JAN SIUTA
W PŁY W PR O CESU G LEJO W EG O NA K SZTAŁTOW AN IE SIĘ CECH M ORFOLOGICZNYCH I W ŁAŚCIW O ŚCI CHEM ICZNYCH
PR O FIL U GLEBOW EGO
GLEBY WYTWORZONE Z LESSU I GLINY PYLASTEJ
Pracownia Chemii Gleb Zakładu Gleboznawstwa IUNG w Puławach
P roces glejow y jest jed n y m z podstaw ow ych czynników k s z ta łtu ją cych cechy m orfologiczne gleb, k tó re p rzy najm niej okresow o podle gają lub też w przeszłości podlegały n ad m iern em u uw odnieniu. O gólnie rzecz biorąc, proces glejow y przebiega w w aru n k ach n ad m ie rn e j w il gotności gleby i u jaw n ia się w postaci ch arak tery sty czn eg o zabarw ienia.
W y s o c k i j [73], A f a n a s j e w [1], B l o o m f i e l d [5, 6, 7], J a r
k ó w [21, 22, 23, 24] oraz in n i badacze [8, 27, 28, 50, 53, 56] ustalili, że
dla pow stania procesu glejow ego oprócz n ad m iern ej w ilgotności k o nieczna jest obecność p ro sty ch połączeń organicznych. W edług badań
A f a n a s j e w a , J a r k ó w a, K a u r i c z e w a [26] i B r o m f i e l -
d a [10] bardzo dużą rolę odg ry w ają tu m ikroorganizm y rozkład ające
substan cję organiczną p rzy b rak u lub ograniczonym dopływ ie tle n u atm osferycznego. N ależy podkreślić, że w brew dotychczasow ym poglą dom proces glejow y jest bardzo dynam iczny. W sp rzy jający ch w a ru n kach w ystarczy zaledw ie kilka dni, aby nastąp iła w y raźn a zm iana zabarw ienia gleby [50, 52, 53]. R ów nież tem po zanikania aktualneg o ogle- jenia jest bardzo duże [50]. U trzy m y w anie się przez dłu g i czas w y ra ź nych cech ak tu alneg o oglejenia zależne jest od trw an ia w aru n k ó w w y w ołujących procesy red u k c y jn e. Skoro przy czyny te ustąpią, to z re d u kow ane żelazo bardzo szybko u tle n ia się, oglejenie znika. M im o że w iele przeprow adzonych ostatnio bad ań naukow ych pozw ala określić podstaw ow e w a ru n k i rozw oju procesu glejowego, to jed n ak do te j pory nie w yjaśniono jeszcze w dostateczny sposób istoty tego procesu. P o w szechnie uw aża się, że oglejenie jest zw iązane z re d u k c ją zw iązków żelaza trójw artościow ego do dw uw artościow ego. In n y pogląd w ypow ie dział A f a n a s j e w , k tó ry w w y n ik u p rzeprow adzonych e k sp ery m en
tów lab o ra to ry jn y c h i obserw acji teren o w y ch doszedł do w niosku, że zielononiebieskie zabarw ienie gleju nie jest u w arunkow an e obecnością dw uw artościow ego żelaza. Uważa on, że plam y glejow e pow stają w sk u te k h y d ra ta c ji glinokrzem ianów , k tó ra m oże dokonać się bez udziału procesów red u k c y jn y ch . H ipotezę swą A f a n a s j e w uzasadnia ty m , że w w ielu p rzy p adkach stw ierdzono obecność dużej ilości żelaza dw u wartościow ego, m im o że gleba nie w ykazyw ała zielononiebieskiego za barw ienia. Na podstaw ie naszych b ad ań m ożna stw ierdzić, że chociaż spostrzeżenia A f a n a s j e w a są praw idłow e, to jed n ak w niosek o b a r w ieniu się uw odnionych glinokrzem ianów nie odpow iada rzeczyw istości. Z ielononiebieska, niebieska i szaroniebieska barw a gleju rzeczyw iście uw arun ko w ana jest obecnością żelaza dw uw artościow ego w glebie, dla w y stąpienia ty ch b a rw jed n ak konieczna jest obojętna lu b alkaliczna rea k c ja środow iska. O kazuje się, że ta sam a ilość zw iązków żelaza dw u wartościow ego, zaw arta w przesączu glebow ym lu b glebie jako całości, pow oduje, zależnie od re a k c ji środow iska, zupełnie inne zabarw ienie. Na przy k ład w glebie o kw aśnej re a k c ji nie pow staje zielononiebieskie, lecz tylk o szare zabarw ienie. To sam o dotyczy roztw orów glebow ych zaw ierających sole F ”, k tó re w stan ie zakw aszenia są b ezbarw n e lub lekko opalizujące, n a ty c h m ia st jed n a k po zobojętnieniu sta ją się zie lononiebieskie, a p rzy dużej zaw artości F e” ciem noniebieskie. W w y n ik u przeprow adzonych ekspery m en tó w stw ierdzono, że dw uw artościow e żelazo, zaw arte w kw aśnych roztw orach, podlega znacznie p ow olniej szem u u tle n ia n iu aniżeli w roztw orach obojętnych. Spostrzeżenie to m a duże znaczenie dla w y jaśn ien ia m ig ra cji zredukow anego żelaza w gle bach o różn ym odczynie. Skoro zielononiebieskie zabarw ienie g leju ob serw ujem y ty lk o w środow isku obo jętny m i alkalicznym , w badan iach teren o w y ch większość procesów re d u k c y jn y c h uchodzi naszej uw adze. W w ierzchnich w arstw ach podm okłych gleb bielicow ych m im o b ra k u tle n u nie spoty k am y ch a ra k te ry sty c z n y c h p lam glejow ych, poniew aż rea k c ja środow iska jest kw aśna. D opiero na głębokości, na k tó re j w y stę p u ją w ęglany, z n a jd u ją się w yraźn e zacieki i plam y, a n aw et dobrze w ykształcone poziom y glejow e. Poniew aż analizy chem iczne w y k azują często w iększą zaw artość Fe" w w ierzchnich w arstw ach gleb podm ok łych niż w dobrze w ykształconych zielononiebieskich poziom ach glejo wych, w ysu nięta przez A f a n a s j e w a hipoteza o barw nych, uw odnio nych glinokrzem ianach zyskała zw olenników [9, 48].
B arw a gleju zależy rów nież od innych czynników , a przede w szyst kim od składu m echanicznego i chem icznego m asy ziem istej oraz od ja kości i ilości su b sta n c ji organicznej. Duża zaw artość fra k c ji koloidalnej sp rzy ja pow staw aniu intensyw nie zabarw ionych plam i zacieków g lejo wych. K oloidy so rb u ją k atio n y lu b całe d ro b iny soli żelaza dw u w arto
-ściowego, a ponadto u tru d n ia ją w ypłu k iw an ie tego składnika zaw artego w roztw orze glebow ym . W te n sposób dadzą się w ytłum aczyć lokalne różnice b arw y w utw o rach zwięzłych. Na p rzy k ład jeżeli ilastą próbkę glejow ą przem yw a się wodą destylow aną (na sączku), to zielononiebie- skie lub niebieskie zabarw ienie nie u stę p u je całkow icie. W przy p ad k u p o trak to w an ia próbki roztw orem kw asu lu b zasady o m ałym stężeniu (0,05 n) oglejenie znika bardzo szybko, a do roztw oru przechodzi żelazo dw uw artościow e.
W bad aniach lizy m etry czn y ch [53] prześledzono zm ienność b arw y plam glejow ych pod w pływ em powolnego przem yw ania wodą d esty lo w aną m asy ziem istej. Stw ierdzono, że ciem noniebieskie p lam y stopniowo zm ieniały się na niebieskie, jasnoniebieskie, siw oniebieskie i siwe (na sucho szarobiałe). W czasie p rzem yw ania do roztw oru przechodziła b a r dzo duża ilość żelaza, w apnia, m agnezu, glinu, fosforu oraz innych składników , co spowodowało daleko idące zm iany w obrębie składu ch e m icznego m in e raln e j części gleby, a więc rów nież w obrębie m inerałów ilastych. Z upełnie in n y efek t o trzym aliśm y w naczyniu zam kniętym ,
w k tó ry m silnie zredukow ano (oglejono} utw ó r glebow y. Poniew aż
w danym p rzypad k u nie zostały w y p łu k an e składniki m ineraln e, w o bec tego in te n sy w n y dopływ tle n u atm osferycznego przyw rócił w y j ściowy sta n zabarw ienia gleby. T rzeba podkreślić, że oddziaływ anie tle n u atm osferycznego na próbki po b ran e z n a tu ra ln y c h poziomów i za cieków glejow ych nie przy w raca im żółtego lub b ru n atn e g o zabarw ienia, gdyż zw iązki żelaza dw uw artościow ego zostały już z nich w znacznym stopniu w ypłukane. G inie n ato m iast c h a ra k te ry sty c z n a barw a gleju, a próbka sta je się szara, szarożółta lu b jasnożółta, a niekied y naw et szarobiała.
A czkolw iek proces glejow y jest zawsze uw arunkow any red u k c y jn y m oddziaływ aniem su b sta n c ji organicznej na m in eraln ą część gleby, to jed nak glebotw órczy sk u tek tego procesu jest bardzo różny. Zależy on głów nie od lokalizacji i stopnia n asilenia procesu glejow ego oraz jego zm ienności w czasie, od składu m echanicznego i chem icznego,, odczynu i ru ch u wody w profilu glebow ym . W przy p ad k u dużych zm ian p o ten cjału oksydo-red uk cyjn eg o (którym zazw yczaj to w arzyszy ruch w ody w p ro filu glebow ym ) proces glejow y jest m ało dostrzegalny, m im o iż często ró żn icuje on w w iększym stopniu profil glebow y niż stałe ogle jen ie u w arun ko w ane wodą stag n u jącą. W ostatn ich lata ch liczne b a d a nia p rzek o n u ją nas, że po tencjał o k sy d o -red u k cy jn y jest n ajb ard ziej
dyn am iczn y w w ierzchnich w arstw ach gleby [8, 21, 22, 23, 26, 28]. Ma
to szczególnie m iejsce w ty ch glebach, k tó re na sw ej pow ierzchni za w ie ra ją dużą ilość su b sta n c ji organicznej (np. ściółka leśna). N iem niej jed n ak rów nież w w aru n k ach u p raw y polow ej n ieje d n o k ro tn ie stw ie r
dziliśm y obecność gleju w y stępującego w yłącznie w w ierzchnich w a r stw ach gleby. Ma się rozum ieć, że oglejenie poziom u A± w glebach orn y ch jest zjaw iskiem k ró tk o trw a ły m i pow staje ty lk o w w y bitn ie sp rz y ja ją c y ch w a ru n k a ch re d u k c y jn y ch (np. d łu g o trw ałe deszcze i obec ność znacznej ilości szczątków roślinnych, obornika, nawozów zielonych, p rzy o ran ej d a rn i itp.). T rzeba jed n ak zaznaczyć, że n aw et k ró tk o trw a łe
o glejenie pow oduje lokalne przem ieszczenie b arw ny ch składników ,
w skutek czego pow staje plam iste w ybielenie górnych w arstw gleby. Pod w ilgotnym i lasam i m ieszanym i, a także liściastym i i roślinnością zad ar- n iającą procesy re d u k c y jn e (glejowe) d ziałają in tensy w niej i d łu g o trw a łej niż w okresow o podm okłych glebach ornych. Toteż pow stają tu często dobrze w ykształcone poziom y glejow o-eluw ialne. G leby te po w stają nie ty lk o z utw orów d y luw ialny ch i starszych fo rm acji geologicz nych, ale i ze stosunkow o m łodych aluw iów [2, 18, 19, 34, 42, 50]. Te o statnie by w ają często zaliczane do ty p u gleb bielicow ych, darniow o- -bielicow ych i darniow o-bielicow o-glejow ych [2, 19, 42], przy czym po
w stanie poziom u eluw ialnego różnie byw a tłum aczone. N iektórzy uczeni w yraźnie a k c en tu ją w pływ odgórnych procesów glejow ych na pow sta
w anie jasn y ch plam i poziom ów podobnych do poziom u A2 gleb bielico
w ych [17, 18, 20, 25, 37]. W y s o c k i j [73] uważa, że nie należy m ylić procesu glejow ego z bielicow aniem gleby, chociaż glebotw órczy efekt ty ch dwóch procesów jest niekiedy zupełnie podobny. W edług J a r k o - w a i jego szkoły procesy red u k c y jn e stanow ią podstaw ow e ogniwo czynników k sz ta łtu jąc y c h profil gleb bielicow ych. Również T o m a s z e w s k i [64, 65] uw aża, że okresow a anaerobioza bezw zględna w a ru n k u je przebieg procesu bielicow ania gleby.
W iele ek sperym entów lab o ra to ry jn y c h [1, 5, 6, 10, 33, 50, 53] i ści
słych bad ań tereno w y ch [8, 9, 11, 26, 27, 28, 55] przem aw ia na korzyść
koncepcji J a r k o w a i T o m a s z e w s k i e g o .
Dla ścisłości trzeb a zaznaczyć, że koncepcja tw orzenia się gleb bie licowych p rzy w spółudziale procesu glejow ego była znana już od p o c z ą tk u . bieżącego stulecia. G l i n k a [18] w yróżniał gleby bielicow e w łaściwe i gleby pow stałe p rzy w spółudziale procesów red u k cy jn y ch . Te o statn ie podzielił na: gleby łąkow o-bielicow e, bielicow o-glejow e i to r- fowo-bielicowe. M i e c z y ń s k i [34] pisał na te n tem at: ,,G leby b ie licowe w ym agają dla pow stania swego dość znacznej ilości wilgoci, gdy jed n ak wilgoć ta w y stęp u je w nadm iarze, proces bielicow y pokryw a się zazw yczaj z procesem błotnym , którego sk u tk i u w idaczniają się w zm ia nach zachodzących w budow ie gleb bielicow ych” .
T ak duża różnica poglądów co do znaczenia procesu glejowego w kształto w aniu gleb bielicow ych w ynika z b ra k u dokładnej znajom ości oddziaływ ania procesu glejow ego i jego p ro d u k tó w na przem ian y zacho
dzące w obrębie składu chem icznego i m ineralogicznego koloidów gle bowych.
Na podstaw ie lite ra tu ry [5, 29, 58, 66] m ożna przypuszczać, że d łu
gotrw ałe działanie procesów red u k c y jn y ch połączone z przem yw aniem prow adzi nie tylk o do w ypłuk an ia żelaza i składników o c h a ra k te rz e zasadowym , lecz przyczynia się rów nież do pow staw ania m inerałów ila stych g ru p y kaolinitow ej.
E luw ium i iluw ium procesu glejow ego m a różne form y, k tó re stan o wią odbicie zm ian p o ten cjału oksydo-red u kcy jn ego i ru ch u wody w p ro filu glebow ym . W w y nik u licznych eksperym entów lab o ra to ry jn y c h ustalono, że naw et przy pełn y m nasyceniu wodą (np. p rzy zalewie) p ro cesy glejow e nie o b ejm u ją od razu całej gleby. N ajpierw pow stają po jedyncze m ałe plam y, k tó re stopniow o się pow iększają. Jeżeli przez dłuższy czas dostęp tle n u z zew nątrz jest u tru d n io n y , to poszczególne plam y łączą się w je d n o lity poziom glejow y (rys. 1). Stw ierdzono rów nież, że w przy p ad k u b rak u ru ch u w ody (dośw iadczenie w słoiku ze szlifow anym korkiem ) pow stałe wokół o b u m arłych szczątków ro ślinn ych plam y glejow e nie ro zw ijają się rów nom iernie we w szystkich k ie ru n kach, lecz jak gdyby pod w pływ em ciążenia przem ieszczają się do niż szych p a rtii u tw o ru ziem istego [50]. W w ierzchnich w arstw ach w iększo ści gleb m in e raln y c h n ad m iern e uw odnienie w y stępuje zw ykle okresow o (przedw iośnie i d łu g o trw ałe deszcze), dlatego też procesy glejow e p rze w ażnie nie o b ejm u ją jednocześnie całej, m asy ziem istej, lecz d ziałają w m iejscach w iększych skupisk su b sta n c ji organicznej (rys. 2). Z chw ilą pojaw ienia się plam glejow ych w glebie pow staje zróżnicow anie p o ten cjału ok sy d o -red ukcy jn ego oraz stężeń roztw oru glebowego. W m ie j scach oglejenia znajd u je się duże stężenie soli F e”, Ca, Mg, Mn, P
oraz in n y ch składników m in eraln y ch i organicznych [2 2, 5 3, 56, 70].
W tej sy tu a c ji odbyw a się w ędrów ka rozpuszczonych w wodzie organicz-
n o -m ineralny ch połączeń z m iejsc oglejonych do przyległych stref, gdzie stężenie roztw oru glebow ego jest znacznie m niejsze. P onadto w nie oglejonych stre fa c h istn ieje wyższy po ten cjał tlenow y, k tó ry u tle n ia ją c zredukow ane żelazo, a tak że su b stan cję organiczną, pow oduje w y trą c e nie ty ch składników . Zm niejsza to rów nież stężenie roztw oru glebowego. Tak więc po pew nym czasie w m iejscach plam glejow ych stw ierdza się m niej lu b b ard ziej inten sy w ne p rzejaśn ien ia (rys. 3). Intensyw ność w y bielania zależy od nasilenia procesów red u k cy jn y ch . W bezpośrednim sąsiedztw ie popielatych, a naw et szarobiałych plam glejow o-eluw ialnych zn ajd u ją się w yraźne sm ugi lub d robne żyłki o zabarw ieniu rdzaw o- b ru n atn y m . D obrze w ykształcone sm ugi żelaziste pow stają tylk o w m ie j
scach sty k u dwóch przeciw staw nych układów o k sy d o -reduk cy jnych
-dzaju przypadków , gdyż naw et m in im aln y ru ch wody w prpfilu u n ie m ożliw ia pow stanie tak ie j w y raźn ej granicy. W św ietle naszych ekspe ry m en tó w w y daje się niepraw dopodobne, aby spotykane w u tw o rach piaskow ych w y raźne pasem ka żelaziste tw o rzy ły się pod w pływ em ak tu a ln ie działającego procesu glebotw órczego. W y trącen ia te p rz y puszczalnie pow stały w okresie kształto w ania się gleb tundro w ych . W ieczna m arzłoć sp rz y ja k ształto w an iu się w y raźn ej granicy przeciw staw ny ch u kładów o k sy d o -red u k cy jn y ch w u tw o rach piaskow ych. Obec nie w naszych glebach przew ażnie pow stają drobne plam y i żyłki w y trąceń żelazistych, k tó ry c h budow a i lokalizacja zw iązana jest z w
y-Rys. 1. Dynamika procesu glejowego w utworze lessowym, który został przykryty warstwą torfu wysokiego i zalany wodą destylowaną (w szklanym cylindrze) 1 — p o u p ł y w i e 6 d n i o d d a t y z a ł o ż e n i a d o ś w i a d c z e n i a w g ó r n e j c z ę ś c i l e s s u p o j a w i ł y s i ę d r o b n e p l a m y g l e j o w e ; 2 — p l a m y g l e j o w e p o u p ł y w i e d w u n a s t u d n i o d d a t y z a ł o ż e n i a d o ś w i a d c z e n i a : ,
3 — p o u p ł y w i e d w u d z i e s t u d n i p l a m y p o ł ą c z y ł y s i ę w j e d n o l i t y p o z io m g l e j o w y Dynamic of the gleynig process in a loess formation which had been covered by
a highmor peat layer and wetted with distilled water (in a glass cylinder) 1 — s i x d a y s a f t e r b e g i n n i n g o f t h e e x p e r i m e n t s m a l l g l e y s p o t s a p p e a r e d in t h e u p p e r l o e s s p a r t ; 2 — t h e g l e y p a t c h e s a f t e r t w e l v e d a y s ; 3 — a f t e r t w e n t y d a y s t h e g l e y p a t c h e s c o m b i n e
Rys. 2. Doświadczenie z wpływem obumarłych szczątków roślinnych (czarne plamy) na mikro- oglejenia w próbce pobranej z podskibia silnie uwilgotnionej gleby madowej. W górnej części (wokół czarnego punktu) znajduje się mikroelu- wium, które otoczone jest półkolistą smugą w y
trąceń żelazistych — mikroiluwium Experiment regarding the influence of dead plant remains {black patches) on microgleying in a sample taken from the plow sole of a stron gly wetted alluvial soil. In the upper part (round the black point) is the microeluvium which is surrounded by a hemispherical patch of ferric
precipitation — the microiluvium
Rys. 3. Doświadczenie stwierdzające przesuwanie się plam glejowych w głąb masy ziemistej, w wyniku czego następuje wybielenie tych miejsc, w których rozpoczął się proces glejowy (doświadczenie w słoiku ze szlifowanym korkiem, brak dostępu
tlenu)
Experiment demonstrating the downward shift of the gley patches into the earth material, resulting in bleaching of those places in witch the gleying process started
stępow aniem w iększych przestw orów doprow adzających tle n atm osfe ryczny. A więc w w y niku okresow o działającego plam istego oglejenia tw orzą się lokalne m ikroelu w ia i m ikroiluw ia, nadające glebie m arm u r- kow aty w ygląd [30, 32, 61]. M arm urkow atość ta jest szczególnie dobrze widoczna w lekkich i średnich u tw o rach m adow ych. Obecność pew nej ilości su b sta n c ji organicznej w całym profilu m ad y bardzo sp rzyja roz wojowi plam glejow ych, k tó re p rzy odpływ ie n a d m ia ru w ody szybko u stę p u ją pozostaw iając m ikroeluw ia. W utw o rach o bard ziej drob n o ziar nisty m składzie m echanicznym (gliny ciężkie i iły), w k tó ry c h u tr u d niony jest lokalny dostęp pow ietrza atm osferycznego, pow stają m niej w yraźn e plam y glejow o-eluw ialne i glejow o-iluw ialne. Ponadto w o k re sie przedw iośnia tw orzą się inne form y glejow o-eluw ialne i glejow o- iluw ialne niż w okresie późniejszych d łu g o trw ały ch opadów atm o sfe rycznych. O kres przedw iośnia przew ażnie nie sp rz y ja szybkiem u p rze siąkaniu w ody do w arstw głębszych, poniew aż są one przew ażnie jeszcze nie rozm arznięte. D latego też rozpuszczone w wodzie zw iązki żelaza dw uw artościow ego nie są w yp łu k iw an e w głąb profilu, lecz w ę d ru ją głów nie w k ie ru n k u wyższego p o ten cjału tlenow ego, gdzie n a stę p u je ich w ytrącenie.
K iedy oglejenie pow ierzchniow ych w arstw gleby dokonuje się pod w pływ em obfitych opadów atm osferycznych, to m ig racja zredukow a nych i tow arzyszących im składników jest zgodna ze zstępu jącym r u chem wody. W głębszych w arstw ach, ubogich w sk ładniki organiczne, jest przew ażnie w yższy p o ten cjał tlenow y aniżeli w intensyw n ie w ilg ot nych poziom ach próchnicznych, p rzy k ry ty ch ściółką leśną lu b zad ar- nionych [22, 26, 28, 56, 57]. Tak więc przem ieszczane w głąb sk ład n ik i m ogą być częściowo u tle n ia n e n aw et w ty m sam ym czasie, kiedy w po ziomie próchnicznym d ziałają procesy red u k cy jn e. W niosek te n po tw ierd z ają nasze obserw acje w y trąc e ń żelazistych w y stęp u jący ch w śro d kow ym pokładzie lessu okolic K azim ierza [51]. T rzeba w yraźnie zazna czyć, że naty chm iastow e u tle n ia n ie przem ieszczonego do głębszych w arstw żelaza przy jednoczesnej jego re d u k c ji w poziom ie próchnicz nym m a jedy n ie m iejsce w glebach odznaczających się stosunkow o dużą aeracją. W naszych w aru n k ach klim atycznych będą to gleby całkow icie w ytw orzone z pyłów, glin lekk ich i średnich py lasty ch o w yrów n an ym składzie m echanicznym w całym profilu. W głębszych w arstw ach tych gleb z reg u ły nie spotyka się oglejenia. Je d y n ie w okresach in te n sy w nych i d łu g otrw ałych opadów atm osfery czny ch oraz na przedw iośniu w ierzchnie w arstw y gleby są n ad m iern ie w ilgotne i w obecności su b s ta n c ji organicznej podlegają red u k cji. P rzem ieszczane w głąb związki żelaza dw uw artościow ego u tle n ia ją się i rów nom iernie p ok ry w ają po szczególne m echaniczne cząstki gleby. Nic też dziw nego, że dobrze w y
kształcone poziom y iluw ialne w y stęp u ją w glebach nie posiadających oddolnego oglejenia. G leby o w y raźnie w ykształconych poziom ach elu - w ialnych spotyka się często na obszarach głębokich lessów. O m aw iane gleby w edług dotychczasow ej n o m en k la tu ry [38] zalicza się do ty p u bie- licowego. N iektórzy jed n ak gleboznaw cy uw ażają, że nie są to gleby bielicow e, lecz „lessivés”. G i e r a s i m o w [17] natom iast, uw zględnia jąc c h a ra k te ry sty c z n ą budow ę profilu oraz właściwości chem iczne, w prow adza pojęcie pseudobielic. W naszym przek on aniu gleby te, cho ciaż pow stały p rzy w spółudziale procesów glejow ych, należy zaliczać do ty p u bielicowego, red u k c ja żelaza trójw artościow ego jest bow iem jed nym z podstaw ow ych elem entów procesu bielicow ania gleb. Nie ozna cza to b y n a jm n ie j, że utożsam iam y każde w ybielenie m asy ziem istej, pow stałe w m iejscach glejow ych z bielicow aniem gleby. W n iek tó ry ch bowiem przy pad kach spoty kam y inten sy w ne w ybielenie bez w y płu kan ia w ęglanów i bez rozpadu w tó rn y ch m in erałó w ilastych [51]. N iem niej jed nak z tego rod zaju przy p ad k am i sp oty k am y się raczej tylko tam , gdzie ru ch wody jest m inim aln y , a duża zaw artość soli alkalicznych uniem oż liwia zakw aszenie roztw oru glebowego.
Jeżeli zaistn ieją sp rzy jające w a ru n k i do intensyw nego oglejenia w ierzchnich w arstw u tw o ru lessowego, w ted y zachodzą pow ażniejsze przem iany, k tó re d ają już in n y efekt glebotw órczy niż w yżej opisane słabe i k ró tk o trw a łe oglejenie. W celu b ard ziej szczegółowego zbadania tych przem ian dokonano szergu eksp ery m en tó w lab o ra to ry jn y c h z od górnym o glejeniem u tw o ru lessowego. W ty m m iejscu om ówim y n a stę pujące dośw iadczenie:
C ylin d er szklany w ypełniono m ate ria łe m z u tw oru lessowego (pobra nego z poziom u B) i całość um ieszczono w szklanej zlewce, na dnie k tó rej znajdow ała się w arstew k a azbestu. A zbest spełniał rolę filtru , um ożliw iającego przesiąkanie n ad m iaru wody z cylindra do zlewki, jak rów nież ze zlew ki do cy lin d ra (rys. 4). Aby woda ze zlew ki nie parow ała, przestrzeń pom iędzy cy lin d rem i zlew ką (u góry) zak ry to wężem g u m ow ym i uszczelniono w atą. Pow ierzchnię u tw o ru lessowego w c y lin
drze p rzy k ry to rozdrobnionym sianem koniczyny czerw onej (10 g) i za
lano wodą destylow aną, k tó ra w całości nasyciła m asę ziem istą oraz — p rzedo stając się przez filtr azbestow y — w ypełniła połowę zlew ki (rys. 4). W początkow ym okresie zdolność filtra c y jn a k o lu m ny lessowej była bardzo duża. Po upływ ie zaledw ie k ilku dni bezpośrednio pod su b stan cją organiczną pojaw iła się sm uga glejow a szaroniebieskiego za barw ienia. Sm uga ta bardzo pow oli p rzesuw ała się w głąb cylind ra. Na uw agę zasługuje fakt, że w w yniku procesu glejowego zdolność f iltr a cyjna u tw o ru lessowego, p rak ty czn ie rzecz biorąc, zupełnie zanika, gdyż
W inn y ch dośw iadczeniach stw ierdzono rów nież bardzo duży w pływ procesu glejow ego na przesiąkliw ość w ody w utw orze lessowym , co jest zupełnie zgodne z odnośną lite ra tu rą [55, 61, 63]. Spostrzeżenie to może m ieć p rak ty czn e znaczenie w zakresie m elio racji i u p raw y gleb okreso wo lu b stale oglejonych.
Po upływ ie trz e ch m iesięcy nad m ierneg o uw ilgotnienia (zupełnie m okra su b stan cja organiczna) stre fa glejow a obejm ow ała 0— 5 cm. Od te j pory stosow ano okresow o n a d m iern e uw ilg otn ienie i przesuszanie m asy ziem istej. W płynęło to na w zrost zdolności filtra c y jn y c h oraz
Rys. 4. Doświadczenie z odgórnym ogle- jeniem utworu lessowego, w wyniku którego otrzymano sztuczny profil gle-
j owo-bielico wy (rys. 5)
Rys. 5. Sztuczny profil glejowo-bieli- cowy uzyskany w wyniku okresowo in tensywnie działającego odgórnego ogle-
jenia. Doświadczenie trwało rok. Experiment with top gleying of a loess Artificial gley-podzol profile obtained formation obtaining in result an arti- by periodically intensive top gleying.
przyczyniło się do pow stania w szczelinach w y trąceń żelazistych. B arw a w y trąceń żelazistych zm ieniała się rów nolegle z w ahan iam i stopnia u w il gotnienia. Tak więc w okresie u b y tk u n a d m ia ru wody, a co za ty m idzie, częściowej lik w id acji oglejenia, w y trąc e n ia żelaziste p rz y b ie ra ły rd za- w o b ru n atn e a naw et rdzaw oczerw one zabarw ienie. Ponow ny rozwój procesu glejow ego każdorazow o powodow ał ciem noszare zabarw ienie w y trąceń żelazistych [53]. R ytm iczna zm iana stopnia u w ilgotnienia b y ła rów nież przyczyną p rzen ik ania do głębszych w a rstw substan cji organicznej i przesunięcia się w dół stre fy glejow ej. Po upływ ie sześciu m iesięcy dla p o d trzy m an ia procesów red u k cy jn y ch dodano 5 g sacha rozy, co spowodowało oglejenie i pow ażnie zm niejszyło zdolność f iltr a cy jn ą lessu.
Po upływ ie jednego ro ku b arw a g ó rn ej połowy k o lu m ny lessowej była silnie zm ieniona w porów naniu z m ate ria łe m w yjściow ym . N ato m iast w doln ej części c y lin d ra nie stw ierdzono isto tny ch zm ian zab ar w ienia m asy ziem istej. E k sp e ry m e n t te n dowodzi, że bez obecności su b sta n c ji organicznej nie m a procesów glejow ych.
Aby m ożliw ie dobrze scharakteryzow ać sztucznie u zy sk an y profil,
po w ydobyciu z cy lid ra opisano go w sta n ie w ilgotnym (profil 1, opis a)
oraz w stan ie suchym (profil 1, opis b).
Profil 1
a) Opis w stan ie w ilgotnym :
0— 5 cm poziom G b arw y szarej o zbitej stru k tu rz e .
5— 12 cm poziom GB barw y niebieskoszarej z licznym i rd zaw o b ru -n a t-n y m i w y trące-n iam i żelazistym i.
12— 20 cm poziom GB barw y niebieskoszarej z m niej licznym i w y
trą c en ia m i żelazistym i, o sz aro b ru n atn y m zabarw ieniu
i w yraźny ch czarnych plam ach, k tó re p rzy dopływ ie po w ietrza atm osferycznego szybko podlegały u tle n ie n iu i gi- nąły.
20— 24 cm poziom BC barw y szarej stopniow o przechodzącej w b ru n atn ą.
24— 48 cm poziom С barw y b ru n a tn e j; barw a m ate ria łu w yjściow ego nie uległa zm ianie.
b) Opis w stanie suchym (rys. 5):
0— 5 cm poziom A2 b arw y popielatej.
5— 12 cm poziom A2 b arw y popielatej z odcieniem żółtym oraz z licz
n y m i rd za w o b ru n a tn y m i w y trącen iam i żelazistym i.
12— 20 cm poziom A2 b arw y popielatej z odcieniem żółtaw ym i m niej licznym i rd za w o b ru n a tn y m i w y trącen iam i żelazistym i.
20— 24 cm poziom A2IB b arw y cie m n o b ru n a tn ej z plam am i eluw ial-
nym i.
24— 29 cm poziom В b arw y ciem n o b ru n atn ej.
29— 48 cm poziom С barw y b ru n a tn e j; m a te ria ł w yjściow y nie uległ
zm ianie.
J a k widać, przytoczone opisy w ykonane przez jed n ą osobę są zu pełnie różne. Na podstaw ie pierwszego opisu dan y u tw ó r należy ok re ślić jako odgórnie oglejony (typ glejowy). Opis d ru g i jest c h a ra k te ry
styczny dla gleb bielicow ych, a w edług ro sy jsk iej n o m en k la tu ry
,,paliow o-bielicow ych,, [15, 20, 39, 46] lu b pseudobielicow ych [17]. Z podobnym i p rzy p ad k am i sp otykaliśm y się niejed n o k ro tn ie w w a ru n k ach n a tu ra ln y c h , gdzie w okresie w czesnow iosennym zaliczono gle bę do odgórnie oglejonej, a podczas suchego lata do typow ej gleby bielicow ej. T rzeba stw ierdzić, że w yraźn e odróżnienie gleb ty p u bielico- wego od gleb, k tó ry c h poziom elu w ialny pow stał przy w spółudziale p ro cesu glejowego, jest rzeczą w p ro st niem ożliw ą. Tak na przy k ład w cza- się M iędzynarodow ej K o n feren cji G leboznaw czej, o db ytej we w rześniu 1957 r., u jaw n iły się różnice zdań m iędzy gleboznaw cam i polskim i, r a dzieckim i i niem ieckim i. P ro file 32, 34 i 35, zaliczone przez U z i a k a
[68] do gleb bielicow ych, I w a n o w a [20] określiła m ianem gleb d a r-
niow o-paliow o-bielicow o-pow ierzchniow o-oglejonych. W edług no m en k la tu ry n iem ieckiej są to gleby pseudoglejow e [13, 14].
P ow racając do sztucznego profilu, opisanego w stanie suchym i zilu strow anego na ry su n k u 5, trzeb a strw ierdzić, że odpow iada on glebie głęboko zbielicow anej. In ten sy w n ie działające procesy glejow e spowo dow ały nie ty lk o zróżnicow anie na poziom y, lecz rów nież pow ażnie zm ie nił się sk ład chem iczny m asy ziem istej w poszczególnych poziom ach k o lu m ny . W w ierzch niej w arstw ie stw ierdzono stosunkow o d uży u b y tek tak ich składników , jak glin, żelazo, m agnez i w apń (tabl. 1). Poniew aż k ieru n e k ru ch u wody w dośw iadczeniu zm ieniał się okresowo (przesią k an ie i podsiąkanie), w u zy sk an y m profilu w y stęp u ją dw a poziomy, w k tó ry ch przew aża proces iluw ialny i dwa poziom y o przew adze elu- w ium . P ierw szy poziom o przew adze procesu iluw ialnego z n a jd u je się
na głębokości 5— 12 cm. Z aw iera on 4,6% w ięcej AI2O3 i 0,87% F e2 0s
niż w yżej zn ajd u jący się poziom Л2, w k tó ry m nie stw ierdzam y w iększej
ilości rd za w o b ru n atn y ch w y trąc e ń żelazistych (tabl. 1). W d ru g im po
ziom ie iluw ialnym jest w iększa ak u m u lacja żelaza niż glinu. W arto
podkreślić, że najw iększa ilość m agnezu i w apnia w y stęp u je nieco po niżej m iejsca m aksym alnego n ag rom adzenia się żelaza. In teresu jąco przedstaw ia się rów nież zaw artość glinu i m agnezu w najniższej w arstw ie k olum ny (tabl. 1, próbka 10). Duża a k u m u la cja Al i Mg w dolnej w a r
stw ie w skazuje na znaczną ruchliw ość ty c h składników , k tó re zostały uruchom ione w procesie glejow ym .
S tosunek k rzem io n k i do pó łto ratlen k ó w w aha się w g ranicach
5,0— 7,64 : 1, p rzy czym we w szystkich poziom ach w m ycia jest zbliżony do pięciu. N ajw iększą przew agę m agnezu nad w apniem stw ierdzono
w m iejscach, gdzie stosunek SiÜ2 : R2O3 w ynosi 5,0— 5 ,1 4 :1 , a więc
w poziom ach w m ycia glinu i żelaza lu b ty lk o glinu (próbka 10). P odob ną praw idłow ość d aje się zauw ażyć w różnych pracach c h a ra k te ry z u ją cych gleby bielicow e [19, 40], glejow e [9, 74] i sołoncowe [23].
T a b l i c a 1 Skład chemiczny szt uc zn eg o p r o f i l u g l e j o w o - b i e l i c o w e g o
Chemical c o mp os iti on o f the a r t i f i c i a l g l e y - p o d z o l s o i l Nr
próbki PoziomHorizon Głębokość pH
Zawartość składników Content o f components % S i 0 2 А12°з UgO Sample Nr. na w i l gotno wet na sucho dry Depth
cm H20 Ш S i 0 2 a i2o3 Fe2°3 p2°5 CeO UgO n2°3 Fe2°3 Cao 1 G a 2 0- 5 5 . 1 4 , 3 79 И5 7 ,3 0 3 , 1 0 0 ,1 4 0, 9 5 1, 12 7, 64 2 ,3 5 1, 18 2 GB h 5- 9 5 , 2 4 , 2 79,43 11 ,9 0 3 , 9 7 0 , 1 7 0 , 9 5 1 ,2 7 5 . 0 0 2 , 9 7 1,34 3 GB h 9 -12 5»6 4 , 8 79,53 10,95 3 , 8 0 0 , 1 6 0 , 9 5 1,15 5 . 3 8 2, 8 8 1, 21 4 GB a2 12-16 5 . 7 4 , 9 79 ,6 1 10 ,7 5 3 , 9 5 0 , 1 5 1.05 1, 20 5 .3 5 2, 7 2 1,14 5 GB a2 16-20 6 . 9 6 , 0 79, 80 11, 10 4 , 0 0 0 , 1 1 1 ,1 6 1, 3 0 5 . 2 8 2, 7 7 1 ,1 2 6 BC A 20-24 7, 0 6 , 1 79,44 11 ,3 5 4 , 4 0 0 , 1 3 1 ,1 6 -1,41 5 .0 5 2 ,5 6 1, 2 2 7 С В 24-29 7, 2 6 , 6 79, 39 11,25 4, 2 0 0 , 1 8 1, 26 1,54 5, 14 2, 6 8 1, 2 2 8 С с 29-35 7,5 6 , 7 7 9 ,4 2 10 ,95 4 , 0 0 0 , 1 7 1,16 1,30 5 ,2 4 2,7 4 1 ,1 2 9 С с 3 IM 1 7 ,7 7 , 0 79,41 11, 00 3 , 9 5 0 , 1 4 1, 16 1,30 5 .2 4 2 , 7 8 1 ,1 2 10 С с 41- 48 7,9 7 , 0 79,3 9 11,6 5 3 ,9 5 0 , 1 6 1,1 6 1,54 5, 05 2, 95 1,3 3
O dczyn sztucznego p rofilu w yk azu je zupełnie podobną praw idłow ość
jak w glebach bielicow ych. Godne uw agi jest rów nież to, że w zboga
cenie głębszych w a rstw w k atio n y o c h a ra k te rz e zasadow ym przyczyniło się do poważnego w zrostu pH. W d an y m p rzypadku m ożna to w yjaśnić d odatkiem su b stan cji organicznej b ogatej w składniki m in eraln e.
J a k ju ż m ów iliśm y, po w yschnięciu dośw iadczalnego profilu znikły ślady ak tualn ego oglejenia. Pozostały n ato m iast liczne żyłki i k o n k recje żelaziste o rdzaw oczerw onym zabarw ieniu, k tóre k o n tra s tu je w yraźnie z popielaty m tłem lessu eluw ialno-glejow ego. P ow stanie k o n k rec ji oraz in n ych fo rm w y trąc e ń żelazistych je st ściśle zw iązane z o k sydo-red uk - cyjny m i procesam i zachodzącym i w glebie [23, 48, 49, 52, 72]. Tak więc
obecność ko n krecji żelazistych św iadczy o przem iennie działających pro cesach glejow ych w glebie. Form a, średnica, barw a i lokalizacja w y trą ceń żelazistych jest u w aru nko w an a całok ształtem stosunków glebow ych, p rzy czym n ajw ażniejszą rolę odgryw a tu ta j d y nam ika i m iejsce dzia
łania procesu glejow ego [52]. Poniew aż istn ieje ścisły zw iązek m iędzy
dynam ik ą procesu glejow ego a c h a ra k te re m żelazistych k o n k rec ji glebo wych, to na podstaw ie ty ch ostatnich, jako elem entów bardzo trw ałych , m ożem y dość dokładnie odczytać udział procesów re d u k c y jn y ch w k sz ta ł tow aniu się cech m orfologicznych i w łaściw ości chem icznych p ro filu gle bowego. T rzeba w yraźnie podkreślić, że do te j pory w badaniach gle boznaw czych nie zw raca się w iększej uw agi na k o n k recje żelaziste, k tó re stanow ią bardzo w ażny elem en t m orfologiczny w glebach glejow ych 0 w ykształconym poziom ie eluw ialnym .
W południow o-w schodniej części P olski z n a jd u je się znaczna ilość gleb, k tó ry c h poziom eluw ialn y pow stał w sk u tek okresow ego działania procesu glejow ego (profile 2, 3, 4). G leby te w y stęp u ją przew ażnie na słabo pochyłych zboczach i bezpośrednio p rzy leg ają do obszarów stale lu b okresow o zabagnionych. D latego też posiadają m iąższy poziom a k u m u lacy jn y , w yraźnie w ybielony poziom eluw ialny, n ato m iast nie m ają dobrze w ykształconego poziom u iluw ialnego. K o n k recje żelaziste zloka lizow ane są głów nie w do ln ej części poziom u eluw ialnego. O m aw iane gleby są okresow o n ad m iern ie uw ilgotnione i odgórnie oglejone. Obecnie znaczne obszary ty ch gleb z n a jd u ją się w up raw ie polowej. Nie ulega wątpliw ości, że są to gleby n a tu ra ln y c h uży tk ó w zielonych, k tó re w n ie dalekiej przeszłości zostały osuszone i zam ienione na g ru n ty orne. P rz y kładem tego m oże być zupełnie podobna budow a m orfologiczna pro filu gleby orn^ej (profil 3) i gleby łąkow ej (profil 4), oddalonych od siebie zaledw ie o 500 m. G leba łąkow a z n a jd u je się w nieco niższym położeniu 1 dlatego je st silniej oglejona. Słuszność naszego założenia potw ierdza rów nież to, że na p rzyległych, w yżej położonych obszarach z n a jd u ją się gleby ty p u bru n atn eg o . T ak więc poziom eluw ialny gleb zbielicow anych nie pow stał w w y nik u działania lasu szpilkowego i m ieszanego, jak to na przy k ład uw aża P o d g a j e w s k a , k tó ra opisuje zupełnie podobne gleby okolic D rohobycza i Stanisław ow a [40]. Duże nagrom adzenie się próchnicy P o d g a j e w s k a uzasadnia w pływ em naw ożenia organicz nego oraz w yoryw ania gleby w w ysokie zagony, co jest konieczne ze w zględu na złe sto sun k i wodne.
Spośród zbadan ych gleb na szczególną uw agę zasługuje pro fil 2,
k tó ry re p re z e n tu je znaczny obszar (pas szerokości 1— 2 km), stanow iący
łagodne p rzejście od w yżej położonych b ru n a tn y c h gleb lessowych, do niżej zlokalizow anych m ad i torfów . Szczegółowy opis te j gleby (wy k o nany w okresie letn im 1959 r.) p rzedstaw ia się następująco:
Profil 2
0— 30 cm poziom A± b arw y jasnoszarej (w stanie such ym popiela tej), na tle k tó re j w idoczne są ziarniste k o n k rec je żelazi-ste, skład m echaniczny — pył zw ykły, zaw artość próch nicy 2,2%, pH 6,1, b ra k s tru k tu ry gruzełkow atej.
30— 47 cm poziom A\lA% b arw y p opielatej (w stanie suchym szaro-białej), z licznym i k o n k rec jam i żelazistym i, k tó ry c h śre d nica w ynosi do 5 m m , skład m echaniczny — pył zw ykły, zaw artość próchnicy 0,88%, pH 5,8.
47— 70 cm poziom A2 b arw y szarobiałej z dużą ilością kon krecji
że-lazistych, k tó ry ch średn ica dochodzi do 20 mm, b arw a
k o n k rec ji żelazistych jest b ru n atn o sz ara i szara, skład m echaniczny — pył zw ykły, zaw artość próchnicy 0,31%,
p H 6,0;
poziom A2 klinow o p rzeb ija się przez poziom В i sięga
do skały podścielającej.
70— 80 cm poziom B i b arw y rd za w o b ru n a tn ej z pionow ym i sm ugam i
poziom u A2 oraz z ciem noszarym i cętkam i, skład m echa
niczny — pył zw ykły na p rzejściu do pyłu ilastego (35% części spław ialnych), zaw artość próchnicy 0,18%, pH 6,0.
80— 115 cm poziom В2 barw y rd za w o b ru n a tn ej z licznym i ciem no
szary m i cętkam i, skład m echaniczny — pył ilasty, zaw ar
tość próchnicy 0,22%, p H 6,8.
115— 125 cm poziom A3D barw y szarobiałej (na sucho białej), skład
m echaniczny — piasek g lin iasty lekki, zaw artość p ró ch nicy 0,1%, pH 6,3.
125— 150 cm poziom B3D barw y rd zaw o b ru n atn ej, skład m echanicz
ny — piasek g lin iasty lekki, zaw artość próchnicy 0,1% ,
pH 6,4.
J a k w ynika z powyższego opisu, cechy m orfologiczne profilu w zu pełności odpow iadają glebie ty p u bielicow ego o dw u w y raźn ie w y k ształ
conych poziom ach eluw ialny ch (rys. 6). P ow stanie dw óch poziom ów
eluw ialny ch przedzielonych poziom em iluw ialnym uzasadnia się n ie je d
nakow ym składem m echanicznym p ro filu glebowego (tabl. 2) oraz poło
żeniem w rzeźbie te re n u . Z nacznej m iąższości w arstw a u tw o ru lesso wego (0— 115 cm) zalega na piasku gliniastym , k tó ry poniżej 150 cm posiada różne p rzew arstw ien ia pyłowe. P iasek te n w pływ a na stosunki w odne w w yżej zalegającym utw orze pyłow ym . W okresach w ysokiego poziom u w ody w rzece R udnej i na przy ległych łąkach piasek ułatw ia podtapianie lessu. N atom iast w okresach suchych doskonale odprow adza n ad m iar wody z pow ierzchniow ych w arstw gleby. W ahania stopnia uw ilgotnienia i zw iązana z ty m zm ienność procesu glejow ego pow odują
C h a r a c t e r i s t i c s o f t e s t e d g l e y - p o d z o l s o l i s . M echan ical c om pos iti on TJr próbki Sample Nr. Głębo kość bepth со Poziom Horizon pH w Kwasowość hydrol i tycz ne mg-równ./lOOg H y d r ol yt ic a c i d i t y m . e . / 1 0 0 g Próch ni ca humus % Zawartość f r a k c j i о P e r c e n t u e l p a r t i c l e ś r e d n i c y c z ą s t e k w mm s i z e d i s t r i b u t i o n - i - %mm u2g KCl 0 , 5 - 1 , 0 0 , 2 5 - 0 , 5 0 , 1 - 0 , 2 5 0 , 05- 0 ,1 0 , 0 2 -0 ,0 5 0 , 0 0 6 - 0 , 0 2 0 , 002- 0,006 < 0 , 0 0 2 < 0 , 0 2 P r o f i l nr 2 - g le b a orna ( r y s . 6) - P r o f i l e 2 ■• a r a bl e s o i l ( f i g . 6) 1 1C- 20 A1 6,1 4 , 9 2 ,0 3 2 ,2 3 0 0 26 Э 45 14 3 3 20 2 ЗЬ- 4Ь А1/А2 5 , 3 4 , 8 1, 80 0 , 8 8 0 0 22 11 44 16 3 4 23 3 ^ 0 - 60 а 2 6 , 0 4 , 7 1 , 4 2 0 , 3 1 0 0 25 12 38 19 3 3 25 4 6о- ю à 2 6 , 0 4 , 7 1,1 3 0 , 1 8 0 3 8 12 42 19 6 10 35 5 90-100 А2 6 , 6 5 , 2 1 , 1 2 0 , 1 7 1 9 11 9 34 12 7 17 36 6 70- 30 Ь1 ' 6 , С 4 , 6 1,6 5 0 , 2 1 0 3 6 8 39 16 9 19 44 7 во- ез А 2/Ь 6 , 1 4 , 6 1 ,5 8 0 , 2 0 0 0 8 5 43 18 6 20 44 8 9 0 - ЮС ь2 6 , 3 5 , 4 1 , 5 8 0 , 2 2 0 5 11 10 35 14 10 15 39 9 115-125 A3D 6 , 3 5 , 2 0 , 6 0 0 , 1 0 2 33 29 10 16 1 2 7 10 10 130-140 B^D 6,4 5 , 1 0, 7 5 0 , 1 0 4 40 30 5 7 1 1 12 14 P r o f i l nr 3 - g le b a orna U j s * 7) - P r o f i l e 3 -- a r a bl e s o i l U i g * 1) 11 10- 20 A1 7, 2 6 , 0 1 ,7 3 2, 6 1 10 10 10 11 19 14 10 14 37 12 2 5- ЗЬ А2 7 , 2 6 , 0 0, 7 5 0 , 8 2 10 9 9 12 14 19 9 18 46 13 4 0- 50 A2 bG 7,4 6 , 3 0 , 7 5 0 , 4 2 9 6 11 12 18 12 10 22 44 14 6о- 70 BCG 7,4 6 , 3 0 , 9 0 0 , 4 3 3 4 10 10 19 19 11 24 54 15 80 - 90 ВС 7,6 6 , 5 0 , 5 6 0 , 4 7 3 3 10 в 27 19 6 24 49 P r o f i l nr 4 - na tu r al ne pas twi sk o U y s . 8) - P r o f i l e 4 - n a t u r a l pa st ur e ( f i g . 8) 16 5 - Ю А1 6 , 1 4 , 6 4 , 2 0 6, 34 0 0 26 10 30 12 8 14 34 17 10- 20 a/a2g 6 , 3 4 , 6 3 , 3 0 1,84 0 0 31 4 22 17 9 17 43 18 25- 35 a2/bg 6, 1 4 , 4 2 ,0 6 û ;46 0 0 21 6 21 19 10 23 52 19 50- 60 BCG 7,3 5 , 8 0 , 6 8 0 , 4 2 0 0 42 10 12 6 9 21 36
okresow e pęcznienie i k u rczen ie się objętości u tw oru lessowego. W o k re sach bard ziej suchych p ękają w a rstw y zaw ierające większe ilości fra k c ji k oloidalnej. Pionow e spękania poziom u iluw ialnego stały się podstaw ą
dla pow stania szerokich klinów eluw ialn y ch i poziom u A3D. U w ażam y
bowiem, że zarów no poziom A2, jak też A3D (rys1. 6) pow stały w w y
niku red u k c y jn ie działającej su b sta n c ji organicznej. W g órnej w arstw ie gleby z n a jd u je się dość duża ilość su b sta n c ji organicznej, k tó re j w pływ na przem ieszczanie żelaza w pro filu glebow ym został już w yżej om ó wiony. W iadom o jest również, że p rzy ograniczonym dopływ ie tle n u su b stan cja organiczna w y k azuje dużą rozpuszczalność, ta k więc razem z w odą p rzed ostaje się pionow ym i szczelinam i do w arstw głębszych. Część su b stan cji organicznej zostaje zatrzy m ana przez ścianki poszczegól nych szczelin, a część przenika do niżej zalegającego piasku. W m ie j scach w ym ycia su b sta n c ji organicznej rozw ija się proces glejow y, a zre dukow ane żelazo jest przem ieszczane w k ie ru n k u pionow ym i bocznym . Zarów no w pionow ych k lin ach rozdzielających iluw ium , jak też w po
ziom ie A3D nie stw ierdzono obecności k o n krecji, an i też dro b n y ch w y
trą c e ń żelazistych, co św iadczy o bardzo pow olnych zm ianach p o ten cjału o ksydo-redukcyjnego. N ależy nadm ienić, że zjaw isko w ystępow ania ogle- jenia i w ybielenia ścianek szczelin (np. pow ierzchni p ry zm ató w i bry łek )
jest pow szechnie spo ty k ane w u tw o rach ciężkich. W glebach w ytw o
rzonych z iłów i glin ciężkich su b stan cja organiczna p rzed o staje się do w a rstw głębszych jed y n ie przez szczeliny w popękanej glebie. D latego też oglejenie głębszych w arstw w glebach ciężkich m a przew ażnie ch a r a k te r zacieków.
A naliza stopu całkow itej m asy g leby w skazuje na duże w ypłukan ie glinu z poziom u ak u m ulacy jneg o (tabl. 3, próbka 1) i nagrom adzenie w m iejscu rów noległego w ystępow ania elem entów eluw ialny ch i ilu - w ialnych (tabl. 3, próbka 7). M am y tu ta j ‘tę sam ą praw idłow ość, jak ą stw ierdziliśm y w sztucznym profilu (tabl. 1, próbki 1 i 2). Rozm ieszcze
nie F e2Ü3 potw ierdza rów nież nasz pogląd, w edług którego om aw iany
profil ukształtow ał się pod przem ożnym w pływ em procesu glejowego.
W poziom ie A1 zaw artość F e2Ü3 jest o 0,4% w iększa niż w poszczegól
nych w arstw ach poziom u A2. T en sta n rzeczy tłu m aczy się częściowym
podsiąkaniem zredukow anego żelaza, k tó re jest utlen io n e i w ytrąco ne w w ierzchnich w arstw ach gleby. R dzaw o b ru n atne w y k w ity ob serw ujem y często na pow ierzchni gleb okresow o podm okłych, co św iadczy o podsiąku (razem z wodą) zw iązków żelaza dw uw artościow ego.
P ró b k a pobrana z eluw ialnej żyły (przen ikającej poziom B) zaw iera o połowę m niejszą ilość żelaza niż górna w arstw a poziom u iluw ialnego (Bi). Je śli chodzi o zaw artość glinu, to je st ona naw et w iększa niż w po
w poziom ie B3D. Zm ienność stosun k u AI2O3 : F e2Ü3 św iadczy o tym , że w pływ procesu glejow ego na rozm ieszczenie składników w pro filu gle bow ym jest duży. W poziom ie a k u m u la cy jn y m gleby, podobnie jak
w w ierzch niej w arstw ie sztucznego p ro filu (tabl. 1, próbka 1), stosunek
glinu do żelaza jest znacznie węższy niż w w ybielonych, lecz niżej zalega jących w arstw ach.
Z aw artość m agnezu w przeciw ieństw ie do w apnia w d użym stopniu uzależniona jest od c h a ra k te ru poziom u glebowego. W e w szystkich m ie j scach w ybielenia u tw o ru lessowego stosu nek MgO : CaO w ynosi 1,1—
1,36 : 1, a w poziom ach iluw ialn ych 1,56— 1,85 : 1 (tabl. 3). J a k się oka zało, i w ty m p rzy p ad k u stw ierdzam y zbieżność w łaściw ości chem icznych sztucznego pro filu z n a tu ra ln ą glebą uk ształto w an ą pod w pływ em p ro cesu glejowego. T a b l i c e 3 Skład chemiczny g l e o g l e j o w o - b i e l i c o w y c h Chemical c o m po s iti on o f g l e y - p o d z o l s o i l s Nr próbki Sample Nr. Głębokość Depth cm Poziom Horizon Zawartość składników - % Content o f components -% А 1 Д Fe20 3 MgO CaO SiÛ2 А12°з
Fe2°3 P2°5 CaO MgO P r o f i l nr 2 - g l e b a orna ( r y s . 6) P r o f i l e 2 - e r e b l e s o i l ( f i g . 6) 1 10- 20 A1 8 3 . 6 3 7 ,3 0 2 , 8 0 0 , 1 0 ■ 1 . 0 0 1 .1 8 2 ,6 1 1 ,1 8 2 35- 45 V A2 8 4 , 6 7 8 , 8 4 2, 4 0 0 , 1 1 1,05 1,1 6 3, 6 7 1 , 1 0 3 50- 60 h 8 5 , 2 0 8 , 9 7 2 , 4 0 0 , 1 3 0 , 8 4 1,14 3,7 4 1, 35 4 60- 70 h 8 4 , 7 6 8 , 8 9 2 , 4 0 0 , 0 7 0 ,8 4 1,1 6 3 , 7 0 1, 3 6 5 90-100 h 8 2 , 1 2 11 ,70 2 , 0 0 0 ,0 5 0 , 8 9 1 .1 9 5 ,8 5 1,34 6 70- 80 h 78,43 11 ,2 2 4 , 0 0 0 , 0 8 0 , 9 5 1 ,5 2 2 ,8 1 1, 6 0 7 80- 85 Aj/B 78,95 13,01 4 , 0 0 0 , 0 9 1, 0 0 1,85 3,25 1 ,8 5 8 90-100 B2 78,28 10,7 5 4 , 4 0 0 , 1 0 0 , 9 5 1 ,4 8 2 ,4 4 1,5 6 9 115-125 AjD 9 1 , 9 8 3 , 7 6 1 ,6 0 0 ,0 4 0 , 6 3 1,34 2, 35 2 ,1 3 10 130-140 BjD 8 7 , 1 0 7,24 2 ,0 0 0 ,0 6 0 , 6 3 1,65 3 , 6 2 2 , 6 2 P r o f i l nr 3 - g le b a orna (, r y s . 7) P r o f i l e 3 - e r e b l e s o i l ( f i g . 7) 11 10- 20 A1 76, 61 6 , 6 0 2, 80 0 , 1 1 1, 58 2 ,1 7 2 , 2 8 1,3 7 12 25 - 35 A2 8 2 , 1 0 7,74 3 , 2 0 0 , 0 8 1 , 5 8 1,68 2 , 4 2 1 ,0 6 13 4 0 - 50 a2bg 76, 10 12 ,5 5 5 , 6 0 0 ,0 5 1 ,7 9 2 , 4 6 2,24 1 ,3 7 14 60- 70 BS 73 ,1 6 13,04 5 , 3 0 0 , 0 6 1 ,5 8 2, 1 4 2 , 4 6 1, 3 5 15 8 0- 90 BG 7 5 ,8 2 11 ,2 7 4 , 8 0 0 , 0 8 1, 4 7 2 , 5 2 2, 3 5 1,71 P r o f i l nr 4 - na t u r a ln e pa st w is ko i r y s . Q) - P r o f i l e 4 - n a t u r a l pa s tu r e ( f l g . 8} 16 5 - 10 A1 70 ,2 1 14,58 3 , 6 0 0 , 1 2 1,3 7 1,14 4 , 0 5 0 , 8 3 17 10- 20 k-^/k^J 7 3 ,5 2 14,58 6 , 0 0 0 , 1 3 1 ,3 7 1, 59 2 , 4 3 1,1 6 18 25- 35 a2/bg 7 2 ,5 0 14 ,4 9 6, 4 0 0 ,0 6 1 , 4 2 2 ,1 9 2 , 2 6 1 ,5 4 19 50- 60 BCG 72,03 14, 06 7 , 2 0 0 , 0 9 1,5 8 2, 41 1,95 1 , 5 2
T a b l i c e 4
Skład chemiczny f r a k c j i k o l o i d a l n e j w y d z ie lo n e j z g l e b g l e j o w o - b i e l i c o w y c h Chemical co m po si tio n o f the c o l l o i d a l f r a c t i o n
Rr próbki Sample Nr. Głębokość Depth cm Poziom Horizon Zawartość składników - Content of components-% % S t r a t a na żarzeniu Ca lcination l o s s e s St osu nk i molarne Molar r a t i o s S i 0 2 А1Л F . Ą UgO CaO S i 0 2 А1Л Fe2°3 P2°5 CaO UgO
P r o f i l nr 2 - g l e b a orna i r y s . 6) P r o f i l e 2 - ar ab le s o i l U ig < b) 1 10- 20 Ai 4 5 , 4 0 18,9 9 7,92 0 , 7 0 2 , 2 7 2 , 7 8 2 2 ,0 5 3 , 1 9 2 , 4 0 1 ,2 4 2 35- 45 50 ,8 1 2 2 , 4 8 7 ,4 2 0 , 5 6 2 , 0 0 2 , 4 3 1 5 ,2 6 3 , 1 5 3,0 1 1, 21 3 5 0 - 60 h 5 4 , 5 7 23,8 5 8 , 8 0 0 , 4 1 1, 9 1 3 , 0 5 7 , 6 8 3 , 1 3 2 , 7 1 1 , 5 9 4 60- 70 h 53,0 4 2 2 , 0 1 10,56 0 , 3 2 1 ,8 7 3 , 0 8 9 , 8 6 3 , 1 2 2 ,0 8 1, 6 4 5 90-100 h 54 , 8 7 25 , 7 5 7,48 0 , 1 0 1 , 9 7 * , 0 4 8 , 2 0 3, 0 4 3 , 4 4 1 ,7 0 6 70- 80 Bi 5 3 , 2 8 2 2 ,5 4 11,88 0 , 1 8 1 , 8 0 3 , 3 1 7 , 1 5 3 , 0 0 1 , 9 0 1 , 8 9 7 8 0 - 85 a2/b 5 4 , 2 3 22 ,8 4 l l £ 6 0 , 2 1 1 ,7 0 3 , 5 4 6 , 0 1 3 , 0 2 1, 9 6 2 , 0 7 6 90-100 B2 5 2 , 9 1 2 1 , 2 1 13,20 0 , 2 4 1,74 3 , 5 8 7,0 8 3 , 0 1 1,61 2 ,0 6 9 115-125 I jD 5 3 , 3 3 2 3 ,8 5 6 , 6 o 0 , 0 8 1 , 7 4 3 , 0 1 1 0 , 4 0 3 , 2 2 3 , 6 1 1 , 7 3 10 130-140 BjD 4 5 , 5 4 29,0 5 9 ,2 4 0 , 3 2 1 , 7 0 . 3 , 0 8 10, 8 5 2 .1 6 3 , 1 4 1 .8 1 P r o f i l nr 3 - g le b a orna I r y s . 1) P r o f i l e 3 - ar a b le s o i l ( f i g . 1) 11 10- 20 A1 5 2 , 2 1 2 3 , 2 6 7 ,2 6 0 , 2 8 2 , 5 1 3 , 0 9 12, 0 3 3 , 1 3 3 , 2 0 1 ,2 3 12 2 5- 35 *2 53 ,0 3 2 4 , 2 0 7, 7 0 0 , 2 0 2 , 6 2 3 , 3 9 8 , 5 3 3 , 0 8 3, 1 4 1 ,2 9 13 4 0 - 50 AjBC 5 4 , 7 3 2 3 , 2 8 10*45 0 , 1 0 2 , 1 5 2 , 6 3 6 , 4 7 3 , 0 9 2 , 2 3 1 , 2 2 14 60- 70 BG 5 4 , 2 6 2 4 , 8 6 9*24 0 , 1 1 2 , 2 3 3 , 5 1 6 , 1 2 2 , 9 8 2 , 6 9 1 ,5 8 15 8 0- 90 BG 5 4 , 2 2 23 , 9 8 £ . 8 0 0 , 1 0 1 ,5 4 2 , 9 0 8 , 1 9 3 , 1 0 2 , 7 2 1 , 8 9 P r o f i l nr 4 - na tu r al ne pa st w is ko ( r y s . 6) P r o f i l e 4 - n a t u r a l pa s tu r e ( f i g . 8} 16 5 - 10 A1 4 9 , 1 4 2 4 . 7 7 5 , 7 2 0 , 3 6 1, 5 4 2 , 1 9 15 ,9 3 2 , 9 7 4 , 3 3 1 , 4 2 17 10- 20 V A2G 5 1 , 7 6 2 3 , 1 0 6 , 8 2 0 , 1 1 1 , 4 6 2 , 7 5 13,75 3 , 1 6 3 , 3 9 1 , 8 8 18 25 - 35 a2/bg 5 3 , 4 9 2 3 , 8 0 10,45 0 , 1 2 1 , 5 4 3 , 0 9 7 ,3 3 2 , 9 7 2 , 2 8 2 , 0 1 19 w 0 1 O'o BCG 5 0 , 9 5 2 3 , 3 7 1321 0 , 1 1 1, 5 4 3 , 5 1 8 , 0 7 2 , 7 6 1,9 1 2, 3 4
A naliza stopu w ydzielonej fra k c ji k oloidalnej (<0,001 m m ) n ajle p ie j obrazuje zm iany chem iczne, jakie dokonały się w procesie glebotw ór- czym (tabl. 4). Stosunkow o najw iększe w ahania w ykazuje zaw artość że
laza, fosforu i m agnezu. Stosunek А ЬО з do F e2C>3 jest w y b itn ie zróżni
cow any i głów nie zależy od poziom u glebowego. W poziom ach in te n syw nie w ybielonych i nie zaw ierających w iększych ilości k o n k rec ji żela- zistych (próbki 2, 3, 4) stosu nek te n w aha się w g ran icach 2,71— 3,44 : 1,
a w poziom ie iluw ialnym 1,61— 1,96 :1. W poziom ach iluw ialnych jest
praw ie d w u k ro tn ie w ięcej m agnezu niż w apnia. Mimo poważnego zróż
nicow ania cech m orfologicznych i skład u chem icznego stosu nek
eluw ialnych w ynosi 3,04— 3,019 : 1, n atom iast w m iejscach iluw ialnych 3,00— 3,01 : 1. D ane te dowodzą, że m im o intensyw nego w ybielenia m asy ziem istej nie n astą p iły pow ażniejsze zm iany w zaw artości koloidów.
G leby w ytw orzone z gliny p y lastej, zlokalizow ane w niższych poło żeniach k o tlin śródgórskich, posiadają inne sto su nk i wodne niż gleby lessowe o p rzepuszczalnym podłożu. Ruch w ody w ty ch glebach jest sto sunkow o m ały i dlatego też odgórne oglejenie u trz y m u je się dość długo. N atom iast głębsze w arstw y p ro filu glebowego posiadają trw ałe oglejenie. B rak okresow ego n a tle n ie n ia głębszych w a rstw gleby przeszkadza u k ształto w aniu się w yraźnego poziom u iluw ialnego, o czym już w yżej w spom nieliśm y. Pow olne pionowe, a także i boczne przesiąkan ie w ody pow oduje częściowo przem ieszczenie zredukow anego żelaza, w w yniku czego pow staje jasnopopielaty, a w stan ie such ym szarobiały poziom glejow o-eluw ialny. P on ad to znaczna ilość uruchom ionego żelaza podlega lokalnem u przesu nięciu w k ie ru n k u w iększych przestw orów p o w
ietrz-Rys. 6—8. Gleba glejowo-bielicowa: (6) wytworzona z lessu, podścielona piaskiem
gliniastym. Rudna Wielka, pow. Rzeszów; (7) gleba orna, wytworzona z gliny py lastej. Samoklęski, pow. Jasio; (8) pastwisko, na glebie wytworzonej z gliny pylastej.
Samoklęski, pow. Jasio
Gley-podzol soil: (6) from loess on loamy sand. Rudna Wielka, distr. Rzeszów;
(7) arable, from silty loam. Samoklęski, distr. Jasło; (8) pasture, from silty loam.
nych, gdzie w y trąc a ją się różnorodne fo rm y k o n k recji żelazistych. Obec ność znacznej ilości ty c h k o n k rec ji w poziom ie eluw ialnym pow oduje, że analiza nie u jaw n ia ta k dużych różnic w składzie chem icznym , jak by lo w ynikało ze zróżnicow ania b arw y p ro filu glebowego. U sunięcie k on
k recji żelazistych z analizow anej próbki pow oduje, że w poziom ie A2 ilość
żelaza jest o połow ę m niejsza niż w stopach próby średniej. Jeżeli w dol
nej części poziom u A2 zn ajd u je się duża ilość kon krecji żelazistych, to
m am y do czynienia z poziom em A2B, w k tó ry m często stw ierdzam y n a j
w iększą zaw artość żelaza (tabl. 4, p ro fil 3, próbka 13).
Szczegółowa c h a ra k te ry sty k a cech m orfologicznych om aw ianych gleb glejow o-bielicow ych p rzedstaw ia się następująco:
Profil 3 (gleba orna, rys. 7)
0— 25 cm poziom A± b arw y b ru n atn o sz are j z nielicznym i plam am i
w y trąceń żelazistych, skład m echaniczny — glina śrąd nia
pylasta z otoczkam i fliszow ym i, zaw artość próchnicy 2,6% ,
s tru k tu ra gruzełkow ata, p H 7,2.
25— 35 cm poziom A2 barw y pop ielatej (w stanie suchym szarobiałej),
z liczn y m i plam am i i k o n k recjam i żelazistym i, skład m e chaniczny — glina śred n ia p y lasta z otoczkam i fliszow ym i, zaw artość próchnicy 0,82%, s tru k tu ra p ry zm aty czn o -g ru - zełkow ata, pH 7,2.
35— 55 cm poziom A2BG b arw y m ozaikow atej — na tle
szaroniebie-skim rozm ieszczone są k o n k recje żelaziste i szaropopielate zacieki eluw ialne, skład m echaniczny — glina średnia p y lasta z otoczkam i fliszow ym i, zaw artość próchnicy 0,42%,
pH 7,4.
55— 90 cm poziom BCG b arw y b ru n a tn e j z zaciekam i glejow ym i,
skład m echaniczny — glina ciężka p y lasta z otoczkam i fliszow ym i, zaw artość próch nicy 0,43%, pH 7,6.
90— 120 cm poziom B WC b arw y żó łto b ru n atn ej z k o n k recjam i w ęgla
now ym i, skład m echaniczny — glina ciężka, z o stro k ra- w ędzistym i k am ien iam i fliszu, pH 7,8.
Profil 4 (pastw isko, rys. 8)
0 -—10 cm poziom A± — d a rń barw y szarej z licznym i żyłkam i w y trą c e ń żelazistych, skład m echaniczny — glina lekka p y lasta, zaw artość su b sta n c ji organicznej 6,34%, s tru k tu ra gruzełkow ata, pH 6,1.
1 0 - - 2 0 cm poziom A1/ A2G barw y jasnoszarej z licznym i k onkrecjam i,
skład m echaniczny — glina średnia pylasta, zaw artość próchnicy 1,84%, s tru k tu ra pryzm atyczno-gru zełko w ata,
20— 35 cm poziom AoBG b arw y popielatej (w stan ie suchym szaro-białej) z dobrze w ykształconym i szary m i ko n k recjâm i że- lazistym i, skład m echaniczny — glina ciężka pylâsta, za w artość próchnicy 0,46%, pH 6,1.
35— 60 cm poziom BCG b arw y m ozaikow ej — na tle
szaroniebie-skim z n a jd u ją się rd za w o b ru n atn e plam y i nieliczne kon-k rec je żelaziste, zaw artość próchnicy 0,42%, pH 7,3.
Od 60 cm poziom B WC barw y żó łto b ru n atn ej z zaciekam i w ęglano
w ym i oraz p lam am i glejow ym i.
W yżej opisane profile są bardzo podobne, lecz różnią się głębokością w ystępow ania cech ak tualn eg o oglejenia. W ynika to zarów no z c h a ra k te ru użytkow ania gleby, jak też z położenia w rzeźbie tere n u . Gleba p ro filu 3 z n a jd u je się na łagodnym zboczu i stanow i g ru n t orny. P ro fil 4 re p rez e n tu je pastw isko zlokalizow ane na ty m sam ym zboczu, lecz w niż szym położeniu. To łagodne zbocze kończy się dużą doliną, w k tó re j nie m a już gleb z w ykształconym poziom em glejow o-eluw ialnym , gdyż w ca łym p rofilu glebow ym dom inuje ak tu aln e ogle jen ie (wg PTG — ty p gle jowy). Rzuca się tu w oczy w y raźn a strefow ość zabarw ienia gleby. Bez pośrednio p rzyległe do łąk i pastw isk g ru n ty orne posiadają jasnopopie- late zabarw ienie, dalej popielate, sz aro b ru n atn e i na płaskow yżach w y raźnie b ru n atn e . Ta praw idłow ość w ystępow ania typów glebow ych w rzeźbie te re n u pow tarza się rów nież na inn y ch obszarach Polski. N a leży zaznaczyć, że tak ą sam ą praw idłow ość podają liczni a u to rz y przy c h a ra k te ry sty c e gleb zbielicow anych [34, 40, 43, 45— 47, 67, 69, 72] i b ru n a tn y ch [59, 60]. T e r l i k o w s k i [62] podaje, że przechodząc od w yż szych p a rtii zbocza do podnóża m am y następ u jące rozm ieszczenie gleb: słabo zbielicow ane, w yraźn ie zbielicowane, bielice glejowe, m ursze i to r fy. R o zp atru jąc analizy chem iczne w yodrębnionej fra k c ji koloidalnej
należy stw ierdzić, że stosunek S i0 2 do R2O3 oraz zaw artość poszczegól
nych składników nie w skazują na pow ażniejsze przeobrażenia w obrębie m in e raln e j części gleby (tabl. 4). Je d y n ie zaw artość żelaza jest przew aż nie zróżnicow ana we fra k c ji koloidalnej w yodrębnionej z poszczególnych poziom ów glebow ych. Poza ty m stosunek MgO : CaO dowodzi, że m agnez jest w w iększym stopniu przem ieszczany do w arstw głębszych niż w apń.
B iorąc pod uw agę analizy stopów całej m asy gleby w idzim y pew ne istotne różnice pom iędzy p ro filam i 3 i 4, gdyż w ty m pierw szym zgodnie
ze w zrostem głębokości zwiększa się zaw artość AI2O3, przy czym m ak sy
m alne nagrom adzenie tego sk ład n ik a nie jest w poziom ie B, lecz w skale m acierzy stej. N ależy podkreślić, że praw idłow ość ta w y stęp u je rów nież
w profilu 2 oraz w sztucznym p ro filu glejow ym (tabl. 1). W ty m w zglę
dzie profil 4 nie potw ierdza regu ły , gdyż zaw artość AI2O3 jest praw ie
