pow ierzchni ca łk o w ite j p rzyp a d a ją ce j na 1 mieszkańca do 30 m2.
Tradycyjny sposób życia w F in la n d ii u kszta łto w a ł o b e j ście dom ow e. W takim ob e jściu z n a jd o w a ło się zwy kle pom ieszczenie sauny (na o g ó ł w rogu d zia łki), skład o p a łu, szopa na wóz konny, o b o ra d la in w e n tarza, kompost. O b e c n ie zm ie n ił się tryb życia miesz kańców , a życie rodzinne zam knęło się w środku d o mu. D la te g o w nowych p ro je kta ch bryły dom ów nie są już p o d b u d o w a n e p ło ta m i, m ałym i daszkam i i e le m entam i obejścia. P oszukiw ania poszły w kierunku zm niejszenia o d le g ło ści między bu dymkami. I tak, ja k m ów ią autorzy p ro je ktu , nie będzie ju ż w id a ć nad S u o m e n lin n ę b ia łe j w stęgi dymu na niebieskim n ie b ie w zimie.
O s ta tn io zwiększyło się z a in te re so w a n ie lu d n ości H e l sinek mieszkaniem w S uom e n lin n ie . W p ły n ą ł na to
4 Biuro to kierowane jest przez Gunnel i Erica Adlercreutz, znanych fińskich architektów. E. Adlercreutz wykonał już kil ka projektów nowych uzupełnień zabudowy drewnianej. Są to projekty oceniane wysoko, ponieważ kontynuują skalę i zasady tradycyjnej architektury drewnianej, a nowocze sność wyraża się w nich w nowym zastosowaniu detalu dre wnianego i stwarzaniu klimatu małej skali ganków, stref podwórek czy pergol. Do bardziej znanych realizacji tego architekta należą: motel Tammisaari, dom dla starszych osób w Pietarsaari czy nowe uzupełnienia w Kokkola. Pro
jekt dla Suomenlinny wykonany został przez zespół w skła dzie: Erie Adlercreutz, Tapani Kajaste, Staffan Lodenius, Hännele Stórgards, Merja Wirkkula i Koichi Ushio. 5 W okresie szwedzkim przed 1809 r. domy takie na ma pach w ogóle nie są pokazane. W XIX w. wznoszono je w tani i szybki sposób, licząc się, że mogą ulec zniszcze niom wojennym. W połowie wieku było ich tak wiele, że mówiono o mieście garnizonowym, lecz w czasie wojny krymskiej bardzo dużo ich spłonęło od bomb oblężenia. Większość domków stała na Susisaari oraz Iso Mustasaari.
m. în. fa k t ska n a lizo w a n ia wysp I przyłączenia do m ie jskie j sieci grzew czej. S u o m e n łin n a staje się d z ie l nicą artystów, a rch ite któ w , lite ra tó w , a zarazem ludzi młodych.
N iezw ykle istotne w p ro g ra m ie S uom enlinny są Z A G A D N IE N IA PRO JEKTOW ANIA KRAJOBRAZU. W ła ś nie kra jo b ra z d a je pe łn ą id e n ty fik a c ję te g o ob ie ktu , a b io rą c pod uw agę fa kt, że S u o m e n lin n a je s t je d n o cześnie tw ie rd zą w dużym s to p n iu u fo rtyfiko w a n ą , ośrodkiem ku ltu ra ln ym i d z ie ln ic ą m iasta, kształtow a nie kra jo b ra zu je s t niezwykle trudnym zadaniem . D la te g o obszaru charakterystyczny był zawsze p o d ział na trzy strefy kra jo b ra z o w e : p u b liczn ą , n a tu ra ln e tereny zielone z o g ro d a m i i z a b u d o w a n ia m i oraz o tw arty p e j zaż morski. Przy zm ianie c h a ra k te ru fu n k c ji i liczby m ieszkańców p o d zia ł ten stał się nieczytelny. Celem p ro je ktu je s t przyw rócenie d a w n e j atm osfery te g o m ie j sca. P rojekt przekształcenia kra jo b ra zu o p ra co w a n o w biurze „H e ia n d e r-L e iv is k a ” przez zespół w składzie: R ichard A h lq v is t (perspektyw y), W ilh e lm H e la n d e r, Sauvo H e n tto n e n i Tom Simons.
A utorzy p ro je ktu po p rze stu d io w a n iu historycznego roz w o ju pejzażu wysp sfo rm u ło w a li program sto p n io w e g o przekształcania k ra jo b ra zu tw ierdzy w p o w ią za n iu z pfzyjętym program em fu n k c jo n a ln y m na tym terenie. P rojekt zakłada przyw rócenie fo rty fik a c jo m ziemnym ich stanu p ie rw o tn e g o — łą czn ie z wyposażeniem w s ta n o wiska strzelnicze i elem enty pom ocnicze (mosty, fosy,
kła d ki, schodki), n a stępnie korektę u kła d u I i mi brze g o w ej z częściowym przyw róceniem pom ostów i n a d b rze ży oraz re p e ra c ją istniejących. D ru g im ważnym e le mentem je s t za g o sp o d a ro w a n ie wysp pod kątem sza
ty ro ślin n e j i rod za jó w naw ierzchni. P ro je kto w an a sza ta roślinna ma p o dkreślać układ d o m in a n t przestrzen nych S uom enlinny, eksponow ać b a rd z ie j znaczące b u dynki, to co zbyteczne zasłaniać w głów nych w id o ka ch , a inne m iejsca uw ypuklać. P rojekt określa n a w ie rzch
nie na głów nych placach i d ro g a ch . Z n a m ie n n e , że w og ó le nie p ro p o n u je się użycia a s fa ltu , tylko g d z ie nie g dzie bruk, większość d róg będzie żw irow a. D o d a t kowo p ro je k t zaw iera a n a lizę kra jo b ra zu w poszcze gólnych okresach rozwoju w d zie ja ch S u o m e n lin n y ; ja k o d a tę w yjściow ą d la d o ce low e g o k s zta łto w a n ia kra jo b ra zu przyjęto rok 1800, tzn. koniec okresu szwedzkiego.6
m gr inż. arch. W ald em a r Szczerba PP PKZ - O d d zia ł w W arszawie Autorzy kom unikatów pragną serdecznie podziękow ać za p o moc przy zebraniu m ateriałów, ja k również um ożliw ienie wszechstronnego poznania Suomenlinny M useovirasto oraz Suomenlinnan Hoitokunta, a w szczególności niżej wym ie nionym : M a iji Kairamo, UUi-Rilt'cie Kauppi, Pekka Kärki, Reijo Lahtinen, Heikki Lahdenmaki, Jyrki Iso-Aho.
6 W niniejszym komunikacie zostały wykorzystane następu jące materiały dotyczące Suomenlinny: Suomenlinnan kay-ttosuunnitelmaehdotus, czyli szczegółowy plan przyszłego wykorzystania twierdzy Suomenlinna wydany przez Komitet Suomenlinny (Suomenlinnan kayttosuunnitelman tyoryhma) w 1974 r.; wyniki konkursu na projekt koncepcyjny zagospoda rowania twierdzy Suomenlinna ogłoszone w 1971 r. w: „Ark- kitehti", Nr 2, 1971; Ulla-Riitta K a u p p i , Studium histo ryczne dla fortu Ehrensvärda wydane przez Museovirasto i Suomenlinnan Hoitokunta w 1984 r. jako część warunków konkursowych; „Arkkitehti", Nr 4, 1980, Nr 1, 1982, Nr 3, 1983, Nr 4, 1984; M. S u n d m a n, Stages in the growth of a town, Helsinki 1982, materiały projektowe uzyskane z Su omenlinnan Hoitokunta w 1983 r.
THE PROGRAMME OF RESCUING SUOMENLINNA
From 1971 Suomenlinna, a group of fortresses — islands situated at the sea mouth to Helsinki, has been subjected to intensive conservation work. This vast programme was initiated by the Finnish government by announcing a con test for the development of islands. Out of the two equiva lent winners of the 1st prize, the project of Reijo Lahtinen, chief designer and architect, was chosen and a special coordination office was opened. The office supervises all design and execution work. The whole programme had been first envisaged for 20 years, with the outlays coming to ca 340 million Finnish marks. After numerous expertises and specialized studies a plan for a detailed development was prepared in 1974 and after its approval by the Committee of Suomenlinna (government spokesman) it became a bin ding document. In the consciousness of the Finns Suomen linna plays a particular role and after the completion of all conservation and investment tasks it is to be a place with highest cultural, historic and landscape values and at the same time a touristic attraction, place of recrea tion and an international centre of culture. We should remember at this point that Suomenlinna is a town 'd i strict and a busy centre of everyday work and life for its inhabitants. The programme envisages a transfer of all buildings on the island for use after the completion of adaptation and conservation works, including installation ones. Until 1981 Suomenlinna was connected to town's net work (water, central heating and electricity) through an under-sea tunnel (collective installation canal). Its function al programme is to harmonize with historic areas of the fortress and it has been assumed that all functions con nected with the sea are best and that they continue the tradition of this place. The programme has been drawn as open in view of the impossibility to determine all users and investors at a design stage. It has been suggested that various organizations and enterprises should establish
their seats there using the existing buildings for this pur pose. Suomenlinna is also a housing estate. It is assumed that it will finally be inhabited by ca 2 thousand people. To carry out this project it is planned to build detached houses in order to fill up the existing buildings. Apart from that, old ships (numbering 30) will also be used for housing purposes and they will be situated on the edges of the fortress. At present a number of design offices is carrying out different work on behalf of Suomenlinna. Un der way and already executed are designs for the adapta tion of buildings B44 and B45 (Severi Blomstedt) for the Scandinavian Centre of Arts, projects of housing estates (A-Consultit) and a broad project for the development of islands' landscape (Helander-Leiviska). The territorial deve lopment has already been done, which enables to continu-1 the programme. To make a historic picture of the fortress clearer the programme envisages also a reconstruction of some details of the structure, e.g. a guardhouse in the courtyard of Susisaari or an orthodox church of Alexander Newski, at present a lighthouse. The reconstruction will also include parts of defence walls and ramparts. At present the Centre of Scandinavian Arts has started its activities; it is to play a leading cultural function at Suomenlinna. In this way an international character of the programme of the revitalization of the fortress is being expressed. A particular attention is being paid to developing the land scape in such a way as to acquire a full identification of a group of islands and their characteristic silhouette. The project includes all road surfaces and plants on the entire territory of Suomenlinna. Ecoloqical and sociological pro blems are also being studied. The thing is that while play ing cultural and historic functions Suomenlinna will also be a place of living for the inhabitants who are very eager to choose it as a place of their permanent residence.
